1. ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ (1864-1936) Ελένη Παπαδοπούλου, φιλόλογος

2. Τη νύχτα της 14ης Αυγούστου πρός 15η Αυγούστου του 1909, εκδηλώθηκε κίνημα υπό την αρχηγία του συνταγματάρχη Νικόλαου Ζορμπά, αρχηγού του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Τα αιτήματα των κινηματιών ήταν κάθε άλλο παρά ριζοσπαστικά, ωστόσο όσον αφορά τη Δυναστεία απαιτούσε την απομάκρυνση των Πριγκίπων από το στράτευμα. Ακολούθησε περίοδος πολιτικής ανωμαλίας και ο Γεώργιος, όπως και ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, είδαν στο πρόσωπο του Ελευθερίου Βενιζέλου τη μοναδική λύση από το αδιέξοδο. Το κίνημα αυτό ήταν η πρώτη δυναμική παρέμβαση των αξιωματικών στην πολιτική ζωή της χώρας. Από τότε αρχίζει και διαμορφώνεται, εκτός από το Παλάτι, τη Βουλή, ένας τρίτος πόλος εξουσίας. Αυτός του Στρατού, που από το 1909 έως το 1974 θα παρεμβαίνει συχνά στην πολιτική ζωή του τόπου. Το Κίνημα στο Γουδί, 1909

3. O Ελευθέριος Βενιζέλος γεννήθηκε στις Μουρνιές, κοντά στα Χανιά, και ήταν γιος του Κυριάκου και της Στυλιανής. Το 1881-86 σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και κατόπιν επέστρεψε στην Κρήτη για να ασκήσει τη δικηγορία. Γρήγορα όμως τον τράβηξε η πολιτική. H Κρήτη τότε, επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, φλεγόταν, όπως πάντα, από τον πόθο της ανεξαρτησίας και της ένωσης με την Ελλάδα. Αλλά οι πολιτικές δυνάμεις του νησιού δεν ομονοούσαν ως προς τον τρόπο και τον χρόνο της επιδίωξης των πολυπόθητων σκοπών. Οι τριβές ανάμεσα στις δύο παρατάξεις που είχαν σχηματιστεί, τη συντηρητική και τη φιλελεύθερη, ήταν έντονες.

4. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής στην τοπική συνέλευση με τη φιλελεύθερη παράταξη το 1887. Οταν οι τουρκικές αγριότητες προκάλεσαν μία ακόμη επανάσταση των Κρητών, το 1895, ο Βενιζέλος διαδραμάτισε ηγετικό ρόλο. Αλλά η εξέγερση επέπρωτο να έχει λυπηρό τέλος. Οδήγησε στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και στην ήττα της Ελλάδας. Ιδρύθηκε τότε η αυτόνομη Κρητική Πολιτεία με επικεφαλής ύπατο αρμοστή, θέση στην οποία οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, με εισήγηση της Ρωσίας, διόρισαν τον πρίγκιπα Γεώργιο, δευτερότοκο γιο του βασιλιά Γεωργίου A'. Στην κυβέρνηση που σχηματίστηκε ο Βενιζέλος ανέλαβε το υπουργείο Δικαιοσύνης. Αλλά οι δύο άνδρες δεν άργησαν να έλθουν σε σύγκρουση. Με την αυταρχικότητα που χαρακτήριζε την όλη συμπεριφορά του ο πρίγκιπας Γεώργιος απέλυσε τον Βενιζέλο, το 1901. H εχθρότητα ανάμεσα στον ύπατο αρμοστή και στον πολιτικό κορυφώθηκε με την επανάσταση του Θερίσου, το 1905, κατά την οποία ο Βενιζέλος κήρυξε την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Ο πρίγκιπας Γεώργιος παραιτήθηκε.

5. Ο Βενιζέλος κυριάρχησε έκτοτε στην πολιτική ζωή της Κρήτης, και το 1910 αναδείχθηκε πρωθυπουργός της. Αλλά και στην κυρίως Ελλάδα συνέβαιναν ήδη την ίδια περίοδο σημαντικά γεγονότα. Το 1909 είχε γίνει η επανάσταση του Γουδί, έργο του Στρατιωτικού Συνδέσμου, οργάνωσης αξιωματικών η οποία απέβλεπε στην εξυγίανση της πολιτικής ζωής της χώρας. Ο Βενιζέλος, του οποίου το κύρος και η δημοτικότητα είχαν πλέον καταστεί πανελλήνια, κλήθηκε στην Αθήνα, πρώτα για να προσφέρει τις συμβουλές του και κατόπιν για να αναλάβει την πρωθυπουργία της χώρας.

6. H πρώτη κυβέρνηση Βενιζέλου ορκίστηκε στις 6 Οκτωβρίου 1910. Εκτοτε ο Βενιζέλος διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδας επτά φορές για συνολικό διάστημα δώδεκα ετών και πέντε μηνών. Υπήρξε προοδευτικός πολιτικός, εφάρμοσε πολλά φιλεργατικά μέτρα, πρωτοποριακά για την εποχή του, και αναμόρφωσε εκ βάθρων τους θεσμούς του ελληνικού κράτους. Μεγάλα τμήματα του ελληνικού λαού τον λάτρεψαν κυριολεκτικά, αλλά οι εχθροί του τον πολέμησαν λυσσαλέα, αν και συνήθως όχι δικαιολογημένα. Δύο φορές αποπειράθηκαν να τον δολοφονήσουν, την πρώτη στο Παρίσι το 1920 και τη δεύτερη στη λεωφόρο Κηφισιάς το 1933. Ωστόσο ούτε αυτοί δεν αρνούνται ότι ο Βενιζέλος υπήρξε ο σημαντικότερος έλληνας πολιτικός του 20ού αιώνα. Το κορυφαίο γεγονός στην πολυτάραχη σταδιοδρομία του Βενιζέλου υπήρξε ο λεγόμενος Εθνικός Διχασμός.

9. Το 1914, ένα χρόνο μετά τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913), των οποίων ο Βενιζέλος υπήρξε ο αδιαμφισβήτητος πρωτεργάτης, εξερράγη ο A' Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο Βενιζέλος διείδε έγκαιρα ότι η νίκη τελικά θα στεφάνωνε τα όπλα των δυνάμεων της Αντάντ (Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας) και τάχθηκε υπέρ της εισόδου της Ελλάδας στον πόλεμο παρά τω πλευρώ της. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, που είχε διαδεχθεί τον πατέρα του Γεώργιο A' και του οποίου η σύζυγος βασίλισσα Σοφία ήταν αδελφή του Κάιζερ Γουλιέλμου B' της Γερμανίας, ήθελε να τηρήσει η Ελλάδα ουδετερότητα, η οποία έμμεσα ευνοούσε τις Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Τουρκία αλλά και Βουλγαρία). H διαφωνία αυτή οδήγησε στη δημιουργία δύο κρατών, όταν το 1916 ο Βενιζέλος σχημάτισε προσωρινή κυβέρνηση πρώτα στην Κρήτη και κατόπιν στη Θεσσαλονίκη. Μαζί του συνέπραξε και η Επιτροπή Εθνικής Αμύνης που είχε συγκροτηθεί λίγο ενωρίτερα. Τον επόμενο χρόνο ο Κωνσταντίνος εγκατέλειψε τον θρόνο και τη χώρα και η Ελλάδα επανενώθηκε υπό τον Βενιζέλο και εισήλθε στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Τα εδαφικά κέρδη της Ελλάδας από τη συμμετοχή της στον πόλεμο, από τον οποίο εξήλθε νικήτρια, υπήρξαν τεράστια. Τα περισσότερα όμως χάθηκαν στη συνέχεια λόγω της ασύνετης πολιτικής των κυβερνήσεων που διαδέχθηκαν τον Βενιζέλο μετά την ήττα του στις εκλογές του 1920 και την αναχώρησή του στο εξωτερικό. Αλλά και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 ο Βενιζέλος κλήθηκε, αν και εκτός κυβερνήσεως, να διαπραγματευθεί τη διευθέτηση των διαφορών με την Τουρκία και τη σύναψη ειρήνης.

10. ΑΠΟΨΗ ΠΟΛΕΜΟΥ

11. Με εξαίρεση τη σύντομη παρουσία του στην πρωθυπουργία της χώρας το 1924 ο Βενιζέλος δεν επανήλθε στην επίσημη πολιτική σκηνή παρά την τετραετία 1928-32, που ήταν και η τελευταία περίοδος κατά την οποία διετέλεσε πρωθυπουργός. Μετά την αποτυχία του δημοκρατικού κινήματος του 1935 ο Βενιζέλος πρόλαβε να διαφύγει στο εξωτερικό. Οι αντίπαλοί του τον καταδίκασαν ερήμην εις θάνατον. Έ να χρόνο αργότερα ο Ελευθέριος Βενιζέλος πέθανε στο Παρίσι από εγκεφαλική συμφόρηση. H σορός του μεταφέρθηκε στην Κρήτη, και τον ενταφιασμό του στο Ακρωτήρι παρακολούθησε θρηνώντας σύσσωμος ο κρητικός λαός.

13. Μουσική: Παραδοσιακό, διασκευή: Σταύρος Ξαρχάκος Στίχοι: Παραδοσιακό Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία που έδιωξε απ' την Αθήνα τα θηρία που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες τους ψευταράδες και τους μασκαράδες Και στην άμυνα εκεί όλοι οι αξιωματικοί πολεμάει κι ο Βενιζέλος που αυτός θα φέρει τέλος και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας τον ήρωα της εθνικής αμύνης που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς Της αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά και του δώσαν τα βρακιά του για να πάει στη δουλειά του τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόι Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορά μας τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού Της αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά της αμύνης το καπέλο έφερε το Βενιζέλο της αμύνης το σκουφάκι έφερε το Λευτεράκη