1. TEMA 2
A REPRESENTACIÓN DA TERRA: OS MAPAS
1º ESO

2. INTRODUCIÓN
● Un mapa é a representación de toda a Terra ou dunha parte dela. A cartografía
é a ciencia que se encarga de elaborar os mapas.
● Antigamente, a confección dos mapas era lenta e difícil, xa que se debuxaban a
partir de observacións sobre o terreo e mediante complicados cálculos matemáticos.
● Na actualidade, os mapas realízanse a partir de fotografías aéreas e imaxes
obtidas por satélites artificiais. Estas imaxes son transmitidas de xeito
inmediato e mesmo poden ser consultadas a través da Internet.
● As novas tecnoloxías tamén teñen a súa aplicación no campo da cartografía, como,
por exemplo, os Sistemas de Posicionamento Global (GPS).

3. 1
A LATITUDE E A LONXITUDE

4. COORDENADAS XEOGRÁFICAS:
PARALELOS E MERIDIANOS
● Coa finalidade de calcular a distancia entre os distintos lugares da Terra, para
determinar a localización dunha persoa, dunha cidade, a situación dunha montaña, etc.,
creouse un sistema de localización exacto: as coordenadas xeográficas.
● As coordenadas xeográficas son unhas liñas imaxinarias –os paralelos e mais os
meridianos– que aparecen nos globos terráqueos e nos mapas formando unha
especie de malla ou de cuadrícula.
● Os paralelos son liñas imaxinarias que rodean a Terra e que son paralelas ao
Ecuador.
– O Ecuador é o paralelo 0° e o de maior circunferencia, porque rodea a Terra pola
súa parte máis ancha, dividíndoa en dúas partes: o hemisferio Norte e o
hemisferio Sur.
– Outros paralelos importantes, menores que o Ecuador, son o Trópico de Cáncer e
o Trópico de Capricornio, o Círculo Polar Ártico e o Círculo Polar Antártico.
● Os meridianos son liñas imaxinarias trazadas de Norte a Sur, de polo a polo.
– O meridiano de referencia é o meridiano 0°, ou de Greenwich, a partir do cal se
ordenan os restantes, cara ao Leste e cara ao Oeste.
– Os meridianos, ademais de utilizárense para situar con precisión un lugar do
planeta, serven tamén para establecer as divisións dos fusos horarios e coñecer
así as distintas zonas horarias da Terra.

5. PARALELOS
MERIDIANOS

6. LOCALIZACIÓN EXACTA DUN PUNTO DA TERRA
● Para situar exactamente un punto da Terra
hai que buscar o paralelo e mais o
meridiano que pasan por ese punto, isto é,
coñecer as súas coordenadas xeográficas:
– A latitude é a distancia entre calquera
punto da superficie terrestre e o
paralelo 0° ou Ecuador. Pode ser Norte
(N) ou Sur (S). Así falamos, por exemplo,
do paralelo 20° N para distinguilo do
paralelo 20° S.
– A lonxitude é a distancia entre calquera
punto da superficie terrestre e o
meridiano 0° ou de Greenwich. Pode
ser Leste (E), ou Oeste (O). Así dicimos
meridiano 60° L para distinguilo do
meridiano 60° O.

7. APRENDE A BUSCAR A LOCALIZACIÓN
EXACTA DE TERRITORIOS
● O conxunto de paralelos e meridianos da Terra forma unha cuadrícula.
Calquera país ou territorio pódese situar exactamente indicando os paralelos e
meridianos que pasan polo devandito punto e que nos indican a
latitude e mais a lonxitude:
● Como se miden os paralelos:
– Como a Terra é unha esfera e toda circunferencia ten 360°, a distancia entre
o Ecuador e mais o polo é dun cuarto de círculo e, xa que logo, de 90°.
– A cada grao de latitude correspóndelle un paralelo. Partindo do paralelo 0°,
ou Ecuador, existirán 90 paralelos ao Norte e 90 paralelos ao Sur.
● Como se miden os meridianos:
– A cada grao de lonxitude correspóndelle un meridiano. Desde o meridiano
0° ou de Greenwich existen 180 meridianos cara ao Leste e 180 meridianos
cara ao Oeste, que suman en total os 360° da circunferencia.

8. 2
A REPRESENTACIÓN DA TERRA

9. OS MAPAS E AS PROXECCIÓNS
● A Terra ten a forma dunha esfera case perfecta. Polo tanto, o mellor xeito de representala é
mediante o globo terráqueo, que vén ser como unha maqueta do mundo.
● Para estudar polo miúdo algunha parte da Terra deberiamos dispoñer dun globo tan
grande que sería imposible construílo e manipulalo.
● É por iso que os cartógrafos (persoas especializadas na realización de mapas) idearon unha
forma para poder reproducir a imaxe esférica do noso planeta sobre unha superficie
plana: os mapas.
● Os mapas son representacións planas de toda a superficie da Terra ou dunha parte dela.
● Dado que proxectar de maneira exacta unha superficie esférica sobre unha superficie
plana é imposible, ideáronse distintos tipos de proxeccións cartográficas que intentan
resolver esta dificultade. As máis utilizadas son:
● Proxección cilíndrica. Os mapas debúxanse proxectando os puntos da esfera sobre un
cilindro.
● Proxección cónica. Cada punto da esfera terrestre proxéctase sobre un cono imaxinario.
● Proxección plana ou cenital. Os mapas son o resultado de proxectar os distintos puntos da
esfera terrestre sobre un plano tanxente.

10. PROXECCIÓNS

11. A ESCALA DOS MAPAS
● A escala indícanos cantas veces se reduciu unha zona xeográfica real para poder ser
representada no mapa.
● Nos mapas e mais nos planos a escala aparece escrita de forma numérica (unha
fracción) e de forma gráfica (unha liña recta dividida en segmentos).
● Na escala 1:1000000, o denominador da fracción indica a proporción que existe entre o
mapa e o territorio, isto é, un centímetro do mapa ha de equivaler na realidade a 1000000
de centímetros (10 km).
● En función da escala pódense distinguir:
– Mapas a grande escala. Neles o número do
denominador é pequeno, abranguen menos
territorio pero teñen un detalle de información
maior; por exemplo, unha localidade.
– Mapas a pequena escala. Aquí o denominador
da escala é grande, abrangue un territorio
extenso pero cun detalle de información menor;
por exemplo, un continente.

12. Fragmento dun mapa correspondente á
Coruña a grande escala, 1:25000.
.
Fragmento dun mapa da
mesma zona que o anterior,
A Coruña, a escala máis
pequena, 1:500000

13. 3
OS MAPAS

14. TIPOS DE MAPAS
Mapas topográficos
● Os mapas topográficos son mapas de tipo xeral que inclúen información tanto de
aspectos físicos coma humanos.
● Escalas máis comúns: entre 1:25000 e 1:100000.
Mapas temáticos
● Os mapas temáticos reflicten un aspecto ou feito concreto da realidade:
– Climáticos. Recollen información de precipitacións, temperaturas, tipos de
climas…
– Recursos económicos. Reúnen información sobre agricultura, pesca, minaría,
gandaría, industria, turismo, etc.
– Poboación. Indican aspectos como a densidade de poboación, migracións,
natalidade, mortalidade, núcleos urbanos, etc.
– Políticos. Inclúen os límites políticos e administrativos de países, capitais e
doutras poboacións.
– Comunicacións. Amosan o trazado de estradas e ferrocarrís, así como a
localización de portos, aeroportos, etc.
– Relevo. Están indicadas as cordilleiras e montañas coas súas altitudes, as
chairas, as mesetas, os ríos, os accidentes costeiros, etc.

15. Sección dun mapa topográfico de Navia de Suarna, a escala 1:25.000

16. OS SIGNOS CONVENCIONAIS E A LECTURA DUN MAPA
● Cada un dos elementos que aparecen no
mapa represéntase mediante un símbolo ou
unha cor. Aos símbolos denomínaselles
signos convencionais. Reciben ese nome
porque se utilizan de xeito habitual en
todos os mapas: cores, liñas, puntos,...
● Na lenda aparecen os signos
convencionais xunto ao seu significado.
● Ler un mapa é aprender a localizar e a
interpretar a información que está
representada. Pasos:
– Ler e interpretar a escala cartográfica.
– Observar e recoñecer os símbolos da
lenda.
– Confrontar a información consultando
outros mapas, fotografías, textos, etc.

17. TRABALLAR CON MAPAS: A ESCALA

18. ● A escala gráfica dos mapas permíteche coñecer a distancia real en liña recta entre dous
puntos.
● Para calcular a distancia real entre dous puntos, partindo da escala gráfica, debes realizar os
seguintes pasos:
● Busca no mapa os dous puntos entre os cales queres saber a distancia real que os
separa.
– Mide cunha regra a lonxitude da escala gráfica, observa a lonxitude que representa e
apunta eses datos.
● Mide cunha regra a distancia en liña recta entre os dous puntos.
● Busca no mapa as cidades de Santiago de Compostela e Lisboa e mide a distancia que as
separa. Apunta este dato no teu caderno.
● Para calcular a distancia real entre os dous puntos do mapa debes realizar unha regra de tres.
●
Observa como calculala.
TRABALLAR CON MAPAS: A ESCALA

19. TRABALLAR CON MAPAS: O MAPA TOPOGRÁFICO
As curvas de nivel son liñas de cor marrón que unen puntos situados á
mesma altitude. A distancia entre as curvas de nivel indica como é o relevo.
Sección do Mapa Topográfico da zona de Cervantes. Escala 1:25.000.