1.
TÜRKİYE’DE KAYIT DIŞI EKONOMİ
Özlem Yücesoy
15110000013

2.
 Bu çalışmanın temel amacı; etkisini bilhassa gelişmekte olan ülkelerde
gösteren kayıt dışı ekonomiyi irdeleyerek; Türkiye’de bu olgunun durumuna
yönelik sorunları incelemek ve çözüme yönelik politika önerileri getirmektir.
Ülkelerin iktisadi sorunları içerisinde kayıt dışı ekonominin ayrı bir yerinin
olması çalışmanın önemine vurgu yapmaktadır.Bu gerçeklik temelinde,
çalışmanın literatüre katkısı; kayıt dışı ekonominin Türkiye özelinde
değerlendirilmesi, kayıt dışı ekonominin güncel haliyle ekonomimiz
açısından taşıdığı önemin ve yarattığı etki alanının daha iyi anlaşılmasını
sağlamak olacaktır.

3.
Literatürde Kayıt Dışı Ekonomi
ÜLKE ARAŞTIRMACI YIL YÖNTEM %GSYİH
ABD Bhattacharyya 1984 Ekonometrik 16.18
Feige 1979 Nakit oranı 28.0
Gutmann 1979 Nakit oranı 13.5
Park 1977 Milli gelir farklılıkları 4.0
Yurtiçi Gelirler dairesi (IRS) 1976 Vergi yaklaşımı 4.4-7.9
Tanzi 1976 Ekonometrik 3.4-5.1
ALMANYA Kirehgaessner 1980 Ekonometrik 8.0-12.0
Langfeldt 1980 Nakit oranı 4.1-13.0
Petersen 1974 Milli gelir farklılıkları 4.8
AVUSTRALYA Norman 1982 Ekonometrik 13.40
Tucker 1979 Nakit oranı 10.70
HOLLANDA Broesterhuizen 1979 Duyarlılık analizi 4.8
İNGİLTERE Dilnot ve Morris 1979 Nakit oranı 7.2
Feige 1979 İşlem hacmi 15
Macafee 1978 Milli gelir farklılıkları 2.5-3.0
O'higgins 1978 Milli gelir farklılıkları 2.9
İTALYA Gaetani-Darogana 1980 İstihdam 10.20
İSVEÇ Hansson 1979 Milli gelir farklılıkları 3.9-6.5
Klovland 1978 Ekonometrik 13.2
Riskspolisstryelse 1977 Vergi yaklaşımı 1.4-5.6

4.
Literatürde Kayıt Dışı Ekonomi
Araştırmacı Yıl Bulgular %GSYİH Yöntem
ÖĞÜNÇ-YILMAZ 1960-1998 0-46 Sabit oran
1971-1999 11-22 Sabit oran
ILGIN 1968-2001 31-84 Sabit oran
1985-2001 26-184 Vergi
ÇETİNTAŞ-VERGİL 1971-2000 18-30 Ekonometrik Yaklaşım
US 1979-2000 6-33 Elektrik Tüketimi
1987-2002 3-12 Ekonometrik Yöntem
AKALIN-
KESİKOĞLU 1970-2005 0-47 Parasal oran
SAVAŞAN-
ALTINDEMİR 1970-1998 10-45 MIMIC model
BALDEMİR VD. 1980-2003 11-28 MIMIC model
KARANFİL-
ÖZKAYA 1973-2003 12-30 Kalman filtresi
SCHNEİDER VD 1999 32 Model Yöntemi
SCHNEİDER VD 2005 34 Model Yöntemi
KIRCI 1999 16 Ekonometrik Yöntem
KIRCI 2005 33 Model Yöntemi

5.
KAYIT DIŞI EKONOMİ NEDİR?
Yasal dokümanlarla ibraz edilmeyen, edilse dahi gerçeği yansıtmayan belgelerle
edilen , kayıtlara girmeyen ve gayri safi milli hasılaya ulaşmak için kullanılan
istatistik yöntemlerle tahminlenemeyen kamu denetimi dışındaki iktisadi
faaliyetlerin tamamıdır.
Kayıt dışı ekonomi ülkelerin çok ciddi mali problemleridir. Kayıt dışı
ekonomiye, kara para aklama, vergi kaçırma,uyuşturucu alım ve satımı, silah
kaçakçılığı, yolsuzluk, tefecilik gibi yasal olmayan konular dahil olmaktadır.

6.
Kayıt Dışı Ekonomi Nedenleri
1.MALI NEDENLER 2.EKONOMIK NEDENLER 3.SOSYAL VE PSİKOLOJİK
NEDENLER
 Yüksek vergi oranları
 Gelir dağılımı eşitsizliği  Vergi bilinci ve ahlakının
olmaması
 Kamu harcamaları  Enflasyon  Nüfus artışı
 İşsizlik  İç göçler

7.
Kayıt Dışı Ekonomi Hesaplama Yöntemleri
• Anket YöntemiDoğrudan
(Mikro)
• Parasal Yöntem
• GSYİH Yaklaşımı
• Fiziksel Girdi Yaklaşımı
• İstihdam Yaklaşımı
Dolaylı
(Makro)

8.
Doğrudan (Mikro) Yöntemleri
• Anket Yöntemi
Bu yöntem, vergi denetimi bilgilerini
düzenlemek için yapılan bir ölçme
yöntemidir.Yapılan anketlerle, kişi veya
kuruluşlara kayıt dışı bir eylemde bulunup
bulunmadıkları,gerçekleştirilen faaliyetlerin ne
denli kayıtlara geçtiğine dair sorular sorarak kayıt
dışı ekonomi ile ilgili daha detaylı bilgiye
ulaşılabilmekte.

9.
Dolaylı (Makro) Yöntemler
• Parasal Yöntem
Bu yaklaşıma göre ekonomideki kayıt dışılık ile çek ve
nakde yönelik eylemler paralel bi seyir
izlemektedir.Yüksek oranda çek ve nakde dair faaliyet
mevcutsa kayıt dışı ekonomi hacmi de o denli geniş olur.

10.
Dolaylı (Makro) Yöntemler
• GSMH Yaklaşımı
Gayri Safi Milli Hasıla gelir yöntemi, üretim
yöntemi ve harcama yöntemi olarak
hesaplanmaktadır.GSMH hesaplanmasında sonucun
aynı çıkması beklenir.Bu yaklaşım, gelirlerin vergiyi
tahsil eden kişilerden veya kurumlardan
saklanabilecği ancak harcamaların saklamayacağı
varsayımına dayanır. Bu bağlamda, milli gelir ile
harcamalar arasındaki fark kayıt dışı ekonominin
hacmine ulaşmamızı sağlar.

11.
Dolaylı (Makro) Yöntemler
• Fiziksel Girdi Yaklaşımı
Kaufmann,Kaliberde (96)
Bu yaklaşım,iktisadi eylemlerin elektrik tüketimi
ile güçlü bir bağı olduğunu savunur.Milli geliri
üretmek için gerekli olan elektrik hesaplanarak
aşırı elektrik kullanımı kayıt dışı ekonomiye dahil
edilir.Ancak, gerçekleşen tüm kayıt dışı eylemler
elektrik tüketimine ihtiyaç duymaz, petrol, kömür
gibi diğer enerji kaynakları da tercih
edilmektedir.Bu yöntem kayıt dışı ekonominin salt
elektrik tüketimi ile yapılan faaliyetleri ortaya
çıkarmaktadır.

12.
Dolaylı (Makro) Yöntemler
• İstihdam Yaklaşımı
Bu yaklaşıma göre,işgücü arzının nüfusa oranı ile
istihdamın nüfusa oranının belli zaman dilimi
içerisinde paralel bir seyir izlemesi
beklenir.İstihdamın toplam nüfusa oranı, işgücü
arzının toplam nüfusa oranından düşükse kayıt dışı
istihdamın varlığından söz edilir.Bu yaklaşımın en
büyük avantajı kolay hesaplanabiliyor olmasıdır.Bu
yaklaşımın dezavantajı ise bir kişi kayıtlı ekonomi
ile kayıt dışı ekonominin her ikisinde de iş edinmiş
olabilir.

13.
İstihdam Yaklaşımına Göre Tahminleme
Nüfus(yıllık)
1000 Kişi
İşgücü(Yıllık)
1000 Kişi
İstihdam(Yıllık)
1000 Kişi
İşgücü/Nüfus İstihdam/Nüfus Kayıtdışı/Nüfus
Kayıtdışı
İstihdam
Nüfusu
(1000 Kişi)
2007 50.177 22.253 20.209 44,3 40,3 4 2.044
2008 50.982 22.899 20.604 44,9 40,4 4,5 2.295
2009 51.833 23.710 20.615 45,7 39,8 5,9 3.095
2010 52.904 24.594 21.858 46,5 41,3 5,2 2.736
2011 53.985 25.594 23.266 47,4 43,1 4,3 2.328
2012 54.961 26.141 23.937 47,6 43,6 4 2.204
2013 55.982 27.046 24.601 48,3 43,9 4,4 2.445

14.
İstihdam Yaklaşımına Göre Tahminleme
0
1
2
3
4
5
6
7
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

15.
KAYIT DIŞI EKONOMİNİN ETKİLERİ
Olumlu Etkileri;
-- üretimde artış,
--istihdam yaratması,
--fiyatlar genel seviyesi üzerinde olumlu etki
sağlaması.
Olumsuz Etkileri;
--GSMH hesaplamalarında hata,
--Gelir dağılımı adaletsizliği,
--Haksız rekabet ortamı oluşumu.
Ödenmeyen vergiler yüzünden bütçe açığı sorunu
Bu açığı kapatmak isteyen hükümetler içte ve dışta borçlanır.
Borçlanmayla birlikte faizler yükselir. Özel sektör yatırımlarının
düşmesine sebep olur.Yatırımı düşen sektörde istihdam sorunu
yaşanır ve gelir dağılımı eşitsizliği meydana gelir

16.
AB ÜLKELERİ VE TÜRKİYE’DE KAYIT DIŞI EKONOMİ
Kaynak: Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele,Şimşek,ESİAD,2013 .

17.
Tabloya göre en düşük oran 1.50 harcamalar yaklaşımıyla
bulunmuştur. En yüksek oran ise parasalcı yaklaşım ile
tahmin edilmiş 137.8 oranıdır.
0
5
10
15
20
25
30
1971 1976 1981 1986 1991 1996 2000
GSMH ya Oranı
GSMH ya Oranı

18.
TÜRKİYE’DE KAYIT DIŞI EKONOMİNİN BOYUTU
Kaynak: Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele,Şimşek,ESİAD,2013

19.
Uluslararası literatürde ve Türkiye özelinde kayıt dışı ekonominin
boyutlarını tahmine yönelik bazı ampirik çalışmalar yapılmıştır.Ancak
kayıt dışı ekonominin boyutlarının hesaplaması bir kesinlik içermez. Buna
istinaden araştırmalar tahmin boyutunda olup bu boyut hakkında fikir
elde etmemizi sağlar.
Kayıt dışı ekonomi son 10 yılda azalış göstermiştir.TÜİK verilerine göre
kayıt dışı istihdam 10 yıl önce %52 iken 2013'te bu oran%38'lere
gerilemiştir. Türkiye'de kayıt dışı ile mücadele stratejileri geliştirilmiştir
ve buna yönelik politikalar uygulanmıştır.Bu azalışın sebebi bu eylem
planlarıdır.

20.
Kayıt Dışı Ekonomi ve Politika Önerileri
 Harcamaların banka kartları ve kredi kartları ile yapılması,
Bu politikayla harcamaların kayıt altına alınması kolaylaşır böylece kayıt
dışı faaliyetlerden doğacak olan öncelikle KDV ve ÖTV gibi vergi kaçakları
önemli bir boyutta engellenmiş olacaktır.
Bu konu ile alakalı olan akademik çalışmasında Scheineder, harcamaların
banka kartı ve kredi kartı gibi elektronik ortamda oluşunun dört yıl boyunca
%10 artışıyla,kayıt dışılığın % 5 düşüş yaşadığını tespit etmiştir.
 Kırsal Alanların Olanaklarının İyileştirilmesi,
Kırdan kente göç oranlarının yüksek oluşuyla birlikle niteliksiz işgücünü
istihdam etmek amacıyla kayıt dışı istihdam oranı yükselmektedir. Buna
engel olmak kırsal alanların olanaklarını iyileştirmekte yatmaktadır

21.
 “ Finansal Farkındalık” dersi okul müfredatlarına konulmalı;
Kayıt dışı ekonomi ile mücadele konularını kapsayan,kredi kartlarının
kullanımına ilişkin bilgi veren, tasarrufun önemini vurgulayan, aile bütçesinin
nasıl yönetileceği konusunu içeren bir çalışma yapılarak toplum
bilinçlendirilmeli.
 Vergi afları, caydırıcılık amacına yönelik yapılmalı ;
Vergi afları sıklıkla gerçekleştirmek yerine etkin ve kati sonuca ulaştıracak
forma getirerek vergi mükelleflerinin vergi ödemelerine ilişkin çözümler
bulunmalıdır.
 Vergide yönetim ve denetim etkin hale getirilmeli, Ülkemizde vergi denetimi de oldukça
zayıftır (%2 -%3).
Bölgelere ait idare birimleri kurulmalı, sektörler kendi alanlarında
denetlenecek şekilde komisyonlara sahip olmalı ayrıca denetmenlerin rüşvete
başvurmaması amacı ile elemanların çalışma şartları iyileştirilmelidir.
Kayıt Dışı Ekonomi İle Mücadelede Çözüme Yönelik
Politika Önerileri

22.
 Türk vergi sisteminde bulunan gelir vergisi, kurumlar vergisi ve katma değer
vergisi oranlarında düşüşe gidilmelidir.
Oranlardaki bu düşüş sayesinde vergi kaçırma faaliyetinde bir azalma
olacaktır. Bireylerin ve kurumların vergi verme eyleminde de bir artış
sağlanacaktır.Bu sayede ülke ekonomisinde değer kaybı yaşatan kayıt dışı
ekonomi belli bir oranda azalma yaşayacaktır. Ayrıca vergide yaşanan düşüş
ve sosyal güvenlik kesintilerinin azalması ile beraber kayıt dışı istihdama yol
açan çalışanlar ve iş sahipleri kayıt içine yönlendirilmiş olacaktır.
 Gelir dağılımı eşitsizliği aza indirgenmelidir,
Bunu vergi politikalarında en adaletli olanı uygulamak ile yapabiliriz.Yani,
dolaylı vergi oranlarını düşürüp bunun yerine gelir vergisi oranlarını
arttırmak önemli bir adım olacaktır.
Kayıt Dışı Ekonomi İle Mücadelede Çözüme Yönelik
Politika Önerileri

23.
Kayıt Dışı Ekonomi İle Mücadelede Çözüme Yönelik
Politika Önerileri
 Türk vergi mevzuatı daha anlaşılır ve daha basit bir hale getirilmeli
Mevzuatta yapılacak olan düzenlemeler kolay anlaşılır, adil ve tutarlı olursa;
bireylerde vergi ödeme farkındalığı ve ahlakı artacak, vergi mükelleflerinden
alınan verginin ülkenin menfaati için alındığına dair bir güven sağlanarak
devletin itibarı artacaktır.
 Vergi cezaları etkin olmalı
Cezaların etkinliği için parasal cezaların yanısıra hapis cezaları da verilerek
vergi kaçakçılığının önüne geçilecektir.(2-5 yıl) Böylece kayıt dışı ekonomi
azaltılarak etkin bir sonuç elde edilmiş olacaktır.

24.
KAYNAKÇA
 Aslam,Salman (1998),”The Underground Economy and Tax Evasion in Pakistan:Annual Estimates(1960-1998)and the
İmpact of Dollarisation of the Economy”,The Pakistan Development Review 37:4 Part II pp.37:4,621-631
 Akalın, Gülsüm ve Keskinoğlu, Ferdi (2007). “Türkiye′de Kayıt Dışı Ekonomi ve Büyüme İlişkisi.” Zonguldak Karaelmas
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt 3. (Sayı 5), ss. 71 – 78.
 Altuğ, O. (1999), “Kayıtdışı Ekonominin Boyutları,” Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi, Sayı 15.
 Baldemir, E., M.F. Gökalp, M. Avcı (2005). “Türkiye′de Kayıt Dışı Ekonominin MIMIC Modeli ile Tahminlemesi.”
Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. Cilt 10. (Sayı: 2), ss. 231 – 243.
 Biçer, Yalın (2006). “Kayıt Dışı Ekonomiyi Önlemeye Yönelik Vergi Politikası ve Değerlendirme.” Yüksek Lisans Tezi.
Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Isparta
 Bulut, Halim Murat (2007). “Kayıt Dışı Ekonominin Boyutları, Etkileri ve Mücadele Yöntemleri Türkiye Örneği.” Yüksek
Lisans Tezi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kars.
 Çetintaş, Hakan ve Vergil, Hasan (2003). “Türkiye′de Kayıt Dışı Ekonomi Tahmini.” Doğuş Üniversitesi Dergisi. Cilt 4.
(Sayı:1), ss. 15 – 30.
 Ilgın, Yılmaz (2002). “Kayıt Dışı Ekonomiyi Tahmin Yöntemleri ve Türkiye′de Durum.” Planlama Dergisi DPT′nin
Kuruluşunun 42. Yılı Özel Sayısı. ss. 145 – 156.
 Işık, Nihat ve Acar, Mustafa (2003). “Kayıt Dışı Ekonomi: Ölçme Yöntemleri, Boyutları, Yarar ve Zararları Üzerine Bir
Değerlendirme.” Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. (Sayı: 21), ss. 117 – 136.
 Kanlı, Murat (2007). “Dolaylı Vergiler ve Kayıt Dışı Ekonomi”. Yüksel Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü. İstanbul.

25.
 Kara, Muhammed Akif (2010). “Kredi Kartı Kullanımının Kayıt Dışı Ekonominin Engellemesindeki Rolü.” Yüksek
Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
 Karatay, Özcan ve Kapusızoğlu Mehmet (2011). “Mali ve Ekonomik Suçların Terörün Finansmanı Bağlamında
Değerlendirilmesi.” Ekonomi Bilimler Dergisi. Cilt 3. (Sayı 1), ss. 115 – 121.
 Kayıt Dışı Ekonomi Özel İhtisas Komisyon Raporu, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, DPT :2603- ÖİK :614,
Ankara, 2001
 Kılıçdaroğlu, K,(2000) “Saklı Ekonominin Boyutları ve Daraltma Önlemleri”,Vergi Dünyası Dergisi; Sayı: 228,
Agustos, s.4-19.
 NAS,Şahin(2014) “Kayıt dışı Ekonomide Türkiye Örneği” Yüksek Lisans Tezi.Çukurova Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü.Adana
 Öğünç, Fethi and Yılmaz, Gökhan (2000). “Estimating The Underground Economy In Turkey” The Central Bank
of The Republic of Turkiye, Research Departmant. Discussion Paper. The Central Bank of Republic of Turkey.
Ankara
 Özsoylu, F. (1993), “Gizli Ekonomi: Tanımı-Sebepleri-Türkiye’deki Boyutları,” İktisat Dergisi,
 Sayı 33.
 Savasan, Fatih,(2004) “Türkiye'de Kayıt dısı Ekonomi ve Vergi Kaybı Tahminleri,Vergi Kayıp ve Kaçaklarının
Önlenmesi Yolları”, Bursa, 19.Türkiye Maliye Sempozyumu, 10-14 Mayıs 2004, s.74-93.
 Schneider, Friedrich and Enste, Dominik H (2000). “Shadow Economies: Size, Cause and Consequences.”
Journal of Economic Literature. Volume 38, Pages 77 – 114.

26.
 Schneider,Savasan (2007) “Dymimic Estimates of the Size of Shadow Economies of Turkey and of Her Neighbouring
Countries” International Research Journal of Finance and Economics ISSN 1450-2887 Issue 9 (2007)
 Sugözü ,İ.Halil.(2008) “Kayıt Dışı Ekonomiyi Önlemede Vergi Politikaları 1980-2004:Türkiye Örneği”
 Sugözü,Ay,Erdoğan,(2014),”Türkiye’de Vergi Yükünün,Enflasyonun ve Vergi Affı Beklentisinin Kayıt Dışı Ekonomiye
Etkisi Üzerine Ampirik Bir Uygulama 1985-2012 ”Selçuk Üniversitesi,Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,Dr.Mehmet
YILDIZ Özel Sayısı,ss.23-32
 Tandırıcıoğlu, Ayşegül Şimşek (2002). “Türkiye′de Kayıt Dışı Ekonomi.” Ankara DPT Yayınları Yayın No:2661
 Tanzi, Vito (1998). “Corruption Arround The World; Causes, Consequence, Scope and Cures.” International Monetary
Staff Papers. Volume 45, Number 4, Pages 559- 594.
 Temel, A., A. Şimşek, K. Yazıcı (1994). “Kayıt Dışı Ekonomi Tanım, Tespit Yöntemleri ve Türk Ekonomisindeki
Büyüklüğü.” İktisat-İşletme ve Finans Dergisi. (Sayı: 104), ss. 10 – 33
 US Vuslat (2004), “Kayıt Dışı Ekonomiyi Tahmin Yöntem Önerisi: Türkiye Örneği”, Türkiye Ekonomi Kurumu- Tartışma
Metni.
 Yendi, İrem (2011). “Kayıt Dışı Ekonominin İktisadi Mali ve Kurumsal Nedenleri Analizi.” Yüksek Lisans Tezi. Ankara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
 Yılmaz, Gülay Akgül (2012). “2000′li Yıllarda Türkiye′de Kayıt Dışı Ekonomi.” Marmara Üniversite İktisadi ve İdari
Bilimler Dergisi. Cilt 33. (Sayı 2), ss. 455 – 496.
 Yılmaz, Özlem (2010). “Türkiye′de Gölge Ekonominin Büyüklüğü ve Gelişimi.” Yüksek Lisans Tezi. Uludağ Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bursa.
 Yurdakul, Funda (….) “Türkiye′de Kayıt Dışı Ekonomi : Bir Model Denemesi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler
Fakültesi Dergisi, (Sayı: 63-4), ss. 206 – 221.

27.
TEŞEKKÜRLER..