сургалтын арга

1. Багш хүн зөвхөн ээлжит хичээлийн үйлийг биш, хүүхдийн бие сэтгэцийн хөгжил
төлөвшүүлэхийг бодох учиртай. Бие хүний хөгжил гэдэг нь
И.М.Семенов( 1829-1905)-ын тодорхойлсноор хүүхдийн толгойд гарсан.”Оюун
ухааны эргэлт бөгөөд тэр нь уншиж, тоолж, бичиж, ярьж сурсны үр дүн юм.
Тэгэхдээ хүүхдийн хөгжил зөвхөн мэдлэг, чадвар, дадал эзэмшсэнээр төгс
төгөлдөр болчихгүй.Сэтгэцийн үйл ажиллагааны шинэ бүтэц,шинэ загвар буюу
өөрөө өөрийгөө удирдан зохицуулж “өөрөө хөдөлж, үйл
хийж”төгөлдөршдөг.Ойлгож, цээжилж, сэтгэж бодох , мэдрэх, зориг тэвчээртэй
болох, ухаарч ухамсарлах, хөгжих, хүмүүжих гэхчилэн олон өөрчлөлт гарч
хөгждөг.Хөгжил бол бие махбодын ба сэтгэх чадварын өөрчлөлт.
-Хүүхэд ном сурах бичигт буй Өгүүлэл, эх бичгийг уншиж танилцах, ойлгох
-Хүний хэлсэн, ярьсан үг ярианы утгыг товч тодорхой , ойлгогдохоор тэмдэглэх, ярих.
-Лавлагаа , толь бичиг,бусад ном зохиол,дүрс бичлэг, мэдээллийн сүлжээ - интернетээс
сонирхсон мэдээ материалаа эрж олж авах зэрэг ерөнхий сургалтын чадвар эзэмших
учиртай.
Ингэснээр тэд бодит(материаллаг буюу хүрээлэн буй орчин) ертөнцийн юмс, үзэгдлийн
талаар мэдлэгтэй болно.Багш нар ийм нэгдсэн ойлголттой болсон эсэх.
СУРАХ ҮЙЛИЙН ЯВЦАД СУРАГЧДЫН ЭЗЭМШИХ ЧАДВАРУУД
-Унших чадвар:Уншиж буй үг, ухагдахууны нэгдмэл болохыг ухаарах
-Унших хурд(Байнга ахиж байх)
-Уншсанаа эргэж санах
-Уншсанаа сэргээх, ойлгох
-Алдаагүй унших
-Бусдын уншиж буйг анхааралтай сонсох
-Уншсан өгүүлбэр ,өгүүллээ өөрийн болгох , ярьж тайлбарлах
-Интернетэд тавигдсан мэдээ, материалыг унших
-Унших соёл- номтой ажиллах цогц чадвар , дадал, тухайлбал сэдвийг ухаарч сонгох 8
тогтолцоотой эрэмбэ дараалалтай унших, номын жагсаалтаас сонирхсон хэрэгцээтэй
номоо олох чадвар , ном зүйн лавлах , хэрэглэгдэхүүнийг ашиглах , уншсанаа сайн
ойлгох , ухаарах зохистой арга барилуудыг хэрэглэж сурах(сэдвийг түүж сонгох , товчлол
хийх,шүүмж бичих гэх мэт) гэх мэт ном хэвлэлд хай гамтай хандах
-Шүлэг зүйр цэцэн үг цээжлэж тогтоох
-Уншсан ном зохиолын агуулгаар ярих
-Ном зохиол , сурах бичиг, өгүүллийн санаа, өгүүлэмжийн утга учир, баатрууд болон үйл
явдлын санаа,саарыг ялгах.
-Ойлгохгүй буюу ойлгомж муутай үг, өгүүлбэрийг давтаж унших, тэвчээртэй унших .Сайн
сайхан зүйлийг илүү мэдэрч сонирхож унших .
БИЧИХ ЧАДВАР
-Өнөөгийн манай сургалтанд нэн доголдож , анхаарал татаж буй үйлийн нэг.
-Бичиг үсгээ мэдэх, түүнийгээ бүтээлчээр хэрэглэх
-Уншсан материалын утга санааг товч оновчтой ,ойлгомжтой бичих
-Алдаа мадаггүй,цэвэр нямбай , хурдацтай бичиж тэмдэглэх
-Өөрсдийн хүсэл сонирхолд хөтлөгдөж, зориглож богино өгүүлэл(эсээ),шүлэг бичих.
-Экскурс хичээлээр, мөн амралтйн үед ажигласан,дуулсан сэтгэлд хоногшсон сонин
хачныг бичиж тэмдэглэх
-Бичиж тэмдэглэснээ бусадтай хуваалцаж ярилцах, засаж сайжруулах
-”Бичгийн мэргэд “ болох.
ТООЛОХ ЧАДВАР
-Тооны тэмдэг ,тэгшитгэлийн үсгийн утга учир ,тэдгээрээр бодит зүйлийг тэмдэглэдэг

2. болохыг ойлгох.
-Тогтоолгох ,тэгшитгэл бодохдоо аль болохоор алдаа гаргахгүй ажиллах.
-Тоолох, бодох хурдыг ахиулах
-Тоолж сурах нь оюуны цар хүрээг тэлэх, тодорхой шинжлэх ухааны хөгжлийг түргэтгэх
үндэс хурдасгуур нь гэдгийг ухаарах
-Ертөнцийн зүй тогтлыг тооны хэлээр тайлбарлах.
-Тооны хэлээ амьдрал ахуй өдөр дутмын хэрэгцээнд ашиглах
-Компьютер-тооцоолон бодох техникийн зарчмыг мэдэх, ашиглах
-Шог хошин бодлого бодох,зохиох,бодлогын таавар хүснэгт бөглөх, хүрд цээжлэх.
ЯРИХ ЧАДВАР
-Хүний үйл ажиллагааны бүх хүрээнд ярих чадвар шаардагддаг.
-Үг,өгүүлбэрийг зөв, оновчтой сонгох.
-Өөрийн санаа бодлоо зөв оновчтой сонгох.
-Сонсогчдын сонирхол татахаар тоо,баримт жишээтэй бүтээлч ярих.
-Юуны тухай яриад байгаа нь хамт олонд ойлгомжтой,тэдний сэтгэлийг хөдөлгөж
ярилцахад идэвхтэй оролцох сэдэл тэмүүлэл төрүүлэх .
-Үг ярианы соёл – ам,бичгийн ярианы хэм хэмжээг баримтлах ,хэлж ярьж байгаа
сэдвийнхээ утга санаааг ил тод ,зөв илэрхийлэх,үг яриагаа баяжуулах ,ярилцагчийн
хүсэл бодлыг тэвчээртэй, хүндэтгэлтэй сонсож эелдэг хариулах.”Яасан сайхан ярьдаг
хүүхэд вэ?” гэсэн бодол төрүүлэх.
СОНСОХ ЧАДВАР
-Харилцаанд оролцогсдын ярьж хэлж буй үг,өгүүлбэрийг хүлээн авах,ойлгох ,
хариулахтай холбоотой үйл.
-Багшийн ярих,бусдын хариулахыг хичээнгүйлэн сонсох.
-Сонссоноо нарийвлан тодотгох.
-Сонссоноо тэмдэглэх
-Сонссон мэргэн үг,хэлц үгийг цээжлэх.
-Бусдын хэлэх ярихыг тэвчээртэй сонсох .
-Сонссоноо эх материалтай харьцуулж бататгах
-Радио-телевиз болон бусад техник хэрэгслээс сонирхсон мэдээллээ сонгож, сонсох,
задалж дэлгэрүүлэн ойлгох .
Сайн үйл чихэнд чимэгтэй,сэтгэл сэргээх мэдээ ,дуу авиаг шимтэн сонсох.
ХАРИЛЦАХ ЧАДВАР
Хүн хүмүүстэй идэвхтэй харилцаж байж ажил үйлсээ бүтээдэг
Харилцаа -Хоёр, түүнээс олон хүний хоорондын үйлчлэл Танин мэдэхүйн болон сэтгэл
хөдлөлийн мэдээлэл ,туршлага, мэдлэг, чадвар, дадлаа харилцан солилцох хэрэглүүр ,
арга зам юм
-Харилцаа бол бие хүн, бүлэг хүмүүсийн төлөвшил, хөгжлийн зайлшгүй нөхцөл
юмХарилцаанаас ангид хүнд хүнлэг чанар хөгжихгүй
-Сургалтын явцад суралцагсад: ХАМТРАН УНШИХ
ХАМТРАН БОДОХ
ХАМТРАН СОНСОХ
ХАМТРАН БИЧИЖ ТЭМДЭГЛЭХ
ХАМТРАН ЯРИЛЦАХ,ОЙЛГОЛЦОХ,ТАЙЛБАРЛАХ
ХАМТРАН БҮТЭЭХ ,АЖИЛЛАХ
ХАМТРАН ШИЙДЭХ ДҮГНЭХ,ҮНЭЛЭХ гээд хамтран ажиллах олон арга бий
-Харилцахад өөртөө итгэлтэй байх
-Хайлах, анхаарч, халамжлах, уучлах, итгэх, хамгаалах,бэлгийн хандлага, бусдыг
хүндэтгэх, сайн санаа гаргах,хэлснээ биелүүлэх,бусдыг хүлээн авах, өөрийн алдааг

3. засах, өрөвдөх энэрэх, хорллх зэрэг харилцааны маш олон үйл бий
-Харилцахад ёс жаяг байх ёстой
-Сэтгэлийн хамааралгүй байх, хүний сэтгэлийн дарамт, хүчирхийллээс
болгоомжлох,зайлсхийх
-Баяр хүргэх, шог яриа өрнүүлэх, илэн далангүй байх, чөлөөт байдлаа хадгалах,
хэрэлдэж маргалдахаас хол байж,түүнийг зохицуулах ,хянамгай анхааралтай хандах
-Харилцан хамтран ажиллахад хувь(бодгал) оролцоог сайжруулах
-Хувь хүний идэвх чармайлт,сонирхол хэрэгцээнд тулгуурлан харилцах.Харилцах
гэдгийн цаана дээр дурдсанчлан маш олон утга учиртай үйл байдгийг багш- сурган
хүмүүжүүлэгч, сэтгэц судлаачид, нийгмийн ажилтнууд ухаарах хэрэгтэй. Ширээ
тойруулаад суулгасан хүүхэд маань харилцаанд орж байна уу ?, хамтарч юу хийж
бүтээгээд байна гэдгийг анхаармаар байна!
Иинхүү уншиж, бодож, бичиж, ярьж, сонсож, харилцах үйлд суралцаж, мэдлэг, чадвар,
дадал эзэмшсэнээр суралцагсад бүтээлч сэтгэлтэй, цаашид улам шамдан сурах
сонирхолтой ,ирээдүйд хийх, бүтээх мөрөөдөлтэй болно.Байгальд явуулах экскурсийн
хичээл бол сурагчдын хамгийн сонирхолтой, идэвхтэй, бүтээлч үйлийг багтаадаг
.Экскурсийн хичээлийн явцад бодит юмс үзэгдлийг ажиглахаас гадна бичиж тэмдэглэх,
тоолох, зурах, тоглох, дуулах гэхчилэн олон зүйл цогцолдог Бас янз бүрийн мэрэгжлийн
багш нар хамтарч зохион байгуулж болдог төдийгүй мэрэгжлийн хүмүүсийг урьж
оролцуулж тайлбар- зөвөлгөө авах боломжтой. Экскурсийн явцад багш сурагчдын
хамтын харицаа соёл, хамтран ажиллах чадвар хөгждөг Дээрх чадваруудыг хөгжүүлэх
нь мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан дэлхий нийтийн хандлага юм