‘लक्षणा’
काव्यप्रकाश
BA. संस्कृत TY (Spl.)
Deccan Education Society's
Fergusson College (Autonomous), Pune.
Department of Sanskrit.
- Sandeepsagar.

लक्षणालक्षणम्
मुख्यार्थबाधेतद्योगेरूढितोऽर् प्रयोजनात्।
अन्योऽर्ो लक्ष्यतेयत्सालक्षणारोढिताढिया॥

लक्षणा
मुख्यार्थबाधे तद्योगे रूढितोऽर् प्रयोजनात्।
अन्योऽर्ो लक्ष्यते यत्सा लक्षणारोढिता ढिया॥
१. मुख्यार्थबाध
२. योग (लक्षार्ाथचा मुख्यार्ाथशी संबंध)
३. रुि अर्थ, प्रयोजन
कमथढण कु शलः। - कायथ करण्यात
मुख्य – कुशान् लाढत आदत्ते इढत
अन्य – दक्ष, प्रवीण.
कमथढण कु शलः। - (रुि अर्थ)
गङ्गायाां घोषः । - (प्रयोजन अर्थ)
मुख्यार्थबाध
अन्वयानुििढत्त- गङ्गायां घोषः ।
तात्त्ियाथनुििढत्त -
(नागेशभट्ट – काकेभ्यो दढध रक्षताम् ।)

लक्षणा
स्वढसद्धये िराक्षेि: िरार्ं स्वसमिथणम्।
उिादानं लक्षणंचेत्युक्ता शुद्धेव सा ढिधा॥
स्वढसद्धये िराक्षेि: िरार्ंस्वसमिथणम्

लक्षणा
स्वढसद्धये िराक्षेि: िरार्ं स्वसमिथणम्।
उिादानं लक्षणंचेत्युक्ता शुद्धेव सा ढिधा॥
शुद्धा लक्षणा
उिादान लक्षणा लक्षण लक्षणा
कु न्ताः प्रढिशढन्त। - (भाले प्रवेश करतात)
स्वढसद्धये िराक्षेि:
भाले वाले (धारण केलेले) प्रवेश करतात.
गङ्गायाां घोषः। - (गङ्गेवर घर)
िरार्ंस्वसमिथणम्
तटे घोषः (तटावर घर)
मुकुलभट – १. गौरनुबन्धय: ।, २. िीनो देवदत्त: ढदवा न भुङ्क्ते ।

लक्षणा
स्वढसद्धये िराक्षेि: िरार्ं स्वसमिथणम्।
उिादानं लक्षणंचेत्युक्ता शुद्धेव सा ढिधा॥
शुद्धा लक्षणा
उिादान लक्षणा लक्षण लक्षणा
गौणीलक्षणा
१. शुद्धा लक्षणा – उिचार रढित ।,
२. गौणी लक्षणा - उिचार सढित ।
(उिचार = दोन िदार्ाथत अत्यंत सादृश्यतेमुळे भेदाची प्रतीती न िोणे.)
२. ढसंिोमाणवक: । (िोरगं ढसंि आिे)
(दोन िदार्ाथत (ढसंि + िोरगं) अत्यंत सादृश्यतेमुळे भेदाची प्रतीती िोत नािी.)
उिचार सढित = गौणी लक्षणा
१. आयुघृथतम्। (तुि आयुष्य आिे)
(दोन िदार्ाथत कायथकारण संबंध आिे, (अत्यंत सादृश्यता नािी) भेद ढदसतो
उिचार रढित = शुद्धा लक्षणा

धन्यवाद....
यदर्थमात्रािदवाक्यिीनं मया प्रमादाद्यढद ढकचनोक्तम्।
तन्मेक्षढमत्वा ढवदधातु देवी सरस्वती के वलबोधलढधधम् ।।
- Sandeepsagar.