1.
Ο ΔΙΓΕΝΗΣ
ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΤΗ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Β΄
ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

2.
Βυζαντινό κράτος ( 8ος – 11ος αιώνας )
Tα σύνορα της αυτοκρατορίας ήταν απέραντα και η φύλαξή τους ήταν διαρκής φροντίδα
για το Βυζαντινό κράτος. Ιδιαίτερα δύσκολη ήταν η προστασία των ανατολικών
συνόρων. Άρχιζαν από τον Καύκασο και τον Εύξεινο Πόντο, κι ακολουθώντας τον Τίγρη
και τον Ευφράτη ποταμό έφταναν ως τον Περσικό Κόλπο. Πέρα από τα σύνορα αυτά
ζούσαν λαοί που, συχνά, έκαναν επιδρομές και λεηλατούσαν τις ανατολικές βυζαντινές
περιοχές.

3.
ΟΙ ΑΚΡΙΤΕΣ
Για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα αυτό
οι Βυζαντινοί, έβαλαν στις άκρες αυτές των
συνόρων μόνιμους φρουρούς που τους
ονόμαζαν Ακρίτες. Στους Ακρίτες έδιναν
δωρεάν γη για καλλιέργεια, άλογα και
πανοπλίες για τους πολέμους και τους
απάλλασσαν από τους φόρους. Οι Ακρίτες
έγιναν ονομαστοί στα χρόνια που
απειλούσαν το Βυζάντιο οι Άραβες (7ος –
10ος αι.).

4.
Χιλιάδες παλικάρια, οργανωμένα σε
μεγάλες ομάδες, φρουρούσαν τα
περάσματα των συνόρων κι εμπόδιζαν
τους εχθρούς να λεηλατούν τα μέρη
εκείνα. Όταν δεν πολεμούσαν,
γυμνάζονταν στο τρέξιμο και στο κοντάρι.
Βοηθούσαν ακόμη να οχυρωθούν οι
ακριτικές πόλεις και να χτιστούν κάστρα
και βίγλες στα μέρη τα οποία φύλαγαν.

5.
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΔΙΓΕΝΗΣ ΑΚΡΙΤΑΣ
Ο πιο ξακουστός από τους ακρίτες
ήταν ο Βασίλειος Διγενής, που στο
πρόσωπό του συγκέντρωνε τα
χαρίσματα όλων των ακριτών και
εξυμνήθηκε ξέχωρα στο έπος
«Βασίλειος Διγενής Ακρίτας». Στην
Κύπρο, στον Πόντο, στην Κρήτη και
σ’ όλη την Ελλάδα μιλούν και
τραγουδούν, ακόμη και σήμερα, για
«της γης τον ανδρειωμένο», που
είναι απόγονος του Ηρακλή, του
Αχιλλέα και του Μεγαλέξανδρου,
αλλά και πρόγονος του κλέφτη του
1821.

6.
Η ζωή του Βασίλειου Διγενή Ακρίτα
Χάραζε ο δέκατος αιώνας όταν ο Μουσούρ, ο
άρχοντας Σαρακηνός καπετάνιος, και η
Ειρήνη, ελληνοπούλα κόρη του ένδοξου
άρχοντα Ανδρόνικου, έφεραν στον κόσμο ένα
υγιέστατο αγοράκι. Το ονόμασαν Βασίλειο
Διγενή γιατί καταγόταν από δύο γένη, το
Ελληνικό και το Αραβικό.
Ο Διγενής έγινε ένα πανέξυπνο και
δυνατό αγόρι. Ο πατέρας του και οι πέντε θείοι
του, του δίδασκαν την πολεμική τέχνη από
μικρό παιδί. Ήταν πολύ καλός στο τρέξιμο,
στο σπαθί, στο δοξάρι και στην πάλη. Στα
δώδεκα του όταν είδε τον πατέρα του να
πολεμάει απεγνωσμένα με τους ληστές,
άδραξε το σπαθί του και σαν άνεμος όρμησε
στη μάχη να σώσει τον πατέρα του. Μια άλλη
μέρα ο Διγενής πήγε με τον πατέρα του στο
δάσος για κυνήγι. Ενώ στεκόταν μπροστά από
ένα θάμνο πετάχτηκε ένα λιοντάρι και χωρίς
να χάσει καιρό έβγαλε το σπαθί του και το
σκότωσε.

7.
Όταν μεγάλωσε ο Διγενής, καθώς γυρνούσε από
το κυνήγι άκουσε γλυκόλογα τραγούδια. Ήταν η
Ευδοκία η κόρη του άρχοντα Δούκα. Όταν την
είδε, η καρδιά του γέμισε αγάπη και την έκλεψε
για να την κάνει γυναίκα του, όπως έκανε και ο
πατέρας με τη μητέρα του.
Τα κατορθώματά του γίνονταν όλο και πιο
γνωστά, το ένα μετά το άλλο. Ο αυτοκράτορας
Ρωμανός άκουσε τα μαντάτα και αμέσως χωρίς
να χάσει χρόνο τον έχρισε Ακρίτα. Του έδωσε
μια μεγάλη έκταση γης για να χτίσει το κάστρο
του. Του άφησε και μερικούς στρατιώτες για να
φρουρούν τα ανατολικά σύνορα του Ευφράτη
ποταμού, όπου ήταν και το κάστρο του Διγενή
και της Ευδοκίας. Ο Διγενής και η Ευδοκία
ζούσαν μαζί μια πολύ ευτυχισμένη ζωή. Ο
Διγενής έγινε θρύλος, φόβος και τρόμος των
Σαρακηνών .

8.
Τα χρόνια περνούσαν και κανείς πλέον δεν
τολμούσε να επιτεθεί στα εδάφη που φύλαγε ο
Διγενής. Ο ίδιος όμως ήθελε να αγωνίζεται
διαρκώς και να πεθάνει σαν ήρωας στη μάχη. Μια
μέρα, όταν ο Διγενής γύρισε από το κυνήγι
αρρώστησε βαριά. Κανένα φάρμακο δεν
μπορούσε να τον κάνει καλά. Ούτε καν η
φροντίδα της γυναίκας του. Ήταν μόνο
τριαντατριών χρονών. Έτσι κάλεσε όλους τους
φίλους του και τους είπε :
«Φίλοι καλοί, όλα αυτά τα χρόνια που ζήσαμε
στον απάνω κόσμο ήταν αξέχαστα. Τώρα όμως
είδα τον Χάροντα να μου φωνάζει να πάω κοντά
του.»
Ο Διγενής τότε αποφάσισε να αντιμετωπίσει τον
Χάροντα πρόσωπο με πρόσωπο στα μαρμαρένια
αλώνια. Τρεις μέρες πάλευε ο Διγενής με τον
Χάροντα. Κι όπου χτυπούσε ο Διγενής το αίμα
έτρεχε σαν αυλάκι, κι όπου χτυπούσε ο Χάροντας
το αίμα έτρεχε σαν ποτάμι. Μέσα από αυτή την
τολμηρή μάχη νικητής βγήκε ο Χάροντας, που
τόσο πολύ ζήλευε το Διγενή για τα κατορθώματά
του. Ήταν μέρα Τρίτη που έφυγε ο ηρωικός
ακρίτας, Τρίτη ήταν και η μέρα που γεννήθηκε.

9.
Ακριτικά τραγούδια
Ο λαός ένιωθε τους ακρίτες προστάτες του, τους αγαπούσε και τους θαύμαζε
για την ανδρεία τους. Κι έτσι ανδρειωμένους τους εξύμνησε στα ακριτικά
τραγούδια. Τα τραγούδια αυτά, που μιλούν για τη ζωή και τους αγώνες των
ακριτών, σώθηκαν από γενιά σε γενιά, αγαπήθηκαν από το λαό μας κι έγιναν
η αρχή των δημοτικών μας τραγουδιών.
Αναφέρονται σε θρύλους και κατορθώματα των ακριτών. Περιγράφουν έναν
κόσμο αγώνων και ατομικών ανδραγαθιών, εξυμνείται η ανδρεία και η
σωματική ρώμη των ακριτών που αγγίζει το υπερφυσικό.
Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα παλαιότερα ελληνικά δημοτικά τραγούδια που
σώζονται και συγγενεύουν με το έμμετρο αφήγημα του 12ου αι., το γνωστό
ως «Έπος του Διγενή Ακρίτα».

10.
Ο ΔΙΓΕΝΗΣ
O Διγενής ψυχομαχεί κι η γης τόνε τρομάσει
κι η πλάκα τον ανατριχιά που θέλει τον σκεπάσει.
Κι εκειά βαριά που κείτεται, λόγια αντρειωμένα λέει:
- Να 'χεν η γης πατήματα κι ο ουρανός κερκέλια,
να 'πάτιουν τα πατήματα, να 'πιανα τα κερκέλια
να δώκω σείσμα τ' ουρανού, να βγάλει μαύρα νέφη,
να ρίξει χιόνια και νερά κι αμάλαγο χρυσάφι!

11.
ΔΟΜΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
1η ΕΝΟΤΗΤΑ : «Ο Διγενής ………… σκεπάσει».
Πλαγιότιτλος : Οι αντιδράσεις των υπερφυσικών
στοιχείων απέναντι στο ψυχομαχητό του
Διγενή.
2η ΕΝΟΤΗΤΑ : «Κι ………………….χρυσάφι».
Πλαγιότιτλος :Ο μονόλογος και η επιθυμία του
Διγενή για ένα τελευταίο κατόρθωμα.

12.
ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΘΕΜΑ :Η αντίδραση των αψύχων στο
ψυχομαχητό του Διγενή , οι τελευταίες
στιγμές και τα τελευταία λόγια του ήρωα.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ: Ηρωικό- ιστορικό
ΣΤΟΧΟΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ: Η προβολή
εξαιρετικών
ηρωικών
υπερφυσικών
ιδιοτήτων του Διγενή

13.
Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΗΡΩΑ
Το όνομά του δίνει την
υποβλητική εικόνα ενός
ανθρώπου ημίθεου : ψηλός,
δυνατός, ατρόμητος. Η δύναμή
του είναι υπερφυσική και η
ανδρεία του ξακουστή. Όμως
είναι θνητός και ετοιμοθάνατος.
Έχει ανθρώπινα γνωρίσματα :
υπόκειται στον θάνατο.
Αντιμετωπίζει με περηφάνια τον
θάνατο και αγωνίζεται μέχρι το
τέλος. Δεν μπορεί να υπερβεί
όμως την θνητή του ύπαρξη.
Έχει θέληση για ζωή και δράση,
πράγμα που φαίνεται από τον
μονόλογό του και την ευχή του
να προξενήσει ακραία και
αδύνατα φαινόμενα με κρυφό
πόθο να ματαιώσει την
απόφαση της μοίρας για τον
θάνατό του.

14.
Η αντίδραση της φύσης
Άψυχα
Η γης
Η πλάκα
Τι νιώθουν
Τρόμο, έκπληξη, δέος γιατί
γνωρίζει ότι ο Διγενής δεν
φοβήθηκε ποτέ κανένα
Φρίκη, δειλιάζει καθώς
αναλογίζεται τον τρομερό
ρόλο της: θα σκεπάσει τον
ήρωα που ήταν το απόλυτο
πρότυπο της ανδρείας.
Πώς δηλώνεται;
Τρομάσει
Ανατριχιάζει

15.
Η ευχή και ο ρόλος της
Να 'χεν η γης πατήματα κι ο ουρανός κερκέλια,
να 'πάτιουν τα πατήματα, να 'πιανα τα κερκέλια
να δώκω σείσμα τ' ουρανού, να βγάλει μαύρα νέφη,
να ρίξει χιόνια και νερά κι αμάλαγο χρυσάφι!
1.Να ανεβεί ψηλά στον
ουρανό.
2.Να τον ταρακουνήσει.
3.Να τον γεμίσει μαύρα
σύννεφα.
4.Να ρίξει ο ουρανός χιόνι,
νερά και ατόφιο
χρυσάφι.
Η ευχή δεν είναι δυνατό
να εκπληρωθεί, γιατί όσα
ζητά ο Διγενής είναι
αντίθετα στους νόμους τηε
φύσης.
Η ευχή εκφράζει τη
μεγάλη επιθυμία του
Διγενή να ξεπεράσει τις
ανθρώπινες δυνατότητές
του, να νικήσει τον θάνατο
και να κατακτήσει τη ζωή.

16.
ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Γλώσσα : Απλή δημοτική .Στο τραγούδι
κυριαρχούν στοιχεία της κρητικής διαλέκτου
(χρήση ιδιωματικών λέξεων ).
Η σύνταξη είναι παρατακτική και ο λόγος λιτός ,
κυριαρχούν τα ρήματα και τα ουσιαστικά που
εκφράζουν και την κορύφωση της ψυχικής
δύναμης του Διγενή. Τα επίθετα είναι ελάχιστα.
Αφηγηματική μορφή :το επεισόδιο εκτυλίσσεται
με βάση τον άξονα του χρόνου. Χρονικήγραμμική σειρά.

17.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ
1. Προσωποποίηση : της γης και της πλάκας που
αποδίδουν με ζωντάνια και παραστατικότητα την
παρουσία και συμπαράσταση των υπερφυσικών
στοιχείων στην πάλη του Διγενή με το Χάρο.
2. Υπερβολή : η αφύσικη ευχή του Διγενή που
δείχνει ότι η ανδρεία του έχει εξωπραγματικές
διαστάσεις. Στην ευχή αυτή προβάλλεται η
λαχτάρα του ανθρώπου να μη φύγει από τη ζωή.
3. Αντίθεση : βαριά- ανδρειωμένα
4. Εικόνες : ο Διγενής χαροπαλεύει.
η γη είναι τρομαγμένη και έχει
σκαλοπάτια που οδηγούν στον ουρανό.
η ταφόπλακα ανατριχιά.
ο ουρανός έχει σιδερένιους γάντζους.
5.Ευθύς λόγος : τα λόγια της ευχής.

18.
ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΗ
Μέτρο : ιαμβικό .
Στίχος : δεκαπεντασύλλαβος παροξύτονος
χωρισμένος σε δύο αυτοτελή ημιστίχια.
Ομοιοκαταληξία : δεν έχει.
O Διγενής ψυχομαχεί κι η γης τόνε τρομάσει
^ -^ - ^ - ^ -
^
- ^ - ^ - ^
κι η πλάκα τον ανατριχιά που θέλει τον σκεπάσει.
^
- ^ - ^- ^ -
^ -^ -
^ - ^
Οι στίχοι είναι από τους πιο συνηθισμένους των δημοτικών
τραγουδιών.

19.
ΕΡΓΑΣΙΕΣ
 Αναζητήσετε παραλλαγές του τραγουδιού ,
εντοπίστε διαφορές και ομοιότητες και
παρουσιάστε τες στην τάξη.
 Μελετήστε το τραγούδι και ζωγραφίστε τις
εικόνες του.

20.
ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
1.www. users.sch.gr
2.www.paidio.blogspot.gr
3.www.el.wikipedia.org.
4.www.youtube.com.