1. Cunami
Cunami (në anglisht Tsunami) janë valë të gjata të shkaktuara nga zhvendosjet tektonike të pllakave të
fundit të oqeaneve, domethene lëkundjet nënoqeanike-nëndetare.
Termi rrjedh nga japonishtja që do të thotë "valë porti".
Para mbërritjes së cunamit, deti tërhiqet në largësi të madhe, e më pas drejt bregut vjen një valë me një
shpejtësi deri 300m/sek, dhe një amplitudë e cila varet nga forma e gjirit të detit që ajo godet. Në gjire
të cilat kanë formën e gërmës "U" ose "V", kjo amplidudë mund të arrijë disa dhjetëra metra.
Mundësia e paralajmërimt dhe dëmet e cunamit
Cunamet janë një fenomen i cili mund të ndodhë kryesisht mbas tërmeteve shumë të mëdhenj, mirëpo
meqë zakonisht hipoqendra e tërmeteve ndodhet larg brigjeve ku vërehet cunami, ato mund të jenë të
paparashikueshme. Për këtë qëllim sot rotull Oqeanit Paqësor, që është zona ku vërehen me shumë
cunamet, është ngritur një sistem paralajmërimi.
Mirëpo edhe pse i paralajmëruar, ka patur raste kur cunami përsëri ka shkaktuar dëme të
jashtëzakonshme. I tillë ka qenë rasti i tërmetit të vitit 1960 në Kili, i cili shkaktoi një cunam në brigjet
japoneze. Duke menduar se kaloi çdo rrezik pas valës së parë njerëzit u rikthyen në vendbanime, por kjo
valë u pasua nga një e dytë akoma më e madhe.
Cunamet në Europë dhe Shqipëri
Cunami, është një fenomen i njohur nga gjeologët, dhe i studiuar prej tyre. Ai është i klasifikuar si një
gjeorrezik, me prejardhje nga veprimtaria sizmike. Cunami më i madh i dokumentuar në Europë ka qenë
në Lisbonë, me një amplitudë 6-15 metra.
Një rast i njohur cunami është vërtetuar se ndodhi në Mesdhe pas vullkanit në ishullin e Santorinit të
Greqisë, i cili nga disa studiues mendohet se është shkaku i shkatërrimit të qytetit mitologjik të
Atlantidës.
Edhe në Shqipëri, ekziston dhe rreziku i cunamit, sidomos në bregdetin Adriatik, i përqëndruar në
grykëderdhjen e Bunës, Durrës dhe Vlorë.
Nga kronikat mësohet se sidomos tërmeti i vitit 1866 me magnitudë 6.5 ballë, shkaktoi një dallgë të
madhe e cila përmbyti bregun nga Kanina në Nartë. Edhe tërmeti i vitit 1979, në Shkodër-Lezhë shkaktoi
një dallgë por jo shumë të madhe.

2. Cunami ne Japoni
TOKIO - Një tsunami i fuqishëm, i shkaktuar nga tërmeti më i fortë (8.9 ballë) në historinë e njohur të
Japonisë, përfshiu bregun lindor të këtij vendi sot, duke marrë përpara anije, makina, shtëpi dhe njerëz.
Tsunami, me dallgë deri në 10 metra lartësi ka shkaktuar minimumi 350 të vdekur, shkatërrim dhe zjarre
të shumtë që digjen jashtë kontrollit. Në tërmetin më të rëndë në historinë e Japonisë me një cunami
pasues mund të kenë humbur jetën më shumë se 10.000 vetë. Megjithatë, përmasat e vërteta të
katastrofës nuk janë të parashikueshme.Në Japoni fillimisht tërmeti, më pas cunami dhe në fund
shpërthimet në centralin bërthamor Fukushima, kanë shkaktuar mijëra të vdekur. Autoritet njoftojnë
për rrezikun e shkrirjes bërthamore në tre reaktorë.Kryeministri japonez Naoto Kan thotë se Japonia po
përballet me vuajtjet më të rënda që nga koha e Luftës së Dytë Botërore, ndërsa po përpiqet të marrë
veten pas një tërmeti të fuqishëm, një cunami shkatërrues dhe një krize bërthamore në rritje.Pas
shpërthimit të dytë në centralin bërthamor Fukushima, në Japoni po rritet frika nga ngushticat në
furnizimin me ushqime. Miliona të mbijetuar mbeten pa energji elektrike dhe autoritetet po shpejtojnë
përpjekjet e ndihmës ndërsa shkalla e tragjedisë bëhet gjithnjë e më e qartë. Pas tërmetit katastrofik
tregjet japoneze të aksioneve kanë qenë nën presion të madh. Indeksi Nikkei ra menjëherë nën nivelin e
rëndësishëm psikologjik prej 10 mijë pikëve. Banka Qendrore japoneze vuri në qarkullim në tregun
financiar rreth 62 miliardë euro. Nga shkatërrimet dhe reduktimet e paralajmëruara të energjisë
elektrike janë prekur shumë sipërmarrje industriale në mesin e tyre edhe prodhuesi i automobilëve
Toyota. Edhe në kryeqytetin Tokio sundon pjesërisht gjendja kaotike.Shumë ndërmarrje kanë mbyllur
fabrikat për shkak të shkatërrimeve. Edhe fabrikat e Toyotas qëndruan të hënën të mbyllura. Një situatë
e tillë ka pasur pasoja në prodhimin industrial të vendeve të tjera. Japonia është ndër prodhuesit
kryesorë të mallrave elektronikë, kompjuterave dhe aparateve të telekomunikacionit. Gjendja në
centralin bërthamor japonez Fukushima, të dëmtuar rëndë prej tërmetit vazhdon të jetë dramatike.
Sipas fjalëve të zëdhënësit të qeverisë Yukio Edano mund të ketë filluar procesi më i rrezikshëm në
bllokun reaktor dy. Radioaktiviteti në reaktor është i lartë.Shtabi i krizës ka njoftuar se 160 persona janë
prekur nga rrezatimet radioaktive në Fukushima. Japonia ka 55 centrale atomike që prodhojnë 80 % të
energjisë elektrike të vendit. Kryeministri japonez deklaroi se dalja nga kjo situatë katastrofike nevojit
mobilizimin e çdo japonezi.