Tıbbi Terminoloji Ders 3 - Hastalık/Tanı/Tedavi Terimleri

1. HASTALIK – TANI ve TEDAVİ
Prof.Dr.Ergün Öksüz
2009-2010

2. HASTALIK
• Organizmada birtakım değişikliklerin ortaya
çıkmasıyla sağlığın bozulması durumu,
rahatsızlık, çor, dert, sayrılık, illet, maraz,
maraza
• Vücudun herhangi bir parçasının yapısında
ve/veya fonksiyonunda bozulma veya
değişikliğe neden olan durum

3. HASTALIK - 2
• Hastalık (Disease):
Ölçülebilir/Test ile tanı konulabilir
• Hasta olma durumu (Illness) – sosyal boyut
• Hasta hissetme (Sickness) – bireysel boyut
• Bozukluk (Disorder) (Sağlığın bozulması)

4. HASTALIK -3
• Akut Hastalık : Ani, kısa sürede gelişmiş
• Kronik Hastalık : Yavaş, uzun süreli
• Etyoloji : Hastalığa neden olan durumlar
• Patogenez : Hastalığın gelişimi, hastalıkla
oluşan değişiklikler

5. VÜCUDUN CEVABI - Enflamasyon
• Enflamasyon (Yangı) : Enfeksiyon ve diğer pek
çok hastalık durumuna vücudun ortak yanıtıdır.
Hücreler herhangi bir zarar gördüklerinde
birtakım kimyasal maddeler salgılar ve kan
hücreleri zarar gören dokuya hareket eder.
Kanın bu hareketi; enflamasyonun dört ana
belirtisi ile sonuçlanır:
1. Sıcaklık (calor)
2. Ağrı (dolor)
3. Kızarıklık (pallor)
4. Şişlik (tümör)

6. ENFLAMASYON

7. FAGOSİTOZ

8. İMMÜN SİSTEM

9. ENFEKSİYON HASTALIKLARI
• Mikroorganizmalar ve diğer parazitlerin neden
olduğu hastalıklardır.
• Hastalığa yol açan organizma patojen olarak
adlandırılır.

10. PATOJEN MİKROORGANİZMALAR
• Bakteriler (Koklar – Basiller – Vibrio...)
> Spiroketler (Treponema, Leptospira, Borrelia)
> Klamidyalar (hücreiçi parazit – hem DNA hem RNA
içerirler... C.trachomatis, C.psittaci ve C.pneumoniae)
> Mikoplazmalar (Hücre duvarları yok ama canlı hücre dışında
hayatlarını sürdürebilen en küçük bakteriler...M.pneumoniae
pnömoni, M.orale, M.buccale, M.facium, M.lipophilum
normal oral florada, M.hominis ve U.urealyticum genitoüriner
sistemde...)
> Riketsiyalar (hücreiçi parazit -Rickettsia, Rochalimana ve
Coxiella insanda – Tifüs/Lekeli Humma/Q Ateşi....)
• Virüsler
• Mantarlar (fungus – fungi)
• Protozoonlar (tek hücreli hayvanlar)
• Helmintler (parazitler – kurtlar)

11. KOKLAR
Küre/Elips/Oval şekildedirler. Aynı düzlemde bölünerek uzun zincirler oluşturan
koklara Streptokok, birbirlerinden ayrılmayarak ikişer ikişer bir arada
duranlara diplokok, ardışık olarak birbirlerine dik iki düzlemde bölündüklerinde
dörder birarada kalanlara sarsin ve üç düzlemde düzensiz bölündüklerinde
üzüm salkımı biçimini andıranlara da Stafilokoklar adı verilir.

12. BASİLLER
Çomak/Çubuk şekillidirler. Düzgün basil, streptobacil tek tek, zincir halinde; kokobasil
eni, boyuna yakın, elipsoid basiller, difteroid basil uç ve ortaları şişkin görünümlü;
fusiform basil, uçları sivri, iğ görünüşlü basillerdir. Cornybacteriumlar bölündükten
sonra bir uçları birbiriyle temasta kalıp X,V,L,Y, el parmakları, (palizad) çit gibi gruplar
halinde görülürler.

13. VİBRİO
• Virgüle benzerler,
hareketleri polar
bir tek flajella ile
sağlanır

14. SPİROKETLER
Spiral şekilli, kendi üzerine katlanabilen mikroorganizmalardır. Spiroketler
filamentleriyle yer değiştirici (ileri-geri) , burgu biçiminde ve yılanvari 3 türlü
hareket ederler.
Treponema : Sık ve düzenli kıvrımları bulunan, güç boyanan aerop spiroketlerdir.
Borrelia : Geniş ve düzensiz kıvrımlı, güç boyanan mikroaerofil bakterilerdir.
Leptospiria : Sık ve küçük kıvrımlı , zor boyanan aerob mikroorganizmalardır.

15. KLAMİDYALAR
• Klamidyalar, çok küçük zorunlu hücre içi parazitidirler. Bu
özelliklerinden dolayı önceleri virus olarak düşünülmüş,
ancak hem DNA hem RNA içermeleri, ribozomlara sahip
olmaları ve kendi protein ve nükleik asitlerini kendileri
sentezlemeleri gibi nedenlerle gerçek bir bakteri oldukları
anlaşılmıştır. Enerji-bağımlı parazitlerdir. Klamidyalar
elementer cisimcik ve retiküler cisimcik
olarak iki yapısal forma sahiptir.
• C. trachomatis : ürogenital enfeksiyonlar,
trahom, konjonktivit, pnömoni
• C. pneumoniae : bronşit, sinüzit, pnömoni
• C. psittaci: Özellikle kuş besleyenlerde
pnömoni (psittakoz, papağan hastalığı).

16. RİKETSİYALAR
• Kokobasildir. Zorunlu hücre içi paraziti olmaları
nedeniyle önceleri virus olarak düşünülmüşlerdir
• Rickettsia spp. : Tifüs ve benekli ateş etkenleri
• Bartonella: Siper ateşi etkeni
• Coxiella: Q humması (ateşi) etkeni
• Riketsiyal enfeksiyonlar artropod vektörlerle
(kene, bit, pire,vb) bulaşırlar. (Q ateşi hariç)

17. Rickettsia rickettsii

18. VİRÜSLER
• Bir protein kılıf ve nükleik asit olarak tek ya da çift
iplikli, düz ya da halkasal DNA ya da RNA'dan
oluşan hastalık yapıcı,
• bakterilerden daha küçük,
• yaşamak için bir başka hücrenin içine girmek
zorunda olan
• ve ancak elektron mikroskobunda görülebilen
zorunlu parazitlerdir.

19. VİRÜSLER -2
• Nükleik asidi DNA ya da RNA
oluşuna
• Morfolojilerine
• Kılıf bulunup bulunmamasına
göre gruplara ve alt gruplara
ayrılırlar.
** Helikal virüsler,
** Çok şekilli virüsler
** Kılıflı virüsler
** Kompleks virüsler
** Tek iplikli DNA virüsleri
** Çift iplikli DNA virüsleri
** Tek iplikli RNA virüsleri
** Tek iplikli ve kılıflı RNA virüsleri

20. MANTARLAR
• Filamentli (küfler) ve
filamentsiz (mayalar)
• Ökaryotik
• Hücre duvarları
(kitin,glukan ve manan)
• Sporla ürerler.
• Kapsüllü olabilir (Cryptococcus neoformans)
• Bazı mantarlar oda ısısında küf şeklinde, insan
vücudunda ise maya şeklinde çoğalmaktadır.
(dimorfik mantarlar)

21. MANTARLAR - 2
• Yüzeyel Mikoz : Deri, mukoza, tırnak, saç, kıl
gibi vücudun dış bölgelerine yerleşen mantar
infeksiyonları. Sık görülürler ve bulaşmaları
kolaydır.
• Derin Mikoz : Organ yerleşimli, derin dokuları
tutan ve genellikle tüm sistemlere yerleşme
yeteneğinde olan mantar infeksiyonları
Derin mikozlar daha seyrek olup insandan
insana bulaşması zordur.

22. PROTOZOONLAR
• Gerçek bir çekirdek, sitoplazma ve hücre zarları
vardır.
• KİST : Genellikle etraflarında sert bir zar bulunan ve bu
nedenle çevre şartlarına daha dirençli olan fakat
dışarıdan besin almayan ve büyümeyen şekiller
• TROFOZOİD (VEJETATİF) : Sert duvar yapısı
bulunmayan, dış ortamdan besin maddeleri alıp
beslenebilen şekiller
• Kistler bulaşıcılıktan, vejetatif şekiller hastalık
oluşumundan sorumludur.

23. PROTOZOONLAR - 2
• İnsanda hastalık yapan protozoonların bir
kısmı sadece insanda yerleşirken, bir kısmı
başka memelilerde yaşayabilir.
• Bazı protozoonların insanda hastalık
oluşturabilmesi için öncelikle bir eklembacaklı
vücudunda evrim geçirmesi
ve sonrasında insana
bulaşması gerekir.

24. PROTOZOONLAR - 3
Giardia Trichomonas

25. HELMİNTLER (Solucanlar)
• Trematodlar vücutları yaprak şeklinde, halkalara
ayrılmamış, sindirim sistemleri basit ve kör bir
kese şeklinde özel yapışma aygıtına sahip
solucanlardır.
• Schistosoma
hariç hepsi
hermafrodittir
(erkek ve dişilik
organları aynı
parazit üzerinde)

26. HELMİNTLER (Solucanlar) - 2
• Sestodlar, (Şeritler/Tenya) vücutları yassı,
halkalara ayrılmış, sindirim sistemleri bulunmayan,
besinlerini osmosla sağlayan, hepsi hermafrodit,
3 mm ile 10 metre uzunluğa sahip olabilen
solucanlardır.
• Balık, sığır, domuz
ve köpeklerden
insanlara geçebilir.

27. HELMİNTLER (Solucanlar) - 3
• Nematodlar (ipsi solucanlar) Sindirim boruları
tamdır. Erkek ve dişileri ayrı ayrıdır.
• 1-2 mm 1-2 m kadar değişen boyda olabilirler.
• Bu grupta başlıca
Askaris
Kancalı kurt
Kılkurdu
yer alır.

28. DEJENERATİF HASTALIKLAR
• Eskime, yıpranma, yırtılma, kopma, yaşlanma
veya travma (yaralanma) sonucunda dokuda
bir lezyon (yara) ve bazen nekroz (ölüm) ile
sonuçlanan hastalıklardır.
• Artrit
• Kardiyovasküler hastalıklar
• Respiratuar hastalıklar (amfizem vb.)

29. NEOPLAZİ
• Neoplazi : Anormal ve kontrolsüz doku
büyümesi/artışı
• Kanser > Malign
• Tümör > Şişlik
• Benign : İyi huylu - selim
• Malign : Kötü huylu - habis
• Karsinoma : Epitel hücrelerin malign neoplazisi
• Sarkom : Konnektif dokunun malign neoplazisi

30. İMMÜN BOZUKLUKLAR
• İmmun sistem yetersizlikleri, allerjiler ve
otoimmun hastalıklar gibi vücudun kendi
dokularına karşı antikor oluşturduğu
durumlar bu kategoride yer alır.

31. METABOLİK BOZUKLUKLAR
• Metabolizma, organizmada gerçekleşen kimyasal
dönüşümlerin tümüdür.
• Bu süreçlerin sürekli biçimde düzen altında tutulması
ve dengelenmesi gerekir. Metabolik hastalıklar, bu
düzenleme mekanizmasının bozulması ya da çökmesi
ile ortaya çıkar.
• Hücresel fonksiyonlarda gerekli enzim ve diğer
faktörlerin eksiklikleri sonucu oluşur.
• Pek çok kalıtsal bozukluk bu grupta yer alır.
Malnütrisyon yetersiz besin alımı veya vücudun besin
maddelerini kullanımındaki bozukluklar sonucu
oluşur.

32. HORMONAL BOZUKLUKLAR
• Hormonların yapımında
yetersizlik veya aşırı üretim sonucu
normal fonksiyonların görülememesi ile
oluşan bozukluklar

33. MENTAL ve EMOSYONEL
BOZUKLUKLAR
• Bireyin çevresel adaptasyonu ve düşüncelerini
etkileyen bozukluklar

34. KÖK ANLAM ÖRNEK
Alji / Aljezi Ağrı Aljezi Ağrı olması
Piro/Pireto Ateş Piretik Ateş olması
Kist Dolu kese veya
poş
Kistik Kist bulunan
Pyo İltihap / Püy Pyokist İltihaplı kist
Tokso/Toksik Zehir Ekzotoksin Bakterinin
salgıladığı toksin

35. ÖNEK ANLAM ÖRNEK
Ksero- Kuru Kseroz Cildin kuruluğu
Dis- Anormal Displazi Anormal doku
gelişimi
Mal- Kötü/Zayıf Malnütrisyon Zayıf beslenme

36. SÖZCÜK ANLAM ÖRNEK
Dilatasyon Genişleme Vazodilatasyon Damar
Genişlemesi
Ektazi Genişleme Bronşiektazi Bronşlarda
Genişleme
Ödem Sıvı toplanması/şişlik Lenfödem Lenf sıvısı toplanması
Nekroz Ölüm Osteonekroz Kemik Ölümü
Spazm Kasılma/Kramp Bronkospazm Bronş kasılması

37. TERİMLER
• İatrojenik - > Hastalığın tedavisine bağlı gelişen hastalık durumu
• İdiyopatik - > Nedeni bilinmeyen
• Nozokomiyal - > Hastane ile ilgili
• Oportunistik - > Fırsatçı
• Septisemi - > Kanda hastalık yapan mikroorganizma bulunması
• Sistemik - > Sistemi etkileyen
• Fokal/Lokal - > bir bölgeyi etkileyen

38. TERİMLER
• Abse - > Doku /organ içerisine lokalize enfeksiyon ile oluşmuş
püy.
• Endürasyon - > Sertleşme
• Pürülan - > Cerahatli, iltihaplı
• Süpürasyon - > cerahat oluşumu, dışa akması
• Efüzyon - > Dökülme, akma (epanşman)
• Eksüda - > Vücut boşluklarında, zarlarda iltihaplı cerahatli sıvı
toplanması (enflamasyon var)
• Transüda - > Vücut boşluklarında, zarlarda iltihaplı olmayan sıvı
toplanması (enflamasyon yok)

39. • Assit - > Karında sıvı toplanması
• Selülit - > Bağ doku/Derialtı dokunun iltihaplanması
• Fissür - > Çatlak
• Fistül - > Yara kanalı
• Gangren - > Doku nekrozu
• Polip - > Saplı mukoza tümörü
• Hiperplazi - > Anormal çoğalma, fazla büyüme (şekil bozukluğu yok)
• Hipertrofi - > Sayı değişmeksizin hacimsel büyüme
• Metaplazi - > Doku değişimi, bir dokunun cinsinin değişmesi
• Anaplazi - > Hücrenin fonksiyon veya yapısının kaybı
• İn situ - > Oluştuğu, kaynaklandığı yerde
TERİMLER

40. TANI
• Anamnez
• Fizik Muayene
İnspeksiyon
Palpasyon
Perküsyon
Oskültasyon
Vital Bulgular (ateş, nabız, tansiyon, solunum...)
• Laboratuar
• Görüntüleme

41. ANAMNEZ
• Hastanın şikayeti (başvuru nedeni) ve tıbbi
öyküsünün alınması, Özgeçmiş – Soygeçmiş
bilgileri
• Yaş - Cins - Irk - Medeni durum - Meslek -
Yaşadığı yer vb.

42. FİZİK MUAYENE
• İnspeksiyon : Görsel muayene
• Palpasyon : Eller ve/veya parmaklarla vücut
yüzeyine dokunarak yapılan muayene
• Perküsyon : Vücuda vurarak ve oluşan sesleri
dinleyerek yapılan muayene
• Oskültasyon: Bir steteskop yardımıyla vücut
seslerinin dinlenmesi

43. FİZİK MUAYENE - 2

44. FİZİK MUAYENE - 3
• Vücut Sıcaklığı (Ateş) Kulaktan - Oral - Aksiller - Rektal
• Kalp Atım Hızı (Nabız)
• Kan Basıncı (Tansiyon) Sistolik - Diastolik
• Solunum Hızı (Dakika Solunum Sayısı)

45. FİZİK MUAYENE - 4
Steteskop
Sfigmomanometre
Abeslank
Otoskop-Oftalmaskop
Diapazon
Refleks Çekici

46. GÖRÜNTÜLEME YÖNTEMLERİ
• Radyografi (X-Ray)
• Ultrasonografi (USG)
• Bilgisayarlı Tomografi (BT/CT)
• Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG/MRI)
• Fluoroskopi
• Sintigrafi
• Dansitometri
• PET

47. RADYOGRAFİ (X-RAY)
• Organ veya
sistemin x ışınları
ile filminin
alınması

48. ULTRASONOGRAFİ
• Ultrasonik dalgalar
ile iç organların veya
bir tümörün
görüntüsünün elde
edilmesine dayalı
tanı yöntemi

49. TOMOGRAFİ
• Vücudun bir bölgesi veya organın kesitlerle
görüntülerinin alınmasına dayanan tanı
yöntemi

50. MR – MANYETİK REZONANS
• Dokudaki hidrojen atomlarının
yoğunluklarına ve hareketlerine göre görüntü
oluşturan yöntemdir.
• Radyasyon yoktur,
• Ses-radyofrekans dalgaları ile vücuttaki proton
atomları, hidrojen çekirdekleri uyarılır ve gelen
sinyallerle görüntüler oluşturulur.

51. MR
• Vücudunda metal protez olanlar, kalp pili olanlar,
göz içinde yabancı cisim bulunanlar, ateşli silah
yaralanması geçirmiş olanlar ya da vücutlarında
herhangi bir metal cisim olanlarda MR
kullanılmaz.

52. FLOROSKOPİ
• Organların hareketlerini izlemek için vücudun
bir bölümünden alınan radyografik ışınların
özel bir ekrana kaydının yapıldığı yöntemdir.
• Kontrast maddeler, baryum ve iyot gibi
radyoopak maddeler içeren ilaçlardır.
• Kontrast maddeler, uygulanacak incelemenin
türüne göre, hastaya içirilerek, lavman
yapılarak, idrar sondası yoluyla veya
enjeksiyonla verilir.

53. FLOROSKOPİ

54. SİNTİGRAFİ
• Radyoaktif izotop verilerek incelenecek olan
dokuda toplanan radyoaktif izotopun çıkardığı
gamma ışın taneciklerinin oluşturduğu görüntüye
dayalı tanı yöntemidir.

55. DANSİTOMETRİ
• Omurga
• Kalça
• El

56. PET – POZİTRON EMİSYON TOMOGRAFİ
• Metabolik ve fonksiyonel bilgiler de sağlar.
• Radyoaktif bozunmanın bir türü olan pozitron
emisyonunda -> hücre çekirdeğindeki proton; nötron ve
pozitif yüklü elektrona dönüşür.
• Pozitif yüklü elektron (anti-elektron) pozitron olarak
adlandırılır.
• Pozitron ve elektronun kütlesi enerjiye dönüşür ve iki
adet enerjili foton oluşmasını sağlar. Bu iki foton ters
yönde hareket eder.
• PET cihazları dedektörler ile aynı anda ve aynı eksende
oluşmuş olan iki fotonu algılayarak görüntü haline
dönüştürür.

57. PET

58. TERİMLER
• Çomaklaşma (Clubbing – Hipokrat Parmağı) -> Parmak uçlarının
çomak başına benzer genişleyip yuvarlak şekil alması
• Kolik - > Düz kas spazmı ile oluşan ani ve kıvrandırıcı ağrı
• Siyanoz - > Deri ve mukozaların mavi mor renk alması (DeoksiHb
artışı)
• Nokturnal - > Gece olan
• Palor - > Renk değişikliği 7 Solgunluk -> Kızarıklık
• Senkop - > Bayılma
• Febril - > Ateş yüksekliğine bağlı

59. TERİMLER
• Sendrom - > Bir hastalıkta görülen belirtilerin tümü, semptomlar
topluluğu
• Spekulum - > Vücut boşlukları veya kanallarının iyi görülebilmesi
için boşluk/kanal genişletmeye yarayan alet
• Kateter - > Sonda, içi boş tüp
• Lavaj - > Temizleme, yıkama
• Salin - > Tuz içeren sıvı
• Profilaksi - > Hastalığın önlenmesi için alınan önlemler
• Primer - > Birincil
• Sekonder -> İkincil
• Tersiyer -> Üçüncül

60. TERİMLER
• Pre-op -> Cerrahi işlem öncesi
• İn-op -> Cerrahi işlem öncesi
• Post-op -> Cerrahi işlem sonrası
• Prodrom - > Ön belirti, hastalık habercisi belirtiler
• Prognoz -> Hastalığın süresi, sonucu, gidişi
• Progres -> Gidişat, gelişme şekli, davranış biçimi
• Remisyon -> Hastalık belirtilerinin kaybolması
• Ekzaserbasyon -> Alevlenme - Şiddetlenme
• Salah -> Düzelme
• Şifa -> Hastalıktan kurtulma
• Kür - > Tedavi, iyileşme
• Kürabl -> Tedavi edilebilir/İyileşebilir
• Non-kürabl -> Tedavi edilemez / İyileşmez
• Rezektabl -> Cerrahi ile çıkarılabilir
• Non-Rezektabl -> Cerrahi ile çıkarılamaz

61. AMNİYOSENTEZ

62. C-SEKSİYO -1

63. C-SEKSİYO -2

64. C-SEKSİYO -3

65. C-SEKSİYO -4

66. C-SEKSİYO -5

67. TUR-P (Transuretral Rezeksiyon – Prostat)

68. LOBEKTOMİ

69. SEPTOPLASTİ