2. रामभद्राचायरः
जगद्गुरुरामभद्राचायरः(१९५०–), पूवारशमे िगिरधरिमशाख्यः, आर्यरवते
उत्तरप्रदेशराज्यस्थचिचत्रकू टे िनिवसन्नेकः प्रख्यातिवद्ववानि् िशक्षािवद् रचनिाकारः प्रवचनिकारः दाशरिनिकः
सनिातनिधमरगुरुशचािस्त। सः रामानिनदसमप्रदायस्य वतरमानिजगद्गुरुरामानिनदाचायरचतुषये एकोऽिस्त ,
अिस्मनि् पदे १९८८तमे ईसवीयाबदे प्रितषािपतवांशच। सः उत्तरप्रदेशराज्ये िचत्रकू टस्थचस्य
तुलसीदासनिामस्थचािपतस्य शीतुलसीपीठ इतयस्य धािमरकसामािजकसेवासंस्थचानिस्य
संस्थचापकोऽधयक्षशच। अिप च , सः िचत्रकू टिस्थचतस्य जगद्गुरुरामभद्राचायरिवकलाङ्गविवशविवद्यालयस्य
संस्थचापक आर्जीवनिकु लािधपितशच। एषो िवशविवद्यालयः चतुिवरधिवकलाङ्गविवद्यािथचरभय एव
स्निातकस्निातकोत्तराशच पाठ्यक्रमोपाधीः प्रददाित। जगद्गुरुरामभद्राचायरः मासद्वयाल्पायावेव
निेत्रज्योितरिहतोऽभवत् – ततः प्रभृित प्रजाचक्षुरेषः। अधययनिाय रचनिायै वा तेनि बेलिलिपः कदािप नि
प्रयुक्ता। बहुभाषािवदिस्त द्वािवंशितभाषासमभाषणशौणडः रामभद्राचायरः। सः
संस्कृ तिहनद्यवधीमैिथचल्यािदभाषासु आर्शुकिवः रचनिाकारशच। तेनि अशीतयिधकाः गनथचाः प्रणीताः , येषु
चतवािर महाकाव्यािनि (संस्कृ ते द्वे िहनद्यां द्वे च), रामचिरतमानिसे िहनदीटीका, अषाधयाय्यां
काव्यातमकसंस्कृ तटीका, प्रस्थचानित्रयीसंस्कृ तभाष्यािनि च सिममिलतािनि।सः तुलसीदाससािहतयक्षेत्रे
भारतस्य सवरशेषिवशेषजेषु गणयते, रामचिरतमानिसस्य एकायाः प्रामािणकप्रतयाः समपादकशच, एषा
प्रितः तुलसीपीठेनि प्रकािशता।

4. वेदव्यासः
महाभारतस्य रचनिाकारः भगवानि् व्यासः । वेदानिां िवभागः अनिेनि कृ तः इतयतः वेदव्यासः इित
एतस्य निाम । द्वीपे अस्य जनम अभवत् इतयतः ‘कृ ष्णद्वैपायनिः’ इतयिप एतस्य निाम । एतस्य
िपता पराशरमुिनिः माता च सतयवती ।
व्यासस्य शैली अिप वाल्मीके : इव सरला एव । महाभारतम् अिप आर्िधक्येनि अनिुषुपछ्नदसा एव
उपिनिबद्धम् अिस्त । भगवानि् वेदव्यास: महषे: पराशरस्य पुत्र: । एष: कै वतरराजस्य पािलतपुत्र्याः
सतयवतया: गभे जनम प्राप्तवानि् । एष: कशचनि अलौिकक: शिक्तसमपन्न: महापुरुष: अिप च
महानिाकारक पुरुष: आर्सीत् । एष: जनिानिां स्मरणशक्ते : क्षीणतां दृष्ट्वा वेदानिाम् ऋग्वेद:,
यजुवेद:, सामवेद:, अथचवरणवेद: च इित िवभजनिम् अकरोत् । प्रतयेकां संिहताम् अिप प्रतयेकस्मै
िशष्याय बोिधतवानि् । एकै कस्याः: संिहताया: अिप अनयानया: शाखा:, उपशाखा: च अभवनि् ।
एवं एतस्य यतनिेनि वैिदकसािहतयस्य बहुिवस्तार: अभवत् । िवस्तारं व्यास: इित वदिनत । वेदस्य
िवस्तार: एतेनि अभवत् इित कारणेनि एष: ‘वेदव्यास:’ निामनिा प्रिसद्धः जात: । एतस्य जनम
किस्मिशचत् द्वीपे अभवत् । शयामलवणरस्य एतं जनिा: ‘कृ ष्णद्वैपायनि’ इतयिप आर्ह्वयिनत ।
बदरीवनिे एष: आर्सीत् इित कारणेनि एतस्य निाम ‘बादरायण:’ इतयिप आर्सीत् । अषादशपुराणा:,
महाभारतस्य रचनिाम् एष: एव अकरोत् । संक्षेपेण उपिनिषद: तत्त्वानि् बोधियतुं बह्मसूत्राणां
िनिमारणम् अकरोत् । तेषां िवषये अनयानया: आर्चायार: भाष्यािण रचियतवा स्वेषां िविभन्नानि्
अिभप्रायानि् प्रकिटतवनत: ।

6. आदिदिशङ्कराचायरः
शङ्कराचायरः (िक्रिस्ताब्दिम् ७८८ - िक्रिस्ताब्दिम् ८२०), यस्यान्ये अभिभिधाने
शङ्करभिगवत्पादिाचायरः तथा च आदिदिशङ्कराचायरः इतित|आदिदिशङ्कराचायरः एकः भिारतीयः
दिाशरिनकः आदसीत्, येन अभद्वैतवेदिान्तस्य िसद्धान्तः दृढतया प्रोद्बलिलितः । अभद्वैतवेदिान्तः
वेदिान्तस्य उपसंप्रदिायः वतरते । पूर्वरमीमांसा इतत्यिप एतस्य अभपरं नाम |अभद्वैतवेदिान्तानुसारं
जीवब्रह्मणोः अभभिेदिः ब्रह्मणः िनगुरणत्वञ्च उच्यते । शङ्करः समग्रभिारतवषरस्य यात्रां कृ त्वा
स्वकीयं दिशरनं प्रवचनेभ्यः शास्त्राथेभ्यश्च प्रसािरतवान् । सः दिशनामी इतित
अभद्वैतसंप्रदिायस्य संघटनकतार मन्यते, तथा च षण्मत इतित पूर्जनपरम्परायाः संस्थापकः
मन्यते ।
संस्कृ तेन रिचताः तस्य कृ तयः, याः सवारः अभिप अभद्यािप प्राप्यमानाः,
अभद्वैतवेदिान्तिसद्धान्तस्थापनिवषयकाः सिन्त । सः उपिनषद्ब्रह्मसूर्त्रसम्मतस्य संन्यासस्य
महत्तामिप प्रितपािदितवान्, यिस्मन् कालिे मीमांसा संप्रदिायेन दृढं कमरकाण्डं
स्थािपतमासीत् संन्यासश्च िनिन्दित: आदसीत् । शङ्करः ब्रह्मिवषये उपिनषदिः प्रामाण्यं
प्रोक्तवान् | तथा च ब्रह्मसूर्त्राणाम्, उपिनषदिां, भिगवद्गीतायाः च भिाष्यं िलििखितवान् |
कमरवादिस्स्य प्रवतरके न मण्डनिमशेण सह ज्ञानवादिं मण्डियत्वा िजतवान् |

8. जयदिेव:
संस्कृ त-सङ्गीतयोरुभियोरप्ययं वेत्ता।अभनेन रिचतं गीतगोिवन्दिाख्यं काव्यं लिोके प्रिसद्धम्।अभद्याविध
वैष्णवमिन्दिरेष्वेतस्य मधुरपदिािन भिक्तजनै: सादिरं गीयन्ते।स्वयं जयदिेवेन प्रितपदिं तालि-रागयोरुल्लेखि:
कृ त: परं स्वरिलिप्यभिावादिधुना तेषां जयदिेवािभिप्रेतं चलिनं न ज्ञायते। गीतगोिवन्दिे राधाकृ ष्णयोलिीलिा
विणरता:। राधाकृ ष्णयोलिीलिा भिारतीयमनस्सु माधुयरभिावं जनयन्त्येव।तत्रािप जयदिेवस्य शब्दिरचनेित
दिुग्धशकर रायोगोऽयं संजात:!गीतगोिवन्दिस्यानुवादिा: प्राय: सवारसु भिारतीयभिाषासु जाता:।आदङ्ग्लि-
लिेिटन-जमरनभिाषास्विप तस्यानुवादिा अभभिवन्।
जयदिेवस्य जन्म १२तमे शतके वङ्गप्रान्ते के न्दिुलिाख्ये ग्रामेऽभिवत्। मजीयदिेवस्तस्य िपता।दिुदिैववशाद्बलाल्य
एव तस्य मातािपतरौ िदिवङ्गतौ।जयदिेवो जगन्नाथपुरीमागत्य न्यवसत्।कितपयिदिवसानन्तरं स
तीथरयात्रायै प्रिस्थत:।ततोऽनन्तरं तस्य िववाह: सम्पन्न:|पत्न्या सह भ्रमन् स गीतगोिवन्दिं व्यरचयत्।
इततोऽिप तस्य दिुदिैवं न समाप्तम्।यौवन एव तस्य भिायार मृता|अभतीव िखिन्न: स यशोदिानन्दिनस्य
िशष्यत्वङ्गीकृ तवान्। मृत्यो: पूर्वर स स्वग्रामं प्राप्त:। तत्रैव कितपयिदिवसानन्तरं तस्य दिेहान्तोऽभिवत्।
अभिस्मन्ग्रामे तस्य समािधस्थानं पूर्ज्यते।तत्र प्रितवषर मकरसङक्रिािन्तिदिने यात्रा भिवित।

10. कृ ष्णदेवरायः
कृ ष्णदेवरायः िवजयनगर सामाजयसय तुळुवा वंशसय राजा आसीत्। भारतीयेितहासे पखयातं
िवजयनगरसामाजयम् । तसय पालकः किश्चित् सुसम्पन्नः राजा आसीत् । सः सवपराक्रमेण
बलयुकं शत्रुसैन्यं िजत्वा अपिप, पुनः शत्रौ दयागुणं दशरयित सम । अपतः सः चिक्रवती उत्तमः,
योग्यः पिरपालकः पजारञ्जकश्चि इतित कीर्तितरतः आसीत् । तसय काले हिम्पनगरसय वीथीषु
रत्नािन, वज्रािण चि जूर्णारिन, धान्यािन इतव िवक्रीर्तण्ते सम । धमरसय, लिलतकलानां चि
उदारभावेन आश्रयं किल्पतवान् आसीत् सः रिसकः । सवयं महाकिवः सन् अपिप
परकिवतानुरागी आसीत् सः । नगरे आपणेषु यथा सामान्यविणजः धान्यसय िवक्रयणं
कु वरिन्त तथा एतद्देशीयाः विणजः रत्नािन वज्रािण राशीकृ त्य तेषां िवक्रयणं कु वरिन्त सम ।
तसय राजये राित्रसमयेऽपिप युवतयः आभरणािन धृत्वा िवना भयम् एकािकन्यः एव सञ्चरिन्त
सम । अपन्यदेशेभ्यः आगताः याित्रणः तसय राजयम् एवम् आसीिदित सवग्रन्थेषु
उिल्लिखिखितवन्तः सिन्त । तेन ज्ञायते तत् राजयं िकयत् धनवत्, राजा चि िकयान् समथरः
आसीत् इतित ।
सः पभुः एव श्रीकृ ष्णदेवरायः िवजयनगरसामाजयसय चिक्रवती ।
िवजयनगरसामाजयसय िवसतारः
श्री कृ ष्णदेवराय जाित रेड्डी

12. मध्वाचिायरः
मध्वाचिायरः (१२३८-१३१७) वेदान्तशास्त्रसय पवतरक आसीत् । "'आनन्दतीथरः'" इतित
तसयाऽपपरं नाम । नारायणपिण्डिताचिायरः 'सुमध्विवजय'नामके ग्रन्थे श्रीमदाचिायरसय
जीवनचििरत्रं विणरतवान् । भारतसय दशरनशास्त्रेषु ’द्वैतं’ पमुखिं िविशष्टं चि शास्त्रं वतरते । तसय
शास्त्रसय पवतरकः मध्वाचिायरः । ’अपयं वायु-भीम-अपवतारयोः परं मध्वाचिायरसय अपवतारं पाप’
इतित खयाितः ।
आचिायरसय जन्म १२३८ तमे वषे पाजककेत्रे अपभवत् । पाजक इतित ग्राम उडिुपी इतत्यसय नगरसय
समीपे अपिसत । मध्वाचिायरः मध्यगेहभट-वेदवती इतित दम्पत्यो: पुत्र:। िपतरौ बालकसय
'वासुदेव' इतित नामकरणं कृ तवन्तौ । ११ वषीयो वासुदेव: संन्यासं सवीकृ तवान् । १२४९
तमे संवत्सरे वासुदेव: अपच्युतपज्ञ इतित आचिायारत् नामदीकां सवीकृ तवान् । आचिायरः
अपच्युतपज्ञः वासुदेवाय 'पूर्णरपज्ञ' इतित नाम दत्तवान् । तसय अपगाधं पािण्डित्यं चि दृष्ट्वा
आचिायर: 'आनन्दतीथरः' इतित अपपरं नाम दत्तवान् । िकन्तु आचिायरः मध्वसतु श्रुितपितपािदतेन
'मध्व' (यदी मनु पिदवो मध्व आदवे) इतित नाम्ना एव पिसद्धः । तसय िसद्धान्तसय नाम '
तत्त्ववादः ' इतित । िकन्तु मध्वाचिायरसय िसद्धान्तः 'द्वैतमतम्' इतत्येव पिसद्ध:।