1. QENDRUESHMERIA (SOLIDITETI)
Pjesa më e madhe e detaleve të
makinave në industri përgatiten prej metaleve
dhe lidhjeve të tyre. Për të përcaktuar drejt
llojin e metalit më të përshtatshëm për një
detal çfarëdo, duhet të njihen vetitë e tyre.
Ndër vetitë më kryesore të metaleve
mund të përmenden:
-vetitë fizike,
-kimike,
-mekanike dhe
-teknologjike.

2. Vetitë fizike kanë të bëjnë me ngjyrën,
dendësinë,
temperaturën
e
shkrirjes,
përcjellshmërinë e nxehtësisë dhe të
elektricitetit etj.
Vetitë kimike të metaleve konsistojnë në
aftësinë e tyre për të vepruar me elemente
ose substanca të tjera. Prej tyre më të
rëndësishme janë vetitë e metaleve për t ,i
qëndruar veprimit të kripërave, bazave
acideve etj.

3. Vetitë mekanike të materialeve në
krahasim me vetitë kimike dhe fizike janë
dukshëm më të rëndësishme ngase mbi
bazën
e
këtyre
vetive
bëhet
edhe
dimenzionimi i detaleve dhe pajisjeve.
Me
ndihmën e vetive mekanike është e mundur
që në mënyrë të mirëfilltë të vlerësohet
cilësia (kualiteti) i materialeve gjatë kontrollit
hyrës të gjysmëprodukteve, gjegjësisht gjatë
kontrollit përfundimtarë të produkteve të
gatshme. Në bazë të vetive mekanike të
materialeve përcaktohen edhe parametrat
teknologjik gjatë procesit të prodhimit.

4. Vetitë
mekanike
të
materialeve,
ngjashëm si edhe vetitë tjera të tyre varen
nga gjendja strukturore e materialeve e cila
përcaktohet nga përbërja kimike e tyre dhe
nga historiku i përftimit, respektivisht
përpunimit.
Pra, me zgjedhjen e përbërjes kimike
dhe të procesit teknologjik të përftimit,
respektivisht përpunimit arrihet qëllimi i
dëshiruar, gjegjësisht rregullimi i vetive
mekanike të materialeve dhe sigurohet
performanca e tyre.

6. Ndikimi i teknologjise se perpunimit ne vetite
e materialit

7. Duke e njohur korrelacionin „gjendja
strukturore-vetitë mekanike“ është e mundur
të llogariten vetitë mekanike duke shfrytëzuar
parametrat mikro (strukturorë). Mirëpo,
fatkeqësisht kjo është e mundur vetëm për
materiale me strukturë ideale, ngase te
materialet me strukturë reale janë të
pranishëm defektet mikro (strkturore) të cilët
nuk është e mundur në mënyrë ekzakte të
vërehen dhe të përfaqësohen në llogaritje.

8. Vetitë mekanike më të rëndësishme janë:
-qëndrueshmëria,
-moduli i elasticitetit,
-plasticiteti,
-fortësia,
-viskoziteti
dinamik
(shtalbësiaqëndresa në goditje)
-lodhja,
-shkarja

9. Aftesia e materialeve per ti rezistuar
veprimit te ngarkesave te jashtme deri ne
thyerje njihet me termin qendrueshmeri
(soliditet).

10. Trupi pa
ngarkese
Ngarkese ne
prerje
Ngarkese
ne terheqje
Ngarkese ne
shtypje
Ngarkese ne
perdredhje
Ngarkese ne lakim
Ngarkese e kombinuar

11. Llojet e ngarkesave

12. Forces
This cylinder
is in Tension
This cylinder is
in compression
Flexural (bending)
stress
Shear
Stress
Tension,
Compression,
bending and
shear

13. Korrelacioni ndermjet sforcimit dhe
deformimit

14. Qendrueshmeria maksimale
Shkaterrimi
Rm(Mpa)
Deformimi plastik
Kufiri i rrjedhshmerise
Re(Mpa)
Deformimi elastik
0.2%
Zgjatimi –A (%)

22. Qendrueshmeria maksimale ne terheqje per
materiale te ndryshme

24. Viskoziteti dinamik per materiale te ndryshme

28. Nëse analizohet pjesa lineare e
diagramit σ-ε, mund të shihet se drejtimi i
drejtzës mund të paraqitet me shprehjen:
Ut tensio, sic vis
– As the extension, so
the force
Konstanta E quhet moduli i elasticitetit
ose moduli i Youngut dhe paraqet vetinë e
materialeve që varen drejtpërdrejti nga
qëndrueshmëria e lidhjeve në mes atomeve të
rrjetës kristalore ose të strukturës amorfe. Sa
më e qëndrueshme të jetë lidhja aq më I madh
do të jetë moduli i elasticitetit.

29. Vlera e modulit të elasticitetit për
disa materiale konstruktive është dhënë në
tabelën në vazhdim.
Vlera e modulit të elasticitetit për
disa materiale konstruktive.

30. Deformimi linear
F
A
σ = F/A
(Njesia: N/m2 ose MPa)

31. Moduli i elasticitetit

32. Deformi tangjencial (rreshqitje-shkarje)

34. Ne
literature
haset
edhe
termi
qendrueshmeria teorike (ideale).
-Qendrueshmeria teorike (ideale), qe
Ne varesi te kahut te veprimit mund te jete:
-Qendrueshmeria ne terheqje qe i dedikohet
sforcimit normal-σ
-Qendrueshmeria ne prerje qe i dedikohet
sforcimit ne prerje (sforcimit tangjencial)-τ.

36. Rrafshi
rreshqijes

43. Qendrueshmeria teorike (ideale), ne
terheqje, respektivisht sforcimi ne
terheqje percaktohet nga relacioni:
σteorik
E
≈
10
E-moduli i elasticitetit

44. • Ne literature mund te haset edhe relacioni i
meposhtem qe tregon shtrirjen e vlerave te
qendrueshmerise dinamike:
E
E
 σ teorik 
5
10
42000 MPa  σ teorik  21000 MPa

45. τ teorik
G b
≤
2π d
G-moduli i rreshqitjes
b-vektori i Burgersit
d-distanca ndermjet rrafsheve kristalore
Nese merret b=d, atehere:

46. τ teorik
τ teorik ≤
G
≤
2π
81000
2 x 3,14
≤ 12900 MPa

47. • Per vleresimin e trupave monokristalore
shpeshhere merret parasysh edhe
relacioni:
τ teorik
G
≈
30

48. -Qendrueshmeria teorike e materialeve
paraqet qendresen ndaj shkaterrimit te lidhjes
atomike, respektivisht qendresen e materialit
ideal pa difekte te rrjetes kristalore, sic jane:
-vendet vakante,
-dislokacionet,
-gabimet e paketimit e keshtu me radhe.
-Ne vitin 1933 Taylori, Polany dhe
Orowani
parashikuan
teorine
e
dislokacioneve e cila u vertetua ne vitin 1950
me zbulimin e mikroskopit elektronik.

49. • Keto shkencetare ne baze te teorise se
dislokacioneve vertetuan se ekziston
dallim i madh i qendrueshmerise
ndermjet materialeve ideale dhe reale
dhe ky dallim mund te jete prej 101000 here.

51. • The
discrepancy
between
the
molecular cohesive forces and the
observed tensile strength of real
material solids has been attributed by
Griffith (1920) to the presence of planar
defects or cracks that are since
referred to as the Griffith cracks

52. Shqyrtimet qe behen ne kuader te
mekanikes se shkaterrimit nisen nga
parimi se ne te gjithe materialet jane te
pranishem
difekete-gabime
te
brendshme
dhe
shkaterrimi,
respektivisht thyerja ndodh ne vlera
shume me te vogla se sforcimi teorik.

54. Varësia e qëndrueshmërisë së fibrave të
qelqit nga trashësia