berbahasa jawa dan berupa ppt

1. BUSANA KAKUNG
SURAKARTA
1. Mayang Puspa P (15/XII MIPA 4)
2. Rindi Tintiana (21/XII MIPA 4)
3. Rio Janggan P (22/XII MIPA 4)
4. Syafrie Bayu K (26/XII MIPA 4)
5. Yeni Pangestu (27/XII MIPA 4)

2. SEJARAHIPUN AGEMAN JAWI GAGRAG
SURAKARTA
 Ngrembag bab busana jawi ing Surakarta punika boten saget uwal
saking budaya Jawi, jalaran busana Jawi kalebet wohing budaya
Jawi. Dene budaya Jawi ing ngriki, tegesipun budaya Jawi ingkang
sumberipun saking Karaton Surakarta.
 Busana tatanan Karaton Surakarta punika ing sakawit jaman
jumenengipun Sinuhun Paku Buwana ingkang kaping III rikala
hamarengaken Kanjeng Pangeran Mangkubumi, ingkang rayi saking
Sinuhun Paku Buwana II (tasih Bapa Paman piyambak kaliyan PB.II)
kepareng hangrenggani Karaton Ngayogjakarta jumeneng Sultan
Hamengku Buwana I, busana lami ingkang dados tetilaran saking
Majapahit, Demak, Pajang, saha Mataram kasuwun dening Pangeran
Mangkubumi kagem ing Karaton Ngayogjakarta kados ingkang sami
dipun wuningani ing wekdal sakpunika. Kanthi makaten Sinuhun
Paku Buwana III ing Surakarta lajeng hanganggit lan iyasa busana
tumrap Surakarta ngantos sepriki kados ingkang wonten punika,
sinaosa rikala Sinuhun Paku Buwana IX lan Sinuhun Paku Buwana X
ngawontenaken ewah-ewahan sawetawis.

3.  Menggah ingkang badhe katerangaken ing ngandhap
punika, bab pangageman Jawi Surakarta tumrap
kakung, ingkang kalimrah sami dipunagem ing wekdal
punika. Dene katerangan punika, awewaton wewarah
dalem Sampeyandalem Ingkang Sinuhun Kanjeng
Susuhunan Paku Buwana IX rikala taksih asma Kanjeng
Gusti Pangeran Adipati Anom.
 “Hanyenyandhang manganggo iku dadya sarana
memangun manungsa njaba njero, marmane
pantesen panganggonira, trepna pangetrepaning
panganggon, cundhukna kalawan kahananing
badanira, kalungguhan miwah pepangkatanira”

4.  Makaten pangandhika dalem ISKS Paku Buwana IX rikala tasih jumeneng
pangeran pati, ngemu pikajeng dhateng kasusilan. Tegesipun kedah
saget jumbuhaken dhateng pribadinipun piyambak ingkang jumbuh
kaliyan tatalair lan batin. Cundhuk kaliyan kalungguhan sarta
pepangkatanipun miwah trep-trepanipun panganggen.
 Ing alam sak punika tiyang Jawi manawi mangangge sandhanganipun
sampun boten dipunpersudi malih, malah kathah ingkang waton
mangangge boten mangangge mawi waton. Manawi badhe dados
tiyang Jawi punika kedah saged ngasoraken dhiri murih sengseming
sesami, aja seneng diarani wong gedhe nanging sejatine dudu. Sabab
sandhangan punika sampun saget mastani kalungguhan miwah
pepangkatanipun, manawi wonten priyantun ingkang mangertos dhateng
kasusilan manganggenipun boten badhe sapikajengipun piyambak,
kedah ngemuti dhateng wewaton. Limrahipun ing bebrayan namung
dhasar tiru-tiru, kalebet para juru paes tasih kathah ingkang sami boten
nyumerapi tataning panganggon, kamangka bab tata busana punika,
wonten beda bedanipun, trep-trepanipun punika ingkang dipun wastani
jembaring budaya Jawi.

5. PRINCENIPUN AGEMAN JAWI
KAKUNG
Peranganipun busana Jawi ingkang dipunangge ing Karaton Surakarta
ing wekdal sakpunika, saking nginggil dumugi ngandhap kanthi urut
kados ing ngandhap punika:
1. Udheng
2. Kulambi
3. Sinjang /Dodot
4. Setagen
5. Sabuk
6. Epek Timang lan Lerep
7. Samir
8. Dhuwung
9. Cenela utawi selop

6. UDHENG
a. Pangertosan Udheng
 Udheng basa ngokonipun iket utawi dipunsebat blangkon manawi
sampun dados kantun hangagem. Dene basa
kramanipun dhestar, punika arupi panganggen ingkang
dipunagem kangge nutupi sirah.
 Udheng makaten limrahipun kadamel saking kain bathik awujud
pesagi, ingkang lajeng kalempit katata kawangun kanthi njlimet
supados rerengganipun kiwa tengen sami., lajeng dipun jahit
miturut ukuranipun mustaka ingkang ngersakaken. Wekdal sak
menika sampun kathah kasade ing toko-toko, udheng sampun
dados kantun milih ukuran sarta cakrik sekaranipun.
 Kala rumiyin tasih kalimrah Udheng hanggenipun mangangge
dipun iras, tegesipun iket ingkang ukuranipun setunggal kacu
(taplak meja) lajeng dipun ubed-ubedaken kemawon kanthi
tatacara ingkang kalimrah, saksampunipun karaos pas nembe
pucuk-pucukipun nembe dipun tangsulaken ing sisih wingking
ngandhap mustaka, dene manawi sampun mboten kangge lajeng
dipun udari malih.

7. b. Wangunipun Udheng
Miturut wangunipun, ingkang kaprah wonten kalih inggih punika.
1) Udheng Jebehan
 Udheng jebehan menika titikanipun ing ngajeng mboten mawi
kuncungipun, sisih wingking mondholanipun terusan mlered saking
nginggil mangandhap mujudaken irung-irungan lonjong nanging
trepes. Dene sakiwa tengenipun mondholan wonten jebehanipun,
awujud elar-elaran, mangiwa lan manengen. Ingkang besus
mangagem udheng menika badhe katinggal merbawani sabab
menika namung mligi ka-agem dening piyayi luhur.
2) Udheng Cekok Mondhol
 Titikanipun udheng cekok inggih menika ing ngajeng wonten
kuncungipun, dene ing wingking wonten mondholanipun, awujud
lonjong kados tumempel ing wingking udheng. Sisih nginggilipun
mondholan wonten rerengganipun awujud dhasi kupu alit.

8. c. Peranganipun Udheng
Nama – nama peranganipun udheng, cakrik sarta tegesipun:
· Kuncung
 Inggih menika awujud pucukipun iket, ingkan mapanipun wonten
ngajeng ing tengah pas bathuk. Kuncung menika namung wonten
ing udheng cekok mondhol.
· Wiron
 Inggih menika perangipun iket ingkang kaplui/kawiru cemeng
warninipun, mapanipun wonten ngajenganipun udheng pas kiwa
lan tengen sak nginggilipun alis. (ugi dipun sebat dhestar).
· Sunglon
 Inggih punika pinggiraning bathik ingkang dipunpapanaken sak
nginggiling wiron.
· Kemadha
 Inggih punika pinggiraning bathik ingkang kapernahaken wonten
kiwa tengenipun udheng. Ingkang lancip menika kawastanan
cakrik pangkur.

9. · Talingan
 Inggih punika peranganing udheng sisih kiwa tengen ngandhap, radi
melengkung supados trep mapan sak nginggilipun talingan.
· Modangan
 Inggih punika namaning cakrik rerenggan bathik ingkang ing udheng
mapanipun wonten sisih nginggil (nginggil rikma, wiwit saking
ngajengan tumuju tengah, nginggil embun-embun).
· Mondholan
 Inggih punika peranganing udheng ingkang awujud bunder semu
lonjong radi gepeng ingkang kapapanaken wonten sak wingking
udheng ing tengah-tengah, trep nginggil githok.
· Pucuking Udheng
 Ing sisih nginggil manawi wangunipun lancip punika dipunsebut cakrik
perbawan (ingkang mangangge hanggadahi raos perbawa). Dene
manawi radi papak dipunwastani cakrik kasatriyan (ingkang ngagem
hanggadahi raos Satriya).
 Cakrik seratanipun sampun nedahaken wonten “Stopres” ingkang
isen-isen sekar. Utawi cakrik pangkur ingkang wonten untu walang.
 Cakrik perbawan punika minongka dasaring dhestar rikala ageman
taksih dados agemanipun Karaton Surakarta.

12. Warninipun Udheng
Ing wekdal sakpunika warnining udheng wonten kalih inggih punika:
a) Seratan Bathik, b) Sekaran (kembangan).
Dene udheng Bathik wonten 4 warni inggih punika:
1) Udheng Byur
Pinggir mawi kemada, bathikanipun cakrik semen, lereng, lung-
lungan, ceplok, lan sanesipun.
2) Udheng Tengahan
Mawi semukirang, mawi bvengkok garis kenceng, tengahipun petjhak
utawi sekaran, pinggir mawi kemada sungging. Antawisipun kemada
kaliyan tengahan kabathik latar pethak, latar cemeng, ceplokan lan
sanesipun.
3) Udheng Modang
Pinggir mawi Kemada, wingking mawi Umpak, bathikanipun modang,
Pangkur, Ceplok, lereng, lung-lungan.
4) Udheng Celeng
Pinggiripun mawi Kemada, wingking mawi umpak, bathikanipun mawi
cakrik lung-lungan ceplok, lereng, tengah cemeng byur.

13. Udheng Bangsanipun Sekaran antawisipun inggih punika:
1). Irawan
 Pinggir mawi bathik kemada mawi umpak, tengah kabathik
semukirang latar pethak. Antawisipun semukirang kaliyan umpak
kasekar kadosta :gadhung, Wungu. Kenthol.
2) Sekaran
 Udheng sekaran punika warni-warni miturut ulesipun pulas
kadosta: gadhung tengah pethak, dipun wastani gadhung
mlathi. Biru tengahipun pethak, bangun tulak lan sanesipun.
3) Rintik
 Ules kaliyan naminipun Sekaran, naming saking pinggir 2 CM
kajumput wangunipun kadosta: Regulon, Tapakm dara,
Cengkehan, Kembang Jeruk.
4) Wulung
 Udheng ulesipun byur cemeng, padatan sunglonipun lancip cakrik
perbawan.

14. Patrapipun Hangagem Udheng
 Patrapipun anggenipun ngagem udheng kedah trep, mboten kenging miring,
methongkrong menapadene Jeplak. Kaangkah antawisipun alis kaliyan
wironing udheng wiyaripun setunggal nyari.
Paugeran Hangagem Udheng
 Ngagem Udheng ugi wonten paugeranipun, utaminipun manawi sowan dhateng
Karaton mboten kenging sak sekecanipun piyambak.
1. Ing Karaton Surakarta
a. Udheng Jebehan
 Udheng menika ageing para luhur, inggih menika Ingkang Sinuhun, Para putra
Sentana, kaliyan para abdidalem ingkang hanggadahi Sesebatan Riya nginggil
(KRA), kalebet ingkang anon-anon.
b. Udheng Cekok Mondhol Kuncung
 Agemanipun Bupati Riya, Bupati Sepuh sak pangandhap inggih punika wiwit
saking sesebatanKRAT, KRMT, KRT, RMT, RT, Panewu, Mantri saha Lurah.
Kalebet ingkang anon-anon.
2. Ing Sanjawining Karaton
 Wonten sanjawining Karaton panganggenipun Udheng merdika (bebas),
padhatan ingkang dipun agem Udheng Jebehan, inggih wonten pahargyan
menapa kemawon, kalebet wonten ing kasripahan (layatan).

15. KULAMBI UTAWI RASUKAN
a. Pangertosanipun
 Kados sampun ka-aturaken ing ngajeng, nilih busana
Jawi ing Karaton Surakarta Hadiningrat punika
Iyasanipun ISKS Paku Buwana III, hawit saking
kedadosan wontenipun perjanjen Giyanti Ing warsa 1755
Masehi. Ingkang salajengipun Iyasan punika ngalami
ewah-ewahan sarta monceripun ewah-ewahan rikala
Jumeneng dalem ISKS Paku Buwana IX saha ISKS Paku
Buwana X. gandheng punika naming winates bab
rasukan/ageman adat Jawi ingkang limrah dipunagem
priyantun kakung ing Surakarta wekdal sakpunika,
inggih wiwit jumeneng-dalem Sawargi SISKS Paku
Buwana XII, ingkang kaaturaken kados ing ngandhap
punika.

16. b. Wanguning Kulambi Utawi Rasukan
 Miturut wangunipun, rasukan busana Jawi kakung, ingkang baku
wonten warni kalih inggih punikaAtellah kaliyan Beskap, menggah
sanesipun hanjumbuhaken kaliyan dasaring kulambi sakawit
inggih punika Beskap saha Atellah.

17. 1) Atellah
 Ingkang dipun
wastani Atellah makaten,
awujud jas tutup. Dados wiwit
gulonipun, ing tengah katutup
dumugi sak
pangandhap. Kancingipun
wonten tengah-tengah wiwit
sak ngandhaping Jangga sak
pangandhap, limrahipun
wonten 5 kancing utawi
benik. Dene sisih wingking sak
ngandhap pengkeran dipun
krowok, kangge ngetingalaken
nyengkelit dhuwung.

18. 2) Beskap
 Beskap makaten wujud jas,
gulonipun tutup kanthi kancing
ing sisih tengah. Dene
kapernah jaja (dhadha) sak
pangandhap katutup mawi
tangkepan mangiwa, miring
mangandhap. Kancingipun kiwa
sak pangandhap wonten
tiga. Dene sisih tengen jaja
dipun pasangi kancing (benik)
ugi cacah kalih mapanipun sami
kaliyan kancing ing kiwa,
minongka
pasren. Kadosdene atellah, ing
wingking sak pangandhap
pengkeran dipun krowok,
kangge nyengkelit dhuwung.

19. 3) Sikepan
 Sikepan makaten wangunipun
sami kaliyan Atellah kanthi
bikaan ing tengah, namung
bikaanipun kadamel cupet,
dados mboten saget katutup
kakancingaken. Ing sisih
tengen bikaanipun dipun
pasangi kancing, namung
minongka pasren. Ing
perangan nglebet dipun agemi
rasukan Rompi Pethak, gulon
tutup mawi kancing sisih
tengah sak
pangandhap. Sarehning
agemanipun mboten saget
kakancingaken, pramila
manawi ngagem Rompinipun
tartamtu ketingal.

20. 4) Langenharjan
 Langenharjan punika
satunggaling ageman ingkang
kathah emperipun kaliyan
busana “Barat” inggih punika
Jas bikak kados
TEXIDO. Tegesipun
sakngandhapipun gulu
tutupipun jas kawalik
kaprenahaken mangiwa lan
manengen.
 Kancingipun wonten setunggal
menapa kalih. Sanesipun
pasren. Ing sisih wingking
sakngandhap pengkeran ugi
dipun krowok. Dene rasukan
ingkang wonten nglebet wonten
rangkep kalih. Nglebet
piyambak “Hem” lengan
panjang kanthi gulonipun jejeg
ngadeg manginggil (staande
kraag) dipun paringi dasi kupu-
kupu. Nembe dipun rangkepi
Rompi kancing tengah.

21. 5) Beskap Landhung
 Beskap landhung punika
wangunipun sami
kaliyan beskap limrah, namung
badanipun langkung panjang
kados dene jas limrah. Samanten
ugi wingkingipun mboten dipun
krowok, kajawibeskap
landhung ugi wonten wangun
atellah landhung.
 Kajawi menika taksih wonten
rerangkenipun ageman kasebat
ing nginggil inggih punika ingkang
dipunwastani”Kemejan” inggih
punika rangkepaning gulon saha
rangkepaning pucukan lengen,
awujud kain pethak ingkang
kajahit rangkep wiyaripun kirang
langkung 5 Cm. panjangipun
kaukur sami kaliyan ubengipun
gulon saha pucukan lengen.

22. 6) Taqwa
 Taksih wonten malih ingkang
perlu dipun mangertosi
wontenipun ageman mligi
kagem Ratu utawi Nata inggih
punika busana Taqwa. Busana
punika Iyasanipun Kanjeng
Sunan Kalijaga, mligi kagem
para Nata. Sak punika asring
dipun agem dening ISKS Paku
Buwana XIII
arupi beskap,namung ing sisih
ngajeng (jaja) tangkepipun
panjang dumugi
ngandhap. Dene kulukipun
kanigaran.

23. c. Warnining Kulambi Utawi Rasukan
 Warninipun busana ing Karaton Surakarta kabentenaken
antawisipun atellah kaliyan beskap. Tumrap Atellah warninipun
namung wonten kalih, inggih menika cemeng lan
pethak. Atellah punika kalebet ageman resmi Karaton
Surakarta. Dene beskap kalebet ugi ingkang landhung, ulesipun
saget warni-warni, cemeng, abu-abu, kuning gadhing ijem, lan
sanesipun.

24. d. Paugeran Pangageming Rasukan
1) Ing Karaton Surakarta
 Sampun dados adat lupiya, busana punapa ingkang dipun agem manawi wonten ing
pisowanan, saget kawuningan saking Serat timbalan-dalem. Padatan dipun
bentenaken antawisipun pisowanan ageng saha pisowanan padintenan utawi
limrah. Umumipun manawi pisowanan ageng punika warninipun cemeng. Dene
pisowanan padintenan warninipun merdeka.
a) Pisowanan Ageng
(1) Tumrap Para Santana Dalem Riya Nginggil sesebatan KPH, KP,
KRA agemamnipun sikepan cekak warni cemeng mawi rompi pethak. Udheng
Jebehan, Dhuwung Warangka Ladrang.
(2) Tumrap Abdidalem Bupati Sepuh Riya kanthi sesebatan KRAT agemanipun
Sikepan Cekak warni Cemeng, Udheng Cekok mondhol Kuncung, dhuwung warangka
Ladrang.
(3) Tumrap para sentana dalem, abdidalem, bupati, bupati anom ingkang
sesebatanipun KRMT, KRT, RMT, RT, agemanipun Atellah Cemeng mawi “Passan”,
Udheng Cekok Mondhol Kuncung, Dhuwung warangka Ladrang, nganggar samir.
(4) Abdi-dalem sanesipun Panewu sak pangandhap, agemanipun Atellah Cemeng,
Udheng Cekok mondhol mawi kuncung, dhuwung warangka ladrang, hanganggar
samir.

25. b) Pisowanan Padintenan
 Ing pisowann padintenan, sadaya kemawon inggih putra
sentana-dalem punapadene para Abdi-dalem, agemanipun
beskap sauger mboten cemeng. Kajawi ingkang
kadawuhan mengku damel kadosta Abdi-dalem Juru
Suranata, Ngulama, srabut agemanipun atellah pethak.
2) Ing Sanjawining Karaton
 Busana adat Jawi ingkang sami dipun agem ing sanjawining
Keraton, limrahipun manawi wonten pahargyan mantu,
tumbuk yuswa, supitan, layatan inggih punika beskap.
 (Badhe kaaturaken mligi ing bab Busana Penganten lan
Pahargyan)

26. SETAGEN
a. Pangertosanipun Setagen
 Setagen punika arupi pirantos
kangge nyingseti utawi
ngencengaken tumempelipun
sinjang wonten badan, supados
sampun ngantos mlorod temahan
udhar. Setagen bakalanipun
kadamel saking kain tenun kandel,
benangipun tenun agal, mila radi
kaken. Wiyaripun setagen watawis
2 – 4 M. ulesipun warni-warni,
wonten ingkang cemeng, ijem,
pethak, naming sadaya wau
mboten wigatos, jalaran
mangenipun setagen punika badhe
katutup kaliyan sabuk, wonten
nglebet dados mboten ketingal
saking njawi.

27. b. Patrapipun Mangangge Setagen
 Ing nginggil sampun kaaturaken bilih setagen punika
pirantos kangge ngingseti sinjang. Pramila
sakderengipun dipunsingseti, panganggenipun sinjang
kedah sampun karaos trep, nembe lajeng dipun ubedi
setagen. Anggenipun ngubedi setagen kawiwitan saking
ngandhap, pas nginggil cethik, ubedipun mangiwa,
saben sak ubedan kedah dipun kencengaken,
ubedanipun kaprenahaken samsaya minggah.
Pungkasanipun setagen lajeng dipun peniteni.

28. SABUK
a. Pangertosanipun Sabuk
 Sabuk punika ageman ingkang dipun angge nutupi
setagen. Dados manawi sinjang sampun dipun singseti,
lajeng dipun sinseti malih mawi sabuk, supados setagen
mboten ketingal. Dados kadosdene pasren. Kajawi
punika sabuk mangkenipun ugi badhe dipun angge
nyengkelitaken dhuwung ing sisih wingking. Dados
rehdene ageman rasukan ing wingking krowok, pramila
ingkang ketingal sanes sinjang utawi setagenipun,
ingkang ugi minongka kangge nyengkelitipun dhuwung.

29. b. Jinis Sarta Cakrikipun Sabuk
 Jinis sarta cakripun sabuk punika wonten tiga, inggih punika:
1) Sabuk Cindhe
 Bakalipun ingkang dipun angge saking benang sutra alus ingkang sampun
kacelup kaliyan ules warni-warni. Manawi sampun katenun, sekaranipun
urapi pesagi utawi sawa mawarni-warni ingkang dipun rakit mujudaken
wewangunan ingkang saestu nengsemaken (artistic). Wekdal sakpunika
sampun awis-awis sanget wontenipun. Dene ingkang wonten cakrikipun
memper sabuk cindhe, ananing sanes saking tenunan, naming saking cap-
capan memper cindhe, wujud makaten dipun sebat “Cindhen”.
 Sinaosa sekaranipun kawangun saking maneka warnanipun pesagi pesagi
alit, nanging manawi ingkang kathah (dominan) warninipunn abrit, lajeng
katingal sabuk abrit, semanten ugi ingkang ijem, wungu, kuning lsp.

30. 2) Sabuk Tenunan
 Bahanipun pancen kadamel saking benang tenun limrah, padatan
ulesipun byur polos. Warnanipun wonten ingkang ijem, abrit,
wungu, kuning, lan sanesipun. Kala – kala dipun selipi benang
Jene (emas) ingkang mujudaken garis-garis jene (emas) utawi
kados dene toya jawah, ingkang makaten dipun astani
cakrik “Udan Mas”.
3) Sabuk Celupan
 Inggih punika satunggalintg sabuk ingkang bahanipun pancen
saking celupan kanthi ules mawarni-warni
kadosta: Sindhur, Podhang nusup sari, Uyah sawungkul, ceplok.

31. c. Patrapipun Mangangge Utawi Ngagem Sabuk
 Kados sampun ka-aturaken ing nginggil, panjangipun
sabuk watawis 4 – 5 M. patrapipun ngagem kanthi
kaubedaken badan, kawiwitan saking nginggil, ubedipun
mangiwa. Ubedipun ingkang angka kalih kapernahaken
kirang langkung kalih nyari sak ngandhapipun. Semanten
ugi ubedan ingkang angka tiga kapernahaken kirang
langkung kalih nyari sak ngandhapipun ubedan angka
kalih, makaten sak piturutipun ngantos sap gangsal utawi
nenem. Telas pungkasaning sabuk lajeng dipun peniteni
supados mboten udhar, perlu dipun taliti supados sinjang
punapa dene setagen mboten ketingal.
 Kajawi punika ugi dipun imut-imut, anggenipun miwiti
ubedan sabuk punika benten kaliyan ubedipun
setagen. Manawi ubedipun setagen punika kawiwitan
saking ngandhap minggah supados kenceng. Dene
manawi sabuk ubedipun kawiwitan saking nginggil lajeng
mangandhap supados mangkenipun saget kangge
nyengkelit dhuwung.

32. d. Paugeran Pangangening Sabuk.
 Limrahipun wonten pundi kemawon, manawi sipatipun
pahargyan, agemanipun sabuk merdika. Kajawi mawi
nuju layatan, sabukipun prayogi cemeng polos. Dene
manawi mantu, para ingkang sami bebesanan
sabukipun salindhur.
 Dene ing pisowanan karaton, tumrap para sentana
dalem punapa dene abdidalem ingkang sesebatan Bupati
mangandhap, mboten kepareng ngagem sabuk cindhe.

33. EPEK TIMANG LAN LEREP
a. Pangertosanipun
 Ingkang dipun wastani Epek menika
awujud setut ingkang kadamel saking
bakalan kain bludru, wiyaripun watawis
5 CM, dene panjangipun watawis 120 –
150 CM. kajawi saking bludru epek ugi
wonten ingkang kadamel saking
bubatipun kapal (rambut jaran), rambut
punapa dene surinipun. Bongkotipun
epek dipun pasangi “Timang” utawi
Gesper ingkang dipun angge nyandhet
ubetipun epek, sarta “Lerep” ingkang
kangge nlesepaken tirahaning epek
supados mboten kumlewer.
 Timang (Gesper) sarta lerep, limrahipun
kadamel saking “kuningan” kanthi
rinengga ukiran. Malah kepara
ukiranipun wonten ingkang dipun tretes
inten, barliyan, menapa dene selamaya.

34. b. Warni – warnipun Epek
 Limrahipun Epek wonten tiga cacahipun, inggih punika:
1) Epek Polos
 Epek punika kadamel saking bludru polos, ulesipun wonten
ingkang warni biru, abrit, cemeng, wungu, lan sapanungalipun.
2) Epek Blodiran
 Limrahipun epek punika kadamel saking bludru, lajeng dipun
bolder mawarni-warni. Wonten ingkang cakrik untu walang utawi
ombak banyu, wonten ingkang arupi sekaran ron pakis.
3) Epek Rambut
 Inggih punika epek ingkang kadamel saking bubatipun kapal
(jaran) warni cemeng.

35. c. Paugeran Mangangge Epek
 Caranipun hangagem epek punika ka-ubedaken wonten sabuk,
ubedipun mangiwa, tegesipun timang kaprenahaken sisih
kiwa. Anggenipun ngubedaken epek, ka-angkah wiyaripun
antawisipun epek ngandhap kaliyan sabuk sisih ngandhap kirang
langkung 2.5 nyari (kalih setengah nyari). Dene timangipun
kapernahaken wonten ngajeng trep tengah-tengah. Wonten ing
pabrayan umum jinis epek ingkang dipun agem warninipun merdika
mboten wonten awisanipun. Naming manawi nuju layatan, prayogi
hangagem sabuk cemeng.
 Manawi sowan dhateng karaton, tumrap para putra Santana dalem
menapadene abdidalem ingkang sesebatanipun bupati sak
pangandhap mboten kepareng hangagem epek ingkang boldiran untu
walang punapa dene ombak banyu. Prayoginipun hangagem ingkang
polos. Bab warni kasumanggakaken miturut paugeran ingkang dipun
remeni.
 Gegandhengan kaliyan paugeran hangagem epek lan sabuk, warah
dalem Ingkang Sinuhun Kangjeng Susuhunan Paku Buwana Kaping IX
Karaton Surakarta Hadiningrat paring wewarah tumrap paugeran
hangagem sabuk ingkang kajumbuhaen kaliyan epek lan
lerepipun. Dene wujudipun kados ingkang ka-aturaken ing seratan
punika.

36. No Warni Sabuk Epek Aranipun Watak
Panganggeni
pun
01 Ungu Ijem Wredha
Ginugah
Ayem,
Wredha/Siang
02 Ijem Abrit Mudha
Rumagang
Trengginas,Mu
dha/S/D
03 Biru Abrit Satriya
mangsah
Trampil
mapan,
nudha,
wredha/S/D
04 Jambu
/jambon/
Biru/cemeng/
ungu
Narendratama Sabar, menep,
S/D
05 Jenar /Kuning Biru / Cemeng Candra
Sumunar
Sabar, maton,
S/D
06 Kapuranta
(abrit anem)
Biru
/Cemeng/Ung
u
Surya Sumirat Tan
Swala/Mudha,
S/D

37. SINJANG UTAWI NYAMPING
a. Pangertosanipun Sinjang
Sinjang basanipun ngoko Jarik utawi Jarit kramanipun inggil
“Nyamping’. Inggih punika arupi kain bathik ingkang dipun agem
kanthi ka-ubedaken ing badan nutupi jaja sak pangandhap, dene
watesipun suku ing nginggil polok.
b. Warninipun Sinjang
Sinjang limrah ukuran limrah watawis 110 x 260 cm. sinjang
Kampuh utawi Dodot langkung panjang katimbang sinjang
limrah, inggih punika 4 panjangipun sinjang limrah.
Bab warnining sinjang manawi saperangan ulesipun cemeng,
dipun wastani Latar Cemeng. Dene saperangan ageng
ulesipun pethak dipun wastani “Bledhak” utawi latar putih.

38. C. Caranipun Hangagem Sinjang
Manawi badhe hangagem sinjang, langkung rumiyin
kedah dipun damel wironipun, inggih punika wiwit
saking pinggiraning sinjang (seretan/Tumpal) dipun
lempit wolak-walik ngantos 2/3 panjangipun sinjang.
Wiyaripun saben lempitaning wiron manawi kagem
kakung kirang langkung 7 CM. dene wiron kagem putri
kirang langkung 3.5 CM.
Lempitaning wiron ingkang sepisan ingkang ngemot
seretaning kaprenahaken wonten ing lebet, supados
manawi dipun- agem seretipun mboten ketingal (Gagrag
Surakarta) dene Ngayojakarta seretipun kedah ketingal.

39. d. Paugeran Ngagem Sinjang
1) Wonten Ing Karaton
Manawi sowan Karaton nyarengi timbalan menapa kemawon,
tumrap sentana utawi abdi dalem ingkang sesebatanipun
Bupati sak pangandhap, mboten kepareng ngagem sinjang
cakrik lereng. Dene ingkang sesebatanipun ria nginggil
(harya) sakp[enginggil cakrikipun merdika.
2) Wonten Ing Sanjawining Karaton
Sinjang ingkang dipun agem wonten sanjawining Karaton
kagem sinten kemawon merdika, mboten wonten awisan
menapa-menapa. Kajawi sinjang truntum menika mligi kagem
pahargyan mantu, dipun agem dening para ingkang sami
bebesanan.
Bab sinjang dodot sak menika sampun awis-awis dipun-angge,
manawi kala rumiyin ing Alam jumenengipun ISKS Paku
Buwana X, manawi pisowanan ageng para abdidalem kedah
mangangge sinjang dodot.

40. Dhuwung
a. Pangertosan
Dhuwung, basanipun ngoko keris, krama inggilipun
wangkingan arupi wujud sanjata tumrap tiyang Jawi
ingkang sanget adi luhung. Kawastanan adiluhung
amarji sak donya mboten wonten tandhingipun. Wiwit
saking padamelanipun ingkang rungsit, rawit, kanthi
telaten, sabar sarta eneping manah.
b. Jinisipun Dhuwung Miturut Warangkanipun
1) Warangka Gayaman
Warangka Gayaman makaten ngajeng lan wingking,
irah-irahan wangunipun sami inggih menika
pupak/punggel.

41. 2) Warangka Ladrang
Inggih menika satunggaling warangka ingkang irah-irahipun
perangan ngajeng mlungker dhateng mlebet, dene ingkang
wingking langkung panjang sarta njepapang, pucukipun
lancip.Irah-irahan ugi radi minggah supados ketingal gagah
manawi dipun agem.
C. Peranganipun Dhuwung
1) Ukiran
2) Mendhak kaliyan Selut
3) Warangka
4) Pendhok
5) Wilahan

43. Samir
a. Pangertosanipun Samir
Samir makaten kalebet perabot busana Jawi Karaton
Surakarta Hadiningrat, mligi manawi sowan dhateng Karaton
minongka tandha bilih abdidalem kalawau, nembe nampi
ayahan. Dados wonten pasrawungan mboten perlu ngagem
samir.
b. Wujudipun
Samir wujudipun arupi kain ingkang kawangun pesagi lan
panjangipun 1,2 meter. Dene wiyaripun 6 cm. bahanipun kain
karangkep lan kajahit, ing sisih suwalik warninipun abrit polos,
dene suwalikun warni dasaripun jene nanging pinggiripun
kaplisir warni abrit wiyaripun plisir abrit kirang langkung 1 cm.
dene bongkot pucukipun samir dipun pasangi gombyok kuning.

45. c. Patrapipun Ngagem Samir
1) Samir katekuk dados sepalih, gombyokipun manunggal ingkang
jene wonten sisih nglebet.
2) Saksampunipun katekuk malih dados sak pra sekawan,
3) Salajengipun perangan ingkang mboten wonten gombyokipun
katlesepaken dhateng epek ing sisih tengenipun, saking
ngandhap kadudud manginggil ngantos sepalih bagian. Lajeng
kaklembrehaken. Ingkang mboten mawi gombyok kaprenah
wonten sanjawining epek. Dene mangke manawi pikantuk
dhawuh ayahan, samir kadudut saking epek,kawedharaken
lajeng dipun kalungaken ing jangga. Gombyokipun
kaprenahaken wonten ngajeng badan. Amrih boten ucul utawi
mlorod samir katangsulaken kados dene ngagem desi.
4) Kajawi sowan Keraton, samir ugi kaagem manawi tindhak
dhateng Pajimatan luhur.

46. d. Werdinipun Samir
Ingkang baku ing samir warni kuningipun, ingkang hanggadhahi
teges janur kuning, ingkang miturut kapitadosan nyaketaken
daya alus ingkang sae sarta nebihaken daya alus ingkang awon.

47. Canela
Canela yaiku selop utawa sandal kang nduweni arti canthelna jroning
nala.
Filosofi:
Yen nyembah gusti Allah kudu saka lair nganthi bathin, pasrah ing
njero ati marang kuasaning Gusti Allah.