The presentation is about fauna diversity of Gujarat State, India

1. FAUNA OF GUJARAT
ડૉ. સંદીપ મંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

2. ગુજરાત રાજ્ય એક આગવી જૈવવક વવવવધતા ધરાવે છે
• ગજરાતનં ભૌગોલિક સ્થાન
• રહેઠાણો/ આવાસોની વવવવધતા (Diversity of Habitats)
 સકા પાનખર જ ંગિો , ભેજ વાળા પાનખર જ ંગિો, ઘાવસયા
મેદાનો, ઝાડી- ઝાંખરા વાળા વવસ્તારો , જિપ્િાવવત વવસ્તારો
• ૧૬૦૦ કીિો મીટર િાંબો દરરયા રકનારો
• ગજરાતના કિ ભૌગોલિક વવસ્તારનો ૭.૪૬% વવસ્તાર જ ંગિ છે
• ભારતના કિ ત્રણ અખાત માં થી બે ગજરાત માં
 કચ્છનો અખાત અને ખંભાતનો અખાત
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

3. ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

4. જૈવ-વૈવવધ્ય (Biodiversity)
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

5. પ્રાણીઓનં વગીકરણ
પ્રજીવ
છીદ્રકાય
કોષ્ઠાન્રી
નુપુરક
સંધીપાદ (કીટક)
મૃદુકાય
શુળત્વચીય
મત્્ય
ઉભય જીવી
સરી સૃપ
વવહંગ (પક્ષીઓ)
સ્તન વગગ
વગીકરણ , વગગ , કુળ, શ્રેણી,
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

6. Sr.
No.
Taxon
No. of
Species in
India
No. of Species
in Gujarat
Percentage
%
1 પ્રજીવ 2577 255 9.89
2 છીદ્રકાય 519 69 13.29
3 કોષ્ઠાન્ત્રી 237 78 32.91
4 મૃદકાય 5042 350 6.94
5 નપરક 1093 69 6.31
6 સંધીપાદ (કીટક) 57,525 743 1.29
7 મત્સસ્ય (માછિી) 2546 364 14.3
8 ઉભય જીવી 204 23 9.31
9 સરી સૃપ 428 78 18.22
10 વવહંગ (પક્ષીઓ) 1272 525 41.3
11 સસ્તન વગગ 371 115 (12)* 30.9
ગુજરાતની જૈવવક વવવધતા
* Domestic (પાલતું)
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

7. મત્્ય (માછલી) સમુદાય
(Fish Fauna)
વવશ્વ માં કુલ ૨૧,૭૨૩ પ્રજાવત
ભારત માં - ૨,૫૪૬
ગુજરાત - ૩૬૪
• ૨૪૦ દરરયાઈ અને ૧૧૧ મીઠા પાણીની માછાિીઓ
• પાપિેટ (પોમ્ફ્રેટ), રહિસા, બોમ્ફ્બે ડક, શાકગ, રોહ,
કટિ માછિી વવગેરે
• લક્ષણો: મીન પક્ષ , ભીંગડાનું આવરણ, શારીરરક રચના સપ્રમાણ, ઝાલર ફાંટ દ્વારા શ્વસન
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

8. ઉભય જીવી (Amphibians)
લક્ષણો: ચામડી દ્વારા સ્વસન, ઈંડા પાણી માં મકે, ચામડી પર ભીંગડાનં
આવરણ
ભારતમાં ૩૦૪ પ્રજાવત
ગજરાત માં ૨૩ પ્રજાવત
o સામાન્ય ભૂવમ દેડકો (Common Toad), બલૂન રોગ ,
મારબિ ટોડ, સામાન્ય સીતા દેડકી (ટ્રી રોગ), તરવૈયો દેડકો
(સ્કીટરીંગ રોગ), ઇન્ન્ડયન બિ રોગ (સામાન્ય), ગ્રીન ટોડ
Marbled Toad Indian Tree frog
Indian Bullfrog
Common ToadSkittering frog
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

9. • ભારત માં ૪૨૮ પ્રજાવત (197 endemic)
• ગુજરાત માં સરીશ્ર ૂપની કુલ ૧૦૭ પ્રજાવત (૨૧ કુળ)
 ૧ - મગર (ભારત માં 3)
 ૧૨ પાણી અને જમીન પર ના કાચબા
 ૩૬- પ્રકાર ની ગરોળી (ભારત માં ૧૯૯)
 ૫૮ પ્રકાર ના સાપ (ભારત માં ૨૩૮)
સરી સૃપ (Reptiles)
(કાચબા, મગર, ગરોળી, સાપ)
લક્ષણો: પેટે સરક્નારા પ્રાણીઓ, શરીર પર ભીંગડા નું આવરણ , શીત રુવધર વાળા
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

10. • ગુજરાત માં કુલ ૧૨ પ્રજાવત
 ૫ દરરયાઈ કાચબા (Marine/SeaTurtles)
 ૬ મીઠા પાણીના (Turtles)
 ૧ જમીન પર નો કાચબો (ઇન્ન્ડયન ્ટાર ટોરટોઈસ)
કાચબા (Turtles)
•દરરયાઈ કાચબા – ૫ પ્રજાવત
• િેધર-બેક ટરટિ, ઓિીવ-રરડિી* , િોગ્ગર-હેડ, ગ્રીન* અને
હોકસબીિ
• ગજરાત માં જામનગર તેમ જ કચ્છ ના દરરયા કાંઠે કાચબા નં
પ્રજનન નોંધાયેલં છે
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

11. દરરયાઈ કાચબા MarineTurtles
÷e÷ku ËrhÞkR fk[çkk
ykì÷eðhez÷efk[çkk
÷uÄhçkìffk[çkku
nkìõMkçke÷fk[çkku
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

12. • સાપ – (Snakes) ગજરાત માં કિ ૫૮ પ્રજાવત (Species)
 ૪ + ૨ ઝેરી (બ્િેક હેડેડ કોરિ સ્નેક અને બામ્ફ્બ વપટ
વાઈપર)
 ૮ દરરયાઈ સાપ (બધા જ ઝેરી)
 ૪૪ લબન ઝેરી (>75 %) (Non-poisonous)
• વવશ્વ માં દરરયાઈ સાપો ની કિ ૭૦ પ્રજાવત
• ભારત તેમ જ પ્રશાંત મહાસાગર માં કિ ૫૫ જેટિી પ્રજાવત
• ગરોળી – (Lizards) ૩૬ પ્રજાવત (Species)
• ૧૦ પ્રજાવત ગેકો (Gecko)
• ૧૫ પ્રજાવત ગરોળીની (Lizards)
• ૧૧ સાપ ની માસી (Skinks)
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

13. Lizards
Termite hill Gecko
Spotted Gecko
Bark Gecko
Rock Agama
Garden Lizard
Fan-throated Lizard
N. House Gecko
Monitor Lizard
Chameleon
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

14. Gunther’s supple skinkBowrings-supple skink
Bronze grass Skink
Brahminy Skink
Skinks ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

15. Banded Kukri Snake
Red Sand Boa
Trinket Snake
Common Sandboa
Wolf Snake
Indian Sand Snake
Rat Snake
Indian Rock Python
બબન ઝેરી સાપ ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

16. ઝેરી સાપ
Indian Cobra
Indian Krait Russel’s Viper
Saw-scaled Viper
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

17. િક્ષણો : (characters)
• ભીંગડાનં પીછા માં રૂપાંતરણ (Scales Feathers)
• ગરમ િોહી (રવધર) વાળા, આગળના ઉપાંગોનં પાંખ માં
રૂપાંતરણ (warm blooded)
• હાડકા હળવા અને પોિાણ વાળા
• જડબાં નં ચાંચ માં રૂપાંતરણ
• ખોરાક પ્રમાણે ચાંચ તેમ જ પંજા માં વવવવધતા , કીટક ભક્ષી ,
માંસાહારી , તૃણાહારી , વમશ્રાહારી , કદરત ના સફાઈ કામદાર
વવહંગ (પક્ષીઓ) – Avifauna ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

18. ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

19. • ભારત માં ૧૨૭૨ થી પણ વધુ જાતીના પક્ષી ઓ જોવા મળે છે
• ગુજરાત માં ૫૨૬ જેટલી પ્રજાવત (species)
• 79 species are endemic (ભારતના સ્થાવનક)
• ગજરાતની ૫૨૬ પ્રજાવત પૈકી
- ૨૪૭ યાયાવર (૪૬.૯૬%) તેમ જ - Migratory
- ૨૭૯ (૫૩.૦૪%) સ્થાવનક - Resident
• ૩૮ પ્રજાવત ભયગ્ર્ત - Endangered
 ૦૮ પ્રજાવત વવનાશ ના આરે – Critically Endangered
 ૦૩ પ્રજાવત ભયના આરે - Endangered
 ૧૩ પ્રજાવત પરરવશષ્ટ ૧ માં સામેિ છે (IWLPA-1972) -
Schedule I
ગુજરાતની પક્ષી સૃન્ષ્ટ ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

20. • વગીકરણ (Classification)
પાણીના પક્ષીઓ (waterbirds)
જમીન પરના પક્ષીઓ (Terrestrial Birds)
 જ ંગિ વવસ્તાર ના પક્ષીઓ, ઘાવસયા મેદાન
ના પક્ષીઓ, ઝાડી-ઝાંખરા ના પક્ષીઓ
સ્થાવનક અને યાયાવર પક્ષીઓ (Resident and Migratory)
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

21. પાણીના પક્ષીઓ
Cattle Egret
Little Grebe
Indian Skimmer
W.B. Water hen
B.N. Stork
Comb Duck
Dunlin
Common Kingfisher
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

22. જમીન પર ના પક્ષીઓ
G.B. Woodpecker Painted Sandgrouse
G.S. Eagle
House Sparrow
Grey Francolin
Pergrine Falcon
Tailor Bird
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

23. ્થાવનક યાયાવર
Spotbill
Mallard
Pintail
Steppe Eagle
White Wagtail
R.T. FlycatcherHouse SparrowP. Flycatcher
C. S. Eagle
Honey Buzzard
Comb Duck
G.S. Eagle
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

24. ૧. ગીધ
૨. સારસ કંજ
૩. ઘોરાડ
૪. રટિોર
૫. ખડમોર
૬. મળતાવડી ટીટોડી
૭. શ્વેતનેણ પીદ્દો
૮. કાળી ડોક ઢોંક
૯. મોટો ટપરકિો ઝુમ્ફ્મસ
ગુજરાતના ભયગ્ર્ત પક્ષીઓ (Threatened Birds of Gujarat)
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

25. સ્તન વગગના પ્રાણીઓ (Mammalian Fauna)
લક્ષણો :
વાળ નં આવરણ
દાંત અિગ અિગ પ્રકાર ના
ગરમ રવધરવાળા
બચ્ચા ને જન્મ આપે છે
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

26. દવનયા માં કિ ૪૬૨૯ પ્રજાવત (species)
ભારત માં ૩૭૧ (47 mammals are endemic)
ગજરાત માં કિ ૧૧૫ પ્રજાવત (૧૦૩ વન્ય, ૧૨ પાિતં)
૧૧ પ્રજાવતઓ ભયગ્રસ્ત (Threatened)
જ ંગિ વવસ્તાર, ઘાવસયા મેદાનો, દરરયામાં
ગજરાત માં થી લપ્ત થઇ ગયેિા સસ્તન પ્રાણીઓ (Extinct) !!!
૧. વાઘ
૨. જ ંગિી કતરા
૩. લચત્તો
૪. હાથી
ગુજરાતના સ્તન પ્રાણીઓ ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

27. ગજરાતના ભયગ્રસ્ત સસ્તન પ્રાણીઓ
કાળીયાર લચિંકારા રણ િોંકડી ડંગોંગ
ચૌસીંગા
વસિંહ ઘૂડખર દીપડો
કીડીખાઉં ભારતીય વર
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

28. ગજરાતના અન્ય સસ્તન પ્રાણીઓ
• લબિાડી કળ (Cat Family)
• હેણોતરો, જ ંગિી લબિાડી, રણ લબિાડી
• શ્વાન કળ (Dog Family)
• િોંકડી, વશયાળ, ઝરખ
• અન્ય વગગ ના સસ્તન પ્રાણીઓ
• ઘોરખોદ્ય, નોલળયો, નાનં વણીયર, તાડ લબિાડી,
જળ લબિાડી, રીંછ, સાબર, લચત્તિ, નીિગાય, જ ંગિી ભૂંડ,
સસિા, શેળો
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

29. રણ લબિાડી હેણોતરોજ ંગિી લબિાડી,
ઝરખિોંકડી , વશયાળ,
નાનં વણીયરઘોરખોદ્ય, નોલળયો,
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

30. રીંછ
સાબર લચત્તિ,
નીિગાય
જ ંગિી ભૂંડ
શેળો
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

31. ગુજરાત ના રાષ્રીય ઉદ્યાનો
1. ગીર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન - સાસણ ગીર
- સકા પાનખર જ ંગિો, ઘાવસયા મેદાનો (સવાન્નાહ પ્રકાર ના)
વવસ્તાર: ૧૪૧૨ ચો.રકમી. અભયારણ્ય, ૨૫૮ ચો.રકમી. રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન
સસ્તન: અશીયાઈ વસિંહ, દીપડો, ઝારખ, લચત્તિ, કીડીખાઉ, સાબર,
લચિંકારા, કાટ વણી ટપકા વાળી લબિાડી, જ ંગિી લબિાડી
પક્ષીઓ: લગરનારી ગીધ, રાજ ગીધ , સાપમાર ગરડ, ચોટલિયો
સાપમાર ગરડ, Flycatchers, Owls and Woodpeckers
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

32. ગીર અભયારણ્ય ના ભયગ્ર્ત પક્ષીઓ ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

33. ૨. વેળાવદર રાષ્રીય ઉદ્યાન
- ઘાવસયા મેદાનો
વવસ્તાર: ૩૪.૦૮ ચો.રકમી.
સસ્તન: કાળીયાર, વર, ઝરખ, વશયાળ, િોંકડી, નીિગાય,
જ ંગિી ભૂંડ જ ંગિી લબિાડી
પક્ષીઓ: સાપમાર ગરડ, ચંડિની પ્રજાવતઓ, ખડમોર (ચોમાસં
યાયાવર), રણ ગોધિો, પટ્ટાઈ, કંજ, સારસ, અને
વશયાળુ યાયાવર પક્ષીઓ
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

34. ૩. દરરયાઈ રાષ્રીય ઉદ્યાન- જામનગર
- દરરયાઈ વવ્તાર અને કાંઠા ના વવ્તારો
વવસ્તાર: ૪૫૮ ચો.રકમી. અભયારણ્ય, ૧૬૩ ચો.રકમી. રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન.
સસ્તન: ડંગોંગ, દરરયાઈ સસ્તન પ્રાણીઓ, વ્હેિ, વશયાળ,
જ ંગિી ભૂંડ, નીિગાય, જ ંગિી લબિાડી
પક્ષીઓ: મત્સસ્યભોજ, કીચડીયા પક્ષીઓ, સરખાબ, Crab-plovers,
Oystercatcher વવવવધ પ્રકારની બતકો,અને વશયાળુ યાયાવર પક્ષીઓ
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

35. ૪. વાંસદા રાષ્રીય ઉદ્યાન- ડાંગ
- ભેજ વાળા પાનખર જ ંગલ
વવસ્તાર: ૨૪ ચો.રકમી.રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન.
સસ્તન: રીંછ, ઝરખ, દીપડો, ભેકર, ઉડતી લખસકોિી, વશયાળ,
જ ંગિી ભૂંડ, નીિગાય, જ ંગિી લબિાડી
પક્ષીઓ: સાપમાર ગરડ, ચોટલિયો સાપમાર, species of Drongos,
Flycatchers, Owls, Woodpeckers
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

36. ગુજરાતની પ્રાણી સૃન્ષ્ટની ખાવસયતો
• ગજરાત માં દેશ નો પ્રથમ દરરયાઈ રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન સ્થાપવામાં
આવ્યો હતો
• બોનેલિયા- Endemic to GoK Acanthobonellia pirotanensis
• Asiatic lion and Indian Wild Ass – Endemic species of Gujarat
(Gir and Wild Ass Sanctuary)
• ફ્િેવમન્ગો સીટી- Great Rann of Kachchh – Asia’s only breeding
ground of Flamingos
• વૈવવધ્ય સભર આવાસો અને સરંક્ષણ (Diversity and Conservation)
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

37. જૈવવક વવવવધતા નુંસરંક્ષણ
Conservation of Biodiversity
• જૈવવક વવવવધતા ની મારહતી અને એની ઉપયોગીતા િોક જાગૃતતા
ફેિાવવી (Awareness)
• આવાસો/ વનવાસ સ્થાનોની જાળવણી (Conservation of Habitats)
• પ્રદષણ વનયંત્રણ (Pollution Control)
• કદરતી સ્ત્રોતોનો કરકસરયક્ત વપરાશ (Sustainable use of Natural
Resources)
• વનીકરણ (Afforestation)
• નાશ પામેિા વનવાસ સ્થાનોનં પનઃસ્થાપન (Habitat Restoration)
ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર

38. THANK YOU
આભાર ડૉ. સંદીપ મુંજપરા,
“ગીર” ફાઉન્ડેશન
ગાંધીનગર