2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Joanna Kośka
Przygotowanie surowców do produkcji pieczywa
741[02].Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inż. Lucyna Kubicka
mgr inż. Jan Oczoś
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Danuta Bajor
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 741[02].Z1.02.
„Przygotowanie surowców do produkcji pieczywa”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu piekarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Mąka jako podstawowy surowiec w produkcji piekarskiej 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Inne surowce stosowane w piekarstwie 16
4.3. Magazynowanie mąki i innych surowców piekarskich 24
4.4. Przygotowanie surowców do produkcji piekarskiej 34
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 43
6. Literatura 48

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik dla ucznia „Przygotowanie surowców do produkcji pieczywa” pomoże Ci
w zdobyciu wiadomości i ukształtowaniu umiejętności zgodnie z założeniami tej jednostki
modułowej. Obejmuje ona treści dotyczące surowców i materiałów pomocniczych
stosowanych w produkcji pieczywa; w szczególności ich właściwości, warunków ich
magazynowania i sposobów przygotowania do produkcji pieczywa.
Poradnik składa się z następujących elementów:
− wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiadomości, które uczeń
powinien mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej
− cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie opanujesz podczas kształcenia w tej
jednostce modułowej,
− materiał nauczania, na który składają się: podstawy teoretyczne, pytania sprawdzające
wiedzę przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia, sposób wykonania ćwiczenia oraz
sprawdzian postępów po wykonaniu ćwiczenia
− sprawdzian osiągnięć - test zawierający zadania sprawdzające opanowanie treści objętych
programem jednostki modułowej,
− wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas kształcenia w tej jednostce
modułowej.
Podczas realizacji tej jednostki modułowej zwróć szczególną uwagę na: ocenianie jakości
mąk w piekarstwie, dokonywanie organoleptycznej oceny surowców piekarskich,
rozpoznawanie szkodników magazynowych oraz określanie sposobów ich zwalczania,
przygotowanie surowców do produkcji, obliczanie ilości surowców oraz przestrzeganie zasad
bhp.

4
Schemat układu jednostek modułowych
741[02].Z1
Organizacja produkcji
741[02].Z1.01
Przygotowanie produkcji
piekarskiej
741[02].Z1.02
Przygotowanie
surowców
do produkcji pieczywa

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− interpretować informacje zawarte w normach,
− określać rodzaje zagrożeń dla bezpieczeństwa zdrowotnego żywności,
− charakteryzować surowce i substancje dodatkowe stosowane w przemyśle spożywczym,
− oceniać surowce stosowane w przetwórstwie spożywczym,
− określać podstawowe składniki wchodzące w skład surowców dla przemysłu
spożywczego,
− określać warunki przechowywania surowców,
− rozróżniać oraz scharakteryzować grupy i rodzaje pieczywa,
− interpretować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
− korzystać z różnych źródeł informacji.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− określić skład chemiczny mąki,
− określić podstawowe typy mąki według norm,
− porównać skład chemiczny mąki pszennej i żytniej,
− posłużyć się atestem mąki,
− uzasadnić konieczność ukwaszania mąki żytniej,
− określić wpływ glutenu na jakość ciasta,
− ocenić jakość glutenu,
− określić znaczenie jełczenia tłuszczów w mące,
− określić enzymy występujące w mące,
− określić czynniki wpływające na wypiekową wartość mąki pszennej i żytniej,
− wyjaśnić procesy zachodzące w cieście pod wpływem drożdży,
− ocenić jakość drożdży,
− określić technologiczną przydatność soli, środków słodzących, mleka i przetworów
mlecznych, jaj, tłuszczów, emulgatorów, przetworów ziemniaczanych, polepszaczy
i innych dodatków stosowanych w piekarstwie,
− skorzystać z receptur piekarskich,
− określić zasady przyjmowania mąki do zakładu piekarskiego,
− przyjąć surowce do magazynu,
− sporządzić dokumentację magazynową,
− określić warunki magazynowania mąki i innych surowców,
− określić przemiany zachodzące w mące i innych surowcach pod wpływem
magazynowania,
− rozpoznać szkodniki występujące w magazynie oraz określić sposoby ich zwalczania,
− wydać surowce do produkcji,
− zagospodarować surowce zgodnie z terminem przydatności,
− zastosować normatywy magazynowe,
− dobrać oraz obsłużyć maszyny i urządzenia do przygotowania surowców do produkcji,
− zinterpretować wskazania aparatury kontrolno-pomiarowej zainstalowanej
w magazynach,
− odmierzyć odpowiednią ilość surowców,
− określić i wykonać czynności dotyczące przygotowania mąki do produkcji,
− dobrać metody regulacji temperatury mąki,
− obliczyć skład mieszanki wypiekowej na podstawie wzoru,
− obliczyć temperaturę dolewki wody według prostych wzorów,
− określić wpływ temperatury wody na jakość ciasta,
− określić i wykonać czynności związane z przygotowaniem drożdży do produkcji,
− określić zasady sporządzania roztworów soli i cukru oraz innych środków słodzących,
− określić zasady przygotowania tłuszczów, jaj i przetworów z jaj do produkcji,
− określić niebezpieczeństwa związane z mikrobiologicznymi zakażeniami jaj,
− przygotować surowce do produkcji,
− określić wpływ przygotowania surowców na przebieg procesów technologicznych,
− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, higieny produkcji oraz ochrony
przeciwpożarowej podczas magazynowania oraz przygotowywania surowców do
produkcji.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Mąka jako podstawowy surowiec w produkcji piekarskiej
4.1.1. Materiał nauczania
Podstawowym surowcem stosowanym w piekarstwie jest mąka. Otrzymuje się ją przez
zmielenie ziarna tzw. zbóż chlebowych; najczęściej pszenicy i żyta.
Wyróżniamy przemiał razowy (do mąki przechodzą wtedy wszystkie składniki ziarna –
uzyskujemy mąkę razową) i przemiał gatunkowy (rozdrobnione cząstki łusek są oddzielane
od rozdrobnionych części bielma – uzyskujemy mąkę gatunkową). Mąka uzyskana w drugim
przypadku jest jaśniejsza.
Wyciąg mąki jest to ilość mąki jaką uzyskuje się ze 100 kg ziarna. Wyrażany jest
w procentach. Np. jeżeli ze 100 kg ziarna otrzymamy 98 kg mąki, to jest to mąka o wysokim
wyciągu (98%), natomiast jeżeli ze 100 kg ziarna otrzymamy 48 kg mąki (48%), to jest to
mąka o niskim wyciągu.
Na jakość mąki wpływa przede wszystkim jakość ziarna, z którego mąkę otrzymaliśmy.
Im lepsze ziarno – tym lepsza mąka. Jakość ziarna zależy przede wszystkim od odmiany
i warunków klimatycznych. Bardzo duże znaczenie odgrywają tutaj warunki zbioru zbóż.
Często zdarza się, że na wskutek długotrwałych opadów dojrzałe zboże nie może być zebrane
i ziarno zaczyna kiełkować będąc jeszcze w kłosach. Zjawisko to nazywa się porostem. Mąka
uzyskana z ziarna porośniętego charakteryzuje się znacznie obniżoną wartością
technologiczną.
Typ mąki określa ilość gramów popiołu otrzymanego ze 100 kg mąki. 100 kg mąki typ
480 zawiera 480 g popiołu (0,48%).
Popiół jest to pozostałość po całkowitym spaleniu próbki mąki w temperaturze 900o
C.
Im wyższy wyciąg mąki – tym większa zawartość popiołu i ciemniejsza barwa mąki.
Na wartość technologiczną mąki wpływa także jej rozdrobnienie, czyli granulacja.
Wyróżniamy mąkę ziarnistą – „ostrą” w dotyku (np. mąka pszenna krupczatka) i mąkę gładką
– bez wyczuwalnej ziarnistości (np. mąka luksusowa).
Podstawowe składniki mąki
Skład mąki zależy przede wszystkim od jej pochodzenia (np. pszenica, żyto) oraz
wyciągu. Zawartość ważniejszych składników przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Zawartość ważniejszych składników w mące [1, s. 53]
Witaminy
Woda
Białko
Tłuszcze
Cukry
Błonnik
Popiół
Ca P Fe
B1 B2 PP
Mąka o wyciągu
w % w mg
Mąka pszenna 97% 13,5 9,8 2,8 70,3 1,9 1,7 99 358 5,0 429 221 1193
Mąka pszenna 72% 13,5 9,3 2,1 73,9 0,5 0,7 61 156 2,0 206 92 817
Mąka pszenna 50% 13,5 8,7 1,7 75,2 0,4 0,5 40 115 2,0 161 51 986
Mąka żytnia 97% 13,5 7,3 2,2 73,2 1,4 1,4 131 265 4,0 306 134 798
Mąka żytnia 82% 13,5 6,4 1,9 76,5 0,8 0,9 119 195 3,0 264 99 720
Mąka żytnia 60% 13,5 5,4 1,5 78,5 0,5 0,6 53 85 2,0 136 63 843

8
Do podstawowych składników mąki należą: węglowodany, woda, białka, tłuszcze,
związki mineralne, witaminy oraz enzymy.
Z punktu widzenia technologii najważniejszym składnikiem mąki jest skrobia. Mąka
zawiera jej 60–75%. W skład skrobi wchodzą dwa wielocukry: amyloza i amylopektyna.
Różnią się one budową i właściwościami chemicznymi. Zarówno amyloza jak i amylopektyna
zbudowane są z glukozy, jednak w cząsteczce amylozy cząsteczki glukozy połączone są
w taki sposób, że tworzą łańcuch prosty, w cząsteczce amylopektyny – rozgałęziony, co
przedstawiono na rysunku 1.
Amyloza Amylopektyna
Rys. 1. Schemat budowy cząsteczki amylozy i amylopektyny.
Amyloza łatwo rozpuszcza się w wodzie, tworzy roztwory o niewielkiej lepkości.
Amylopektyna rozpuszcza się w wodzie trudno, daje roztwory bardzo lepkie.
Dla technologa istotne są przede wszystkim następujące właściwości skrobi:
− zdolność pochłaniania wody (im większa – tym większa wydajność ciasta),
− zdolność kleikowania (jeżeli skrobia kleikuje w niskiej temperaturze, to ulega zbyt
dużemu rozkładowi przez enzymy, co może być przyczyną złej jakości pieczywa),
− zdolność scukrzania (podatność na działanie enzymów rozkładających ją na dekstryny
i maltozę).
Kolejnymi składnikami, bardzo ważnymi z punktu widzenia procesu technologicznego,
są substancje białkowe, które w połączeniu z wodą w czasie przygotowywania ciasta tworzą
gluten. Gluten składa się z białek prostych: gluteniny i gliadyny. Jest to lepka, elastyczna
i sprężysta substancja, o gąbczastej strukturze, która nadaje ciastu pszennemu elastyczność,
sprężystość i zdolność do zatrzymywania gazów – decyduje więc o jakości pieczywa.
W czasie tworzenia ciasta białka chłoną wodę, pęcznieją i tworzą uporządkowaną strukturę
zwaną siatką glutenową, wewnątrz której znajdują się napęczniałe ziarna skrobi.
O jakości glutenu decydują jego cechy fizyczne:
• elastyczność – zdolność glutenu do rozciągania i powrotu do pierwotnej postaci,
• rozpływalność – jest to przyrost średnicy kulki glutenu po 60 minutach
termostatowania w temperaturze 30o
C.
W zależności od tych cech wyróżnia się gluten słaby, mocny i normalny. Gluten słaby
szybko chłonie wodę i łatwo rozpływa się. Gluten mocny chłonie wodę powoli, jest
elastyczny oraz charakteryzuje się niewielką rozciągliwością i rozpływalnością. Ilość glutenu,
jaką otrzymuje się podczas tworzenia ciasta z określonej mąki, decyduje o jakości tej mąki.
Wielkością charakteryzującą mąkę i uwzględniającą ilość i rozpływalność glutenu jest
liczba glutenowa (LG)
LG = a ∙ (2 – 0,065R);
gdzie:
a – ilość mokrego glutenu, %,
R – rozpływalność mokrego glutenu, mm,

9
Dla mąki słabej LG<40, średniej – LG = 40 ÷ 60, mocnej - LG>60.
Na wartość technologiczną mąki wpływ mają także enzymy zawarte w mące.
Najważniejsze z nich to amylazy – enzymy rozkładające skrobię. Wyróżniamy alfa –
amylazę, która powoduje rozrywanie łańcucha skrobiowego „od środka” w wyniku czego
powstają krótsze łańcuchy – dekstryny, oraz beta–amylazę, która nazywana jest enzymem
scukrzającym, gdyż działa od końca łańcucha skrobiowego, odrywając kolejne cząsteczki
maltozy (cukru zbudowanego z dwóch cząsteczek glukozy). Znając optymalne warunki
działania tych enzymów (kwasowość środowiska i temperatura) można odpowiednio
kierować procesem produkcji ciasta. Alfa – amylaza działa najlepiej w środowisku mało
kwaśnym i w temperaturze 51÷66o
C, natomiast beta–amylaza najlepiej działa
w środowisku o wyższej kwasowości, ale jest nieodporna na działanie podwyższonej
temperatury. Należy dodać, że aktywność enzymów w mące z ziarna porośniętego znacznie
wzrasta.
Wskaźnikiem aktywności amylaz jest liczba opadania.
Tabela 2. Podział mąki w zależności od liczby opadania [5, s. 60]
Wartość liczby opadania (LO)
mąka pszenna mąka żytnia
Aktywność amylolityczna mąki
poniżej 80 poniżej 70 bardzo wysoka aktywność alfa-amylazy
90÷150 75÷100 wysoka aktywność alfa-amylazy
175÷280 125÷200 średnia aktywność alfa-amylazy
powyżej 300 powyżej 500 niska aktywność alfa-amylazy
Ważnym składnikiem mąki są tłuszcze. Nie mają one większego znaczenia dla wartości
energetycznej ani odżywczej (ze względu na małą zawartość), ale odgrywają ważną rolę
podczas przechowywania i dojrzewania mąki. Kwasy tłuszczowe, które powstają w wyniku
rozkładu tłuszczu poprawiają jakość glutenu.
W mące występują wodorofosforany (tzw. kwaśne fosforany) potasu, wapnia i magnezu
oraz kwasy organiczne. Związki te są odpowiedzialne za kwasowość mąki. Kwasowość mąki
zależy od rodzaju ziarna, z którego pochodzi oraz od wyciągu. Kwasowość mąki żytniej jest
wyższa niż mąki pszennej. Mąka o niskim wyciągu ma niską kwasowość, mąka razowa ma
kasowość wyższą.
Istotną cechą mąki jest jej wilgotność. Mąka powinna zawierać nie więcej niż 15% wody.
Podwyższona wilgotność jest przyczyną zwiększenia aktywności enzymów oraz działalności
drobnoustrojów, co przyspiesza psucie się mąki podczas przechowywania.
Jakość mąki ocenia się metodą organoleptyczną oraz na podstawie wyników badań
laboratoryjnych. Metodą organoleptyczną ocenia się takie cechy mąki jak: wygląd (barwa,
występowanie uszkodzeń, zanieczyszczeń, szkodników), smak, zapach, stopień granulacji,
a także wilgotność (w przybliżeniu). Aby w przybliżeniu określić wilgotność mąki ściska się
ją w dłoni, a po otwarciu dłoni mąka sucha rozsypuje się. Mąka wilgotna zachowuje nadany
jej kształt.
Wartość wypiekowa mąki pszennej
Na wartość wypiekową mąki pszennej wpływają:
− zdolność do wytwarzania gazów,
− „siła mąki”,
− barwa mąki i skłonność do pociemniania,
− granulacja mąki.
Podczas fermentacji ciasta pszennego powstaje etanol i dwutlenek węgla. Ilość
dwutlenku węgla jest jednym z czynników decydujących o porowatości i objętości pieczywa.
Przebieg fermentacji zależy między innymi od zawartości w mące cukrów ulegających

10
fermentacji. Cukrów tych (tzw. rodzimych) jest niewiele, dlatego do prawidłowego przebiegu
fermentacji konieczne jest pozyskanie cukrów z rozkładu skrobi. Zdolność mąki do
wytworzenia cukrów ze skrobi (a więc również gazów) zależy od aktywności enzymów
amylolitycznych. Fermentacja ciasta uzyskanego z mąki charakteryzującej się słabą
zdolnością rozkładu skrobi (słabą zdolnością wytwarzania gazów) zakończy się szybko;
cukrów rodzimych nie wystarczy na przeprowadzenie rozrostu kęsów oraz fermentację
w piecu. W związku z tym pieczywo wyprodukowane z takiej mąki będzie słabo wyrośnięte,
o złej porowatości i jasnej barwie skórki.
Zdolność do wytwarzania gazów oraz zdolność do ich zatrzymywania zależą też od
granulacji. Mąka „silna” charakteryzuje się drobną granulacją, mąka „słaba” ma granulację
grubszą.
„Siła mąki” związana jest ze zdolnością zatrzymywania gazów przez ciasto. Mąka „silna”
zawiera dużą ilość glutenu o dobrych cechach fizycznych, pochłania dużą ilość wody
i pozwala na wytworzenie ciasta dobrej jakości.
Barwa mąki wpływa na barwę miękiszu pieczywa. Na ogół z mąki jasnej otrzymuje się
wyroby o jasnym miękiszu, ale zdarza się, że mąka charakteryzuje się dużą zdolnością do
ciemnienia podczas prowadzenia procesu technologicznego. Skłonność mąki do ciemnienia
ma więc duży wpływ na wartość wypiekową mąki.
Granulacja mąki wpływa na jej wartość wypiekową. Rozdrobnienie mąki powinno być
związane z zawartością i jakością glutenu. Im silniejszy gluten, tym drobniejsze powinny być
cząstki mąki.
Wartość wypiekowa mąki żytniej
Na wartość wypiekową mąki żytniej, w odróżnieniu od mąki pszennej, mniejszy wpływ
mają takie cechy jak zdolność do wytwarzania i zatrzymywania gazów, barwa czy granulacja.
Zasadnicze znaczenie natomiast mają właściwości miękiszu, np. jego lepkość, wilgotność.
W mące żytniej występuje zawsze dostateczna ilość cukrów rodzimych, która jest
wystarczająca do wytworzenia odpowiedniej ilości gazu. W mące żytniej nie ma zatem
problemu braku cukrów. O jakości mąki żytniej decyduje zatem aktywność enzymów
amylolitycznych, które są odpowiedzialne za rozkład skrobi. Jeśli rozkład skrobi będzie zbyt
duży (wysoka aktywność amylaz), to może się okazać, że po fermentacji ciasta ilość
pozostałej skrobi będzie zbyt mała, aby związać wodę występującą w cieście. Skutkiem tego
będzie lepki, miękki, sprawiający wrażenie niedopieczonego miękisz. Aby osłabić aktywność
amylazy, a tym samym zapobiec nadmiernemu rozkładowi skrobi, ciasto żytnie musi mieć
kwasowość 3–4-krotnie wyższą niż ciasto pszenne, gdyż zwiększona kwasowość powoduje
zmniejszenie aktywności amylaz.
Drugim czynnikiem wpływającym na wartość wypiekową mąki żytniej jest zdolność
białek w niej zawartych do tworzenia koloidów oraz stopień rozkładu białek
Białka mąki żytniej w obecności wody pęcznieją, ulegają peptyzacji (rozkładowi do
peptydów), a część z nich przechodzi w lepki, koloidalny roztwór. Stopień peptyzacji białek
związany jest z działalnością enzymów proteolitycznych (rozkładających białka) i zależy od
kwasowości środowiska. Większa kwasowość sprzyja peptyzacji białek (oznacza to
ograniczenie tworzenia koloidów) oraz ich pęcznieniu, co wpływa korzystnie na właściwości
ciasta żytniego.
Ważnym wskaźnikiem jakości i wartości wypiekowej mąki żytniej jest ilość śluzów.
Śluzy tworzą z wodą lepki roztwór, który stanowi zasadnicze lepiszcze ciasta. Decydują one
o konsystencji ciasta żytniego, zmniejszają jego płynność w czasie i po fermentacji.

11
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka jest różnica między przemiałem razowym a gatunkowym?
2. Jak zdefiniujesz pojęcie „wyciąg mąki”?
3. Jaki jest związek między typem mąki a zawartością popiołu?
4. Jakie są podstawowe składniki mąki?
5. Które składniki mąki decydują o jej wartości wypiekowej?
6. Jak zbudowana jest skrobia?
7. Jakie cechy fizyczne glutenu decydują o jego jakości?
8. Jaką rolę podczas produkcji pieczywa odgrywają enzymy zawarte w mące?
9. Jakie czynniki decydują o wartości wypiekowej mąki pszennej?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj skład chemiczny mąki pszennej i żytniej na podstawie tabel składu
chemicznego mąki pszennej i żytniej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować tabelę składu mąki pszennej i żytniej, np. zawartą w punkcie 4.1.1.
niniejszego Poradnika,
2) porównać zawartość poszczególnych składników w mące pszennej i żytniej o zbliżonym
wyciągu,
3) sformułować wnioski dotyczące zawartości poszczególnych składników w mące pszennej
i żytniej,
4) porównać zawartość poszczególnych składników w mąkach pszennych o różnych
wyciągach,
5) sformułować wnioski dotyczące zawartości poszczególnych składników w mące pszennej
w zależności od wyciągu,
6) porównać zawartość poszczególnych składników w mąkach żytnich o różnych
wyciągach,
7) sformułować wnioski dotyczące zawartości poszczególnych składników w mące żytniej
w zależności od wyciągu,
8) zaprezentować efekty pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− tabele składu chemicznego mąki (można wykorzystać tabelę zawartą w punkcie 4.1.1.
niniejszego poradnika,
− materiały biurowe.

12
Ćwiczenie 2
Porównaj cechy próbek mąki pszennej i mąki żytniej na podstawie oceny
organoleptycznej i informacji zawartych w normach.
1) przeanalizować normy PN-A-74032:2002 Przetwory zbożowe – Mąka żytnia
i PN-A-74022:2003 Przetwory zbożowe – Mąka pszenna,
2) porównać na podstawie norm właściwości mąki pszennej luksusowej typ 550 i mąki
żytniej typ 580 (wypełnij tabelkę poniżej),
Tabela do ćwiczenia 2.
Lp. Cecha
Mąka pszenna luksusowa
typ 550
Mąka żytnia typ 580
1. Barwa
2. Smak
3. Zapach
4. Wilgotność
5. Kwasowość
6. Zawartość popiołu
całkowitego
7. Ilość glutenu
3) dokładnie obejrzeć próbki mąki otrzymane od nauczyciela zwracając uwagę na takie
cechy jak: barwa, smak, zapach,
4) porównać wyniki obserwacji z informacjami zawartymi w normach.
− próbka mąki pszennej luksusowej typ 550,
− próbka mąki żytniej typ 580,
− normy: PN-A-74032:2002 Przetwory zbożowe – Mąka żytnia i PN-A-74022:2003
Przetwory zbożowe – Mąka pszenna,
Ćwiczenie 3
Rozróżnij rodzaje i typy próbek mąki otrzymanej od nauczyciela.
1) dokładnie obejrzeć próbki mąki otrzymane od nauczyciela zwracając uwagę na takie
cechy jak: barwa, zapach, smak, granulację; zapisać wyniki obserwacji,
2) przeanalizować informacje zawarte w atestach załączonych do poszczególnych próbek,
3) porównać wyniki obserwacji z wymaganiami norm PN-A-74032:2002 Przetwory
zbożowe – Mąka żytnia i PN-A-74022:2003 Przetwory zbożowe – Mąka pszenna,
4) określić rodzaje poszczególnych mąk oraz ich typy,
5) porównać uzyskane wyniki z wynikami uzyskanymi przez kolegów.

13
− próbki mąk,
− fragmenty atestów (wyników badań laboratoryjnych) załączone do poszczególnych
próbek,
Przetwory zbożowe – Mąka pszenna.
Ćwiczenie 4
Dokonaj oceny organoleptycznej mąki.
1) rozsypać próbkę mąki na białym papierze i ocenić jej wygląd zwracając uwagę na
następujące cechy: granulacja (mąka szorstka, gładka), barwa, obecność szkodników lub
ślady ich żerowania; zapisać obserwacje,
2) zbadać smak mąki (powinien on być lekko słodkawy, bez posmaku gorzkiego lub
kwaśnego); zapisać wynik oceny określając smak jako swoisty, nieswoisty, słodki,
kwaskowy, kwaśny, gorzkawy, gorzki,
3) zbadać zapach mąki (zapach powinien być przyjemny, swoisty, bez obcych zapachów;
zapach jełki lub stęchły wskazuje na zepsucie mąki); wynik zapisać,
4) zbadać wilgotność przez ściśnięcie w dłoni (mąka sucha, wilgotna); wynik zapisać,
5) zbadać granulację mąki (przesuwając mąkę między lekko ściśniętymi palcami: mąka
gruboziarnista daje odczucie szorstkości, mąka drobnoziarnista – odczucie gładkości,
mąka nadmiernie rozdrobniona, tzw. przeszlifowana daje odczucie śliskości; wynik
zapisać,
6) przeprowadzić badanie na obecność szkodników (mąkę obejrzeć gołym okiem oraz przez
lupę, zwracając uwagę na występowanie żywych szkodników, oprzędów lub innych
śladów żerowania szkodników); wynik zapisać,
7) porównać wyniki oceny z wymaganiami odpowiedniej normy i sformułować wnioski,
8) zaprezentować wynik ćwiczenia.
− próbka mąki do badania,
Przetwory zbożowe – Mąka pszenna,
− lupa,
− arkusz białego papieru,
Ćwiczenie 5
Oznacz zawartość glutenu w mące pszennej otrzymanej od nauczyciela, a następnie
określ jego cechy fizyczne: elastyczność i rozpływalność i oceń na tej podstawie wartość
wypiekową badanej mąki.
1) odważyć 50 g badanej mąki, wsypać do porcelanowego moździerza, dodać stopniowo
25 cm3
wody wodociągowej o temperaturze 15–20o
C i wyrobić ciasto, następnie
uformować je w kulę i pozostawić zalane wodą wodociągową na 20 minut,

14
2) wymyć gluten wygniatając ciasto w palcach pod słabym strumieniem wody
wodociągowej o temperaturze 15 -20o
C (nad sitem w celu odzyskiwania odrywających
się kawałków ciasta) przez około 15 minut,
3) sprawdzić, czy cała skrobia została wypłukana (do kropli wody obmywającej gluten
dodać kroplę płynu Lugola; gdy płyn nie zmienia barwy na szarą lub niebieską,
prowadzić wymywanie, aż do momentu, gdy wynik próby z płynem Lugola nie
potwierdzi obecności skrobi),
4) z wymytego glutenu odcisnąć wodę, a następnie zważyć go; wynik zanotować,
5) odważyć 5 g glutenu, uformować wałeczek długości około 2 cm i określić jego
elastyczność (zgodnie z instruktażem nauczyciela); wynik zanotować,
6) odważyć 5g glutenu, uformować kulkę i umieścić ją na płytce szklanej, pod którą
znajduje się papier milimetrowy i zmierzyć średnicę kulki (w milimetrach) w dwóch
prostopadłych kierunkach, wynik zanotować,
7) przykryć umieszczoną na płytce kulkę glutenu zlewką ustawioną dnem do góry (na dnie
zlewki umieścić zwilżony krążek bibuły filtracyjnej) i wstawić do termostatu
ustawionego na temperaturę 30o
C na czas 60 minut,
8) obliczyć zawartość glutenu w mące wg wzoru:
X = a∙4
gdzie:
X – zawartość glutenu wyrażona w procentach,
a – masa glutenu wyrażona w gramach,
9) zmierzyć ponownie średnicę kulki po upływie 60 minut i obliczyć rozpływalność
(różnica między średnicą zmierzoną w punkcie 7 ćwiczenia a zmierzoną w punkcie 6);
wynik zanotować,
10) uzyskane wyniki porównaj z normą PN-A-74022:2003 Przetwory zbożowe – Mąka
pszenna oraz poniższą tabelką:
Elastyczność glutenu
Stopień elastyczności Charakterystyka
I stopień gluten elastyczny, wykazujący zdolność rozciągania się na długość
5 cm i powrotu do punktu zerowego podziałki;
II stopień gluten średnio elastyczny, wykazujący zdolność rozciągania się na
długość 5 cm i powrotu tylko do połowy podziałki;
III stopień gluten mało elastyczny, wykazujący zdolność rozciągania się na
długość 5 cm lecz nie kurczący się zupełnie;
IV stopień gluten krótki, zrywający przy rozciąganiu do 5 cm;
Rozpływalność glutenu
Rodzaj mąki rozpływalność w mm
słaba >12
średnia 6÷12
mocna <6
11) sformułuj wnioski dotyczące wartości wypiekowej badanej mąki,
12) zaprezentuj efekty swojej pracy.

15
− próbka mąki do badania,
− norma: PN-A-74022:2003 Przetwory zbożowe – Mąka pszenna,
− waga techniczna,
− moździerz porcelanowy,
− sito,
− płytka szklana,
− zlewka,
− bibuła filtracyjna,
− płyn Lugola,
− papier milimetrowy,
− linijka,
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić skład chemiczny mąki?  
2) porównać skład chemiczny mąki pszennej i mąki żytniej?  
3) określić typy mąki wg norm?  
4) określić znaczenie jełczenia tłuszczów w mące?  
5) określić enzymy występujące w mące?  
6) określić czynniki wpływające na wartość wypiekową mąki?  
7) określić wartość wypiekową mąki na podstawie atestu?  
8) uzasadnić konieczność ukwaszania mąki żytniej?  
9) ocenić jakość glutenu?  
10) określić wpływ glutenu na jakość ciasta?  

16
4.2. Inne surowce stosowane w piekarstwie
Woda
Pod względem ilościowym woda, obok mąki, stanowi w produkcji piekarskiej
najważniejszy surowiec. Jej zawartość w pieczywie wynosi od 40 do 60%.
Znaczenie wody w produkcji pieczywa:
− jest rozpuszczalnikiem wszystkich rozpuszczalnych składników mąki,
− pod jej wpływem następuje pęcznienie skrobi oraz białek glutenowych mąki pszennej,
− w mące żytniej powoduje pęcznienie gum i śluzów, co nadaje ciastu odpowiednią
strukturę,
− służy do równomiernego rozprowadzenia składników ciasta.
Woda stosowana w piekarstwie powinna odpowiadać wymaganiom stawianym wodzie
do picia. Nie może zawierać szkodliwych substancji ani drobnoustrojów chorobotwórczych.
Powinna być:
− klarowna,
− bezbarwna,
− bezwonna,
− o odczynie zbliżonym do obojętnego.
Istotną informacją dla technologa jest twardość wody. Woda twarda wpływa na jakość
ciasta, zwłaszcza pszennego. Sole wapnia i magnezu, odpowiedzialne za twardość wody,
zmniejszają elastyczność i rozciągliwość glutenu, w związku z czym ciasto uzyskane
z dodatkiem takiej wody jest twarde, a pieczywo – małą porowatość i objętość.
Dodatek twardej wody do mąki powoduje zmniejszenie kwasowości ciasta, co z kolei
utrudnia początkową fazę fermentacji, ponieważ drożdże rozwijają się lepiej w środowisku
kwaśnym. Z kolei zbyt miękka woda zawiera mało związków mineralnych, które są
niezbędne do prawidłowego rozwoju drożdży.
Sól
Do produkcji pieczywa stosuje się sól kuchenną, która pod względem chemicznym jest
prawie czystym chlorkiem sodu (NaCl). Występują w niej także niewielkie ilości chlorków
i siarczanów magnezu i wapnia.
Znaczenie wody w produkcji pieczywa:
− nadaje produktom odpowiedni smak,
− poprawia jakość glutenu, a w konsekwencji – strukturę i właściwości fizyczne wyrobów,
− reguluje proces fermentacji (wpływa hamująco na rozwój drożdży).
Wyróżnia się:
− sól warzoną – otrzymywaną przez wypłukanie z ziemi w postaci solanki, którą poddaje się
zagęszczaniu, oczyszczaniu i krystalizacji; jest ona biała, krystaliczna, sypka, bez
zapachu, o słonym smaku, bez obcych posmaków (w tym gorzkiego, pochodzącego od
związków magnezu),
− sól kamienną – otrzymywaną z przez wydobycie złóż soli kamiennej w postaci brył, które
następnie rozdrabnia się i sortuje; jest ona biała, z naturalnym odcieniem szarym lub
różowym.
Oprócz tego w handlu występuje sól jodowana, tj. z dodatkiem związków jodu, aby
uzupełnić jego niedobór w diecie.
Sól stosowana w piekarstwie powinna być sucha (zawartość wody nie większa niż 1%),
sypka, bez obcych zapachów i posmaków, powinna łatwo rozpuszczać się w wodzie, a jej
roztwory nie powinny być mętne.

17
Drożdże
Drożdże stosowane w piekarstwie są żywymi, jednokomórkowymi organizmami.
Rozmnażają się przez pączkowanie, a w niekorzystnych warunkach – przez zarodnikowanie.
Z punktu widzenia piekarstwa, najważniejszymi składnikami drożdży są enzymy, które
decydują o ich aktywności podczas przygotowania ciasta. Najważniejszymi enzymami są:
− kompleks enzymów wywołujących fermentację alkoholową (dawna nazwa tych
enzymów: zymaza),
− enzymy rozkładające cukry: sacharozę (inwertaza) i maltozę (maltaza),
− enzymy rozkładające tłuszcze (lipazy),
− enzymy rozkładające białko (proteazy).
Enzymy te, wydzielane przez drożdże, rozkładają zawarte w cieście substancje złożone
do prostszych, które przenikają do wnętrza komórki (odżywianie się drożdży). Z kolei
z komórki drożdżowej wydalana jest woda, alkohol, dwutlenek węgla oraz inne produkty.
Podstawowym składnikiem odżywczym dla drożdży jest cukier, który w warunkach
tlenowych ulega spalaniu do dwutlenku węgla i wody, natomiast w warunkach ograniczonego
dostępu tlenu (np. w cieście) pod wpływem enzymów ulega fermentacji alkoholowej.
Powstający w procesie fermentacji alkohol etylowy częściowo ulatnia się podczas pieczenia,
natomiast napęczniały gluten zatrzymuje dwutlenek węgla; powstają pęcherzyki wypełnione
gazem, spulchniające ciasto i nadające mu porowatą strukturę. Z kolei rozkład białek
i tłuszczów polepsza właściwości fizyczne oraz smak i aromat wyrobów piekarskich.
Najważniejszą właściwością drożdży jest ich zdolność do fermentowania ciasta, czyli siła
pędna. Siła pędna jest to:
− czas potrzebny do podniesienia ciasta na określoną wysokość w standardowych
warunkach, tj. określona receptura na ciasto, temperatura, wymiary formy (sposób podany
w normie),
lub:
− objętość wydzielonego dwutlenku węgla w określonym czasie (metoda uproszczona).
W produkcji piekarskiej używa się drożdży prasowanych. Awaryjnie można stosować
drożdże suszone, które jednak wcześniej należy aktywować przez rozprowadzenie w wodzie
z dodatkiem cukru i inkubację w temperaturze około 25o
C.
Inną formą występowania drożdży piekarskich są drożdże instant. Są to również drożdże
suszone, które wsypuje się wprost do dzieży i miesza z mąką (nie wymagają wstępnej
aktywacji).
Szczegółowe wymagania jakościowe dla drożdży zawarte są w normie PN–A-79002:1998.
Ogólne wymagania dla drożdży to:
− możliwie najjaśniejsza barwa,
− prawidłowy zapach, bez zapachu octowego,
− brak nieprzyjemnego lub kwaśnego smaku,
− drożdże prasowane nie powinny być obeschnięte.
Cukier i środki słodzące
Do produkcji niektórych wyrobów piekarskich stosuje się środki słodzące. Należą do
nich:
− cukier,
− miód naturalny lub sztuczny,
− syropy skrobiowe,
− syrop słodowy.
Cukier (sacharozę) otrzymuje się z buraka cukrowego lub trzciny cukrowej.

18
Wyróżnia się:
− cukier biały konsumpcyjny; występuje jako cukier kryształ o różnej wielkości
kryształów; po zmieleniu cukru krystalicznego otrzymuje się cukier puder,
− cukier biały przemysłowy,
− cukier rafinowany (jest cukrem najczystszym).
Cukier biały konsumpcyjny powinien być czysty (bez zanieczyszczeń), barwy białej
(dopuszcza się odcień kremowy lub niebieskawy), krystaliczny, bez zbryleń i grudek,
o słodkim smaku, bez obcych zapachów.
Miód naturalny dzieli się na nektarowy, spadziowy i nektarowo – spadziowy. Odmiany
miodu określane są na podstawie pochodzenia, np. akacjowy, lipowy, gryczany. Cechami
charakterystycznymi poszczególnych odmian miodów są barwa, zapach, smak.
Miód sztuczny otrzymuje się przez inwersję sacharozy (rozkład sacharozy w środowisku
wodnym, w obecności kwasów lub enzymów – powstaje wówczas mieszanina glukozy
i fruktozy, zwana cukrem inwertowanym). Dodatek substancji barwiących i smakowo –
zapachowych nadaje mu cechy organoleptyczne zbliżone do miodu naturalnego. Miód
sztuczny może mieć konsystencję płynną lub krystaliczną.
Syropy skrobiowe otrzymuje się w wyniku niecałkowitej kwasowej lub enzymatycznej
hydrolizy skrobi. Otrzymuje się wówczas mieszaninę glukozy, maltozy i dekstryn. Syropy
skrobiowe są gęstymi, lepkimi cieczami, charakteryzującymi się dużą higroskopijnością
(zdolnością pochłaniania wody), powinny być bezbarwne, o słodkim smaku. W zależności od
zawartości dekstryn, glukozy i maltozy wyróżnia się następujące rodzaje syropów
skrobiowych: niskoscukrzony, normalnie scukrzony, średnioscukrzony, wysokoscukrzony.
Syrop (ekstrakt) słodowy jest to zagęszczony wyciąg wodny z rozdrobnionego słodu
jęczmiennego. Słód jest to ziarno poddane kiełkowaniu. W wyniku tego procesu w następuje
częściowy rozkład białek do aminokwasów i polipeptydów oraz skrobi do dekstryn i maltozy.
Mleko i przetwory mleczne
W piekarstwie oprócz mleka zastosowanie znalazły przetwory mleczne takie jak: mleko
w proszku, twaróg, śmietana i śmietanka, serwatka. Zastosowanie mleka i jego przetworów
podnosi wartość odżywczą gotowych wyrobów oraz powoduje korzystne zmiany w ich
smaku i zapachu.
Podstawowymi składnikami mleka są: woda, tłuszcz, białko, cukier mlekowy (laktoza),
sole mineralne. W obrocie handlowym znajduje się mleko znormalizowane, tj. o określonej
zawartości tłuszczu, pasteryzowane lub sterylizowane.
Mleko w proszku otrzymuje się przez zagęszczenie a następnie wysuszenie mleka.
Śmietanką nazywa się produkt tłuszczowy powstający w wyniku odwirowania mleka.
Zawiera ona od 9 do 36% tłuszczu. Przez ukwaszenie śmietanki przy użyciu bakterii
fermentacji mlekowych otrzymuje się śmietanę.
Twaróg otrzymuje się przez wytrącenie białka z mleka. W zależności od zawartości
tłuszczu wyróżnia się twaróg chudy, półtłusty i tłusty. Najczęściej spotykaną wadą twarogów
jest ich przekwaszenie, co powoduje nadmierną kruchość.
Serwatka jest produktem ubocznym powstającym przy produkcji twarogu. W piekarstwie
zastosowanie znalazła głównie serwatka w proszku, otrzymywana przez wysuszenie
zagęszczonej serwatki.
Jaja i przetwory z jaj
Stosowanie jaj w produkcji piekarskiej wpływa dodatnio na cechy organoleptyczne
wyrobów oraz wzbogaca ich wartość odżywczą. Ze względu na dużą pracochłonność przy
wybijaniu jaj świeżych, uciążliwość przechowywania oraz niebezpieczeństwo zakażenia
Salmonellą, często stosuje się przetwory z jaj: proszek jajowy i masy jajowe mrożone.
W zależności od masy, jaja dzieli się na następujące klasy wagowe:
− XL (bardzo duże, o masie co najmniej 73g),

19
− L (duże, ważące od 63 do 73g),
− M (średnie, ważące od 53 do 63g),
− S (małe, ważące mniej niż 53g).
Określając jakość jaj bierze się pod uwagę takie cechy jak: czystość i kształt skorupy,
ewentualne jej uszkodzenia. Po wybiciu jaja ze skorupki nie powinno się wyczuwać żadnych
obcych zapachów, w szczególności siarkowodoru, świadczącego o zepsuciu jaja. W jaju
świeżym ułożenie żółtka jest centralne, nie ma na nim żadnych plam. Białko jest jasne i gęste.
W jajach nieświeżych po wybiciu żółtko jest płaskie, rozlewające się, białko rzadkie.
Wnętrze jaj można również oceniać przez prześwietlanie za pomocą owoskopu.
Proszek jajowy otrzymuje się przez wysuszenie masy jajowej. Proszek może być
otrzymywany z całych jaj, żółtek lub białek. 1 kg proszku jajowego odpowiada 80 jajom
świeżym, 1 kg proszku z żółtek – 133 żółtkom świeżym, 1 kg proszku z białek – 212 białkom
świeżym. Proszek jajowy powinien mieć konsystencję pudru, dopuszczalne są grudki
i zbrylenia, które można łatwo rozetrzeć w palcach. Smak i zapach proszku powinien
odpowiadać smakowi i zapachowi jaj świeżych.
Masy jajowe mrożone, podobnie jak proszek, występują w trzech postaciach: mrożona
masa jajowa, mrożone żółtka i mrożone białka. Otrzymuje się je przez zamrożenie masy
jajowej w temperaturze – 25o
C.
Zaletami przetworów jajecznych są:
− stała jakość,
− oszczędność czasu (nie trzeba wybijać),
− dostępność we wszystkich rodzajach (przetwory z całych jaj, żółtek, białek),
− wyeliminowanie kontaktu rąk ze skorupką,
− posiadanie gwarancji czystości mikrobiologicznych,
− łatwość użycia i magazynowania,
− duża trwałość.
Tłuszcze
Zastosowanie tłuszczu podnosi wartość odżywczą wyrobów piekarskich, wpływa na
cechy takie jak: objętość i porowatość oraz sprawia, że pieczywo wolniej czerstwieje.
Ponadto obecność tłuszczu poprawia stabilność ciasta podczas formowania, rozrostu
i w pierwszym etapie wypiekania. Najczęściej stosowanymi tłuszczami są: masło, smalec,
margaryna, oleje, tłuszcze specjalne.
Masło, najbardziej ceniony tłuszcz w produkcji piekarskiej, jest produktem pochodzenia
zwierzęcego, otrzymywanym ze śmietany. Zawiera około 82% tłuszczu (ekstra, delikatesowe,
wyborowe i stołowe). Masło śmietankowe zawiera 73% tłuszczu. Jakość masła ocenia się
uwzględniając cechy takie jak:
− zapach (delikatny, świeży, naturalny, lekko orzechowy),
− smak (wyrazisty, przyjemny),
− wygląd (jednolita barwa – kolor masła zależy m. in. od pory roku, rodzaju paszy, itp.),
− konsystencja (zwarta, łatwa do smarowania).
Smalec jest prawie czystym tłuszczem, otrzymywanym z tkanki tłuszczowej wieprzowej.
Barwa smalcu powinna być biała lub jasnokremowa, konsystencja gęsta, mazista, smak
i zapach – charakterystyczny, niedopuszczalne są obce zapachy, przypalenie, smak gorzkawy.
Oleje są tłuszczami otrzymywanymi z nasion i owoców roślin oleistych, np. rzepak,
słonecznik, soja, orzechy ziemne, oliwki. W temperaturze pokojowej oleje powinny być
klarowne, o jasnożółtej barwie, bez osadów i zawiesin. Smak i zapach powinny być typowe
dla oleju otrzymywanego z danej rośliny.

20
Margaryna jest produktem otrzymywanym poprzez utwardzenie oleju. Jest tłuszczem
o wyglądzie i właściwościach zbliżonych do masła. Podstawowe gatunki margaryny to:
− margaryna zwykła (emulsja tłuszczu z wodą),
− margaryna mleczna (emulsja tłuszczu z ukwaszonym mlekiem).
Do margaryn tych dodaje się również sól, cukier, witaminy, barwniki, substancje
zapachowe. W piekarstwie stosuje się margarynę piekarską, która jest odpowiednikiem
margaryny zwykłej, ale bez dodatków smakowych i barwiących.
Dobrej jakości margaryna charakteryzuje się jednolitą barwą jasnokremową do
kremowożółtej, błyszczącą powierzchnią przekroju, jednolitą i stałą konsystencją, dobrą
smarownością w temperaturze pokojowej. Smak i zapach powinny być swoiste, bez obcych
zapachów i posmaków.
Tłuszcze specjalne – to tłuszcze, które mają nadane odpowiednie właściwości
funkcjonalne.
Ceres – zawiera bardzo mało wody (około 0,3%), podczas produkcji tego tłuszczu
wtłacza się powietrze, dzięki czemu uzyskana masa stanowi rodzaj piany. Jest to dodatkowy
czynnik powodujący rozrost ciasta i spulchnienie pieczywa. Charakteryzuje się słabym
smakiem i zapachem, temperatura topnienia wynosi 37o
C.
Oma – utwardzony tłuszcz roślinny z dodatkiem olejów ciekłych. Ma jednorodną,
plastyczną konsystencję, bez grudek, temperatura topnienia wynosi 28 – 35o
C.
Specjał to tłuszcz specjalny otrzymywany z olejów z dodatkiem emulgatorów: specjał 6 –
zawierający 6% lecytyny; stosowany do produkcji pieczywa wyborowego i półcukierniczego,
specjał 10 – zawierający 10% lecytyny; stosowany do produkcji pieczywa wyborowego
o niewielkiej zawartości tłuszczu.
Tłuszcz cukierniczy i piekarski – otrzymuje się z olejów roślinnych (utwardzonych
i ciekłych) oraz smalcu i tranu utwardzonego. Przeznaczony on jest do produkcji ciasta
kruchego, charakteryzuje się strukturą drobnokrystaliczną.
Emulgatory
Emulgatory są to substancje, które ułatwiają tworzenie emulsji oraz zapewniają jej
trwałość. Emulsja jest to mieszanina cieczy charakteryzująca się tym, że jedna ciecz jest
rozproszona w drugiej w postaci bardzo drobnych kropelek, przy czym żadna z cieczy nie
rozpuszcza się w drugiej, np. woda i olej. W przemyśle piekarskim emulgatory wykorzystuje
się do przygotowania emulsji tłuszczów z wodą jako dodatek do tłuszczów piekarskich oraz
jako tzw. polepszacze. Najczęściej stosowanym emulgatorem jest lecytyna, otrzymywana
z oleju rzepakowego lub sojowego. Jest to substancja o mazistej lub galaretowatej
konsystencji, barwie brunatnej lub brunatnozielonej oraz specyficznym smaku i zapachu.
Przetwory ziemniaczane
Przetwory ziemniaczane dodane do mąki poprawiają smak i zapach pieczywa,
przedłużają jego świeżość, zmiękczają strukturę miękiszu.
Ziemniaki gotowane nadają wyrobom piekarskim specyficzny smak i zapach oraz
opóźniają jego czerstwienie. Ich dodatek zwiększa chłonność wody a także skraca czas
fermentacji o 20–30%.
Sok ziemniaczany powoduje wzrost objętości pieczywa pszennego, pojaśnienie barwy
miękiszu oraz równomierną porowatość.
Skrobia ziemniaczana (mąka ziemniaczana) poprawia smak, zapach i wygląd pieczywa
oraz spowalnia proces czerstwienia.
Suszone przetwory ziemniaczane zastosowane podczas produkcji pieczywa dają efekty
podobne do stosowania ziemniaków gotowanych. Najczęściej stosuje się grysik
ziemniaczany, ziemniaczane płatki spożywcze, granulat ziemniaczany, aglomerat
ziemniaczany.

21
Polepszacze
Polepszacze są substancjami o intensywnym działaniu, poprawiające objętość, wygląd,
strukturę i właściwości miękiszu oraz smak i zapach pieczywa. Polepszacze dzielą się na:
− substancje o charakterze utleniającym, które poprawiają właściwości pieczywa oraz
przyspieszają dojrzewanie mąki; przykładem polepszacza z tej grupy jest kwas
askorbinowy (witamina C),
− preparaty enzymatyczne, najczęściej amylolityczne, wpływające na skrócenie czasu
fermentacji; często stosuje się też mączkę słodową lub ekstrakty słodowe, które
zwiększając zdolność fermentacyjną przyczyniają się do zwiększenia objętości pieczywa,
ponadto nadają mu charakterystyczny aromat, powodują lepsze zbrązowienie skórki oraz
hamują czerstwienie,
− substancje powierzchniowo czynne, np. lecytyna, która poprawia strukturę miękiszu
pieczywa pszennego, podnosi wydajność oraz przedłuża świeżość wyrobów,
− substancje o kompleksowym działaniu, będące mieszaniną kilku składników
polepszających i dlatego bardziej aktywne, np. zwiększające objętość pieczywa,
poprawiające strukturę i barwę miękiszu oraz przedłużające trwałość pieczywa.
1. Jakie jest znaczenie wody w procesie produkcji pieczywa?
2. Jakim wymaganiom musi odpowiadać woda stosowana do produkcji pieczywa?
3. W jakim celu do produkcji pieczywa wykorzystuje się sól?
4. Jakie jest znaczenie enzymów występujących w drożdżach piekarskich?
5. Jakie procesy zachodzą w cieście pod wpływem drożdży?
6. Jakie właściwości drożdży są najważniejsze pod względem ich przydatności
technologicznej?
7. Jakie środki słodzące stosuje się w piekarstwie?
8. Jakie są wymagania jakościowe dla poszczególnych środków słodzących?
9. Jakie są wymagania jakościowe dla poszczególnych przetworów mleczarskich
stosowanych w piekarstwie?
10. Jakie przetwory z jaj mają zastosowanie w przemyśle piekarskim?
11. Jakie są wymagania jakościowe dla poszczególnych przetworów z jaj stosowanych
w piekarstwie?
12. W jakim celu do produkcji pieczywa dodaje się przetwory ziemniaczane?
13. Jakie rodzaje polepszaczy stosuje się w piekarstwie?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj oceny organoleptycznej drożdży piekarskich prasowanych.
1) przeanalizować informacje dotyczące drożdży zawarte w punkcie 4.2.1. niniejszego
Poradnika,
2) przeanalizować wymagania jakościowe dla drożdży piekarskich według normy PN-87/A-
79002 Drożdże piekarskie prasowane,

22
3) odkroić nożem niewielką porcję drożdży i określić wzrokowo barwę świeżo odkrytej
powierzchni,
4) określić zapach drożdży na powierzchni świeżo odkrojonej,
5) pobrać do ust niewielką ilość próbki z powierzchni świeżo odkrojonej próbki i ocenić
smak,
6) ocenić konsystencję nagniatając lekko cegiełkę drożdży w środku bocznej krawędzi
i obserwując zachowanie cegiełki,
7) określić przełom odłamując kawałek cegiełki drożdży,
8) porównać wyniki oceny z wymaganiami normy i sformułować wnioski dotyczące jakości
drożdży,
9) porównać własną ocenę z oceną dokonaną przez kolegę.
− arkusz białego papieru,
− nóż,
− cegiełka drożdży piekarskich prasowanych,
− norma PN-87/A-79002 Drożdże piekarskie prasowane,
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj próbki surowców piekarskich otrzymanych od nauczyciela.
1) przeanalizować informacje dotyczące danego surowca (grupy surowców) zawarte
w punkcie 4.2.1. niniejszego Poradnika oraz literaturze wskazanej w punkcie 6
Poradnika, np. Ambroziak Z.: Produkcja piekarsko-ciastkarska, część 1,
2) obejrzeć dokładnie próbki surowców, zwracając uwagę na charakterystyczne cechy,
3) określić znaczenie i zastosowanie w produkcji pieczywa,
4) wyniki obserwacji i zebrane informacje zapisać w poniższej tabeli:
Nazwa surowca Cechy charakterystyczne
Rola w produkcji
piekarskiej/zastosowanie
5) porównać wyniki obserwacji z wynikami uzyskanymi przez kolegów.

23
− próbka surowców piekarskich,
− literatura z rozdziału 6 Poradnika, np. Ambroziak Z.: Produkcja piekarsko-ciastkarska,
część 1,
Ćwiczenie 3
Dokonaj oceny organoleptycznej jaj.
1) przeanalizować informacje dotyczące jakości jaj zawarte w punkcie 4.2.1 niniejszego
Poradnika oraz literaturze wskazanej w punkcie 6,
2) przeanalizować wymagania jakościowe dla jaj świeżych wg normy PN-85/A-86503 Jaja
świeże,
3) ocenić wygląd zewnętrzny jaj: czystość i stan skorupy,
4) rozbić jajo i delikatnie wylać jego zawartość na biały talerz, ocenić barwę i konsystencję
żółtka i białka oraz zwrócić uwagę na kształt żółtka,
5) określić zapach oraz inne zaobserwowane cechy,
6) porównać wyniki oceny z wymaganiami normy i sformułować wnioski dotyczące jakości
jaj,
7) porównać własną ocenę z oceną dokonaną przez kolegę.
− jaja do badań,
− biały talerz,
− norma PN-85/A-86503 Jaja świeże,
− literatura wskazana w punkcie 6, np. Bartnik M., Jakubczyk T.: Surowce w piekarstwie.
Podręcznik dla zasadniczej szkoły zawodowej.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozpoznać surowce piekarskie?  
2) ocenić jakość surowców piekarskich?  
3) wyjaśnić procesy zachodzące w cieście pod wpływem drożdży?  
4) ocenić przydatność drożdży do produkcji piekarskiej?  
5) określić znaczenie poszczególnych surowców piekarskich?  
6) określić zastosowanie poszczególnych surowców piekarskich?  

24
4.3. Magazynowanie mąki i innych surowców piekarskich
Zmiany zachodzące w surowcach podczas przechowywania
Piekarnia powinna dysponować taką ilością surowców, która zapewni ciągłość produkcji.
W czasie magazynowania surowców zachodzą w nich zmiany, w zdecydowanej większości
niekorzystne.
Zmiany zachodzące podczas przechowywania można podzielić na:
− fizyczne, np. zmiany kształtu i wielkości, uszkodzenia, twardnienie, zbrylanie,
rozwarstwianie,
− fizykochemiczne, np. pochłanianie lub oddawanie pary wodnej i gazów co prowadzi
między innymi do zmiany masy, zapachu,
− chemiczne, np. utlenianie, brunatnienie nieenzymatyczne,
− biochemiczne,
− biologiczne, np. oddychanie, fermentacja, samozagrzewanie, dojrzewanie, kiełkowanie.
Najszybciej zmiany następują podczas przechowywania żywności nieprzetworzonej.
W szczególności zachodzą wówczas procesy takie jak: transpiracja (parowanie), oddychanie,
procesy rozkładu powodowane działalnością drobnoustrojów.
Transpiracja, czyli oddawanie wody otoczeniu w postaci pary, powoduje stopniową
utratę wody, co dla surowców jest raczej niekorzystne, bo wiąże się z ubytkiem masy.
Wilgotność jest jednym z czynników warunkujących przebieg procesów życiowych. Im
wilgotność surowców mniejsza - tym powolniejsze procesy parowania.
Drugim ważnym procesem zachodzącym podczas przechowywania żywności w postaci
nieprzetworzonej (np. owoce, ziarno) jest oddychanie. Polega ono głównie
na pobieraniu tlenu z powietrza, który następnie wykorzystywany jest w procesach rozkładu
węglowodanów i innych składników. Wydziela się przy tym dwutlenek węgla, woda i ciepło
oraz następuje ubytek masy. Oddychanie zachodzi szybciej przy większej wilgotności
i wyższej temperaturze. Z kolei wydzielające się ciepło może spowodować tzw.
samozagrzanie się surowca, co przyspieszy proces oddychania i stworzy dobre warunki
rozwoju drobnoustrojów.
Bardzo ważną rolę odgrywają przemiany związane z działalnością drobnoustrojów, które
wpływają na obniżenie jakości surowców. W zależności od rodzaju surowca i rodzaju
drobnoustroju przemiany te są różnorodne. Cukry mogą ulegać rozkładowi w wyniku
fermentacji z wydzieleniem alkoholu etylowego, kwasu mlekowego, kwasu masłowego lub
innych produktów. Białka rozkładają się na aminokwasy, siarkowodór i amoniak (gnicie).
Tłuszcze ulegają rozkładowi na glicerynę i kwasy tłuszczowe. Trzeba zaznaczyć,
że drobnoustroje mogą także wytwarzać tzw. toksyny. Są to produkty metabolizmu
drobnoustrojów (głównie pleśni), które wnikają w głąb surowca i pozostające w nim nawet po
usunięciu pleśni.
Zmiany zachodzące w mące podczas przechowywania
Świeżo wyprodukowana mąka przed użyciem jej do produkcji pieczywa powinna przejść
tzw. okres dojrzewania. Zachodzą w niej wówczas zmiany biochemiczne i fizyczne, które
poprawiają jej wartość wypiekową. Na szybkość zachodzenia tych zmian wpływają przede
wszystkim takie warunki magazynowania jak temperatura (im wyższa temperatura tym
szybciej przebiega proces) i wilgotność (mąka o większej wilgotności dojrzewa szybciej). Im
większy dostęp powietrza do mąki, tym szybciej następuje dojrzewanie. Na czas dojrzewania
wpływ mają następujące czynniki:

25
− rodzaj mąki; mąka żytnia dojrzewa szybciej niż mąka pszenna,
− właściwości glutenu; mąka zawierająca mocniejszy gluten dojrzewa szybciej niż mąka
zawierająca słabszy gluten,
− wilgotność mąki; mąka o większej wilgotności dojrzewa szybciej,
− wyciąg; szybciej dojrzewa mąka o wyższym wyciągu (ciemniejsza),
− granulacja; szybciej dojrzewa mąka o grubszej granulacji.
Mąka z ziarna zdrowego i dojrzałego dojrzewa krócej niż mąka z ziarna porośniętego
i niedojrzałego.
Zmiany zachodzące w mące podczas dojrzewania związane są z częściowym rozkładem
tłuszczu, co powoduje wzrost kwasowości mąki, a następnie barwa mąki staje się jaśniejsza
w wyniku utleniania kwasów tłuszczowych. Poprawiają się właściwości glutenu – gluten
ulega wzmocnieniu.
Okres dojrzewania mąki pszennej wynosi 3do 4 tygodni (w przypadku mąki o krótkim
czasie dojrzewania – dwa tygodnie), natomiast gdy wyprodukowano ją z ziarna porośniętego
może dojrzewać 6 do 8 tygodni. Mąka żytnia często nie wymaga w ogóle dojrzewania
(np. mąka żytnia razowa), lub czas dojrzewania jest krótki; mąka jasna żytnia dojrzewa
w ciągu 5 do 7 dni.
Podczas magazynowania w mące zachodzą również niekorzystne zmiany. Mąka łatwo
chłonie wilgoć, obce zapachy, jest dobrym siedliskiem dla rozwoju drobnoustrojów, chętnie
w niej żerują szkodniki. W mące świeżo zmielonej zachodzi intensywnie proces oddychania,
który polega na przemianie cukrów do dwutlenku węgla i wody oraz oddychaniu
mikroorganizmów. Zachodzi on tym intensywniej im wyższa jest temperatura i wilgotność
oraz zawartość drobnoustrojów. Z kolei proces oddychania powoduje wzrost wilgotności
i temperatury mąki, co doprowadza do jej samozagrzewania się, zbrylania, pleśnienia,
pojawienia się stęchłego zapachu i wzrostu kwasowości.
Warunki magazynowania
Pomieszczenia magazynowe powinny być czyste i bez obcych zapachów, gdyż większość
surowców łatwo chłonie zapachy.
Jednym z czynników wpływających na jakość przechowywanych surowców jest
wilgotność powietrza w magazynie.
Do pomiaru wilgotności względnej służą higrometry lub psychrometry.
W magazynie między przechowywanymi surowcami, a powietrzem odbywa się wymiana
wilgoci. Surowce albo wchłaniają wodę z powietrza, albo ją wyparowują, aż do uzyskania
stanu równowagi z względną wilgotnością powietrza. Wyższa wilgotność powietrza
w magazynie stwarza dobre warunki dla rozwoju i działalności drobnoustrojów.
Na jakość surowców wpływa także temperatura powietrza w magazynie.
Im temperatura wyższa, tym intensywniej zachodzą wszystkie niepożądane zmiany
w przechowywanych surowcach. Zarówno wilgotność jak i temperaturę należy
w pomieszczeniach magazynowych systematycznie kontrolować za pomocą takich urządzeń
pomiarowych jak: termometr oraz higrometr lub psychrometr.
W magazynie należy zapewnić dobrą wentylację: naturalną (okna, drzwi, wywietrzniki)
lub sztuczną (wentylatory, klimatyzatory).
Aby magazyn, w którym przechowywane są surowce spełniał swą rolę musi odpowiadać
określonym wymaganiom zarówno pod względem budowy jak i wyposażenia. Ściany
i podłogi – muszą być wykonane z materiałów, które łatwo można utrzymać w czystości,
powinny być szczelne, bez pęknięć i porowatości, które mogą stać się siedliskiem
drobnoustrojów i szkodników. Ze względu na to, że światło słoneczne wpływa niekorzystnie
na produkty spożywcze, pomieszczenia magazynowe powinny być zaciemnione.

26
Tabela 3. Warunki przechowywania wybranych surowców piekarskich [1, s. 148]
Temperatura
Wilgotność względna
powietrza, nie
większa niż
Nazwa surowca
o
C %
Czas
przechowywania, nie
dłuższy niż
jaja 8 ÷ 10 70 14 dni
jaja suszone 0 ÷ 22 75 5÷12 miesięcy
drożdże prasowane 1 ÷ 4 75 96 h
drożdże suszone do 20 75 6 miesięcy
cukier do 18 65 bez ograniczeń
syrop ziemniaczany do 15 60÷70 3 miesiące
miód sztuczny do 18 70 12 miesięcy
miód naturalny 4 ÷ 20 65÷75 12 miesięcy
margaryna zwykła 4 ÷ 10 75 40 dni
margaryna mleczna 4 ÷ 10 75 14 dni
smalec 0 ÷ 4 85 7 miesięcy
Do 6 75 90 dni
6 ÷ 12 75 60 dni
tłuszcz cukierniczy
12 ÷ 18 75 40 dni
olej do 15 75 6 miesięcy
do 10 75 3 dnimasło
-18 ÷ -22 75 3÷9 miesięcy
tłuszcz Specjał do 10 75 30 dni
marmolada 2 ÷ 15 80 10 miesięcy
mleko świeże do 10 24 h
mleko w proszku do 20 75 4 ÷ 6 miesięcy
śmietanka do 10 75 2 dni
twaróg do 10 75 24 h
Mąka powinna być składowana w pomieszczeniu suchym i chłodnym, zabezpieczonym
przed działaniem słońca, czystym, zabezpieczonym przed gryzoniami i owadami
i pasożytami. Optymalna temperatura magazynowania mąki wynosi 15÷18o
C, wilgotność
względna powietrza nie powinna przekraczać 70%.
Mąka może być dostarczana do piekarni w workach lub luzem.
Worki, w które pakowana jest mąka mogą być tkaninowe (z juty) lub papierowe
(wielowarstwowe). Worki z mąką ustawia się na drewnianych podestach (tzw. paletach). Nie
wolno ustawiać worków bezpośrednio na podłodze, gdyż sprzyja to przenikaniu wilgoci i jest
niehigieniczne; nie wolno również opierać worków o ściany. Należy je tak poukładać, aby
zapewnić możliwie najlepszy przewiew i wymianę powietrza. Ilość worków ułożonych
w stosie zależy od stanu mąki i od temperatury. Im wyższa temperatura i wilgotność – tym
mniejsza wysokość stosu, np. temperatura otoczenia jest wyższa niż10o
C, zaleca się układać
worki z mąką w stosy nie wyższe niż 10 worków przy wilgotności mąki poniżej 14% i nie
wyższe niż 8 worków, gdy wilgotność mąki przekracza 14%. Zgodnie z zasadami bhp
układanie worków z mąką w stosy przekraczające 6 worków wymaga użycia urządzeń
mechanicznych.
W przypadku większych piekarni mąkę dostarcza się luzem w specjalnych cysternach.
Składowana jest ona wówczas w specjalnych zbiornikach, tzw. silosach. Z silosów jest ona
transportowana bezpośrednio do stanowiska przygotowania ciasta.

27
Surowce dodatkowe stosowane w produkcji pieczywa są dostarczane do piekarni
w opakowaniach przewidzianych przez producenta i w tych opakowaniach są
przechowywane.
Szkodniki magazynowe
Szkodnikami magazynowymi są gryzonie i owady oraz pajęczaki.
Najczęściej spotykanymi gryzoniami są myszy i szczury. Oprócz tego, że zjadają one
przechowywane surowce to uszkadzają opakowania i sam budynek, zanieczyszczają
pomieszczenia i surowce oraz mogą przenosić choroby. Dlatego bardzo ważne jest
zabezpieczenie budynku w taki sposób, aby nie mogły one dostać się do wewnątrz (dół drzwi
obity blachą, okna i inne otwory zabezpieczone siatką. Zwalczanie gryzoni (deratyzacja)
polega na zakładaniu pułapek oraz stosowaniu trucizn przeznaczonych do tego celu.
Do najczęściej spotykanych owadów będących szkodnikami magazynowymi należą:
wołek zbożowy, mącznik młynarek, mól ziarniak, mklik mączny.
Rys. 2. Szkodniki zbożowe [9]
a) wołek zbożowy, b) mącznik młynarek, c) mól ziarniak, d) mklik mączny
Wołek zbożowy jest to chrząszcz długości 2–5 mm barwy jasnobrązowej do czarnej
z lekkim połyskiem. Chrząszcze są odporne na działanie niskiej i wysokiej temperatury.
Mogą żyć bardzo długo w temperaturze 6–10ºC, ale w tych warunkach nie rozmnażają się.
Samica wywierca w ziarnie otwór, w którym składa jajo. Z jaja po kilku dniach wykluwa się
a) b)
c) d)

28
larwa. Całe swoje życie spędza ona w ziarnie, żywiąc się jego zawartością. Larwa ta,
przekształca się w poczwarkę, a następnie w owada doskonałego i dopiero on wychodzi
z wyjedzonego ziarna. Najlepszym pokarmem dla larw jest pszenica, jęczmień łuskany, żyto,
jęczmień nie łuskany, owies łuskany, kukurydza, ryż, gryka i żołędzie. Chrząszcze mogą
żerować i przeżywać długie okresy czasu w rozdrobnionych produktach zbożowych. W takich
warunkach jednak larwy nie rozwijają się.
Mól ziarniak – długość ciała motyli wynosi 6–8 mm, rozpiętość skrzydeł 9–14 mm.
Przednie skrzydła są wąskie, srebrzysto-szare czasem z żółtawym odcieniem. Na powierzchni
skrzydeł występuje szereg ciemnych nieregularnie rozmieszczonych ciemnych plamek.
Gąsienica ma do 10 mm długości, jest koloru brudno-żółtego z brązową głową. Całe ciało
rzadko pokryte delikatnymi włoskami. Poczwarka długości około 5 mm spoczywa w kokonie
zbudowanym z przędzy i resztek pokarmu. Motyle są aktywne w nocy, samice składają wtedy
jaja na produkty pokarmowe, opakowania i resztki produktów. Przed przepoczwarczeniem
gąsienice wędrują w poszukiwaniu odpowiedniego miejsca i pokrywają pryzmę lub worki
grubą warstwą przędzy.
Szkodnik żeruje na ziarnie zbóż, nasionach roślin strączkowych, orzechach, nasionach
traw, suszonych owocach, suszonych grzybach, rzadko na serach i korku.
Mklik mączny – rozpiętość skrzydeł 20–25 mm, długość ciała 10–14 mm. Przednie
skrzydła szare z niebieskawym odcieniem, z poprzecznymi, czarnymi, zygzakowatymi
liniami. Gąsienica biała lub szarożółta, pokryta delikatnymi włoskami do 20mm długości.
Poczwarka do 9mm długości, początkowo jasnobrązowa, potem prawie czarna, spoczywa
w mocnym kokonie. Motyle nie pobierają pokarmu i są aktywne tylko w nocy. W dzień
siedzą nieruchomo na ścianach i opakowaniach. Samice składają jaja pojedynczo lub
w niewielkich złożach bezpośrednio na produkty lub na opakowania. Szkodnik poraża
rozdrobnione produkty pochodzenia zbożowego (mąka, płatki, kasze), a także orzechy,
suszone warzywa, suszone owoce, kakao.
Mącznik młynarek – chrząszcz długości 12–16 mm, ciemnobrązowy z tłustym
połyskiem, tylko spód ciała i odnóża nieco jaśniejsze. Larwa zaraz po wyjściu z jaja jest biała,
długości do 3 mm, z czasem osiąga 20–30 mm długości. Poczwarka typu wolnego ma długość
12–18 mm, początkowo jest mleczno-biała, a w miarę rozwoju ciemnieje. Jest to szkodnik
występujący na wszystkich produktach pochodzenia roślinnego, sporadycznie spotykany na
mięsie. Larwy mogą uszkadzać sita i opakowania. Poza zjadaniem dużych ilości pokarmu,
larwy zanieczyszczają go kałem i wylinkami.
Walka ze szkodnikami polega głównie na zapobieganiu występowaniu szkodników oraz
ich rozmnażaniu. W magazynie należy więc zachowywać czystość oraz zwracać uwagę na
jakość surowców dostarczanych do magazynu (czy nie są porażone przez szkodniki) oraz stan
opakowań. Szkodniki można zwalczać metodami chemicznymi, najczęściej w postaci
trujących gazów, lub też metodami fizycznymi, polegającymi na wyodrębnieniu szkodników
za pomocą urządzeń czyszczących lub też działaniu wysoką lub niską temperaturą.
Bardzo ważnym szkodnikiem magazynowym jest należący do roztoczy rozkruszek
mączny. Ma on kształt owalny, barwę białą, a wielkość osobnika dojrzałego wynosi
najczęściej 0,5 mm. Jest trudno widoczny gołym okiem. Rozkruszki rozwijają się i żerują nie
tylko na przetworach zbożowych, ale również na wielu innych produktach spożywczych.
Spożycie pokarmów zawierających rozkruszki może być groźne dla organizmu. Związane jest
to z podrażnieniem i uszkodzeniem przewodu pokarmowego przez ich ostre i twarde odnóża.

29
Zasady pracy w magazynie
Obowiązki magazyniera:
− ustalenie miejsc magazynowania surowców,
− przyjmowanie i wydawanie surowców,
− planowanie pracy w magazynie,
− kontrolowanie jakości surowców w magazynie,
− gospodarowanie surowcami zgodnie z dopuszczalnym okresem przechowywania,
− organizowanie obrotu opakowaniami (np. worki, skrzynki),
− kontrolowanie warunków magazynowania (wilgotność, temperatura, czystość,
występowanie szkodników),
− prowadzenie dokumentacji magazynowej (dowody dostawy i wydawania surowców
z magazynu),
− przestrzeganie zasad bhp i ochrony przeciwpożarowej.
Planując pracę w magazynie bierze się pod uwagę rozplanowanie powierzchni
magazynowej uwzględniając powierzchnię podłóg, powierzchnię operacyjną (przyjmowanie,
wydawanie, ważenie, itp.) oraz powierzchnię potrzebną na przejścia (1,5–2 m). Ważnym
elementem organizacyjnym jest rozmieszczenie magazynowanych surowców:
− poszczególne gatunki i rodzaje surowców przechowywane powinny być zawsze w tym
samym miejscu,
− obok siebie nie można układać materiałów wzajemnie na siebie oddziaływujących,
− do składowanych materiałów powinien być łatwy dostęp, co ułatwia kontrolę jakości oraz
zapewni odpowiednie warunki bhp i ochrony przeciwpożarowej,
− materiały powinny być układane zawsze w ustalony sposób, co ułatwi magazynierowi
kontrolę ilościową.
Warunki bhp i ochrony przeciwpożarowej:
− właściwe ułożenie worków tak, aby nie groziły one przywaleniem pracowników,
− pomosty oraz urządzenia magazynowe powinny być w dobrym stanie technicznym,
− pomosty i schody do rozładunku i załadunku – powinny być zaopatrzone w poręcze,
− podłogi powinny być utrzymane w dobrym stanie i czystości,
− przejścia i korytarze dostatecznie oświetlone,
− zapewnienie wentylacji (zapobiega to między innymi nadmiernemu zapyleniu magazynu;
pyły stanowią materiał łatwo wybuchający),
− zabronione jest używanie otwartego ognia,
− magazyny muszą być zaopatrzone w sprzęt przeciwpożarowy, a pracownicy muszą umieć
posłużyć się nim.
1. Jakie są rodzaje zmian zachodzących w przechowywanej żywności?
2. Jakie zmiany w żywności zachodzą przy udziale drobnoustrojów?
3. Na czym polega proces dojrzewania mąki?
4. Jakie czynniki decydują o szybkości dojrzewania mąki?
5. Jakie niekorzystne zmiany zachodzą w przechowywanej mące?
6. Jakie urządzenia pomiarowe powinny znaleźć się w magazynie?
7. Jakie są podstawowe warunki magazynowania surowców piekarskich?
8. Jakie są sposoby magazynowania mąki?
9. Jakie szkodniki można spotkać w magazynie surowców piekarskich?

30
10. W jaki sposób zwalcza się szkodniki magazynowe?
11. Jakie są zasady prawidłowej organizacji magazynu?
12. Jakie są podstawowe obowiązki magazyniera?
13. Jakie są podstawowe wymagania w zakresie bhp i ochrony przeciwpożarowej
w magazynie?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ warunki magazynowania mąki i innych surowców w zakładzie piekarskim.
1) przeanalizować informacje dotyczące warunków magazynowania surowców zawarte
w punkcie 4.3.1. niniejszego Poradnika,
2) zapoznać się podczas wizyty w zakładzie piekarskim z wymaganiami bhp i ochrony
przeciwpożarowej w magazynie zakładu piekarskiego,
3) przestrzegać zasad bhp i ochrony przeciwpożarowej podczas zwiedzania magazynu,
4) zapoznać się z zawartością magazynu mąki i innych surowców w tym zakładzie,
5) określić warunki magazynowania poszczególnych surowców wypełniając tabelkę wg
wzoru:
Lp. Nazwa surowca Temperatura Wilgotność Uwagi
6) porównać wyniki swojej pracy z kolegami.
− materiały biurowe,
− odzież ochronna obowiązująca podczas pracy w magazynie,
− instrukcje bhp i ochrony przeciwpożarowej obowiązujące w danym zakładzie piekarskim,
− literatura wskazana w punkcie 6 niniejszego poradnika.
Ćwiczenie 2
Dobierz warunki przechowywania mąki, którą przyjąłeś do magazynu.
1) przeanalizować informacje dotyczące zmian zachodzących w mące podczas
przechowywania zawarte w punkcie 4.3.1. niniejszego Poradnika oraz literaturze
wskazanej w punkcie 6 Poradnika, np. Ambroziak Z.: Produkcja piekarsko-ciastkarska,
część 1,

31
2) przeanalizować informacje dotyczące warunków przechowywania mąki zawarte
w punkcie 4.3.1. niniejszego Poradnika oraz literaturze wskazanej w punkcie 6
Poradnika, np. Ambroziak Z.: Produkcja piekarsko-ciastkarska, część 1,
3) przestrzegać zasad bhp i ochrony przeciwpożarowej podczas pracy w magazynie,
4) dokonać oceny organoleptycznej otrzymanej maki, zwracając szczególną uwagę na jej
wilgotność (ocenioną poprzez ściśnięcie w dłoni),
5) zapoznać się z atestem mąki, zwracając uwagę, czy nie jest ona otrzymana z ziarna
porośniętego, nie ma zbyt wysokiej kwasowości,
6) przeanalizować wpływ warunków magazynowania na jakość mąki:
Lp. Warunki przechowywania
Wpływ warunków przechowywania na jakość
mąki
1. zbyt wysoka wilgotność
2. zbyt wysoka temperatura
3. obce zapachy
4. inne (jakie?)
7) dobrać warunki magazynowania dostarczonej mąki,
8) porównać wyniki pracy z kolegami.
− atest mąki przewidzianej do magazynowania,
− próbka mąki przewidzianej do magazynowania (do oceny organoleptycznej i oceny
wilgotności),
Ćwiczenie 3
Oznacz liczbę żywych rozkruszków w mące.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się ze sprzętem, w który wyposażone jest stanowisko pracy,
2) zapoznać się z informacjami dotyczącymi szkodników magazynowych zawartymi
3) odważyć na wadze technicznej 50 g mąki,
4) rozsypać odważoną mąkę na ciemnej płytce tworząc warstwę grubości ok. 4 mm
i dokładnie wygładzić jej powierzchnię za pomocą płytki szklanej,
5) ogrzać rozsypaną mąkę do temperatury nieco wyższej niż temperatura otoczenia,

32
6) po około pół godz. obejrzeć powierzchnię maki używając lupy,
7) pamiętając, że żywe rozkruszki naruszają gładkość powierzchni mąki – policzyć liczbę
rozkruszków w badanej próbce mąki,
8) obliczyć liczbę rozkruszków w 1kg mąki,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
– mąka zanieczyszczona biologicznie,
– waga techniczna,
– ciemna płytka,
– płytka szklana,
– suszarka laboratoryjna,
– lupa,
– zeszyt przedmiotowy,
– długopis.
Ćwiczenie 4
Oceń warunki magazynowania mąki i innych surowców piekarskich na podstawie
wskazań urządzeń kontrolno-pomiarowych zainstalowanych w magazynie oraz stanu
higieniczno-sanitarnego pomieszczeń magazynowych.
1) zapoznać się z informacjami dotyczącymi warunków magazynowania zawartymi
2) zapoznać się z informacjami dotyczącymi szkodników magazynowych oraz sposobami
ich zwalczania zawartymi w punkcie 4.3.1. niniejszego Poradnika,
3) zapoznać się z warunkami magazynowania surowców podczas zajęć w zakładzie
piekarskim,
4) odczytać temperaturę i wilgotność z urządzeń pomiarowych,
5) ocenić stan pomieszczeń magazynowych,
6) zwrócić uwagę na obecność szkodników magazynowych i określić sposób ich
zwalczania,
7) ocenić warunki magazynowania surowców w zakładzie piekarskim,
8) zaprezentować wyniki swojej pracy.
− urządzenia do pomiaru temperatury i wilgotności,

33
Ćwiczenie 5
Przyjmij surowce do magazynu zgodnie z obowiązkami magazyniera.
1) zapoznać się z dokumentacją magazynową obowiązującą podczas przyjmowania
surowców obowiązującą w zakładzie piekarskim,
2) przestrzegać zasad bhp i ochrony przeciwpożarowej obowiązujących w magazynie,
3) przyjąć ilościowo i jakościowo surowce pod opieką instruktora/magazyniera,
4) wypełnić dokumentację związaną z przyjęciem surowców pod nadzorem magazyniera,
5) określić warunki magazynowania przyjętych surowców,
6) zaplanować rozmieszczenie przyjętych surowców, zwracając uwagę na termin
przydatności,
7) omówić prawidłowość wykonania ćwiczenia z nauczycielem.
− komputer z oprogramowaniem wymaganym do prowadzenia dokumentacji
magazynowej,
− dokumentacja magazynowa.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) przyjąć surowce do magazynu?  
2) określić warunki przechowywania mąki i innych surowców?  
3) określić zmiany zachodzące w mące podczas przechowywania?  
4) określić zmiany zachodzące w innych surowcach podczas
przechowywania?  
5) rozpoznać szkodniki magazynowe?  
6) określić sposoby zwalczania szkodników magazynowych?  
7) zinterpretować wskazania aparatury kontrolno-pomiarowej
zainstalowanej w magazynie?  
8) zagospodarować surowce zgodnie z terminem przydatności?  

34
4.4. Przygotowanie surowców do produkcji piekarskiej
Przygotowanie mąki do produkcji piekarskiej
Przygotowanie mąki do produkcji polega na:
− przesiewaniu,
− dozowaniu,
− sporządzaniu mieszanek,
− ogrzewaniu lub schładzaniu mąki.
− przesiewanie mąki ma na celu:
− oddzielenie zanieczyszczeń mechanicznych,
− spulchnienie i napowietrzenie mąki,
− wyrównanie temperatury mąki z temperaturą otoczenia.
Przesiewanie mąki polepsza chłonność wody, poprawia warunki fermentacji oraz
poprawia wydajność i jakość pieczywa.
Do przesiewania mąki stosuje się przesiewacze z zasypem workowym lub bez –
stanowiące element transportu pneumatycznego oraz przesiewacze służące do przesiewania
mąki z worków, wyposażone w kosze zasypowe i podające przesiana mąkę bezpośrednio do
dzieży. W niewielkich zakładach piekarskich stosuje się sita ręczne.
Dozowanie mąki ma na celu przestrzeganie receptury i otrzymanie wyrobów
o odpowiedniej jakości. W piekarniach rzemieślniczych stosuje się często ręczny namiar
bezpośrednio do dzieży ustawionej na wadze podłogowej. W piekarniach przemysłowych
stosuje się dozowniki. Najczęściej są to dozowniki o działaniu okresowym.
Mieszanki wypiekowe sporządza się po to, aby uzyskać mąkę o pożądanych
właściwościach wypiekowych. Sporządzanie mieszanek ma miejsce np. w sytuacji, gdy
piekarnia otrzyma partię mąki z ziarna porośniętego. Należy wówczas zmieszać taką mąkę
z mąką charakteryzującą się niską aktywnością amylolityczną, tzn. o wyższej liczbie
opadania. Podobnie w zależności od potrzeb do mąki słabej (o niskiej liczbie glutenowej)
wskazany może być dodatek mąki mocnej (o wysokiej liczbie opadania).
Skład mieszanki wypiekowej można obliczyć na podstawie uproszczonego wzoru:
CB
BA
Xc
−
−
=
gdzie:
A>B>C
A- wskaźnik jakościowy mąki z partii A,
B- żądany wskaźnik jakościowy mąki,
C- wskaźnik jakościowy mąki z partii C,
Xc - ilość kg mąki partii C, jaką należy zmieszać z 1 kg mąki z partii A aby
otrzymać mąkę o wskaźniku jakościowym B.
Przykład:
Ustal skład mieszanki wypiekowej sporządzonej z mąk: A- o liczbie glutenowej 65 i C –
o liczbie glutenowej 30. Liczba glutenowa sporządzonej mieszanki ma wynosić 50.
Rozwiązanie:
Dane:
A = 65
B = 50
C = 30

35
Po podstawieniu do wzoru:
75,0
3050
5065
=
−
−
=Xc
Odpowiedź: Mieszankę należy sporządzić używając na jeden kg mąki o liczbie glutenowej 30
0,75 kg mąki o liczbie glutenowej 65.
Ogrzewanie mąki stosuje się wówczas, gdy jej temperatura jest niższa niż 18o
C.
W małych piekarniach mąkę podgrzewa się ustawiając worki w pobliżu pieca. W piekarniach
przemysłowych mąkę ogrzewa się podczas transportu pneumatycznego przez użycie
podgrzanego powietrza.
W przypadku samozagrzania się mąki lub zbyt wysokiej temperatury w magazynie mąkę
schładza się przez przesiewanie lub stosując schłodzone powietrze podczas transportu
pneumatycznego.
Przygotowanie wody do produkcji piekarskiej
Na przygotowanie wody do produkcji składają się następujące czynności:
− uzdatnienie wody (w przypadku, gdy zakład stosuje wodę z własnego ujęcia woda musi
być uzdatniona zgodnie z wymaganiami ustalonymi przez stację sanitarno-
-epidemiologiczną),
− odmierzenie odpowiedniej ilości wody,
− ustalenie odpowiedniej temperatury wody.
Potrzebną do wyprodukowania danej ilości ciasta ilość wody można obliczyć na
podstawie wzoru:
W
McMr
Mw
⋅
=
gdzie:
Mw – ilość wody, w dm3
(w uproszczeniu przyjmujemy, że 1 kg wody ma
objętość jednego dm3
),
Mr – ilość wody na 100 kg mąki (wynikająca z receptury), w kg
Mc – ilość wytworzonego ciasta, w kg
W – wydajność ciasta (stosunek ilości ciasta do ilości mąki), w %
Przykład:
Oblicz, ile wody należy użyć do wyprodukowania 350 kg ciasta o wydajności 150%.
Obliczenia:
Jeśli wydajność ciasta wynosi 150%, to oznacza, że na 100 kg mąki należy użyć 50 litrów
wody. Ilość wody obliczamy na podstawie przedstawionego wyżej wzoru:
7,116
150
35050
=
⋅
=Mw
Do wyprodukowania 350 kg ciasta o wydajności 150% potrzeba 116,7 litra wody.
Ilość wody potrzebna do sporządzenia określonej ilości ciasta można również obliczyć na
podstawie proporcji.
Przykład:
Oblicz, ile wody potrzeba do przygotowania 750 kg ciasta o wydajności150%.
Jeśli wydajność ciasta wynosi 150%, to oznacza, że na 100 kg mąki zużywa się 50 litrów
wody.
150 kg ciasta – 50 litrów wody
750 kg ciasta – x litrów wody
250
150
50750
=
⋅
=x

36
Do wyprodukowania 750 kg ciasta o wydajności 150% potrzeba 250 litrów wody.
Odmierzanie odpowiedniej ilości wody może odbywać się ręcznie lub za pomocą
dozowników. Dozując wodę do ciasta należy zwrócić uwagę, że część wody potrzebnej do
produkcji ciasta należy pozostawić do sporządzenia roztworów innych surowców, np. soli,
cukru.
Aby właściwie przygotować ciasto, woda powinna mieć odpowiednią temperaturę.
Czynnikami wpływającymi na temperaturę wody są:
− temperatura mąki,
− żądana temperatura ciasta,
− temperatura otoczenia,
− pora roku,
a także – temperatura fazy poprzedniej.
Temperatura wody nie powinna przekraczać 45 ÷ 50o
C, gdyż w tej temperaturze może
dojść do obumierania komórek drożdży.
W zależności od metody sporządzania ciasta temperaturę wody można obliczyć
korzystając z uproszczonych wzorów. W przypadku metody bezpośredniej temperaturę
dolewki wody oblicza się ze wzoru:
td = 3tc – (tm + tp)
gdzie:
td – temperatura dolewki wody,
tc – żądana temperatura ciasta,
tm – temperatura mąki,
tp – temperatura pomieszczenia.
Przykład:
Ustal temperaturę dolewki wody do ciasta przygotowywanego metodą bezpośrednią, jeśli
żądana temperatura ciasta wynosi 28o
C, temperatura pomieszczenia wynosi 26o
C, temperatura
mąki wynosi 17o
C.
Obliczenia:
tc – 28 o
C,
tm – 17 o
C,
tp – 26 o
C.
td = 3tc – (tm + tp)
td = 3∙28 – (17 + 26)
td = 41
Temperatura dolewki wody powinna wznosić 41o
C.
Aby otrzymać wodę o danej temperaturze można do tego celu użyć tzw. mieszaczy.
Mieszacze są to zbiorniki wyposażone we wskaźnik poziomu, termometr oraz dwa króćce
doprowadzające wodę gorącą i zimną i króciec odprowadzający wodę do dzieży. Temperaturę
wody oraz wielkość porcji dolewaną do dzieży uzyskuje się manipulując ręcznie zaworami
i obserwując poziom cieczy oraz wskazania termometru.
Przygotowanie soli do produkcji piekarskiej
Przygotowanie soli do produkcji piekarskiej polega na rozpuszczeniu w wodzie
o temperaturze około 30o
C. Roztwór po odstaniu należy przecedzić lub przefiltrować.
Roztwór soli dozuje się objętościowo. Na podstawie gęstości (określonej za pomocą
areometru) z odpowiednich tabel odczytuje się zawartość soli w 100 ml roztworu.

37
Przygotowanie środków słodzących do produkcji piekarskiej
Przygotowanie cukru do produkcji ciasta polega na rozpuszczeniu go w wodzie
i przecedzeniu uzyskanego roztworu.
W przypadku stosowania syropów, miodów, ekstraktu słodowego – przed dodaniem do ciasta
należy je podgrzać, aby zmniejszyć lepkość.
Przygotowanie drożdży do produkcji piekarskiej
W produkcji piekarskiej stosuje się drożdże prasowane, rzadko – suszone. Przygotowanie
drożdży do produkcji polega na sporządzeniu mleczka drożdżowego, czyli zawiesiny drożdży
w mleku lub w wodzie. Dzięki takiemu przygotowaniu ułatwione jest rozprowadzanie
drożdży w cieście oraz zapewniony równomierny przebieg fermentacji.
Drożdże prasowane należy rozkruszyć i rozprowadzić w wodzie lub mleku. Temperatura
płynu nie powinna przekraczać 30o
C.
W przypadku stosowania drożdży zamrożonych należy je przed użyciem ocieplić przez
umieszczenie ich w pomieszczeniu nieco cieplejszym (4 ÷ 8o
C). Nie wolno drożdży
rozprowadzać w gorącej wodzie, ani rozmrażać zbyt gwałtownie poprzez pozostawienie ich
np. w pobliżu grzejników czy pieca. Gwałtowne rozmrażanie drożdży prowadzi do obniżenia
zdolności rozmnażania się i zdolności fermentacyjnych.
Drożdże suszone zalewa się wodą o temperaturze 30o
C i pozostawia na 50 minut.
Stosunek ilościowy drożdży do wody powinien wynosić 1:6.
Często stosuje się także wstępną aktywację drożdży. Polega ona na dodaniu do zawiesiny
drożdży zaparzonej mąki i ewentualnie słodu oraz soli mineralnych. Aktywacja trwa od 2 do
kilku godzin, a jej celem jest pobudzenie drożdży do rozmnażania i fermentacji.
Przygotowanie tłuszczów do produkcji piekarskiej
Tłuszcze stałe stosowane do produkcji pieczywa zaleca się pogrzać do uzyskania płynnej
konsystencji. W większości piekarni tłuszcz roztapia się w naczyniach nad źródłem ciepła, np.
na taboretach podgrzewczych gazowych lub elektrycznych. Temperatura tłuszczu
dodawanego do ciasta nie powinna przekraczać 45o
C, w przeciwnym razie mogłoby dojść do
obumierania komórek drożdżowych.
Oleje i rozpuszczone tłuszcze stałe często dozuje się w postaci emulsji z wodą. Emulsję
taką przygotowuje się z dodatkiem lecytyny (która pełni funkcję emulgatora) przy użyciu
wysokoobrotowego miksera lub homogenizatora.
Przygotowanie jaj do produkcji piekarskiej
Jaja świeże przed użyciem należy:
− umyć,
− zdezynfekować,
− wybić.
Celem dezynfekcji jest zniszczenie drobnoustrojów znajdujących się na skorupce,
w szczególności Salmonelli. Dezynfekcję przeprowadza się przy użyciu środków
chemicznych, naświetlanie promieniami UV lub przez sparzanie gorącą wodą.
Umyte i zdezynfekowane jaja wybija się do niewielkiego naczynia (po kilka sztuk),
sprawdza zapach, miesza i dopiero przelewa przez sito do naczynia zbiorczego.
W przypadku, gdy w zakładzie zużywana jest bardzo duża ilość jaj, do ich mycia
i wybijania stosuje się specjalne urządzenia, np. linia Sanovo.
Masę jajową mrożoną należy przed użyciem rozmrozić w łaźni wodnej w temperaturze
około 45o
C i przecedzić przez sito. Rozmrożoną masę należy zużyć w ciągu 3–4 godzin;
rozmrożonej masy nie wolno ponownie zamrażać.
Jaja w proszku miesza się z 3–4 krotną ilością wody o temperaturze 40–45o
C.

38
1. Jakie są etapy przygotowania mąki do produkcji piekarskiej?
2. Jaki jest cel przesiewania mąki?
3. Jaki jest cel sporządzania mieszanek wypiekowych?
4. Jaki jest uproszczony wzór do obliczenia składu mieszanki wypiekowej?
5. W jaki sposób reguluje się temperaturę mąki?
6. Z jakich wzorów skorzystasz obliczając ilość wody do produkcji danej ilości ciasta
o określonej wydajności?
7. Jakie czynniki wpływają na temperaturę wody stosowanej do produkcji ciasta?
8. Na czym polega przygotowanie soli do produkcji piekarskiej?
9. Na czym polega przygotowanie drożdży do produkcji piekarskiej?
10. Na czym polega przygotowanie środków słodzących do produkcji piekarskiej?
11. Na czym polega przygotowanie tłuszczów do produkcji piekarskiej?
12. Na czym polega przygotowanie jaj do produkcji piekarskiej?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj mąkę do produkcji piekarskiej.
1) przeanalizować informacje dotyczące przygotowania mąki do produkcji zawarte
2) zapoznać się z zasadą działania urządzeń dozujących na podstawie plansz ze schematami
oraz modeli,
3) zapoznać się podczas wizyty w zakładzie piekarskim ze sposobami przygotowywania
mąki do produkcji, zwracając szczególną uwagę na urządzenia służące do przesiewania
i dozowania,
4) uzasadnić sposób dozowania mąki w tym zakładzie,
5) zapoznać się z instrukcjami obsługi urządzeń do przesiewania i dozowania mąki,
6) zapoznać się z zasadami bhp obowiązującymi podczas obsługi urządzeń do przesiewania
i dozowania mąki,
7) obsłużyć urządzenia do przesiewania i dozowania mąki pod nadzorem
instruktora/nauczyciela pamiętając o zachowaniu zasad bhp,
8) przeanalizować sposoby ogrzewania mąki w razie potrzeby w tym zakładzie,
9) przeanalizować z kolegami przebieg wykonania ćwiczenia zwracając szczególną uwagę
na te jego elementy, które sprawiły Ci najwięcej problemów.
− schematy urządzeń dozujących,
− modele urządzeń dozujących,
− instrukcje obsługi urządzeń znajdujących się na stanowisku pracy w piekarni,
− instrukcje bhp i ochrony przeciwpożarowej na stanowisku pracy w piekarni,
− odzież ochronna obowiązująca podczas pracy w piekarni.

39
Ćwiczenie 2
Oblicz skład mieszanki wypiekowej o liczbie opadania 200 sporządzanej z mąk
o liczbach opadania 150 i 400.
1) zapoznać się ze sposobem obliczania składu mieszanek zawartym w punkcie 4.4.1.
niniejszego Poradnika,
2) przeanalizować uproszczony wzór na skład mieszanki i wypisać dane,
3) wykonać obliczenia,
4) porównać wynik z wynikami uzyskanymi przez kolegów.
− kalkulator.
Ćwiczenie 3
Oblicz ilość (w litrach) i temperaturę wody do produkcji 600kg ciasta o wydajności
150%. Temperatura ciasta ma wynosić 29o
C, temperatura mąki wynosi 18o
C, temperatura
pomieszczenia wynosi 25o
C.
1) zapoznać się ze sposobami obliczania wielkości dolewki wody i przykładami zawartymi
w punkcie 4.4.1 niniejszego Poradnika,
2) przeanalizować dane do obliczeń zawarte w treści ćwiczenia i wypisać te, które
wykorzystasz do obliczenia wielkości dolewki,
3) obliczyć wielkość dolewki wody wybranym sposobem,
4) zapoznać się ze sposobem obliczania temperatury wody i przykładem zawartym
w punkcie 4.4.1 niniejszego Poradnika,
5) przeanalizować dane do obliczeń zawarte w treści ćwiczenia i wypisać te, które
wykorzystasz do obliczenia temperatury dolewki,
6) obliczyć temperaturę wody,
7) wyniki obliczeń porównać z wynikami uzyskanymi przez kolegów i ocenić poprawność
wykonania ćwiczenia.
– materiały biurowe,
– kalkulator.
Ćwiczenie 4
Przygotuj wodę do produkcji danego ciasta.
1) zapoznać się z recepturą wybranego wyrobu produkowanego w zakładzie piekarskim
(wyboru dokonać po ustaleniu z nauczycielem),

40
2) zapoznać się ze sposobem przygotowania wody w tym zakładzie,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń do przygotowania wody (mieszacze,
dozatory), zwracając szczególną uwagę na zasady bhp,
4) obliczyć ilość wody potrzebną do wyprodukowania danej ilości ciasta (wynik obliczenia
przedstawić nauczycielowi),
5) obliczyć temperaturę dolewki wody (wynik przedstawić nauczycielowi),
6) przygotować wodę do produkcji pod nadzorem nauczyciela,
7) przedyskutować z kolegami sposób wykonania ćwiczenia, zwracając uwagę na te
elementy, które sprawiły Ci najwięcej problemów,
8) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia wspólnie z nauczycielem.
− odzież ochronna obowiązująca podczas pracy w zakładzie piekarskim,
− zbiór receptur piekarskich,
− kalkulator,
− instrukcje obsługi urządzeń do przygotowania surowców w danym zakładzie piekarskim,
− urządzenia służące do mieszania i dozowania wody w danym zakładzie piekarskim,
− literatura wskazana w punkcie 6 niniejszego poradnika, np. Reński A.: Piekarstwo.
Technologia dla szkół zasadniczych, cz.1,
− ewentualnie komputer z oprogramowaniem użytecznym, np. arkusz kalkulacyjny.
Ćwiczenie 5
Przygotuj wskazany przez nauczyciela surowiec do produkcji.
1) przeanalizować informacje dotyczące przygotowania surowców do produkcji zawarte
2) zapoznać się z recepturą wybranego wyrobu produkowanego w zakładzie piekarskim
(wyboru dokonać po ustaleniu z nauczycielem),
3) zapoznać się ze sposobem przygotowania danego surowca w tym zakładzie,
4) przygotować surowiec do produkcji pod nadzorem nauczyciela, pamiętając o zasadach
bhp,
5) przedyskutować z kolegami sposób wykonania ćwiczenia, zwracając uwagę na te
elementy, które sprawiły Ci najwięcej problemów,
6) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia wspólnie z nauczycielem.
− odzież ochronna obowiązująca podczas pracy w zakładzie piekarskim,
− zbiór receptur piekarskich,
− instrukcje obsługi urządzeń do przygotowania surowców w danym zakładzie piekarskim,
− urządzenia służące do przygotowania surowców w danym zakładzie piekarskim,
Technologia dla szkół zasadniczych, cz.1,

41
Ćwiczenie 6
Przeanalizuj wpływ przygotowania surowców na przebieg procesów technologicznych.
1) przeanalizować informacje dotyczące przygotowania surowców do produkcji zawarte
2) zapoznać się ze sposobami przygotowania surowców w różnych zakładach piekarskich,
3) określić wpływ przygotowania danego surowca na proces technologiczny:
Surowiec
Czynności związane
z przygotowaniem
Wpływ na proces
technologiczny
Skutki
nieprawidłowego
przygotowania
przesiewanie
dozowanie
sporządzanie mieszanek
(w razie potrzeby)
mąka
ogrzewanie (w razie
potrzeby)
ustalenie ilości
woda
ustalenie temperatury
przygotowanie mleczka
drożdżowego
drożdże
wstępna aktywacja
jaja
dezynfekcja
tłuszcz
roztapianie (w przypadku
tłuszczu stałego)
cukier, sól
sporządzenie roztworu
4) porównać i przedyskutować z kolegami wynik ćwiczenia.

42
Technologia dla szkół zasadniczych, cz.1.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dobrać i obsłużyć maszyny i urządzenia do przygotowania surowców
do produkcji?  
2) odmierzyć odpowiednią ilość surowców?  
3) obliczyć skład mieszanki wypiekowej?  
4) obliczyć temperaturę dolewki wody?  
5) określić wpływ temperatury wody na jakość ciasta?  
6) określić i wykonać czynności związane z przygotowaniem drożdży
do produkcji?  
7) określić zasady przygotowania roztworów soli i cukru?  
8) określić zasady przygotowania tłuszczów i jaj do produkcji?  
9) określić niebezpieczeństwa związane z mikrobiologicznymi
zakażeniami jaj?  
10) przygotować surowce do produkcji?  
11) określić wpływ przygotowania surowców na przebieg procesów
technologicznych?  

43
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Podstawowym składnikiem mąki jest
a) sacharoza.
b) skrobia.
c) amylaza.
d) popiół.
2. Na opakowaniu mąki znajduje się informacja: „Mąka pszenna. Typ 480”. Oznacza to, że
a) 100 kg tej mąki zawiera 480 g popiołu.
b) 1 kg tej mąki zawiera 480 g popiołu.
c) zawartość popiołu w tej mące wynosi 48%.
d) zawartość popiołu w tej mące wynosi 4,8%.
3. Mąka żytnia w porównaniu z mąką pszenną o tym samym wyciągu
a) ma taką samą kwasowość jak mąka pszenna.
b) ma niższą kwasowość.
c) ma wyższą kwasowość.
d) nie różni się od niej właściwościami i zawartością składników chemicznych.
4. Atest mąki pszennej zawiera między innymi następującą informację: LO = 350. Na
podstawie tego można stwierdzić, że mamy do czynienia z mąką
a) mocną.
b) słabą.
c) o niskiej aktywności alfa-amylazy.
d) o wysokiej aktywności alfa-amylazy.

2

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to 2

Similar to 2 (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

2