..

1. UNIVERSITETI I PRISHTINES
FAKULTETI JURIDIK
r- PROF. DR. ABDULLA ALIU
JTA CIVILE
I
(PJESA E PERGJITHSHME)
Prishtine, 2007

3. I. Hyrje ne te drejten civile
Zhvillimi historik i se drejt&scivile
Rendesia e se drejtes civile
11. Kuptimi i s&drejtes civile
E drejta civile ne kuptimin objektiv
E drejta civilene kuptimin subjektiv
11.1.Nocioni dhe emertimi i se drejtes civile
112.Emertimi i se drejtes civile
m.OBJEKTII SE D R E J ~ SCIVILE
IV.Parimet e si5 drejtgs civile
IV.l .Parimi i barabaresise se paleve dhe barabaresise se vullneteve t&tyre
IV.2.Parimi i initiatives s&lire tE paleve
IV.3.Parimi i sanksionitpasuror
IV.4.Parimi qarkullueshmerise (bartjesset&drejtave subjektive civile)
IV. Marr&dh&niete s&drejt&scivile me degi5t tjera ti6 si5 drejt&s
IV.1.E drejta civile dhe e drejta familjare

4. IV.2.E drejta civile dhe e drejta administrative
IV.3.E drejta civile edhe e drejtatregtare .
rV.4.E drjeta civile edhe e drejta nderkombtare private
V. Sistemi i se drejtiis civile
VI. Institucionet themelore t&se drejtes civile ;.
VII. E drejta dhe Ekonomia
VIII. E drejta publike dhe edrejta private
III.Kodifikimi i sE drejtes civile
Kodifikimi ne te drejten civile
Kodifikimi n&te drejten civile shqiptare
E drejta civile ne sistemin Common Lae .
1. Ndarja e normavejuridike -civile
2. Zbatimi dhe interpretimii normavejuridike
3.Analogjia
IX. Burimet e se drejtes civile
Historiku i burimevete se drejtes civile
Llojet e burimeve te se drejtes civile
X.Nocioni dhe natyrajuridike e burimevete se drejtes
Ligji si burim i te drejtes civile
E drejta zakonore si burim i te drejtes civile

5. Praktika gjyqesore si burimi i tedrejtes civile
Maredheniajuridiko - civile
V. Subjektet e se drejtes civile
Nocioni i subjektitjuridik
Zotesiajuridike
Zotesia per t? vepruar
Zotesia e delikteve (deliktore)
1. Personi fuik
Nocioni i personave fizik
Lindja e personave fizik
Shuarja e personave fizik
Shpalljae personit per te vdekur
Zotesia per te vepruar dhe llojet
Zotesia e plote - e teresishme per te vepruar
Zotesia e pjesshme - e kufizuar per te vepruar
Mungesa fare (e plot?) p?r t? vepruar
Zotesia deliktore e personit fizik
2. Personi juridik
2.1 Nocioni i personavejuridik
2.2. Lindja e personavejuridik
2.3.Zotesiajuridike e personitjuridik
2.4.ZoErsia per te vepruar e Personitjuridik
2.5.ZoEsia deliktore e personitjuridik
Llojet e personave juridik
Personatjuridik publike
Peresonatjuridik privat
Mbarimi i personavejuridik

6. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
Statusijuridik i personavejuridik
VI. Marredhenietjuridiko - civile
Nocioni i marredhenievejuridiko - civile
Lindja e marredhenievejuridiko - civile
a. Te drejtat subjektive dhe objektive
1.Nocioni i te drejtave subjektive dhe objektive civile
Dallimi midis te drejtave subjektivedhe objektive civile
Natyra e te drejtave subjektive civile
Permbajtjae te drejtave subjektive civile
2. Faktijuridik si baze e lindjes se marredhenievejuridiko - civile
3. Klasifikimi i te drejtave civile
Ndarja ne absolute dhe relative
4. Te drejtat sendore
5. Te drejtat personale
6. Te drejtat e personalitetit
7. Te drejtat e autorit dhe t&zbulirnit(qpikjes)
8. Cbjekti i martedheniesjuridike.- civile
Pergjithesishtrnbi objektet
Sendet
Veprimet e njeriut
Te mirat personale
Produktet intelektuale
9. Sendet
Nocioni i sendit
Ndarja e sendeve
10.Pasuria
Nocioni i pasurise
Masa pasurore
Veqorite e pasurise
Aktiva dhe pasiva

7. E DREJTA CIVILEI -PJESA E PERG~THSHME
. .-,
b. Fitirni, ndryshirni dhe pushimi i:rnaxr~dh.-.~ enieve juridiko-civile , ... . . ...- .. - --- . .
.T-,'.'- . . . . . .e-9'<l.~ . :
4'.,>.. ~. Faktetjuridike dhe klasifi . . .. % . . . .~ . -. - A:,,.-
::--,, . .
- +-prt.,u--
Fitimi i te drejtes civile . . -. ..
Fitimi burimor(0rigjiner) dhe rrjedhimor(derivativ)
Qarkullimijuridik dhe llojet e qarkullimitjuridik
Baza dhe menyra e fitimit
Pushimidhe ndryshimii te.drejtes
Parashikimi shues
VII. Veprimet juridike
1.Nocioni i puneve juridike
Permbajtja e puneve juridike
Llojet e punevejuridike
Vullneti - shprehja e vullnetit
Format e punevejuridike
Nderprerja e detyrimeve
Perfaqesimi
~odifik&ii puneve juridike
Kontrata si burim vullnetar i detyrimeve
2. Pavlefshmeria e puneve juridike
Pavlefshmeria absolute e puneve juridiie
Pavlefshmeria relative e punevejuridike
Mohimi i punevejuridike (Actio Pauliana)
Pasojat e pavlefshmerise se punevejuridike
3. Burimet tjera te detyrimeve
Deliktet (veprimet e palejuara
Pasurimi pabazejuridik
4. Ushtrimi dhe mbrojtja e te drejtave civile
Ushtrimi i te drejtave
Kufijt e ushtrimit (keqperdorimi i te drejtes)
Parashkrimi
Mbrojtja e te drejtes

8. E DREJTA CIVILEI -PJESA E PERGJITHSHME
/
Hyrje
E drejta civile si dege e vecant e se drejtes ne sistemin juridik te
Kosoves, me normat e saja paraqet nje rregullator juridik te
marredhenieve shoqerore me karakter pasuror.
Normat e se drejtes civle ndikojne drejteperdrejt ne jeten juridike te
personit fizik dhe te personit juridik.
Nuk eshte e lehte te pergjigjemi ne pyetjen: Cka eshte e drejta ne
pergjithesi dhe e drejta civile ne veganti?. Qe nga Platoni, Aristoteli e
deri te Hegeli jane bere perkufizime te se drejtes, qe dallojne ndermjet
veti.
Mund ?e thuhet se e drejta eshte nje tersi normash qe rregullojne
marredheniet shoqerore, zbatimi i te cilave garantohet nga shteti, ndersa
e drejta civile eshte tersi e normave qe rregullojn marredheniet
shoqerore me karakter pasuror duke u mbeshtetur ne dispozitivitetin e
subjekteve te marredhenies juridiko-civile. Palet jane te barabarta ne
marredhenien juridiko-civile, duke perfshire ketu edhe vet&shtetin kur
ai eshte pale kontraktuese.

9. E DWJTA CIVILEI -PJESA E PERGJITHSHME
I. NOCIONI DHE EMERTIMI I SE DREJTES CHVILE
E drejta civile eshte dege e vepante e se drejtes ne sistemin tone juridik. E drejta
civile, jo vetem qe eshte nder deget me te vjetra te drejtesise, por ajo konsideiohet edhe
.inder deget me t& zhvilluara te drejtbise. E drejta civile, edhe pse ben pjese ne mesin e..d:
degeve me t& vjetra te drejt'esise, kur behet Gale per perkufizimin e saj, eshte nje geshtje e
veshtire, per shkak se eshte veshtire ta jepet nje definicion qe perfshine Ere ate qe eshte
y 4 ~l&nd&e rregullirnit t&kesaj dege.
,-. ..
:I ' E drejta civile zakonisht definohet si dege pozitive e se drejtes qe perfshine teresse e
dispozitave (rregullave) juridike qe rregullojne marredheniet shoqerore me karakter
pasuror ose marredheniet shoqerore qe ne instance te fundit marrin karakter pasuror.
Lidhur me lenden e se drejtres civile, profesor Finzhgar s b a n se, "lend&e se drejtes
civile jane marredheniet pasurore qe lindin ne lemh e qarkullimit t&mallrave dhenen
ndikimin e ligjit te vleres, pastaj disa veti juridike personale te subjekteve juridike qe
marrin pjese ne marredheniet pasurore te caktuara, si dhe te drejtat e personalitetit (te
drejtat personale jo pasurore) qe rnbrohen me metoden dhe rnjetet e se drejtes civile"'. Ne
t&drejten civile vjen me se shumti ne shprehje vullneti i lire i paleve, andaj edhe thuhet
se, "E drejta private ben hapesiren me te gjere te autonomise se vullnetit per kontratat e
lidhura lirishtV2.Definimi i te drejtes civile te ne me sG shumti behet duke u mbeshtetur
ne sistemin kontinental evropian, do te thote, ne te drejten e shkruar. NC kohen me te re
jepet nje formulim, ku thuhet: "Te te gjithe popujt e kulturuar me te drejte civile
nenkuptohet ai rregullim real i pergjithshernjuridik ekzistues i nje shteti qe ka te beje me
jeten private te cileve u adresohet norma juridike"'.
E drejta civile fillimisht eshte definuar me fjalet: "E drejta private eshte teresi e
rregullave juridike, me te cilat rregullohen marredheniet ne mes te individ~ve"~.Ky
definicion e nenkuptonte permbajtjen e kesaj fushe te drejtesise kur e drejta civile kishte
kuptimin e te drejtes private, dege e se drejtes nga e cila linden edhe shume dege tjera t'e
se drejtes, sip jane:.e drejta tregtare, e drejta e punes, e drejta ekonomike, e drejta e
autorit, etj. E drejta civile sot eshte nje dege e sedrejtes, qe eshte e kuptimit me te
ngushte ne krahasim me ate qe ne te kaluaren njihej si e drejta private. Sot, me te drejten
I Finzgar, Alojz. Grodjansko prmo u nasern prmnem sirremu, Arhiv za pravne i dmstvene nauke, nr. 1-
211986, Beograd, fq. 113.
Periphanakis, Const. Les sources du droit en science comparative, Athenes, 1964, fq. 14.
Boehmer, Grundlangen der burgerhchen Rechtsordung, 1950, Bd, I, fq. 9. Cihlar sipas Martin VedriS dhe
Petar Klarit, ne Gradansko Prmo, Narodne Novine, Zagreb, 1998, fq. 3.
Lemunier, Principes eipractiques du Droit civil, Paris, 1963, fq. 5.

10. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
civile nenkuptojme teresine e normave juridike qe rregullojne pjesen e pergjithshme te se
drejtes civile, te drejten sendore, te drejten e detyrimeve dhe te drejten trashegimore. Te
kater keto pjese e perbejne te drejten tone civile.
Me kete rast, e paraqesim edhe nje definition te se drejtes civile, qe dallon nga
definicionet e cituara me larte: "E drejta civile ne kuptimin objektiv eshte dege e se
drejtes private e cila si teresi e rregullave juridike i rregullon ato marredhenie pasurore ne
te cilat n erezit per objekt te marredhenies civile-juridike kane sendet, prestimet ose
4pasurine" .
Marredheniet juridiko-civile ne gdo faze te zhvillimit historik i nenshtrohen
rregullimit me dispozita, respektivisht me te drejten qe e imponojne kushtet shoqerore te
kohes perkatese.
Marredheniet juridiko-civile i hasim ne praktike. Njerezit ne mtnyre te
pavetedijshme gdo dite hyjne ne marredhenie juridiko-civile, per shembull, blejne
gazeten qe per te drejten civile eshte nje kontrate e shit-blerjes. Kjo marredhenie e..
thjeshte juridilce i nenshtrohet normavejuridiko-civile.
E drejta civile rregullon marredheniet shoqerore me karakter pasuror. Ky rregullim
behet menorma tt caktuara, te cilat ne i quajme norma juridiko-civile. Per te drejten
civile, lcarakteristikejane normat dispozitive qe do te thote se, palet per shume geshtje vet
vendosin se ne gfare menyre do te rregullojne marredheniet e tyrejuridike - civile.
Lidhur me emertimin e te drejtes civile, ne literaturen juridike ka dallime. Keto
dallime mbeshteten ne vet& permbajtjen e materies qe trajtohet ne kete disipline
shkencore dhe juridike. Qe ne fillim mund te themi se, per kete dege te se drejt&s,pervep
emertimit e drejta civile, perdoren edhe emertimet: e drejta private, si dhe emertimi: e
drejta pasurore.
Emertimi e drejte civile, te cilin ne e perdorim ne kete rast, eshte emertim me i
vjeter, eshte emMim tradicional dhe eshte i njohur qe ne t&drejten romake, kur nocionet
juridiko-teknike arriten shkallen me te larte te persosmbise. Emertimi e drejte civile, n&
nje menyre, rrjedh prej fjales latine ius civiles qe rregullonte marredheniet midis
qytetareve romake. Shiuar historikisht, edhe pse per nga emertimi esht&me Gale te
nj3ta e drejta civile, nuk do te thote se, kuptimi i te drejtes civile apo permbajtja e t&
drejtes civile historikisht eshte e njejte qe nga e drejta romake. PEr shkak se vete shkalla e
zhvllimit te marredhenieve ekonomike, respektivisht dinamika e zhvillimit ekonornik tE
nje shoqerie i ka &en& permbajtje te re te drejtes civile, andaj e drejta civile ne rastin
tone, e ruan kontinuitetin e emertimit, por sigurisht me nje permbajtje te re. Emertimi e
drejte civile eshte shume i perhapur dhe si i tille eshte bbe tradicional dhe kjo eshte njera
nder arsyet qe ruhet apoi qe perdoret te ne emertimi e drejte civile. Lirisht mund te thuhet
'VedriS, M. dhe KlariC, P. GrodonskoPrmo, Narodne Novine, Zagreb, 2003, fq. 5.

11. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
se, pa marre parasysh se cili ernertim perdoret ne literature, asnjeri prej tyre nuk mund ta
pasqyroje pemlbajtjen e plot te se drejtes civile.
Ne shtetet e Evropes te sisternit kontinental, per shembull, ne France, Gjermani, Itali,
Zvicer, Slloveni, Kroaci, kjo fushe emertohet me emrin: E drejta civile. Ne ne Kosove
krijojme legjislacion i cili do t&jete kompatibil me te drejten evropiane, andaj eshte mire
qe te ruhenemertimet edhe ne nivel te degeve te se drejtes.
Emertimi e drejta pasurore e ka burimin nga definicioni i vet&t&drejtes civile, ku
thuhet se, e drejta civile rregullon rnarredheniet shoqerore me karakter pasuror. Andaj,.
perkrahesit e ketij emertimi theksojne se, kjo dege e se drejtes duhet te quhet e drejte
pasurore, si emertim me i drejte me subjektin e marredheniesjuridiko-civile.
Emertimi e drejte pasurore mund te konsiderohet me permbajtje shume te gjere, n&
qofie se nocionin e pasurise e kuptojme gjeresisht, ku perfshihet edhe e drejta civile, edhe
e drejta tregtare, dhe disa te drejta tjera. Ne anen tjeter, nocioni i pasurise mund te jete
edhe me i ngushte se sa qe Eshte objekti i te drejtes civile, qe do t&thote, mos te
perfshihen te drejtat jopasurore, te cilat sipas t&drejtes p6zitive gezojne mbrojtje nga
dispozitat e te drejtes civile. Ne disa vende, civilistet Fete lende e emertojne e drejte
pasurore, por duke percaktuar apo pErkufizux permbajtjen e lendes, ose duke i vene te dy
emrat: e drejte civile (e drejte pasurore).
Emertimi e drejta private eslrte rnjaft i perhapur dhe eshte i lidhur drejtperdrejt me
ndarjen e te drejtes ne iusprivatum dhe iuspublicum qe ishte karakteristike ne te drejten
.. romake. Ne gjulie te ndryshme njihet si ne vijim: ne gjuhen angleze: private lae, ne
gjuhen frenge: droit prive, ne gjuhen germane: privatrecht, nE gjuhen italiane: diritto
1, private. Nese pranohet ky mendim lidhur me te drejten private del se kuptimi i saj eshte
teper i gjere, aq me teper kur ekziston edhe definicioni se, e drejta civile eshte dege e te
drejtes private. Pra, e drejta private Cshte ndare ne me shume dege te se drejtes dhe si e
tille ajo duhet te perdoret vetem si sinonim per te drejten civile. E drejta civile eshte pjese
e te drejtes private. Ne te drejtenprivate, perveq te drejtes civile, bejne pjese edhe e drejta .?,:L
tregtare, e drejta e pronesise intelektuale - e drejta e autorit dhe pronesia industriale, e ...I<
drejta e kompanive, e drejta e punes, e drejta familjare, etj.
Lidhur me emertimet e te drejtes civile konsiderojme se, ato kane qellimin e d
perbashket, por eshte veshtire te jene precize ne nivelin e kerkuar. Lexuesi nuk duhet t&
shqetesohet kur kete lemi ne literaturen juridike do ta has&me emertime t&ndryshme. ,;
Emertimin e drejta civile, ne rend te par4 e kemi pranuar ketu per shkak te objektit tE saj, < .
por edhe per shkak te tradicionalizmit. Me tt!drejte thuhet se, juristet qe menen me kete
hshe t&se drejtes, quhen civiliste6.Andaj, emertimi i kesaj lemie eshte me drejte tt! quhet
e drejta civile.
Martin VedriS dhe Petar KlariC, vepra E cituar, fq. 5

12. HI. OBJEKTI, PARMET DHE SISTEMI I SE DREJTES C M L E
11.1. OBJEKTI I SE DREJTES CIVILE
Objekti i te drejtes civile paraqet nje geshtje te kontestueshme. Kur behet fjale per
objektin e te drejtes civile nuk ndihmon edhe vet&fakti se, e drejta civile eshte njera nder
deget me te vjetra dhe me te persosura te drejtesise. E drejta civile studion mmedheniet
juridiko-civile. Pra, eshte teresi normash juridike-civile, me te cilat rregullohen
marredheniet shoqerore me karakter pasuror. Nje veshtiresi e posagme eshte te
percaktohet se cili eshte objekt i normave juridiko-civile. Cili rreth i mmedhenieve
shoqeroreeshte objekt i te drejtes civile. Ne literature thuhet se e drejta civile eshte te&i
e rregullave juridike me te cilat rregullohen ato mmedhenie shoqerore ne te cilat njerezit
hyjne lidhur me sendet, berjet, ose pasurite7.Ne pyetjen q'eshte objekti i s&drejtes civile,
jepet pergjigjja: "objekt i marredhenieve juridike-civile jane sendet, berjet dhe pasuria
lidhur me te cilat subjektet hyjne ne ato mm&dh&nie"8.
E drejta civile perfshine teresine e normave juridiko-civile. Mirepo, eshte teper
veshtire te percaktohet saktesisht se, cili eshte objekt i ketyre normave juridiko-civile. Ne
teori thuhet se, objekti i te drejtes civilejane marredheniet shoqerore me karakter pasuror,
si dhe mmedheniet tjera shoqerore qe fillimisht nuk kane karakter pasuror, por ne
instance te fundit edhe ato mund t&shprehen ne vlere pasurore.
Per te drejten civile nuk eshte aspak kontestuese se, shkembimi i vlerave ekonomike
dhe te drejtave jane objekt i te drejtes civile. Por, nje veshtiresi per objektin e te drejtes
civile paraqet trajtimi i te drejtavepersonale si objekt i te drejtes civile..Ckado t& thote
se, kerkohet te behet nje. dallim se deri ku shtrihen normat e te drejtes civile ne
negullimin e qeshtjeve t&karakterit sepse ne kuadh t&te drejtgs personale ben
pjese: e drejta familjare, e drejta statusore, dhe ketu ben pjese e drejta e nderit, e drejta e
integritetit fizik, e drejta e autorit, qe ndryshe quhen te drejtat e personalitetit. Ne kete
drejtim, gjithmone ekziston mundesia qe te paraqiten norma qe rregullojne geshtjet e
pemendura ne me shurne dege te se drejtes.
E drejta civile eshte dege e se drejtes dhe si e tille ajo negullon mmedheniet
shoqerore me karakter pasuror, si dhe disa mmedhenie shoqerore qe fillimisht jane jo
pasurore, por ne instance te fundit shprehen si pasurore.
E drejta civile edhe pse shpeshhere identifikohet me te drejten private, ajo nuk eshte
e njejte. E drejta private eshte dege e se drejtes e cila e rregullon edhe objektin e te drejtes
civile por edhe objektin e disa degeve tjera te pavaruara te se drejtes.
E drejta private eshte ne lidhmeri te drejte me ndarjen e pergjithshme te se drejtes ne
private dhe publike, pra ius publicum dhe ius privatum. Kjo ndarje dallon nga e drejta
romake, te bere prej juristit Ulpian (D.1.1.1.2): 'publicum ius est quod ad statum rei
publicae spectat, privatum qoud ad singulartlrn utilitatem: sunt enim quadem publicae
7
Po aty, fq. 70.
Po aty, fq. 70.

13. titilia, qudeam privatum", qe do te thote se e drejte publike eshte ajo qe ka te beje me
poziten e shtetit, ndersa private eshte ajo e i perket interesave te individeve. ~ z s e n d ete
interesit te pergjithshem dhe te
11.2.PARIMET E SE DREJTESCIVILE
Si qdo dege e se drejtes, ashtu edhe e drejta civile, ka parimet e saj te rregullimit.
Parimet e te drejtes civile bejneme dije se, ne kuader te objektit te te drejtes civile ka
raporte shoqerore me karakter pasuror qe kane karakteristika te perbashketa.
Nga fillet e se drejtes, dihet se fjala metode do te thote, rmga me e shkurte psr
'!: arritjen e nje qellimi te caktuar.3
*,. Ne teorine juridike, si metoda (parime) te se drejtes civile zakonisht numerohen kater
:' metoda @arime), te cilat jane te perbashketa per tere objektin e te drejtes civile. Pra,
.3 raportet shoqerore me karakter pasuror qE rregullohen me norma te t& drejtes civile
1 mbeshteten ne keto parime t& se drejtes civile. Keto parime te s& drejtes civile:
Barabaresia e paleve dhe barabaresia e vullneteve te tyre ne raportin juridiko-civil;
iniciativa e lire e paleve ne lidhjen e puneve juridiko-civile; sanksioni pasuror, dhe
qarkullueshmeria e te drejtave subjektive civile.
Ne literaturen juridike disa autore flasin p h metoden e te drejtes civile me kater
karakteristikat e permendura dhe te bashkuara kumulativisht, quhen karakteristikat e
metodes juridiko-civile lo. Ndersa, grupi tjetk i autoreve karakteristikat e metodes
juridike i numron si parime E se drejtes civile", dhe kit0 parirne konsiderohen t&
pandryshueshme gjatezhvillimit t~gjertanish~m'~.Per studenet me e qarteeshte qe keto
te trajtohen si parime te se drejtescivile, sepse termin parirnet e hasin, si ne deget tjera te
se drejtes, ashtu edhe ne institucionet tjera te se drejtes civile, per shembull, parimet e
servituteve.
11.2.1. Parimi i barabar&sis&s&palEve dhe barabarEsisEs&vullneteve t& tyre
Parimi i barabaresise se paleve dhe barabaresise se vullneteve te tyre eshte parimi i
pare, qe na ben me dije se, palet ne raportin juridiko-civil jane te barabarta dhe vullneti i
tyre eshte i barabarte. Ky parim nenkupton se, ne te drejten civile midis paleve gjithmone
Cituar sipas VedriS, M. dhe KlariC, P., vep. e cit., fq. 6.
' O Gams, A. Hyrje nC t i drejtin civile, Prishtine, 1972, fq. 46.
" Vedri?, M. dhe Klarie, P.,vep. e cit., fq. 7.
12
Gavella, N. dhe te tjere, Teorijske osnove gradjanskog prava, Pravni Fakultet SveuEiliSte u Zagrebu,
Zagreb, 2005, fq. 6.

14. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
ekziston koordinimi i vullneteve te tyre, qka nuk eshte karakteristike per te drejten
admi~strative,ku kemi subordinimin e vullneteve te paleve. Palet jane te barabarta ne
qdo raport juridilco-civil, pa marre parasysh statuset e tyre ne shoqenne konkrete. Sa per
ilustrim, mund te jepet njt shembull ku shihet barabaresia e paleve edhe pse statuset e
paleve jane te ndryshme. Nje agjustator i cili duhet te lidh kontrate per venien e ngrohjes
qendrore ne nje departament te qeverise eshte i barabarte me palen tjeter, i cili mund te
jete nje qeveritar dhe ne kete rast ai nuk mund te thirret ne poziten publike. Pra, me rastin
e lidhjes se kontrates palet jane te barabarta dhe vullneti i agjustatorit nuk i nenshtrohet
vullnetit te qeveritarit, por perkundrazi vie deri te hannonizimi i vullneteve te tyre, qe
shpie deri te lidhja e kontrates per kryerjen e puneve ne ate departament. Barabaresine e
paleve e parashohin edhe legjislacionet pozitive. Te ne kete e rregullon Ligji mbi
Marredhe~ete Detyrimeve i vitit 1978, ne nenin 11, ndersa ne RM "Ligji per Detyrimet"
i vitit 2001, neni 4.
Barabaresia e paleve kerkon kushte te barabarta ekonomiko-shoqerore, sepse ne fakt
mund te ndodh qe dikush te pranoje lidhjen e punes juridike, si domosdoshmeri e
gjendjes se tij ekonomike.
11.2.2. Iniciativa e lire e palke
Iniciativa e lire e paleve qe disa e quajne edhe parimi i dispozitivitetit, nenkupton se,
krijimi i marredhenies juridiko-civile lind ne baze te iniciatives se lire te paleve,
respektivisht me vullnetin e lire te paleve. Autonomia e lire e vullnetit qe manifestohet
permes iniciatives se lirB te paleve, nenlcupton se, palet me vullnetin e vet8 krijojne,
ndryshojne dhe i shuajne te drejtat e veta subjektive.
Iniciativa e lire e paleve eshte e mundur te drejtohet, si per zgjedhjen e subjektit
@ales lcontraktuese), ashtu edhe per zgjedhjen e objektit te marredhesnies juridiko-civil.
Kjo do te thote se, pala kontraktuese vet&vendos se, me cilin person do t& hyje ne
marredheniet juridiko-civile. Kjo ka rendesi te veqante per shkak se ne t&drejten civile
nuk ekziston pergjegjesia penale, andaj palet duhet te jene shume te kujdesshme kur
vendosin te krijojne raportetjuridiko-civile. Nga kjo shihet se, pala kontraktuese e zgjedh
bleresin per te blere nje send edhe pse sendin e ngjashem me kualitete ti! njejta e shesin
me shume shites te ndryshem. Pala kontraktuese perveq qe e zgjedh subejktin me t& cilin
hyn ne raportin juridiko-civil ai &shei lire te zgjedh edhe objektin e manedhenies
juridiko-civile. Kjo do te thote se, ai lirshem vendos se qka do te bleje sot, nje televizor,
nje frigorifer, apo ndonje send tjeter. Kjo eshte e drejte ekskluzive e autonomise se
vullnetit te tij.
11.2.3. Sanksioni pasuror
Ky parim nenkupton se, n&rastet kur nuk permbushet marredhenia juridiko-civil ne
pajtim me vullnetet e paleve kontraktuese, atehere si mas&paraqitet sanksioni pasuror, qe
do te thote, goditet masa pasurore e debitorit, e jo siq eshte ne rastet tjera, personaliteti.
Ne te drejten penale, si denim ishte privimi nga liria, ne te drejten familjare do te ishte
shkurorezimi, ndersa ne tE drejten civile do te ishte permbushja e obligimit te marre nga
masa pasurore e debitorit permes mges gjyqesore. Kjo e drejte eshte e garantuar edhe me
Konventa nderkombetare, kete shprehimisht e gjejme ne Konventen Evropiane per

15. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
mbrojtjen e te drejtave te njeriut dhe te lirive themelore, Protokolli nr:4, ku ne nenin 1 te
protokollit parashihet se: 'Askush nuk mund te privohet nga liria per te vetmen arsye se
nuk eshte ne gjendje te plotesoj nje detyrim kontraktual". Shembull mund te merret rasti
kur dikush e humb te drejten e punes per shkak te voneses se avio-transportuesit. Ne kete
rast, personi pergjegjes nuk do te burgoset, por do te detyrohet te kompenzoje demin e
shkaktuar per shkak te mospermbushjes se obligimit te krijuar ne mes t& udhetarit i cili ka
pesuar dem dhe kompanise avio-transportuese. Sanksioni pasuror e ruan ekuivalencen
midis pjesemanesve ne raportin juridiko-civil, pra nese njeres pale i zvogelohet masa
pasurore ose i shkaktohet dem tjeter, ka te drejte qe nga masa pasurore e pales tjeter te
kompenzon demin e shkaktuar ose te kerkoj kthimin e gjendjes fillestare.
11.2.4. Qarkullueshm&ria(bartja) e t&drejtave subjektive civile
., .....
Qarkullueshmeria (bartja) e te drejtave subjektive civile paraqet parimin e katert t&se
drejtes civile. Me qarkullimin juridik te te drejtave civile nenkuptojme parimin se t&. ? i ,
-.*,
drejtat civile mund te barten nga nje subjelct i se drejtes ne subjektin tjeter. Pra, te drejtat
:' civile-subjektivejane te drejta qejmE te qarkullueshne. Titullari i t&drejtes mund te bart
vetem ato te drejta subjektive civile te cilat i ka edhe vete. Kjo eshte e njohur qe nga e
drejta romake, kur thuhej: "nemo ad alium plus iuris transferre potest quam bse
possidat', qe do te thote se, "askush ne tjetrin nuk mund te barte me shume te drejta nga
ato t&drejta te cilat vet&i disponon", ne qarkullimin ekonomik dhejuridik nga nje titullaf
ne nje tjeter. Keto te drejta qarkuuojne nga nje subjekt ne tjetrin ne baze te ligjit,
marreveshjeve apo ndonje titulli tjeter juridik. Kjo nenkupton se, pronari te drejten e vet&
te pronesise ne baze te ndonje titulli juridik, per shembull, me kontrate t&shitjes ose
testament, e barte te drejten e vet ne nje person tjeter. Ne te drejten civile nuk jaie te
gjitha te drejtat civile subjektive te qarkullueshme, si bie fjala: te drejtat e personalitetit -
integriteti trupor. Pra, te bartshme, ne rend te pare, jane te drejtat sendore, si te drejta
absolute subjektive.
KatEr parimet e te drejtes civile, ne raportin juridio-civil duhet t& shprehen ne
menyrt! kumulative, q&do te thote se keto parime nuk mund te ndahen ne menyre te
pavamr. Disa parime te te drejtes civile, si per shembull, barabaresia e paleve dhe
deklarimi i lire i wllnetit dhe iniciativa e lire, ekzistojne edhe ne t&drejten familjarc
(bashkeshortore).
Sanksioni pasuror (pronesor) edhe pse eshte karakteristike per te drejten civile,
shpeshhere vie ne shprehje edhe ne dege tjera te se drejtes kur kerkohet kompenzimi i
demit, si rezultat i ndonje vepre penale apo shkelje tjet'er administrative. NdErsa,
qarkullimi i te drejtave eshte parim i ve~ante,sepse kete parim nuk e gjejme n&deget
tjera te se drejtes, pra e hasim vetem ne te drejten civile. Barabresia e paleve eshte
rrjedhoje e shkembimit te vlerave ekuivalente te mallrave, te cilat vihen ne qarkullimin e
lire. Palet duhet te jenete barabarta dhe te ken&iniciative te lire kur bejne kontraktimin e
qarkullimit te vlerave me karakter pasuror.

16. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
11.3. SISTEMI I SE DREJTES CIVILE A+**
Lidhur me sistemin e te drejtes civile ekzistojne dy sisterne tradicionale: sistemi
institucional dhe sistemi pandekt.
- Sipas sistemit institucional, i cili prejardhjen e ka nga juristi i njohur rornak Gaji, e
drejta civile ndahet ne tri pjese:
1. Persona (personae);
2. Sende (res), dhe
3. Padi (actiones).
Kete sistem e pervetesoi edhe Kodi Civil Francez. Ky kod ne pjesen e pare trajton
personat, d.m.th., subjektet e drejtesise, statusin juridik te tyre, pastaj jeten
bashkeshortore dhe familjen, ndersa ne pjesen e dyte per objekt ka trajtimin e sendeve,
respektivisht te drejten sendore (pronesine).
Per dallim nga sistemi institucional, ekziston edhe sisterni pandekt, i cili eshte
pervetesuar ne te drejten gjermane, por natyrisht edhe ky sistem prejardhjen e ka nga e
drejta rornake, sepse lidhet drejtperdrejt me emrin e Justinianit.
Sipas ketij sisten~ie drejta civile ndahet ne kater pjese:
1. Pjesa (e drejta) sendore;
2. Pjesa (e drejta) e obligacioneve;
3. Pjesa (e drejta) familjare, dhe
4. Pjesa (e drejta) e trashegimit.
Sistemi i t& drejtes civile ne pergjith&si nenkupton teresine e dispozitave dhe
rregullave juridike qejane te perbashketa per te gjitha deget e se drejtes civile. Ndryshe,
kete pjese e qujme pjesa e p5rgjithshme.e se drejt&scivile, ose hyrje ne t&drejt'n civile.
Ne kuader te seciles pjeseE se drejtes civile ekzistonteresia e dispozitave dhe rregullave
juridike qe rregullojne cbjektin e asaj dege te se drejtes civile:
N&t&drejten tone e drejta civile perbehet nga kater pjese:
1. Pjesa e pergjithshme ese drejYes civile;
2. E drejta sendore,
3. E drejta e detyrimeve,
4. E drejta trashegimore.
NB t&drejten tone p&rjashtohet e drejta familjare, e cila paraqitet si dege e pavarur e
sistemit tonejuridik.
Permbajtjen e pjeseve te se drejtes civile me s&miri e prezantojne profesoret Vedri5
dhe KlariC, te cilet shkruajne se, pjesa e pergjithshme e te drejtes civile permban teresine
e rregullave dhe parimeve...13
1;
Vedril, M dhe Klnrit. P., vep. e cit., fq. 12.

17. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
-
111. INSTITUCIONETTHEMELORETE SE DREJTES CIVILE
Ne te drejten civile ekzistojne shume institute juridike. Me institut juridik
nenkuptojme teresine e normave juridike qe rregullojne nje lemi te caktuar. Dihet se
teresia e institutevee perben degen e se drejtes, ndersa tiresia e degEvejuridike sistemin
juridik te nje shteti.Institucionetrhemelore ne te drejten civile konsiderohen: pronesia; qe
eshte karakteristike per te drejten sendore,pastaj kontrata, qe eshte karakteristike per te
drejt&ne detyrimeve sipjese e se drejtes civile, pastaj testamenti, qe eshte karakteristike
per te drejten trashegimore, si pjese e te drejtes civile. Natyrisht, ne kuader t& te drejtes .....
civile ekzistojne edhe shume institute tjera dhe nen-institute, te cilat ne kuader te ketij
teksti do te trajtohen vep e vep.
IV. E DREJTA DHE EKONOMIA
E drejta dhe ekonomia kane ndikime reciproke. Me te drejte thuhet se: "E drejta n&
epoken tone krejtesisht eshte frut i nje pune te vazhdueshme ndermjetesim dhe
koordinimi midis interesave te kunderta sociale, gje e dila zhvillohet nga asamblete
parlamentare, ajo gjithashtu eshte drut i debatit dhe i lirise se qarkullimit te ideve qe
zhvillohen brenda shoqerise". Cdo marredhenie shoqerore behet raport juridik kur ajo
marredhenie rregullohet ne menyre juridike dhe sanksionohet juridikisht. Pronesia si
institut juridik jo vetem q& perfshine teresine e normave me te cilkat percaktohet
perkatesia e sendit dhe autonzimet qe dalin nga kjo e drejte sendore,por titullarit sendi qe
eshte objekt i pronesise i ofron edhe vlera ekonomike. Pronesia si e drejte absolute dhe
nocion juridiko-abstarkt paraqitet per qellime ekonomike. Kur keto qellime ekonomike
normohen me norma te caktuara, atehere pronesia eshte pushtet faktik dhe juridik mbi
sendin e caktuar, e ky pushtet titullarit i sjell vlera pasurore ne menyre te drejtperdrejt apo
terthorazi.
E drejta civile dihet se eshte dege e pavarur e d drejtes, mirepo zhvillimi i saj eshte
drejtpersedrejti i kushtezuar nga niveli ekonomik i shtetit. Nje e drejte civile e rregulluar
ne menyre te persosur ka ndikim t& drejtperdrejt edhe ne ekonomine e tregut dhe
zhvilliiin e saj. Lirisht mund te konkludohet se e drejta dhe ekonomia kane ndikim te
ndhsjellte.

18. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHMK
V. E D N J T A PRIVATE DHE E DREJTA PUBLIKE
E drejta ne pergiithesi ndahet ne te drejten publike(ius publikum) dhe t& drejten
private(ius privatium).
E drejta publike eshte sistem i normave juridi'ke qe rregullon rnarredheniet midis shteteve
apo institucioneve shteterore, pra te keto marredhenie ne rraportin juridik si subjekt
paraqitet shteti apo ndonje organizem tjeter juridik. Normat juridike publike personat
fizik nuk mund ti dergojne apo mos te permbush sepse meto mbrohen interesat e shtetit.
E drejta private eshte sistem i normave juridike qe rregullon marredheniet midis
individeve. Normat juridike te karakterit privat mund te ndryshohen -ngasubjektet, pra
jane norma dispozitive.
Ndarja ne te drejten publike dhe te drejten private eshte shume e hershme dhe per
kete juristi i njohur romak Ulipiani shkruan se: "E drejta publike &sheajo qe ka t& bejjt!
me shtetin romak, ndersa e drejta private &sheajo qe percakton interesat e personave te
caktuar." r
Ne te drejten publike kemi nenshtrimin e njerz pale nga tjerat ne marredhenie
juridike, ndersa ne te drejten private palet jane te barabarta.
Mund te thuhet se e drejta private &shy&pjese e st drejtes qe me tersine e normave
juridike civile rregullon marredheniet midis personave te caktuar ne baze te
karakteristikes se plote dhe autonomise se vullnetit te tyre. E drejta civile eshte barazi e
se drejtes private.
Ndersa e drejta publike, poashtu eshte pjese e se drejtes ne pergjithesi qe me tersine e
normave juridiko publike rregullon marredheniet e shtetit dhe te tjereve te nvarura nga
lcierarkia e strukturave te pushtetit, qe karakterizohet me subordimin e vullnetit. Palet e
marredhenievejuridkie nuk jane t&barabarta nt! kete rat. E drejta publike.rregullon
organizon dhe funksionimin e pushtetit.shteteror.
Ne kohen me te re; me mbrojtjen dhe kerkimin e respektimit ti te drejtave tenjeriut,
edhe ne sferen e te drejtaw civile, duke perfshire edhe te drejten e pronesise si t&drejte
themelore te njeriut; e rregulluar me konventa. te shumta nderkombetare ne te cilat
aderojne shtetet nacionale, krijohet mundesia qe ndajes ne: e drejta publike dhe e drejta
private t'i shtohet edhe nje ndarje plot&suese: E drejta kuazi publike dhe e drejta huazi
private.
Ne shume rate nuk mund t&flitet per t&drejte publike t&pasta apo per te drejte
private ne kuptimin e vertet te Gales.

19. E DRXJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
.. .
Vl. ZWILLIMI I TE DREJTESCIWLE
VI.1. VESHTRPMI S ~ U R T E RHISTORIK
E drejta civile si dege e se drejtes eshte zhvilluar dhe persosur neper shekuj. Kjo e
drejte ka qene dhe eshte e varur nga niveli i zhvillimit kulturor dhe ekonomik i nj&shteti.
Zanafillen e Ye drejtes civile e hasim edhe para krijimit te shteteve n&kuptimin juridik.
Kjo ishte e drejte zakonore, qe rregullonte marredheniet juridike me karakter pasuror.
Natyrisht e drejta fillimisht nuk dallonte lemin e te drejtes penale nga te drejtat civile, por
me kalimin e kohes u be edhe ky diferencim dhe me vone gjejme rregulla, t&cilat jane
ekskluzive pert&drejten civile.
Zhvillimi i te drejtes civile vjen ne shprehje me se shumti ne kohen e paraqitjes se
!., mallrave me mundesine e qarkullimit te tyre. E drejta civile, nj&zhvillim t&vertcte e kaNI
2 ne kohen e t&drejtes romake, ku ne fillim kontratat jane tc'rralla dhe keto kontrata te,;:.
ashtuquajtura mancipacim jane te karakterit ceremonise religjioze se sa kontrata n&
I kuptimin modem14.Kjo nuk do te thote se e drejta civile nuk ka ekzistuar edhe ne shtetet
' $ me civilizim, sip ishte Greqia e Vjeter, Asiria apo Babilonia. Mirepo kjo Eshte veshtire te
provohet ne m&nyreshkencore.
Ne nje faze te zhvillimit shoqeroro-historik, sip quhet ndryshe ne literature koha e
feudalizimit, e drejta civile perjeton nje stagnim n5 zhvillimin e saj.
Te studiuarit e te drejtes civile, qe ndryshe e quajme edhe shkenca civile-juridike,
arriti nje shkalle te larte t&zhvillimit ne Rome, qe ne teori njihet me emrin e drejta
romake. Ky zhvillim ndodhi gjate shekujve VII dhe XII. Ligji i dymbedhjet tabelave
eshte akti i pare ligjor romak i nxjeB nga kolegji dhjet anetare special l i g j d ~ n ~ s ' ~ .Pas t&
drejtes romake, disa shekuj me vone, nje zhvillim te konsiderueshem te te drejtes civile,
pra edhe te shkences juridike-civile, e kemi ne France dhe ne Gjermani. Ne kete koh6 u
paraqiten edhe emra ti? medhenj te juristeve civiliste, te cilet paten n d i k i temadh ne
zhvillimin e te drejtes civile.
Bazat e te drejtes civile fillet i kane, pra, nga e drejta romake. Me te drejte thuhet se,
"E drejta civile bashkekohore ka dale nga e drejta romake, nga kjo edhe emertirni vjen
nga itls civile, pra nga te drejtat e qytetareve (romak), dhe n&menyre indirekte nga emri
Corpus iuris civilis", e ishte e perbashket p h t&katb pjeset e kompilimit te se drejtes
,%rornake nga Justiniani .
Ne France, ne vitin 1804 nxirret Kodi Civil, i cili pati ndikim te madh edhe ne te
drejtat civile te shteteve tjer, ne rend te pare, ne shtetet me t&drejte kontinentale.
E drejta civile, po ashtu eshte zhvilluar edhe ne ish-hapesiren e Jugosllavise, ku ne
vitin 1844 nxirret Kodi Civil i MbreGrise Serbe, i cili nje kohe t&gjate eshte imponuar
edhe per rregullimin e marredhenievejuridiko-civile ne Kosove, ndersa nE viset tjerajane
zbatuar Kodi Civil Austriak i vitit 1811,(i noveluar me 1914, 1915 dhe 1916), Kodi i
Pergjithshem Pasuror i Malit t&Zi i vitit 1888.
l4 Mtl gjeresisht shih: Gams, A. Hyrje ne re drejten civile, Prishtine, 1988, Fq.13-20
IS Diero, A. Grozdan~koprovo,Sofie,2003, fq. 27.
l6 Gavella N. dhe te tjer8, vep. e cit., fq. 5.

20. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
Ne Kosove dhe ne Maqedoni eshte zbatuar nje kohe te gjate e drejta e perandorise
otomane nen sundimin e se ciles perandori ishin, ne kete rast vlen te permendet Kodi
Civil Turk me emrin Mexhele, i nxjermr pjese-pjese ngavitit 1869 deri me 1876."
Ne Kosove, e drejta civile eshte zhvilluar vazhdimisht duke u nxjermr ligje te
ndryshme ne faza te ndlyshme historike. Keto ~eshtjehollesisht prezantohen ne pjesen e
....
librit ku behet Gale per Burimet e te drejtes civile ne Kosove. ,b...r&
:'< ,.Jj,
Ne Kosove pas vitit 1999, fillon nje faze e re e zhvillimit te te drejtes civile, ne t , <.
,.:>g
menyreplotesisht tepavarur se ne fushen e ligjislacionit ashtu edhe ne ate doktrinar(te * Ijl
$>,?
shkences juridike). Ne kete kohE nxirren ligjet e plota per rregullimin e marredhenieve Lp,v$
juridike - civile, ketu mund ti permendim disa ligje me E rendesishme: Ligji per ...::..4.3'.
marredheniet e detyrimeve, Ligji per te drejtat sendore, Ligji per trashegimine, Ligji per "!$$
J : .
.,...
themelimin e nje rregjistri per t.5 drejtat e prones se paluajteshme. i:a?i,*Ir.
Andaj mund te thuhet se pas vitit 1999 edhe ne Kosove filloi miratimi i njC ..., ~ . 8
ligjislacioni civil ne kushte te reja politike, juridike dhe ekonomike. Ligjet e reja
mbeshteten n&ligjslacionet civile t&vendeve ti3 zhvilluara ~ v r o ~ i ~ e(Gjermania, Franca
dhe te SHBA-ve).
Ne Kosove jane bere perpjekje te medha qe ligjislacioni i ri te nxirret brenda nje
kohe shume t&shkurter per te zevendesuar ligjislacionin civil qe ishte karakteristike per
nje sistemjuridik krejtesisht tjeter.
N&Kosove, sot, e drejta mbsshtetet ne parimet demokratike te shtetit ligjor, ne
ekonimine e lire te tregut, ne barabarsine e plote te subjekteve pjesmares ne krijimin e
marredhenievejuridike - civile.
" Gams, A, vepra e cituar fq. 25

21. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
VI.2.E DREJTA CIVILE DHE KODIFIKIMETME TE RENDESISHME NE
BOTE
E drejta civile, si dege e vepante e se drejtes qe negullon nje lemijuridike shume
te gjere, kushtezoi nevojen qe te behet kodifikimi i saj. Shtetet me nje sistem juridik te
zhvilluar, kaluan nga negullimi parcial i te drejtes civile - me ligje t&vepanta, ne
negullimin e teresishem permes kodeve civile. Keto kode civile manin kontinuitetin e
rregullimit juridik te institucioneve te te drejtes civile dhe mundesonin zbatimin e te
drejtes civile ne menyre me te lehte.
Kodet me te rendesishme ne 'bote numerohen: Kodi Civil Francez i vitit 1804,
Kodi i Pergjithshem civil i Austrise i vitit 1811, Kodi Civil Gjerman i vitit 1900, Kodi
. ..
.. .... Civil Zviceran i vitit 1907,Kodi Civil Sovjetik i vitit 1922dhe shume kode tetjera.. .. ,!..,i1.. ,:
V1.2.1.Kodi Civil (Code Civile) 1804
J. .~i;
:,,~,~
.*. Kodi Civil (Code Civi1e)eshte kodi me i rendesishem i te drejtes civile. Ky kod eshte
nxjerre ne France dhe ka pasur ndikim te madh ne nxjejen e kodeve t&mevonshme ne
shtetettjera.
- Per nxjerrjen e Kodit Civil nje n d i k i te madh ka pasur edhe vetti. Napoleoni, i cili
kerkoi hartimin e ~oditcivil.
Kodi Civil Francez u aprovua ne vitin 1804 dhe beri rregullimin e marredhenieve
juridiko-civile ne nje nivel shume te lartejuridik. Kodi Civil mbeshtetjen e vet e ka ne te
drejten romake dhe ne te drejten zakonore franceze, por edhe ne te drejten kanonike
mesjetare, sidomos per rregullimin e peshtjeve familjare". Kjo ka mundesuar q&t6 ruhet
kontinuiteti i kultures juridike franceze. Nga juristet, eshte vleresuar se kodi eshte
perpiluar me nje gjuhe te bukur dhe te paster dhe te lehte per ta kuptuar. Kodi Civil u
eshte shmangur dh'enies s definicioneve te medha lidhur me institucionetjuridike. Kodi
njihet edhe ne emrin Kodi i Napoleonif per shkak te rolit qe ai pati ne nxjejen e tij.
Napoleoni per CC ka deklaruar: "Kodi Civil ka vlere historike dhe eshte momument i t6
drejtes civile i shekullit XIX". Thuhet se Kodi Civil Francez i vitit 1804 u perfytyma si
nj&lloj libri popullor, i cili mund te ruhej n&raft ngjitur me biblen e ~hte~ise.'~Rendesia
e Kodit Civil ne ndertimin e te drejtes civile ne Evrope erdh! ne shprehje me influencen e
tij ne kodifikimet e te drejtes civile ne shume vende te botes. Kodi Civil, edhe sot pas 200
vitesh fomalisht eshte ne fuqi ne France, natyrisht me ndryshime te shumta qejane pjese
e kodit civil. Pjeset dhe institucionet te cilat i negullon Kodi Civil Francez nuk
prezentohen ne ketG pjcse, per shkak se ato do te trajtohen ne pjeset tjera te librit, kudo tE
flitet per institucionet e ndryshme te te drejtes civile, per shembull, trajtimi i pronesise do
te prezantohet edhe nga kendi i Kodit Civil Francez.
I8
Pr0f.dr.s~.Vladimir-Djura Degan, Code Civil: Zbirkarodovo so Znons/venog skupa, Pravni fakultet
SveuEilijtau Rijeci, Rijeka, 2004, fq. 15.
l9 John Henry Mewman, Tradita e sZ drejtb civile, (The civil lae tradition),perkthim nga Stavri Pone dhe
Irena Kola, Tirane, 1993, fq.33.

22. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJLTHSHME
VI.2.2. Kodi Civil Austriak (KCA) i vitit 1811
Kodi Civil Austriak (KCA) i vitit 181leshte kodi i dyte m5.i rendesishem i cili u
nxorr ne fillim te shekullit XIX. Kodi Civil i Pergjithshem eshte miratuar me dt.
01.06.1811 dhe ka hyre ne fuqi me 01.01.1812. Kodi i phgjithshem civil Austriak, i cili .:..:!-,.,. ..,
ka hyre ne fuqi me 01.01.1812, dhe me novelat (tri) te vitit 1917 eshte zbatuar ne Kroaci .,;r$
::
dhe Slloveni deri n&perfundimin e Luftes s&Dyte Bot&ore (1945)~'. Kodi civil i ;.<,OX:?.V e t.
.:.
Mbreterise serbe i.vitit 1844 ishte nje version i shkurtuar i Kodit te pergjithshem civil ;,a,9
.v
austriak2'. Edhe ky kod mbeshtetet ne parimet e te drejtes romake, dhe eshte s h h & me v !.!$7,
"L-
nje gjuhe te kuptueshme. Kodin e Pergjithshem Austriak e karakterizon sistematizimi i ,::$
qarte. Kodi Civil Austriak esht&zbatuar edhe ne territoret e ish-~u~osllavis&~~.Mund t& ,;ti
,ga
thuhet se dispozitat e tij si rregulla te te drejtes civile mund te zbatohen edhe sot, kjo do ...
t&thote edhe ne ~osove,nen disa kushte te caktuara. Pra, formalisht nuk perjashtohen t&
zbatuarit e rregullave juridike te Kodit Civil Austriak, n&mungese dhe ne pajtim me
legjislacionin ekzistues.
VI.2.3. Kodi Civil Gjerman (KCGJ)1900
Kodi Civil Gjerman (KCGj) si kod me bashkekohor, per shkak se u nxorr gati 100
vjet pas Kodit Civil Francez, degjesisht ne vitin 1900,permban edhe shume institucione I .
juridike, te cilat nuk i njihte Kodi Civil Francez. Edhe Kodi Civil Gjerman konsiderohet . , ,,
veper e madhe kodifikuese. Edhe Kodi Civil Gjerman ka pesuar ndryshime dhe plotesime , , ... " ,
te shumta. Kodi Civil Gjerman pati ndikimin e vet ne nxjenjen e kodeve dhe
legjislacioneve civile te shume shteteve tjera. KCGJ ose BGB perbehet prej pese librave ,li-.%<d
ku secili ka te beje me geshtje te caktuar: Libri I Pjesa e pegjithshme dhe e drejta ,,.?,,
2).
sendore, Libri I1Detyrimet, Libri IllE drejta e pronesise, LibriIV E drejta Familjare dhe ;%.
Libri V E drejta trashegimore. .ST-I...
20
Prof.dr.sc. Vladimir-Djura Degan, vep. e cit., fq. 15.
''Po aty, fq. 16.
2' Me gjeresisht shih: Gavella, N., vep. e cit., fq. 42.

23. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
VI.2.4. Kodi Civil Zviceran (KCZ) 1907
Edhe Zvicra, krahas shteteve tjera te Evropes, beri kodifikimin e te drejtes civile.
Kodi Civil i Zvicres eshte aprovuar ne vitin 1907. Ne Zvicer, pjesa e te drejtes civile -
detyrimet jane rregulluar me kod te vepante, qe nuk eshte karakteristike p& shtetet tjera.
Kodi mbi Detyrimet i Zvicres, eshte miratuar ne vitin 1911. Kodi civil zviceran pati
ndikim ne nxjerrjen e kodeve te shteteve tjera, dhe lirisht mund te thuhet se Kodi civil
turk i vitit 1926 eshte nje kopje e Kodit civil zviceran. Kodi civil zviceran eshte i recituar
edhe nga Brazili (1916), etj.
Kodet civile, per shkak te zhvillimit te ekonomise se tregut, kane pesuar ndryshime
dhe plotesime. Paraqitja e institucioneve te reja kerkonte qe te rregullohen me dispozita
plotesuese.
VI.2.5. Kodi Civil i Shqiplrisi: (KCSH) 1929
Kodi Civil i Shqiperise (KCSH)u nxorr ne vitin 1929,kohe qe i perket MbreErise se
Ahmet Zogut, dhe eshte i inspiruar nga Kodi Civil Francez, Italian dhe ai 2viceranZ3.Ky
kod mundesoi te rregullohen marredheniet juridiko-civile n&menyre me t&hollesishm~.
MirEpo, me ndryshimet ne sistemin juridik te Shqiperise krijohet nje legjislacion tjeter i
pavarur i Shqiperisepas vitit 1945 per t& dalur ne sisternin e ri juridik te pas-viteve 1990
dhe te nxirret nje kod i ri civil qe konsiderohet mjafi modem. Kodi i ri Civil i Republikes
se Shqiperise eshte miratuar ne vitin 1994 dhe hyri ne fuqi me date 29.07.1994. Ky kod
esht&i ndare ne disa pjese, pra subjektet e se drejtes, te drejten sendore (pronesine), te
drejten e detyrimeve, te drejten e trashegimit.
VI.2.6. Kodi Civil Italian (KCI) 1942
Italia, si dhe shtetet tjera, nxori Kodin e vet civil ne vitin 1942. Ky kod permban
rreth 3000 nene.
V1.2.7. Ligji per Detyrimet i Kosovls.
Ligji per detyrimet i Kosoves, edhepse eshte i miratuar nga Kuvendi i Kosoves ai
ende nuk ka hyre ne fuqi per arsye se nuk eshte nenshkruar nga Perfaqesuesi Special i
Sekretarit te Pergjithshem t&Kombeve te Bashkuera (PSSP). Ky ligi bazen e ka ne Ligjin
mbi detyrimet te vitit 1978 dhe ne te drejten Gjermane.
Ligji per detyrimet i Kosoves eshte i ndare ne dy pjese: Pjesen e pergjithshme dhe
Pjesen e vepant.
VI.2.8. Ligji p l r Detyrimet i RepublikiGs s&Maqedonisl! i vitit 2001
Ligji per detyrimet i Maqedonise eshte miratuar ne vitin 2001. Ky ligj &sht&i
mbeshtetur ne ish-Ligjin p h detyrimet te vitit 1978, i cili i rregullonte mimedhenit e
detyrimeve ne nivel federativ.
2' Juliana Fuga (Latifi), E Drejta Civile: Pjesa e Pergjithshme, Tirane, 2000, fq.
22

24. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PBRGJITHSHME
VII. E DREJTA ClVILE NE SISTEMIN JZTRIDIK COMMON LAW
Ne te drejten e sistemit juridik anglo-sakson ndryshe quhet edhe common law, e
drejta civile mbeshtetet ne sistemin e precedenteve gjyqesore. Gjykatesi, sipas ketij
sistemi, vendimin e vet per qeshtje civile e bazon ne vendimet gjyqesore, ne rastet e
gjykuara. Ky sistem juridik, pra, eshte i dallueshem nga ai i sistemit juridik kontinental.
Sistemijuridik common law eshte paraqitur ne Angli dhe ka depertuar ne vendet tjera
te botes, te kolonizuara dhe te influencuara nga Britania e Madhe.
Te vendosurit e qeshtjeve juridike civile, duke u mbeshtetur ne rastet e gjykuara
(case lae), kerkon nga gjykata qe vetem te zgjidh rastin konkret.
Rastet e gjykuara ne sistemin common law paraqesin burimin kryesor te se drejtes
civile. Perveq rastit te gjykuar (case lae), si burim i se drejtes eshte edhe statute lae, qi!
eshte fome e legjislacionit qe nxirret nga organet ligjdhenese per te rregulluar ndonje
qeshtje juridiko-civile, ndryshe nga ajo q&njihet ne praktiken gjyqesore, ose qe kerkon
rregullim te veqante. Ne sistemin common law nuk kemi kodifikimin e te drejtes civile
(private).
Sistemi juridik common law eshte mjaft i perhapur sot ne bote. Ate e kemi ntt Angli,
SHBA, ne Kanada, ne Australi, ntt disa shtete te Afrikis, Azise, etj.
Ne disa shtete qe i takojne sistemit juridik common law, siq jane SHBA-te dhe
Kanadaja, ekzistojne shtete, respektivisht rajone, te cilat kane kode civile, pra e
rregullojne te drejten civile sipas sistemit juridik kontinental, p.sh. Luisiana, Kuebeku,
etj. Autoret kane krahasuar sistemin jurdik kontinental me ate Common Law p h te
treguar dallimin egzistues midis tyre, por edhe perparsite dhe dobesite e njerit apo tjetrit
sistemjurdik.
VIII. UNIFIKIMI I TE DREJTES CIVILENE EVROPE
VIII.l. E drejta civile dhe Bashkimi Evropian
Te ndertuarit e nje Bashkirni Evropian (BE) modem eshte thuajse i parnundur pa nje
te drejte civile te kodifikuar ne menyre q i k e per tere shtetet e Bashkimit Evropian. Kjo
mundeson qarkullim te lire te vlerave pasurore, ajo qe quhet qarkullirn i lire i mallrave
dhe sherbimeve. Kodi civil Evropian eshte i kushtezuar nga s h m e shkaqe qt! e b+e
jeten ne vet hapesiren e BE-se.
Deetaizmi i te drejtes civile nacionale dhe shkuarja e saj drejt evropianizimit eshte
parakusht per nje baze, jo vetem ekonomike, por edhe te vet qytetareve te Bashkimit
Evropian.
Autoret konsiderojne se evropianizimi i te drejtes civile eshte i rnundur, aq me pare
kur ka qene i suksesshem dekantonizimi i te drejtes civile ne Zvicer, dhe ne kete menyre

25. mund te realizohet edhe denacionalizimi (i te drejtave nacionale) i t&drejtes private
(civile) dhe krijohet evropianizimi i t&drejtes civile Evropianizimi i t&drejtes
civile eshte i varur edhe nga niveli edukativ (arsimor) i njohjes se te drejtave private
nacionale, sepse ne kete menyre hapet perspektiva per nje te drejte unike (te perbashket) I . ,
dhe te pranueshme per te gjitha shtetet e BE-se.
Te drejtat e shteteve edhe sot kane shume elementet te perbashketa, por ajo eshte m&e : ..
dukshme ne nivel te sistemeve juridike, pra shtetet e sistemit kontinental dhe shtet e i.~
...
sistemitjuridik common Iae. i:,
, * '
.A<
Unifikimi i te drejtes civile ne Evrope ,do te beje te mundur heqjen e kolizionit te ligjeve ;.,l
ne hshen e te drejtes civile.Te meret vetem zotesia deliktore e personit fizik . , ~ ,i'
.;!
y
_,,'Pi5a.
IK. MARR~DF&NIETE TE DDP~EJTESCIVILE ME DEGET
T ~ R ATE SE DREJTES
IX.l. E Drejta Civile dhe E Drejta Familjare
E drejta familjare ishte pjese e se drejtes civile. Sot, e drejta familjare eshte ndare
nga e drejta civile si dege e pavarur e se drejtes. Kjo vlen edhe p& te drejten tone. E . . .. ~.>
drejta civile (ose pasurore sip e quajne disa autore) dhe e drejta familjare, edhe pse kane . ,.
ngjajshmeri prapeseprape ato dallojne ne mes veti edhe p h kah objekti e edhe perkah .... , .,.
metoda. Ket&,ngjajslmeri e kushton fakti i ekzistimit te pronesist! se pbbashket te . .;?',.i~
bashkeshorteve. ,*A
Per dallim nga E Drejta Civile E Drejta Familjare, ka per objekt s t u d i i nje lemi . ,
. '
krejtesisht tjeter te marredhenieve shoqerore, keto marredhenie jane jeta bashkEshortore
25
dhe farnilja,te cilat ekzistojne ne pdo shoqeri njerezore.
Ndersa e drejta civile ekziston n&shoqerine n&te cilen ekziston nje sistem i
caktuar ekonomik, gjegjesisht ne sistemin ku ekzistojne raportet e mallrave, ndersa e .~...
. ..
drejta familjare ekziston ne pdo shoqeri, pka do te thote se e drejta familjare i paraprine te
drejtes civile.
E drejta familjare jo vetem qe dallohet nga e drejta civile per kah objekti sip
permendem, por ka dallime edhe ne metoden e eegullimit.
Ne te drejten familjare ekziston sanksioni tipik shkeputja e dhunshme e lidhjes
juridike (marteses). Nuk ekziston sanksioni pasuror ose qarkullueshmeria ne martese dhe
familje.
Por edhe perkunder dallimeve, duhet pranuar se ndemjet te drejtes civile dhe asaj
familjare ka lidhje gjegjesisht pika takuese. Andaj do t&permendim se ku qendrojne keto
pika te perbashkta. Shume marredhenie familjare jane te karakterit ekonomik (per
"Eerro, Franz, La denationalization du droitprive dans L'union Europienne, L'Europianisotion du droii
privi, Edition Universitaires Fribourg Suisse, 1998, fq. 24.
25 Hariss Teitelbaun, Family Lo6 (Second Edition), Aspen Lae Busines, Nee York, SHBA, 2000, fq. 6.
24

26. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
shembull) regjimi pasuror i bashkeshorteve, obligimi per mbajtjen e disa antareve te
familjes, psh. Emijeve, gjegjesisht prindewe. Keto jane te ashtuquajturat marredhenie
familjare bashkeshortore - pasurore. Keto marredhenie rregullohen sipas parimeve te se
drejtes civile, ne pjesen e vete me te madhe hyjne ne te drejten civile, e sipas luijimit te
tyre jane fafimljare-juridike. Nga ana tjeth nje dege nje dege e se drejtes civile - e drejta
trashegimore ka lidhje shume te ngushta me te drejten familjare. Ne mes te drejtes civile
dhe famijare lidhje ,ngjajsheri t&pjeserishme ekziston edhe ne metoden e rregullimit,
sepse barabarsia e paleve dhe iniciativa e lire, krijirni i marrdhenieve juridike me
marrveshje te barabarte wllnetare qe ekziston ne te drejten civile, ekziston edhe ne te
drejten farniljare (te kurorzimi). Por ketu mungon parimi i sanksionit paswor dhe ai i te
qarkulluarit te te drejtave, te cilat i kemi ne te drejtgn civile.
IX.2. E Drejta Civile dhe E Drejta Administrative
Ne-rendte pare duhet theksuar se e drejta civile dhe ajo admilistrativejane dy degd
t e vjetra te drejtesise. Por keto jane dy dege (lende) t5 kunderta si perkah objekti ashtu
edhe perkah metoda e rregullimit te saj.
Te drejten civile e karakterizon metoda e barazise se paleve, koordinimi i vullnetit
te tyre bashke me sanksionin paswor dhe qarkullimin juridik. T&drejtEn administrative
karakterizon metoda e nenshtrimit te palwe-subordinacionit te lyre bashke me sanksionin
personal pa marre parasyshe intensitetin e ketij sanksioni. E perbashket per keto dy lend&
mund te ltonsiderohet ajo se edhe njera edhe tjetra rregullojne nje leme te njejte ti5 jetes.
shoqerore-marredheniet ekonomike - me konkretisht e drejia administrative rregullon nje ....:.:,
1
lloj te marredhenieve pasurore. . ....L....;. ,,.(
E drejta administrative rregullon shume lemi qe dikur i rregullonte e drejta civile .(..,
I...
(private) si psh. shkollimi fillor i oblig~~eshem,mbrojtjen shendetesore etj, per t& cilat :.,R,
3,
ekziston nje mori dispozitash qe luyesisht kane karakterjwidiko-adrninistrativ.
,:&:Disa marredhenie rregullohen - te shprehemi ashtu - ne menyre te kombinuar, dmth. ,&,,
edhe me dispozitat e njeres dege edhe me dispozitat e deges tjetb. Kjo kushtezon lindjen ,rq:
.,:,.?+
.8+.a,.>. ~
e pyetjes qeshte natyra e marredhenies'pasurore -juridike e rregulluar ne kete menyre - a ,, ..
>*f!i
eshte e karakterit civil apo administrativ. Sipas mendimit te disa autorve kjo detyre do te . ,... .
percaktohet ne baze te asaj se cili parim ka ardhe me shume ne shprehje. Nese numri . .
kryesor apo me i madh i elementeve rregullohen civilo-juidikisht psh. nese marredhenia
lind me kontrate ne baze tt! dispozivitetit te lire te paleve, atehere marredhenia do te fiton
karakterin civilo-jwidik @sh. qmimi i mallit apo sherbimi vertetohen me pjesmanjen e
organit shtetror ose kontrata hyp ne fuqi atehere kur te meret pelqimi nga organi shtetror).
A. Gruppe fq.41
Percaktimi i karakterit te marredhenies eshte me rendesi nga se prej saj varen
shume qeshtje procedurale juridike - p.sh., cila gjykate eshte kompetente per giykimin e
kontesteve q& lindin ne mes paleve te. ketyre marredhenieve - kontesti civil - apo
administrativ.

27. E DW.IT.4 CIVILE I - PJESA E PERGJITHSHME
IX.3. E Drejta Civile dhe E Drejta e Pun5
Dikur rnarredheniet e punes i rregullonte e drejta civile. Sot e drejta e punes eshte
dege epavarur e se drejtes e cila eshte formuar ne fillim (gjate) shekullitXIX si rezultat i
intervenimit me te madhe te shtetit ne rregullimin e rnarredhenieve te punes. Keshtu qe,
te ne (e edhe ne disa vende te tjera) marredheniet e punes i rregullon e drejta e punes si
dege e vepante e drejtesise. Marredheniet e punes dikur rregulloheshin nga e drejta civile
sepse kjo i konvenonte klases sunduese - kapitaliste, nga shkaku se i mundesonte t&
eksploatonte me lehte klasen punetore::. sepse nuk ekzistonte kurfar-marreveshie ne baze
te barabarsise sepaleve, sepse mjetet e prodhirnit gjindeshin ne duart e nje personi dhe
kjo mundesonte eksploatimine punetorit.
Me intervenirnin e shtetit kerni nje varg dispozitashadministrative -juridike (mbi
rrogat minimale, rnbi kushtet e punes, mbi mbrojtjen sociale dhe shendetesoret&puntorit
etj.) perbejne nje sistern te vepante dispozitash. Por edhe pse peshtjetqendrojne keshtu
. . .
sip i permendern, vet&fakti i pagimit te ekuivalentit per fuqine punetore, qofte ne forme
,~.,,:. ~.,
te meditjes, qofte ne forme te pjesemarjes ne fitim (tek ne) eshte ne esence e karakterit
'I;. .~. . ,
civil-juridik,e nga kjo del edhe lidhja e te drejtescivileme te drejten e punes.
IX.4. E Drejta Civile dhe E Drejta Tregtare
E drejta tregtare paraqet nje teresi te pavarur qe ka dalur - buruar nga e drejta
26 .. .civile. E drejta tregtare, sot, konsiderohet dege e p a v m e se drejtes ne s~stemintone
juridik.
Ne kushtet e sotit e drejta tregtare eshte lende qe rregullon marredheniet pasurore
ne rnes personavejuridik tregtar. E drejta ekonornikene ate pjese me te cilen rregullohen
marredheniet kontraktuese, e edhe pergjegjesia materiale ne esence eshte e drejte
detyrimore. Mbrojtja e ketyre subjekteve realizohet permes gjykates speciale. E drejta
civile ka pika takuese ose eshte pike mbeshtetese e shume degeve tjera, pra, edhe e te
Drejtes Tregtare. Shurne rregulla me te cilat rregullohen marredheniet qe bejn? pjese ne
te drejt&ntregtare,jane rregulla juridiko-pasurore.Normat e te drejtes civile,ne mungesen
te dispozitavenga e drejta tregtare ,zbatohen edhe ne fushen e te drejtestregtare .
Sot e drejta civile zgjerohet edhe ne objektin e gjertanishem te se drejtes tregtare
sepse tani na paraqitet ne shume vende kodifikirni i te drejtes detyrimore, d.m.th., nxirren
ligje te vepanta per rregullimin e detyrimeve - kontratave te ndryshme. Edhe Kosova ka
nxjermr Ligjin mbi detyrimet(2004), i cili pervep tjerash rregullon edhe ato kontrata qe
deri tani jane quajtur edhe si kontrata tregtare dhe jane mesuar ne te drejten tregtare, si
psh. kontrata rnbi kontrollimin e mallit, shpedicioni, kontrate per licencen, etj. Ne
Republiken e Maqedonise eshte miratuar Ligji per ~et~rimet",cili i rregullon edhe ato
kontrata te cilat deri tanijane quajtur si kontrata tregtare.
- -
26 Nikolovski, Aleksahdar, Trgovskopmavo, Shkup, 2000, fq. 9.
27 Zakon za obligacionite odnosi, Sluiben vesnik na RM, nr. 1812001

28. E DREJTA CIVILE 1- PJESA E P~~RGJITHSBME
Nga kjo del se shumica e rregullave qe vlenin per qarkullimin e teresishem te
mbeshtetur ne rregullat e se drejtes civile do te vleje edhe per qarkullimin ne mes
subjekteve tregtare.
IX.5. E Drejta Civile dhe E Drejta NdErkombEtare Private . , 3 .: .
, .;.
;. ,,~:..;,,
.'.'::%$:-.
E drejta nderkombetare private &shedege e pavarur e drejtesise e cila percakton :r:
< _ i
a.
zgjidhjen e kontesteve te lemit juridike paswar, te cilat marredhenie juridike pasurore it*:,..
permbajne elementin e huaj. Te nje marredhenie juridiko - pasurore elementi i huaj, si 3;.
,:c.
percaktues i kompetences ligjore, mund te paraqitet te palet e marredhenies juridike civile . tp."rl
(ne subjekt), pastaj te vet objekti, pm sendi ka prejardhjen nga nje shtet i huaj, ose ne vet <*:;.' - ,"..., ?
. ,
permbushjen e detyrimit, p.sh pagesa apo kryerja e pun& te behet ne nje shtet tjeter. Ky i;
element i huaj te marredhenia juridike civile mund te pataqitet: ne subjekte, objekt apo
detyrime(veprimet). Marredheniet juridike civile (pasurore)qe krijohen ne Ekonimine e
tregut me liri te plate te qarkullimit t& mallerave dhe te njerzve, jane t& kushtezuar q&
kontratat te lidhen edhe midis personave te shteteve te huaja .N&keto rate duhet te dihet
e drejta civile e cilit shtet do te zbatohet ne keto raste.
E drejta nderkombetare private nuk jep dispozitat e veta te veqanta materialo
juridike per rregullimin e marredhenieve, por vendos (pkcakton se cilat prej normave
ekzistuese te se drejtes civile, te njerit apo shtetit tjet& do te zbatohen ne ratin konkret, .. ..
gjegjesisht ne marredhenien e dhene. Nga vet fakti se e drejta nderkombetare private
percfikton se e drejta civile e cilit shtet d o te zbatohet per rregullimin e kontesteve t6 . ...
, ..
1',.
hapura, tregon edhe lidhjen e kesaj dege me te drejten civile. E drejta nderkombetare . . , .....,.
. , . .
private dikur ka qene ne kuader te se drejtes civile. . ......:.J:,Pi;,
Elementi i huaj ne lidhje me: palet; objektin; veprimin eshte percaktuar se cila e drejte do r*..= .,
'il
Ye zbatohet ne kontestet eventuale : t:,
a...J?
Tejkalimi i zbatimit te jurisdiksioneve te shteteve te ndryshme per zgjedhjen e qeshtjeve &..+,c
;"*,
juridike - civile, mund ti! gjindet ne marreveshjet e ndryshme 28 biraterale dhe ,
multilaterale per zgjidhjen e qeshtjeve juridiko-civile me element te huaj, ose duke bere
unifikimin e te drejtes civile ne Evrope dhe me gjere.
28
Me gjeresisht shih: Fran~eskoGolgano, E Drejta Private, Hyrje -pronesia, Tiran*, 2003, fq. 22.

29. X. NDARJA E NORMAVE JURIDIKE
Nome jurdike , konsiderojrne ate rregull te sjelljes dhe per rnos respektirnin e saj egziston
sanksioni.
Normat juridike sipas perrnbajtjes, ndahen ne: ndaluese, obliguse dhe autorizuese.
Normat ndaluse jane ato norma te cila ndalojne ndonje berje apo rnosberje. Normat
juridike ndaluse jane karakteristike per te drejten penale. Personat te cilet nuk i
respektojne normat ndaluse bejne vepra penale te cilatjane te denueshme ne baze te ligiit
. -penal.
Normat obliguse jane ato norma juridike te cilat dedikojn? personinqe te ndermer.
ndonje veprirn t e caktuar. Normat juridike obliguse jane karakteristike. per te drejten
: administrative. Normat obliguse krijojne raportin e subordinimit te paleve.
., ;: . Normat autorizuesejane ato normajuridike t& cilat personin e autorizojne te ndermar apo
. rnos te ndermar ndonje veprirn te caktuar sipas ketyre normave vet personi vendos p h
..i: lidhjen apo rnos lidhjen e ndonje kontrate.
.. . Normat autorizuesejane karakteristike per te drejten civile. E drejta civile rnbeshtetet ne
r . vullnetin e lire te paleve. Keto norma juridike rnundesojne ne krijimin e rnarredhenieve
juridike ne baze te koordinimit te vullnetit te paleve.
. Normat sipas efektit juridik ndahen ne:irnperative dhe dispozitive.Normat dispozitive
ndahen n&normat e verteta dispozitive dhe n&normat plotesuese dispozitive.-
Normat juridike imperative jane ato norma te cilat palet nuk mund t'i ndyshojne dhe
rnosrespektimin i tyre shkaktojne pavlefshmerine absolute te rnarredhenievejuridike.
Dispozitat deklaratore- kur ligji deklaron p.sh.( pasurine qe kane realizuar
bashkeshortet gjate marteses eshte7'pasuriae tyre e perbashket".
Normat interpretuese: k u tregon se qka quajrn banes&,toke bujqesore etj.
Dispozitat direktive-kur tu drejtohemi subjekteve-organeve shteterore qe e zbaton
ligji.(ligji rnbi trashigirni).
Dispozitat konsultativefiur thot eshte e obligueshme te ekziston data e testamentit).

30. E DWJTA CIVILE I -PJESA E ~'~~RGJLTHSHME
XI. HNTEWRETIMI I NORMAVE JURIDIKE
Zbatimi i ligjit eshte baze per sundimin e ligjit ne qdo shtet. Shteti ligjor, konsiderohet ai
i cili mundeson qe zbatimi i ligjit tejetesohet nga qytetaret dhe te mbrohet nga gjyqesori.
Ligjet nga njehere nuk jane aq te qarta qe te zbatohen leht. Per kete kerkohet edhe
qartesimi i tyre qe ndryshe quhet edhe interpretimi i ligjit.
Interpretimi rrjedhe prej fjales latine -interpetere qe dote thote sqarim, shpjegim, etj.
Interpretimi dallohet nga plotesimi i ligjit sepse me kete zgjerohet-shtohet teksti i ligjit.
Interpretimi duhet dalluar edhe nga zbatimi i rregullavejuridike.
Per interpretimin e ligjeve nje rol te rendesishem ka edhe shkenca juridike civile, e cila
merret edhe me interuretimin e te dreites ~ozitive.< A
Nevoja per interpretim rezulton nga fakti i mospersosjes se gjuhes me t&cilen ligjevenesi
sherbehet dhe n&shumelloishmerine e maredhenieve iuridike - civile te cilat normat
duhet ti rregullojne.
Kodifikimi i plot& nuk eshte ne gjendje te rregulloje ne menyre te plots marredheniet
juridike - civile, ndersa kur mungon kodifikimi i plot& gjendja ne negullimin e
marredhesjuridike civile eshte edhe me e rends.
Interpretirni i drejte i normes eshte kusht i domosdoshmerise per zbatimin e saj te drejte
me qka realizohet qellimi per te cilin eshte nxjere edhe vet&norma.
Ne doktrine ekzistojne dy teori qe provojne te sqarojne se si n& proceduren e
interpretimit zbulohet domethenia e vertete e normesjuridike. Keto teori jane:
-TEORIA SUBJEKTIVE DHE
-TEORIA OBJEKTIVE
Teoria subjektive tenton qe duke u kthyer ne kohen kur eshte nxjere ligji te zbulon
vullnetin e vertete te ligjevenesit.
Me rendesi eshte vetem vullneti i ligjedhenesit qe ne ligj ka ardhur nt! shprehje dhe me
interpretim duhet t&gjindet ky vullnet i vertete.
Sipas kesaj teorije me rendesi eshte qka ka menduar ligjedhenesi ejo qka mendojme ne
sot per ate qeshtje.
Teoria objektive e interpretimit paraqitet ne te njejten kohe e njekohesisht me teorine
subjektive.
PErfaqesuesit e teorise objektive te interpretimit provojne se ligji si ?do fjale e shprehur
apo e shkruar ka ate rendesi qe ia ka dhene autori por nuk eshte mas&vleresuese e vetrne
ajo se qka ligjevenesi ka menduar por ne ligj duhet kerkuar edhe rendesine objektive
aktuale.
Sipas kesaj teori kerkohet se te interpretimi jo "qka ka dashur autori i ligjit",por qka ligji
don(deshiron, kerkon) sot.
Nje perfaqesues i teorise objektive Julius Binder thote: Per vertetimin e permbajtjes dhe
suazat e nje norme juridike nuk vjen ne shprehje eksklutivisht pasqyrimi mbi qellimin e
saje te cilin ligjevenesi e ka pasur ne kohen e nxjerrjes se tij, por detyra e interpretimit
eshte ta kupton normen juridike me realitetin e gjalle me maraeniet empirike dhe idete
. .
I,/
...,. .
i,.
r i

31. E DREJTA CIVILE 1- I'JESA E PERGJITHSHME
e qellirnit te kohes se sotme. Vetem ateher norma juridike rnbetet ne pajtirn me idene e
si drejtes, paraqitet si shprehje e te menduarit objektiv.
Gjyqetwi nuk eshte "sherbetor" i ligjit porkreator te drejtes i cili duke e interpretuar
ligjin shfaqe idete qe perrnban ai dhe te njejtat i vazhdon.
E drejta e jone e paraluftes d.m.th. doktrina ka pasur dy drejtirne:Njera eshte mbeshtetur
ne vete tekstin e Kodit civil serb i cili ne parag. 8 ka parapare: "Kur ndonje dispozite e
Kodit eshte e pa qarte duhet kerkuar"qel1irnin e ligjedhenesit".
Pra ndaj duke pas&per baze lcete prof.Ninko Peric mendon:"Nje koncep eshte vetern
vullneti qe ka udheheqe ne krijirnin e normes i.jep nocionin(kuptimin)dhe ekzistimin e
vertete nga qka edhe drejta e shkruar behet me e rendesishme seajo zakonore".
Ndersa Dr. Lazar Markoviqndan mendimin e kundert dhe pranon teorine.objektive te
interpretimit sepse ajonmban llogari. rnbi qellirnin dhe detyren e se drejtes si dhe per
natyren e saje.
,.. .,.: Normat e KS nuk munden te interpretohen ashtu siq jane interpretuar ne vitet e 50 te, ...
, shek. 19 rrethanatjeta dhe e drejta kane ndryshuar.
,. .-: ~.. Realisht shiquar keto teori nuk rnund te permbushen qellirnet e interpretirnit.
.#'
. . Teorija Subjektive rnbetet ne t& kaluaren dhe ignoion zhvillimin e s& drejtes duke~,:.
penguar qe ajo tu pershtatet maredhenieve te reja.
-.. Teoria objektive- interpreton ligjin pavarsisht nga vullneti i ligjvenesit duke i dhene
kuptimin qe del nga teksti i normes sipas kriterve se tanishme dhe mund te sjelle deri te
tejkalimi i ligjit dhe deri te nje liri e tepert per gjykatesin i interpreton ligjin sipas
interesave te caktuar.
Qe te pengohet interpretimi.i pastert objektiv apo subjektiv i nje ligji i cili eshte nefuqi
nje kohe te gjate dhe te i cili ekziston nje interval kohe nepemjet nxjerjes dhe zbatimit e
domozdoshme eshte q&ligjevenesit me kohe te interpreton duke i ndryshuar normat jo
aktuale te cilatjeta i ka tejkaluar.
m.1.LLOJET E INTERPRETIMIT
Ekziston shumellojshmera te interpretirnit.
Kur nisemi nga subjekti apo organi i cili bene interpretirnindallojne keto
interpretime:
1,Interpretirniligjor ose legal
2.Interpretirni gjyqesor dhe
3.Interpretirnin doktrinar.
Interpretirni ligjor bene organi i cili e ka nxjerur edhe vete normen e cila duhet t&
interpretohet.Ka forcen e pergjithshme detyruese dhejepet ne formen e ligjit. Ai
publikohet ne gazeten zyrtare si edhe vet ligji.
Interpretirni gjyqesor e bejne gjykatat me rastin e zbatimit te ligjit ne rastet k0nkrete.K~
intemretim vlen vetern ~ e rrastin konkret dhe nuk eshte i obligueshem per rastet tiera.-
Interpretimi doktrinar(i ashtuquajtur privat)qe e bene shkencajuridike ne punirnet
shkencore(tekst,monografi,komentar, te vendirneve gjyqesore etj.)nuk e obligojne
gjykatesin.
Ky interpretirn doktrinal eshte i nje ndihme te madhe per gjykatat nga se koontribuoa te
kuptuarit e drejte te ligjit dhe zhvillimit te teorise dhe praktikes.

32. Interpretimi i ligjeve mund t&jete gramatikor, logjik, sistematik dhe historik.
Interpretimi gramatikor eshte faza e pare e interpretimit dhe do te thote sqarim i kuptimit
te ndonje dispozite ne baze te analizes gramatikore, ne baze t&rregullave te gramatikts
dhe te sintakses.
Interpretimi logiik eshte sqarim i kuptimit te dispozites me konstatimin e lidhjes logjike ,..
me dispozitat tjerajuridike qe i shfrytezon ligji.
. .
Interpretimi historik eshte sqarim i kuptimit te ndonje dispozite, duke marre parasysh %..,,,,.,.lc;:. i.
, , .
rrethanat historike qe ndikuan ne nxjerrjen e asaj dispozite. <..:?*a.$&
Inierpretimisistematik eshte sqarim i dispozitave me caktimin e vendit te tij ne tere rlr:~>.,.,,,!.,..
;-i
sistemin e drejtesise. Perveq llojeve te permendura te interpretimit kemi edhe !c:zv,...+,
interpretimin e gjere (ekstenziv) dhe te ngushte (restrinktiv). .,_::;;& ,
Interpretimi i gjere - Ndodhe atehere kur kuptimi i nje dispozite zgjerohet, .id,...,
prandaj zbatohet edhe ne rastet qe ne tekst nukjane parapare ne menyre ekskluzive. ,.7'5%a,
Interpretimi i ngzishte - ~ s h t ei kundert ne qofte se kuptimi nxirret dhe zbatohet ,.... ..,..
ne.'menyreme te ngushte; ~ s h t erregull se perjashtimet duliet interpretuar ngushte.
( KRAHASO GAMS FAQE 88)
X I . ANALOGJIA DHE LLOJET
XII.1. KUPTIMI I ANALOGJISE
Analogjia paraqet menyren e zgjigjjes se rasteve ne baze te ngjajshshmerise, kur
ekzistojne zbrastesirat juridike. Ne qofte se ne te drejten civile nuk ka dispozite ose
rregull ekskluzive, kontesti zgjidhet permes analogjise. Pra, analogjia eshte zbatim i ligjit
ne ato raste kur ligji nuk i parasheh, por te cilat jane te ngjashme me rastet q&ligji i
parasheh.29
Me analogjijuridike nenkuptojme zgjedhjen e nje rasti, qeshtjejuridike e ciIa ne baze
te ngjajshmerise me ndonje rast tjeter i cili eshte i rregulluar me dispozita.
Procesi per interpretimi, gjetjen e kuptimit t& vertet te normes per te zgjedhur nje rast
konkret nuk qe gjithmone te jete e sukseshme, Kjo ndodhe edhe per shkak se ekzistojne
zbrastinat ne ligj".
Nuk eshte e mundur qe ligji t'i parashohe te gjitha .
Ecurite mundohen te krijojne asi rastesh qe ai nuk ka mundur ti parashef.
Edhe kur ekziston zbrastia ne ligj gjykatesi patjet& duhet te gjen pergjegije nif qeshtjen
pashtatur dhe ta gjykon kontestin per tt!cilin palet ijane drejtuar.
Sipas nenit 4 te Kodit civil gjykatesi i cili refuzon duke theksuar (permendur)
mungesen, paqartesine ose pamjaftushmerine e dispozites ligjore ai bene shkelje te ligjit..
Analogjia eshte zgjerimi i principeve qe gjinden ne ligj per rrastet te cilat me ato jane te
rregulluara,qeshtjejuridikishte te njejta.
Analogjia k&kon lcrahasimin e nje gjendje faktike te pa rregulluar me nje apo me teper
gjendejen faktike te rregullave ne ligj qe qojne dri te vertetiminelementive te perbashket
" Gams, A, vepra e cituar, fq. 92

33. E DREJTA CIVILE I - PJESA E PERGJITHSHME
dhe vleresimi i tyre nese ato elemente qe gjendjet faktike qe krahasohen,perputhen -jane
te rendesishme per gjykimin e tyre e ajo qka i dallon eshte e parendesishme.
X11.2. ANALOGJIA LIGJORE DHE ANALOGJIA JURIDIKE
,.
Analogjia ligjore ekziston veEm ateher nese ligji zbatohet ne maredheniejuridike me te . .
~*.>:
. Y > !
cilin ligji nuk ka te beje mirpo kjo maredhenie juridike bhte shume ngjashem me &.
maredhenien juridike te cilin ligji e rregullon. 5
:...
Analogjia juridike:Kur rregullimii ndinje qeshtjejuridike nuk eshte parapare me ndonje ,~
i!
:<
dispozite por kjo behet duke u mbeshtet ne parimetme t&pergjithshme te sisternit civil-': ;IG
juridik. ..,#*:a...$
, . Normat juridike-civile - Normat e se drejtes perkah permbajtja ndahen ne obliguese, !':
'i
.,>
ndaluese dhe autorizuese. Normat obliguese jane karakteristike per te drejten 1:
administrative. Normat ndaluese jane karakteristike per t& drejten penale. Ndersa nonnat
autorizuese jane kararkteristike per te drejten civile. Autorizuese jane ato norma qe nuk
percaktojne veprime te caktuara, e as nuk i ndalojne, por persokt perkates i krijojne
mundesi te kryejne apo te mos kryejne ndonje pune. Sipas nje kriteri tjeter, normat i
ndajme ne imperative dhe dispozitive. Normat imperative ne te drejten civile caktojne te
drejten dhe detyrat e paleve, ashtu qe palet t&mos mund t'i ndryshojne me vullnetin e vet.
Normat dispozitive mund t&jene te dyllojshme: norma te verteta dispozitive dhe ato
plotesuese dispozitive. Normat e verteta dispozitive jane ato qe personat' e ndryshem i
krijojne me deklarimin e vullnetit te vet ne forme te puneve juridike, sidomos te
kontrates. .. .
Normat dispozitive jane karakteristike per te drejten civile dhe jane ne lidhje t& ngushte
me parimet e se drejtes civile. Normat dispozitive qt! i krijojne me vullnetin e vet ~.<):.-
subjektet ne t& drejten civile gjithmone sillen brenda disa kufijve ligjor.. Norma . .;..*
':[~ "j7
plotesuese - dispozitive (suplementare) jane ato dispozita ligjore,.qe ne.te vertet vetem ..'.<1'
"zevendesojne vullnetin e njeriut". Keto dispozita zbatohen vetem atehere kur palet ne .:+..i i..?
punen juridike nuk i kane parapare. ;.tl
.@

34. E DREJTA CIVILE I -PJES.4 E P~?RGJITHSMWE
XIII.1. Historiku i burimeve te se drejtes civile
.,..
~%$.,
'Bi
,,4:
Burimet e se drejtes civile kane historikun e vet te zhvillimit dhe te ekzistimit te .ST,$31..
tyre. <k$~.- ..*..
;i$<.<
Ekonomia e tregut, jo vetem q&kushtezon ekzistimin e burimeve te se drejtes .;.. ..-i'
civile, por ajo kushtezon edhe llojet e burimeve te se drejtes civile.
;>?I
~:.:
Zhvillimi i burimeve te se drejtes civile eshte nj6:proces i pandalshem dhe me , .
:-siguri i paperfundueshem, gjithmone i varur nga zhviiiimi ekonomiko-shoqeror dhe
Iintelektual e kulturor i shoqerise njerezore.Zhvil1imi ekonomik i percaktuar historikisht,
lcushtezon si permbajtjen e burimeve te se drejtes civile, ashtu edhe llojet e burimeve E se
.'drejtes civile. Ne nje faze te caktuar te zhvillimit ekonomik e shoqeror behet edhe
diferencimi i burimeve te se drejtes ne pergjithesi dhe te se drejtes civile ne vevanti.
Studimi i lasht&sisese burimeve te se drejtes ne pergjithesi dhe i burirneve t&se
drejtes civile ne vevanti, paraqet nje veshtiresi me te cilen ndeshet $do studiues qe
pretendon shqyrtimin e veshtjes juridike ne fjale. Per burimet e se drejtes civile ne
pergjithesi por edhe per ato civile, n&literaturb boterore,jane bere shume studime?'
Ne fillim kemi dominimin e burimeve te mbeshtetura ne te drejten zakonore, per .,,
4
il,
te kaluar me vone ne ligjin dhe aktet tjera te cilat i nxjerr pushteti ligjdhenes si burime ~ . . ..~s
plotesuese ose si burime te vetme. Me kalimin e kohes, per burime te se drejtes pranohen .&
;st
edhe e drejta zakonore si edhe ligji - e drejta e s h k . E drejta zakonore dalengadale *,:,y+.
.$,
edhe ne te drejten civile e humb rolin e vet te cilin e kishte ne te kaluaren. ..>
aT.
E drejta qe eshte zbatuar dhe zbatohet ne territorin e sotem te Kosoves munde te .:@+1 7
.:&*ndahet ne disa periudha. Cdo periudhe kohore me vete ka njohur edhe burime te vevanta . . .
te se drejtes civile. Ne keto periudha kohore nuk ndryshuan vetem burimet formale t& se ..: ~ < . : ~.,&.,
drejtes civile, por edhe ato ne kuptimin material, sepse ndryshonin, jo vetem . , :
marredheniet ne prodhim ,por me to kane ndryshuar edhe vet&subjektet -forcat qe e
kane krijuar te drejten per kohen perkatese.
'O Slalovci Ejup, Ca qeshtje mbi burimet e se drejtes civile dhe mbi rregullimin e disa rnarredhenieve civile juridike ne KSAK,
Perparimi nr. 311976, Prishtine, 1976;Statovci Ejup, Marredheniet pronbre juridike ne sendet e paluajtshme ne KSA te Kosoves,
Prishtine, 1977; Pupovci Syrja, Marredhenietjuridike-eivilene Kanunin e Leke Dukaglinit,Prishtine, 1971.
Geny Franqois, Methode <interpretation et sources en droit prive positif, Tome, premier, Tome seconde, Paris, 1932: hdebski
Hubert. Les sources du droit dans les pays socialisles europeens, Revue international de droit compare, nr.111986: fang C.T.
Domnique, Les sources du droit japonais, Gjeneve, 1978; Vullietme L. J. Les anastomes du droit (spectaculation sur les sources du
droit), Archives de philosophie du droit, Tome 27. "Sources" du droit, Paris, 1982; Perelrnan Chairn. Ontologiejuridique et sources du
droit, Archives de philosophie du droit, Tome 27,"Sources"du droit Paris, 1982, fq. 23 elj; Sourioux Luis- Jean, "Sources du droit" en
droit prive, Archives de philosophie du droit, Tome, 27,"Sources"du droit Paris, 1982, fq. 33 etj; Gheslin J dhe Goubeaux G, Traite de
Droit civil - introduction generale, 1, Paris, 1983; Periphanakis Cons. Les sources du droit en science comparativ et notion de droit
civil comparativ, Atine, 1964.

35. E DWJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
X111.2. Mlasifikirni i burimeve te se drejtes civile
Burimet e se drejtes civile, se bashku me ato juridike pergjithesisht, sherbejne si
baze e rendesishme per caktimin e sistemeve juridike. Duke i njohur burimet e se drejtes
mund te njihet edhe vet&sistemi juridik i nje shteti. Lidhur me kete profesor Izdebski
shkruan: "Studimi i nje sistemi juridik nuk eshte i mundur pa i njohur burimet mbi te
cilat mbeshtetet ain3'. Burimet e se drejtes bartin rolin kryesor per t& percaktuar
tipologjine e sistemit juridik te nje shteti. Kjo tregon edhe veqorite e burimeve te se
drejtes ne vet&sisteminjuridik historik e pozitiv te nje shteti.
Percaktimi i burimeve varet nga teorite dhe realiteti, respektivisht nga tendencat
filozofike te kohes se caktuar. Mirepo, teoretikisht dhe realisht, ligji konsiderohet lato
, . sensu, burim kryesor,gati ekskluziv i se drejtes ne vendet romano-gjennane.Keto jane
vendet me t&drejte t& shkruar. E drejta e shkruar, sidomosn&t&drejten civile, n e h p t o n- ;$.
, rregullat e s&drejtes qe tradicionalisht elaborohen, aprbvohen dhe shpallen nga autoritetetTS
:..... e caktuara ne shtet, qe kane pushtetin te cilin e drejtojne me ligjet, me urdheresat,
.:...~ . rregulloret (dekretet~~~.
, ,. Krahas t&drejtes se shkruar, ekziston edhe e drejta e pashkruar. Shprehja e drejte e
. pashkruar, nenkupton teresine e rregullave juridike civile qe nuk krijohen ne nuge te
njejte me dispozitat e se drejtes se shkruar. Keto nuk i nxjep pushteti ligjdhenes. E drejta
e pashkruar, n e h p t o n te drejten zakonore, ne kuptimin e gjere per te treguar te gjitha
rregullat e se drejtes qe dalin nga sjelljet dhe shprehite ne nje mjedis shoqeror jashte
nderhyrjes s&~igjdhenesit~~.
E drejta civile, me nxjerrjen e kodeve civile ne shtetet e Evropes, tregon se Eshte
ne rmgen e kodifikimit te saj te plot&.Mirepo, me nxjerrjen e konventave te ndryshme
nderkombeatre kemi edhe tendencen e unifikimit t& se drejtes ne pergjithesi dhe t&se
drejes civile ne veqanti. Unifikimi i te drejtes civile per t&gjitha shtetet evropiane dhe
me gjere nuk eshte bere gjer me sot, jo pse ka rnunguar vullneti i ligjdhenesve (per t&
cilet nuk rnund te thuhet sejane angazhuar deri ne fund), por ne rend te pare per shkak te
kunderthenieve. shoqerore te cilat ekzistojne ne shtetet ku pritet te rregullohen
rnarredhenietjuridiko-civile ne menyre mike.
N&kushtet aktuale nuk mund te ekzistojne burirnet e njejta te se drejtes civile ne te
gjitha sistemet juridike ekzistuese. Burimet e njejta nuk mund te ekzistojne brenda
sistemitjuridik te njejte per te gjitha koherat.
Ne kuader te sistemit juridik te nje shteti mund te ekzistojne burime t& se drejtes
civile nen ndikimin e sistemitjuridik te shteteve tjera, qofte atyre fqinje apo me lag.
"Izdebski H. Punimi i njejle, fq.8
"Eeille A. -Tern F. Droit civil, Introductiongenerale, Dalloz, Paris, 1979,fq. 125
"Po aly,fq. 196

36. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
Xi11.3. Nocioni dhe natyrajuridike e burimeve
te se drejtes civile
Percaktimi i nocionit te burimeve te se drejtes ne pergjithesi dhe te drejtes civile
ne vecanti, eshte nje qeshtje rreth te cilesjane bere shqyrtime teorikejo vetem nga aspekti
juridik, por edhe nga ai filozofik. Shume autore pajtohen se ne shkencen mbi burimet e se
drejtes ne rend te are, duhet te perkufizohet qeshtja e caktimit te vet nocionit te termit.
burim i sEdrejtEf4, sepse ky ka shume kuptime dhe definimi i nocionit burime te se
drejtes varet nga cila piMpamje shikohet vet& nocior~i~~.TE perkufizosh burimet e s&
drejtes kerkohet nje studim ne rend te pare nga aspekti filozofik juridik, per te krijuar
mbeshtetjen e trajtimit juridik te vet nocionit te burimeve te se drejtes. Per keto veshtiresi
rreth nocionit te burimeve te se drejtes shprehen shume autore mendimet dhe pikepamjet
e disave prej te cileve do te prezentohen edhe n&kete pjes&te punimit. Sipas Viskoviqit,
nocioni "Burimet e se drejtes" ben pjese ne radhen e atyre qeshtjevejuridike me numer jo
je vogel @.sh. "e drejta", "e drejta subjektive", "drejtesia", "funksioni i se drejtes", etj.)
rreth te cilave ne shkencen juridike gjithmone zhvillohen dhe perseriten shqyrtime teorike
te nderlikuara dhe ne veshtrim te gjere te pashtershme si dhe kundershtime te
papajtueshme36.
Burimet e se drejtes civilejane qeshtje vazhdimisht te diskutueshme n&literaturen
juridike, sepse problemi qe ka te beje me burimet e se drejtes eshte gjithashtu i vjeter sa
edhe shoqeria humane e udhzhequr nga e drejta3'.
Ceshtja e burimeve te se drejtes paraqet veshtiresi te dyfishe: duhet te pajtohemi
mbi nocionin e vet te drejtes dhe duhet menduar mbi karakterin perkates te metafores "
burim i se d r e j t e ~ " ~ ~ .
Pra, zbulimi i permbajtjes se termit "burirnet e se drejtes " eshttr ~eshtjeshume e
diskutueshm: dhe me shume kuptime. Andaj, ka autore qe shkojne aq larg sa qe
propozojne q&ky term t&hiqet ngashkenca juridike si i pap~rdorshem.39Mund te haset
edhe mendimi se: "Me nje Gal&nocioni i burimeve t&s&drejtes &sht&nje pazar"40p&rttf
treguar se sa eshte kontradiktor percaktimi i nocionit te burimeve te se drejtes;
Nocioni "burimet" e se drejtes per Jacksonin mund te perdoret n&tri kuptime:
"burimet ligjore", "burimet historike" dhe "burimet literale", mirepo burimet ligjore e
kane rolin kryesor ne kete ndarje t&trefishe4'.
Fjala "burime" n&gjuhen e s&drejtes perdoret me dy kuptime te ndry~hme".~~Kur
studiojme te drejten e hershrne (historikun), me "burime" nenkuptojme dokumentet ne
baze te te cilave studiojme legjislacionin ekzistues. Kur ka te beje me legjislacionin
"Vedris Marlin, Osnove imovinskog prava, Opci dio imovinskog prava, stvamo i obvano i nasljedno pravo, Zagreb, 1976, fq. 11.
"Po aty, fq. I I
"Viskovic Nikolq O izvorima prava, Arhiv za pravne i dlustvene naulce, nr34, Beograd, 1974.
"Peritch M. I. Quleques observation sur le prableme der sources du Dmit el la fonction de la loi, Rcsueil d'eludes, sur Les sourcesdu
Droit, en I'honner de Franpois Geny, Tome 11, Paris, 1977,fq. 227
''Perelman Ch. Punimi i njljtl, fq. 23
'IHans Kelsen, Opsta rearija prava i drzave, fq. 14 [ ciluarsipas Kosutie Budirnir, Sudska praksa kao izvor pravq Beograd, 1973, fq.
39.)
'OVullieme Luis Jean. Punimi i njejtl, fq. 6
" Jackson S.8. Struchlralisme et <sourcesdu dioit<, Achives de Philosophie du Droil, Tome 27, Paris, 1982,fq. 142
"Marcel Planiol- Georges Ripen, Trail6 ClCmenrairede droit civil, Paris 1940,fq.5.

37. E DIZEJTA CIVILE I - PJESA E PERGJITHSHME
ekzistues nuk ekziston te kerkuarit e ndonje formule. Ne kete rast me "burime"
nenkuptojme rregullat e ndryshme q&jane n&z b a t i ~ n . ~ ~E drejta, q&d.m.th. rregulla e
detyrueshnle per individet dhe per gjykarat sot buron nga nje autoritet qe ka pushtet te
krijoje norma. Ky Sshte autoritet te cilin e emertojme burim te se drejtes. Ky eshte n&
kuptimin e fundit ajo qka ne e morem k&t&Gale k ~ t u . ~ 'Ka aurore q&theksojne se:
"nocioni i burimeve formale zhduket ne ate t&burimeve ma~eriale'~.
Termi burim i se drejtes civile, eshtt i dy kuptimte, material dhe formal. Burim i
se drejtes nga aspekti material eshte "forca" shteterore, ndersa aspekti formal nenkupton
normat dhe aktet juridike qe e manifestojne formalisht kete "force"shteterore.
Ndaja nC burime material? dhe formale eshtt e pakontestueshme ne teorine
juridike. blirtipo, tt kuptuarit e shprehjes ne " kuptimin material" dhe "formal"ne teorine
juridike nuk esllte unik. Termi "burim i se drejtes ne kuptimin material'karakerizon
faktet shoqerore prej te cilave vertet paraqitet, "buron"e drejta, ndersa "burim tt se
drejtes ne kuptim forma1"karakterizon aktin e pergjithshem juridik,d.m.th.mjetin me te.
cilin shprehet burimi material i se d r e j t e ~ ~ ~ .,.
., . ~ h ~ r e h j ae burimeve td s&drejtes gjithmone eshte k'iptuar n&menyra t&ndryshme
prej se ekzistojne rregullat e se drejtes. Ne kuptimin material burimi i se drejtes zakonisht
' konsiderohet ajo force (autoritet) qe ka te drejte t'i krijoje dhe t'i imponoje ato; dhe ky. ,
eshte ai autoritet qe bhte burim i se drejtes. Per te drejten e shkruar ky autoritet eshte
vet&orgbi ligjdhenes kompetent shteteror.
Per studiuesit e burimeve te se drejtes gjithmone parashtrohet nje qeshtje
paraprake dhe e pakryer, "cilat jane ato dhe sijane te renditura rar~~uara"~~dheka autore
qe japin pergjigje t& pergjithshme, duke then& se keto jane: ligji, konventat,
jurispmdenca, kontratat, parimet e pergjithshme te se drejtes, doktrina, mendimet e
ligjvenesit, e drejta zakonore etj4'. Mirepo, burimet e se drejtes nuk ekzistojne t& fiksuara
n&numer ose sipas rregulles stabile4'. Nd&rsa,dote jete iluzore,nese doktrina mendon se
do t&arrin te bene kristalizimin e tyreS0.
Kur eshte fjala per burimet e se drejtes, autoret pajtohen se: "burime te se drejtes"
nenkuptojne forcen qe e krijon te drejten, ka forcen per nxjerrjen e ligjeve dhe si
redtat i atyre forcave eshte edhe vet&ligji ', i cili pastaj e ve nen kontroll edhe vet&
forcen.
~ u r i k e te s&drejtes konsiderohen ato akte nonnative - ligje, respektivisht akte
nsnligjore ose ngjashme te cilat vet&shteti i ka caktuar si burime te se drejtes.
Emertimet e njejta ose perafErsisht te njejta mbi burimet e s&drejtes civile (llojet e
burimeve) ne te githa sistemet juridike boterorore, nuk do te thote se ato nuk kane edhe
dallime.
Natyra e burimeve te se drejtb eshte shurne specifike, kjo sidomos shihet n&
punimin e profesor ~ h u v a r e s ~ ~sipas t& cilit: "TS gjitha burimet e se drejtes pozitive jane
" Pa atv. fa.5.. .
UPa aty, fq.5.
"Dufor Alfred, La thearie des sources du Droit dans I' Ecole du Droit Hislorique, Archives de Philosaphie du Droit, Tome 27, Pans,
1982, fq. 119
'' Llukiq Radomir, Koshutiq Budimir, Fillet e se drejtes, Prishtine, 1986,fq. 245.
"Vullicrne L. I. Punimi i njrjtC, fq. 5
"Po aty,fq. 6
''Po aty, fq. 10
''Po aty. fq. 10
" Bobccv Stefan. Istorija naBulgarskoto pravo, Burgas. 1993,fq. 70
"Djuvara M.Mircea, Queque consideration su La nature des sources ct sur Le formation du droit positiv, Eludes de Droit civil, a la

38. njje fakt,jane nje fakt nga i cili burojne (dalin) normat te cilat duhet te jene te zbatueshme
n& veprimtarite shoq&rore"". Te gjitha burimet e se drejtes civile per nga natyra, ne
realitet, jane nje akt juridik5! Burim i se drejtes eshte ajo qe del nga nje autoritet
kompetent dhe kjo kompetence respektohet ne jeten reale.
Te gjitha burimet e se drejtes civile, gjithashtu perherekrijojne nje sistem normash
te reja ne teresine e tyre logjike dhe ndikojne ne stmkturen e sistemit te njejte te vjeter.
E drejta civile gjithmone u kushton nje rendesi te vepante burimeve t& se drejtes,
andaj me te drejt&Batiffol deklaron se: "Hyrjet ne te drejten civile tradicionalisht i
kushtojne vend zhviliimit te "burimeve te se drejte~"~~.
Duke pasur parasysh natyren e burimeve te se drejtes mund ta prezentojme edhe
mendirnin sipas te cilit: "Burimet nuk j&e as jashte e as brenda te drejtes; ato bejne
Itorpusin mete drejtsn dhe zhvillol~enbashke s6.
Ne lidhje me nocionin e burimeve te se drejtes dhe natyren e tyre, ka edhe punime
te tjeras7nga te cilat shihen kontradiktat n&percaktimin, n&rend t&pare per kuptimin mbi'
te drejten dhe pastaj per burimet e se drejtes ne pergjithesi dhe te drejtes civile n&vepanti.
Ne puilimin e profesor Todescanit gjejme nje ndarje te burimve te se drejtes, ne
burimet 'e re drejtes se ndryshueshme dhe burimet e se drejtes arbitrares8. Per Simon
Goyard Fabre, burime te se drejtes qe trajtohen ne studime te ndryshme jane:ligji, e drejta
zakonore, jurisprudenca, jane burime nga t&cilat njedhin rregullat (normat) e s&drejtes
pozitive59
Me nocionin e burimeve te se drejtes civile, kuptojme shprehjen e pergjithshme
metaforike me te cilen perfshihen teresia e rregullave, respektivisht dispozitave qe jane te
zbatueshme n&nje shtet ne momentin aktual, si rezulatat i forces krijuese te sE drejtes e
cila vepron aty.
Sot, kur e drejta e shkruar ne shumicen e shteteve eshte burim formal kryesor
burime te se drejtes civile jane: Kushtetuta, ligji, Konventat nderkombetare, dhe aktet
tjera me te uleta se ligji. Burime plotesuese formale jane: e drejta zakonore, praktika
gjyqesore dhe doktrinajuridike.
Burimet e se drejtes civile kane dy kuptime, kuptimin material - qe nenkupton
forcen krijuese t&se drejtes, respektivisht faktoret q&e lindin, e zhvillojne dhe e zbatojne
ate te drejte, dhe kuptimin formal - qe nenkupton format dhe menyrat me te cilat
manifestohet e drejta qe rregullon marredheniet juridike civile.
Burimet e se drejtes civile lindin dhe formohen ne nje shkalle t& caktuar te
zhvillimit ekonomik dhe kulturor e historik te shoqerise, ku ato sherbejne si rregullatore
per zgjidhjen e marrtdhenieve juridike civile.
memoire de Henri Capitant, Paris, 1938.
"Po aly. fq. 219
"Po aly, fq. 227
"Batiffol Henri, Preface, Archives de Philosophie du Droit, Paris. 1982, fq. 1
"Vullierme J.Punimin e njejte, fq. 14
"Chougiar. Alexandre, Les Fondamentes de la Science du Droit selan les eoneeptions contenmporaine dominantes (Le probleme dcs
sources), Archives de Philosophie du Droit, Tome27, Paris, 1982, fq. 181;Dufour - Koralska Gabrielle. Philasophie du fondement el
fondemen1 du droit, Archives de Philosaphie du Droit, Tome?7, Paris, 1982, fq. 191:Alias C. Quelle positivite? Quelle notion du
droit?. Archives de Philosophie du Droit, Tome27, Paris. 1982, fq. 209; Amselek Paul, Breves reflexions sur la notion dc "sources du
Droit"
, Archives de philosophie du Droit, Tome 27, Paris, 1982, fq.25 I ;Jestaz Philip, Source delicieusc, Revue lrimestrielle de droit civil,
nr.111992,Paris 1993,fq. 73.
"Todescan Franco, Domat el les sourcesdu droit, Archives de philosophie du droit, Tome 27, Paris, 1982, fq. 63
"Goyard Fabre Sirnone, Les sources du droi1,et la "revolution copermiciene", quelque reflexions du droit, Archives de Philosophic
du Droit, Tome 27, Paris, 1982, fq. 67

39. E DREJTA CIVILE I -PmSA E PERGJITHSHME
Andaj edhe nocioni i burirneve te se drejtes civile duhet te nxirret nga niveli i
zhvillimit te marredhenieve ne prodhirn, q& percaktojne karakterin dhe natyren e
burirneve te se drejtes ne pergjithesi dhe te se drejtes civile ne veqanti.
X111.4.Rgndesia e burimeve te se drejtes civile
Ne jeten e perditshme krijojme raporte te shumta shoqerore, por nganjehere nuk
jerni te vetedijshem se kerni krijuar nje manedhenie juridike e cila eshte e rregulluar dhe
sanksionuar me norma. Ky sanksionirn rnund te jete i karakterit organizativ shteteror, por
edhe rezultat i sjelljes se perditshme te nje mesi te caktuar. Keto sanksione mund t&jene
te karakterit civil, penal, administrativ, kushtetues etj. Cdo rnes i organizuar ka normat e
veta juridike dhe ato shoqerore te cilat duhet respektuar. Mirepo, subjektet e se drejtes
jane te interesuar t& dijne se ku mund t'i gjejne normat te cilat duhet respektuar me rastin
e krijimit, nderprerjes apo zgjidhjes se ndonje manedhenie juridilce civile. Andaj themi se
pergjigjja ne pyetjen se ku mund t'i gjejrne keto norma shpeshehere nuk eshte e lehte,
sepse keto norma shilcuar historikisht nuk ishin te njejta e as qe ishte bere kodifikimi i
tyre ne ndonje vend te caktuar. Format ku i gjejme keto norma me nje shprehje te caktuar
i quajme burime formalejuridike
Format me te cilat caktohen rregullat e sjelljes te cilave shteti u jep forcen juridike
quhen burirne n&kuptirninjuridik6'.
Te trajtosh burimet e se drejtes te nje sisterni te caktuarjuridik eshte qeshtje e
v&shtire6',por edhe per te studiuar nje sistern juridik, parashtrohet qeshtja e burimeve
formale te atij sistemij ~ r i d i k ~ ~ .
Burimet e se drejtes civile paraqesin qeshtje juridike me rendesi jo vetem per
individin por edhe per vet&shtetin ku ato sherbejne si rregullatore per rnarredheniet
juridike-civile.Burimet e s&drejtes civile percaktojne dhe ndiijne drejtepersedrejti ne
rregullimin e te gjitha marredhenieve juridike-civile. Problernatika e burimeve te st
drejtes civile jo vetem qe eshte interesante nga aspekti teorik, por ka edhe rendesi
praktike, dhe si e tille eshte gjithmone e gjalle dhe gjithnje aktuale. Burimet e se drejtes
civile si funksion kryesor duhet te ken&sigurimin e rendit juridik dhe eliminimin e
arbitrarizmit n&rregullimin e marredhenieve juridike-civile.
X V . Burimet pozitive te se drejtes civile
ne te drejten bashkekohore
Burimet e se drejtes civile ne shtetet e Evropes me te drejte kontinentale kane
perafersisht nje strukture te njejte. Burimet e se drejtes civile, jane ne funksion te sistemit
m
Golunski A.S -Strogovic S. M, Teorija drrava i prava, Beograd, 1946, fq.149
"David Rene, Les grands systemes de droit contemporain,Dalloz, Paris 1982, fq. 101.
Bellefonds de Linant Y. Trait* de Droit murulmancompare, Ehldes VI, Paris, 1973, fq. 19.

40. E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME
juridik te qdo shteti meqe thuhet se: "Cdo sistem juridik konkret, sistemi i vendit,
gjegjesisht shtetit konkret, ne vete permban edhe veqori te pergjithshme te sistemit juridik
dhe veqorite e posaqme te "vetat", qka e ndryshon nga te tjeret, si sistem juridik konkret
t&dallueshem (t&~eqante)"~~.
Burimet pozitive (aktuale) te se drejtes civile jane te nivelit ekzistues ti!
marredhenieve ekonomike dhe te kushteve tjera shoqerore dhe kulturore qe luajne rol te
rendesishm n&lcrijimin e legjislacionit pozitiv t&nje ~ h t e t i . ~ ~
E drejta pozitive, eshte rregulla e se drejtes e cila zbatohet ne nje moment te
caktuar ne nje shtet te cakt~ar.~'E drejta civile pozitive e qdo shteti perbehet nga teresia e
normave te se drejtes qe ekzistojne ne momentin aktual (konkret) ne shtetin konkret.
Koha neper te cilen kalojme, duhet te shfrytezohet per krijimin ne menyre
graduale te legjislacionit te ri civil, i cili nga permbajtja duhet tejete demokratike, ndersa
nga tradita nacionale do te perfshinte ate qe eshte me e pershtatshme dhe me orientim
ltah e ardhmja.
Burimet e se drejtes civile ne kuptimin material, jane forca (fuqia) qe krijojne vet&
te drejten.66 Keto forca qe krijojne te drejten ne kohe te ndryshme, jane forca t&
ndryshme, dhe jane ne lidhje te ngushte me poziten ekonomike dhe kulturore te
s l ~ o ~ e r i s e . ~ ~
Kush e lcrijon te drejten, nder autore eshte qeshtje e diskutueshme, andaj ne kete
rast nuk insistojme ne prezentimin e mendimeve te n d r y ~ h m e . ~ ~
Krahas ndarjes ne burimet e se drejtes ne kuptimin material, kemi edhe burimet e
se drejtes civile ne kuptimin formal.
Burimet formale t& se drejtes civile paraqesin formen me te cilen manifestohet
vullneti i forces qe e krijon te drejten ne nje shtet konkret.
E drejta moderne civile e konsideron si te domosdoshme edhe dallimin ne mes te
burimeve nacionale (kombetare) dhe burimeve nderk~mbetare.~~
Burimet nacionale te se drejtes jane ato burime qe kane origjine interne dmth. ne
kuader te organizimit shteteror te caktuar, 70 ndersa burimet e se drejtes me origjine
nderkombetare jane t& krijuara ne baze te rregullave te hapsires qe e kalon ate hapsire
~hteterore.~'
Ceshtja se cilat jane burimet pozitive te se drejtes civile, varesisht nga shetet e
ndryshme ka dallime. Shtetet me kodifikim te se drejtes civile siq ishte Franca,
pretenduan qe ligji te jete i vetmi burim i se drejtes. Qendrimi i tille i Kodit civil freng
nxiti shkencen juridike per studimin e burimeve te se drejtes civile franceze. Si rezultat
kemi vepren e famshme te juristit te madh franqez Franqois Geny, me titull: "Methode
d'interpretation et sources en droit prive positiv", Pjesa e pare dhe pjesa e dyte, botuar ne
Paris, ne vitin 1932, qe u be baze per studime te metejshme ne kete lemi t& se drejtes
civile.
"Bllagojevic S. Sisternatizacga prava -njen osnov i cilj, Pravna rnisao, nr. 11-1211980, Sarajeve, 1980,fq. 8.
"Bobcev Stefan.Vepra e njejre, fq.70
'' Lamumet Chcistian, Droit civil -introduction a I'etude du droit privk, Tome 1, Paris, 1984fq. 113
''Bobcev Stefan, veprae njejte, fq. 70
6' POaty fq. 70, Vasilev Loben, Gradjansko pravo, opsh cast, Varna 1993,fq. 27.
"Shih: Vizner 8.Gradjansko pravo u teoriji i praksi, Knjiga prva, Osijek, 1966, fq. 58; Llukiq Radornir- Koshutiq Budirnir, Fillet e
se drcjlts? Prishtine, 1986, fq. 245; Stojanovic Dragoljub, Uvod u Gradjansko prvo, Beograd, 1976, fq. 58; Gmpce Asen, lrnotno
pravo, Shkup 1983,fq.37, Bobcev Stefan, vepra e njejtl, fq. 70
'' Lamurnel Christian, vepra e njejte, fq. 114.
"Po aty, fq. 114
"Po aty, fq. I21