1.
‫پێڕست‬
‫زەوی‬ ‫لەسەر‬ ‫ژیان‬ ‫مانەوەی‬ ‫و‬ ‫پەیدابون‬ ‫هۆکاری‬ ‫تەنها‬ ‫ئاو‬.
‫کارەبا‬ ‫هێنانی‬ ‫بەرهەم‬ ‫بۆ‬ ‫ئاو‬ ‫هێزی‬ ‫بەکارهێنانی‬.
‫پێویستیەکانی‬ ‫ئامێرو‬ ،‫کارکردن‬ ‫چۆنێتی‬ ،‫کارەبا‬ ‫بەرهەمهێنانی‬ ‫ئاویەکانی‬ ‫وێستگە‬.
‫کارکردنیان‬ ‫شێوازی‬ ‫و‬ ‫تۆربایین‬ ‫جۆرەکانی‬.
‫کوردستان‬ ‫لە‬ ‫کارەبا‬ ‫هێنانی‬ ‫بەرهەم‬ ‫بەمەبەستی‬ ‫ئاو‬ ‫هێزی‬ ‫بەکارهێنانی‬.
‫پێشنیارێک‬ ‫چەن‬ ‫و‬ ‫کارەبا‬ ‫بەرهەمهێنانی‬ ‫لەبواری‬ ‫ئاویەکان‬ ‫وێستگە‬ ‫زیانەکانی‬
‫کارەبا‬ ‫بەرهەمهێنانی‬ ‫شێوازەی‬ ‫ئەم‬ ‫زیانەکانی‬ ‫کەمکردنەوەی‬ ‫و‬ ‫بۆباشترکردن‬.
‫دەرئەنجام‬.

2.
‫ئاو‬‫تەنها‬‫لەسەر‬ ‫ژیان‬ ‫مانەوەی‬ ‫و‬ ‫پەیدابون‬ ‫هۆکاری‬‫زەوی‬
‫ئاو‬ ‫سوڕی‬:‫ژیان‬ ‫سوڕی‬

3.
‫کارەبا‬ ‫هێنانی‬ ‫بەرهەم‬ ‫بۆ‬ ‫ئاو‬ ‫هێزی‬ ‫بەکارهێنانی‬

4.
‫ئەتۆمیەک‬ ‫وێستگە‬ ‫لە‬ ‫ئاو‬ ‫بەکارهێنانی‬‫انی‬
‫کارەبادا‬ ‫هێنانی‬ ‫بەرهەم‬
‫سیس‬ ‫لە‬ ‫ئاو‬ ‫بەکارهێنانی‬ ‫چۆنێتی‬‫تمی‬
‫شانە‬ ‫لەڕێی‬ ‫کارەبا‬ ‫بەرهەمهێنانی‬
‫خۆریەکانەوە‬

5.
‫بۆ‬ ‫گونجاو‬ ‫کەشێکی‬ ‫دەریاچەکان‬
‫و‬ ‫دروستەکەن‬ ‫هەوا‬ ‫جوڵەی‬
‫ب‬ ‫کارەبا‬ ‫هێنانی‬ ‫بەرهەم‬ ‫زیانەکانی‬‫ە‬
‫کەمدەکەنەوە‬ ‫هەوا‬ ‫بەڕێگەی‬
‫جوڵەیەکی‬ ‫ئاو‬ ‫جوڵەی‬
‫بەهۆی‬ ‫کە‬ ‫دروستەکات‬ ‫میکانیکی‬
((Generator‫بۆ‬ ‫دەگۆڕێت‬ ‫ەوە‬
‫کارەبا‬ ‫ووزەی‬

6.
‫پێویست‬ ‫ئامێرو‬ ،‫کارکردن‬ ‫چۆنێتی‬ ،‫کارەبا‬ ‫بەرهەمهێنانی‬ ‫ئاویەکانی‬ ‫وێستگە‬‫یەکانی‬
‫بەنداوەکان‬:
‫تایبەتمەندیەکانی‬(‫سودەکانی‬)
‫دروستئەکرێت‬ ‫بەنداو‬ ‫جارێک‬ ‫تەنها‬.
‫نابێت‬ ‫ژینگە‬ ‫بۆ‬ ‫زیانی‬ ‫نیەو‬ ‫پاشەڕۆیەکی‬ ‫هیچ‬ ‫کە‬ ‫بەجۆرێک‬ ‫ئەهێنێت‬ ‫بەرهەم‬ ‫بەردەوام‬ ‫پاکو‬ ‫ووزەیەکی‬.
‫زیاتریش‬ ‫هەیەو‬ ‫بایەخی‬ ‫زیاتر‬ ‫خۆریەکان‬ ‫شانە‬ ‫وێستگەی‬ ‫ناوکیو‬ ‫هەواییو‬ ‫وێستگە‬ ‫وەک‬ ‫لەوێستگەکانیتری‬
‫متمانەیە‬ ‫جێگەی‬.
‫هەیە‬ ‫زیاتری‬ ‫لەسودێک‬ ‫بەمڕێگایە‬ ‫ئاو‬ ‫گلدانەوەی‬.

7.
More than 100 MW feeding into
a large electricity grid
15 - 100 MW
usually feeding a grid
Capacity above
1MW
Small HP
Micro HP
Large
Medium
HP
Mini HP
Capacity 300kW to
1MW
Capacity 0kW
to 300kW
Sizes of Hydropower Plants‫کارەبادا‬ ‫بەرهەمهێنانی‬ ‫ئاوییەکانی‬ ‫وێستگە‬ ‫لە‬ ‫بەرهەمهێنراو‬ ‫کارەبای‬ ‫ڕێژەی‬
P = Power
Q = Rate of water flow
H = head
 = efficiency
P = n x g x Q x H
4/5
H
PN
Ns 
N = Turbine speed

8.
The dam across Fox River in Appleton, Wisconsin, the site of the first
hydroelectric power plant in the world
CREDIT: “Dam across river, Appleton, Wis.,” 1880-1889. Prints and Photographs
Division, Library of Congress. Reproduction Number LC-D4-4783 DLC.

9.
‫پێویست‬ ‫ئامێرو‬ ،‫کارکردن‬ ‫چۆنێتی‬ ،‫کارەبا‬ ‫بەرهەمهێنانی‬ ‫ئاویەکانی‬ ‫وێستگە‬‫یەکانی‬

10.
‫پێویست‬ ‫ئامێرو‬ ،‫کارکردن‬ ‫چۆنێتی‬ ،‫کارەبا‬ ‫بەرهەمهێنانی‬ ‫ئاویەکانی‬ ‫وێستگە‬‫یەکانی‬

11.
‫پێویست‬ ‫ئامێرو‬ ،‫کارکردن‬ ‫چۆنێتی‬ ،‫کارەبا‬ ‫بەرهەمهێنانی‬ ‫ئاویەکانی‬ ‫وێستگە‬‫یەکانی‬

12.
‫کارکردنیان‬ ‫شێوازی‬ ‫و‬ ‫تۆربایین‬ ‫جۆرەکانی‬

13.
‫پێڵتۆن‬ ‫جۆری‬ ‫تۆرباینی‬(40‫مەتر‬–١٣٠٠‫مەتر‬)
‫فرانسیس‬ ‫جۆری‬ ‫تۆرباینی‬(١٠‫مەتر‬–٣٥٠‫مەتر‬)
‫کاپاڵن‬ ‫جۆری‬ ‫تۆرباینی‬(٢‫مەتر‬-٤٠‫مەتر‬)
‫کارکردنیان‬ ‫شێوازی‬ ‫و‬ ‫تۆربایین‬ ‫جۆرەکانی‬

14.
Pelton Wheel TurbineBoyle
‫کارکردنیان‬ ‫شێوازی‬ ‫و‬ ‫تۆربایین‬ ‫جۆرەکانی‬

15.
Schematic of Francis Turbine
‫کارکردنیان‬ ‫شێوازی‬ ‫و‬ ‫تۆربایین‬ ‫جۆرەکانی‬

16.
Small Francis Turbine & Generator
‫کارکردنیان‬ ‫شێوازی‬ ‫و‬ ‫تۆربایین‬ ‫جۆرەکانی‬

17.
Francis Turbine –Grand Coulee Dam
‫کارکردنیان‬ ‫شێوازی‬ ‫و‬ ‫تۆربایین‬ ‫جۆرەکانی‬

18.
Kaplan Turbine Schematic
‫کارکردنیان‬ ‫شێوازی‬ ‫و‬ ‫تۆربایین‬ ‫جۆرەکانی‬

19.
‫کارکردنیان‬ ‫شێوازی‬ ‫و‬ ‫تۆربایین‬ ‫جۆرەکانی‬
Horizontal Kaplan TurbineVertical Kaplan Turbine Setup

20.
‫کارەبا‬ ‫بەرهەمهێنانی‬ ‫بۆ‬ ‫ئاویەکان‬ ‫وێستگە‬ ‫جۆرێکیتری‬ ‫چەند‬

21.
‫کارەبا‬ ‫بەرهەمهێنانی‬ ‫بۆ‬ ‫ئاویەکان‬ ‫وێستگە‬ ‫جۆرێکیتری‬ ‫چەند‬

22.
‫کارەبا‬ ‫بەرهەمهێنانی‬ ‫بۆ‬ ‫ئاویەکان‬ ‫وێستگە‬ ‫جۆرێکیتری‬ ‫چەند‬

23.
‫کارەبا‬ ‫بەرهەمهێنانی‬ ‫بۆ‬ ‫ئاویەکان‬ ‫وێستگە‬ ‫جۆرێکیتری‬ ‫چەند‬

24.
‫کوردستان‬ ‫لە‬ ‫کارەبا‬ ‫هێنانی‬ ‫بەرهەم‬ ‫بەمەبەستی‬ ‫ئاو‬ ‫هێزی‬ ‫بەکارهێنانی‬.

25.
‫دووکان‬ ‫بەنداوی‬....
‫سااڵنی‬ ‫لە‬ ‫دوکان‬ ‫بەنداوی‬١٩٥٤‫تا‬١٩٥٩‫لە‬ ‫بچووک‬ ‫زێی‬ ‫ڕووباری‬ ‫لەسەر‬
‫بەنداوە‬ ‫ئەم‬ ،‫کراوە‬ ‫دروست‬ ‫سلێمانیی‬ ‫پارێزگای‬٦٠‫و‬ ‫سلێمانی‬ ‫شاری‬ ‫لە‬ ‫کیلۆمەتر‬
‫نزیکەی‬١٠٠‫دوورە‬ ‫کەرکووکەوە‬ ‫لەشاری‬ ‫کیلۆمەتر‬.
‫بەکار‬ ‫خوارەوە‬ ‫مەبەستانەی‬ ‫ئەم‬ ‫بۆ‬ ‫دووکان‬ ‫بەنداوی‬‫دەهێنرێ‬:
‫هەڵگرتنی‬‫ئاوی‬‫باراناو‬.
‫بەرهەمهێنانی‬‫بڕی‬ ‫بە‬ ‫کارەبا‬ ‫وزەی‬٤٠٠‫بەهۆی‬ ‫مێگاوات‬٥‫تۆرباینەوە‬.
‫ئاودانی‬‫بڕی‬ ‫بە‬ ‫زەوی‬ ‫ڕووبەرێکی‬١،٥٠٠،٠٠٠‫ناوچەی‬ ‫دەشتەکانی‬ ‫لە‬ ‫دۆنم‬
‫هەولێرو‬‫کەرکووک‬.
‫ماسی‬ ‫بەخێوکردنی‬.
‫کەم‬‫الفاو‬ ‫مەترسی‬ ‫کردنەوەی‬

26.
‫کوردستان‬ ‫لە‬ ‫کارەبا‬ ‫هێنانی‬ ‫بەرهەم‬ ‫بەمەبەستی‬ ‫ئاو‬ ‫هێزی‬ ‫بەکارهێنانی‬.
‫ئەم‬ ‫هونەریەکانی‬ ‫شێوازە‬‫بەنداوە‬:
‫بەرزی‬‫بەنداوەکە‬ ‫دیواری‬١١٦.٥‫مەترە‬.‫درێژی‬
‫بەنداوەکە‬٢٦٠‫مەترە‬.
‫بەرزی‬‫زەریاوە‬ ‫ڕووی‬ ‫ئاستی‬ ‫لە‬ ‫بەنداوەکە‬٥١٦
‫مەترە‬.
‫ڕووبەری‬‫ئەدات‬ ‫ئاوی‬ ‫بەنداوەکە‬ ‫کە‬ ‫زەوییەی‬ ‫ئەو‬
١١٦٩٠‫دووجایە‬ ‫کیلۆمەتر‬.
‫توانای‬‫بڕی‬ ‫هەڵگرتنی‬٦.٨‫جا‬ ‫سێ‬ ‫مەتر‬ ‫ملیارد‬
‫هەیە‬ ‫ئاوی‬.
‫ئەستوورایی‬‫بنکەکەیدا‬ ‫لە‬ ‫بەنداوەکە‬٥٤‫لە‬ ‫و‬ ‫مەترە‬
‫سەرەوەی‬ ‫بەشی‬٦.٢٠‫مەترە‬.
‫وێستگەی‬‫تێدا‬ ‫کارەبای‬ ‫وزەی‬ ‫بەرهەمهێنانی‬
‫الیەن‬ ‫لە‬ ‫کراوە‬ ‫دروست‬‫کۆمپانیای‬H.P.S)
Hydro Power Station)‫ساڵی‬ ‫لە‬ ‫ڕووسیاوە‬
١٩٧٠

27.
•‫ساڵی‬ ‫لە‬ ‫بەنداوە‬ ‫ئەم‬ ‫بناغەی‬ ‫بەردی‬١٩٥٤‫مەلیک‬ ‫عیراق‬ ‫مەلیکی‬ ‫الیەن‬ ‫لە‬
‫دان‬ ‫عێراقی‬ ‫فلسێکی‬ ‫فەیسەڵ‬ ‫مەلیک‬ ‫بەنداوەدا‬ ‫ئەم‬ ‫بناغەی‬ ‫لە‬ ،‫دانرا‬ ‫فەیسەڵەوە‬‫ا‬
‫دراوی‬ ‫بچووکترین‬ ‫کە‬ ‫سەردەمە‬ ‫ئەو‬ ‫بۆ‬ ‫هێمایەک‬ ‫وەک‬‫ئەم‬ ،‫بوو‬ ‫ئەوسەردەمە‬
‫ساڵی‬ ‫لە‬ ‫بەنداوە‬١٩٥٤‫ساڵی‬ ‫لە‬ ‫و‬ ‫کرد‬ ‫پێ‬ ‫دەستی‬١٩٥٩‫لەالیەن‬ ‫کە‬ ‫بوو‬ ‫تەواو‬
‫هەردوو‬ ‫سەرپەرشتی‬ ‫بە‬ ‫درا‬ ‫ئەنجام‬ ‫فەرەنسییەوە‬ ‫بالوتی‬ ‫دۆمیز‬ ‫کۆمپانیای‬
‫کۆرلی‬ ‫و‬ ‫دیکن‬ ‫بنی‬ ‫کۆمپانیای‬.‫بڕی‬ ‫بەنداوە‬ ‫ئەم‬١٤‫ئەو‬ ‫دیناری‬ ‫ملیۆن‬
‫سەردەمە‬ ‫ئەو‬ ‫کرێکارێکی‬ ‫ڕۆژانەی‬ ‫کە‬ ‫کاتێکا‬ ‫لە‬ ‫چوو‬ ‫تێ‬ ‫سەردەمەی‬٢٥‫فلس‬
‫بوو‬

28.
‫دەربەندیخان‬ ‫بەنداوی‬..
‫بۆ‬ ‫کراوە‬ ‫دروست‬ ‫سلێمانی‬ ‫پارێزگای‬ ‫لە‬ ‫سیروان‬ ‫روباری‬ ‫لەسەر‬ ‫بەنداوە‬ ‫ئەم‬
‫هەمەجۆر‬ ‫مەبەستی‬.‫ساڵی‬ ‫لە‬١٩٥٦‫ساڵی‬ ‫تاوەکو‬١٩٦١‫کرا‬ ‫بەنداوە‬ ‫لەم‬ ‫کار‬.
‫بەنداوی‬‫بۆ‬ ‫دەربەندیخان‬‫بەکار‬ ‫خوارەوە‬ ‫مەبەستانەی‬ ‫ئەم‬‫دەهێنرێ‬:
‫ئاو‬ ‫گلدانەوەی‬.
‫دەستبەسەراگرتنی‬‫ئاوی‬‫الفاو‬.
‫کاری‬‫ئاودێری‬.
‫بەرهەم‬‫وزەی‬ ‫هێنانی‬‫کارەبا‬.

29.
‫کوردستان‬ ‫لە‬ ‫کارەبا‬ ‫هێنانی‬ ‫بەرهەم‬ ‫بەمەبەستی‬ ‫ئاو‬ ‫هێزی‬ ‫بەکارهێنانی‬.
‫بەنداوە‬ ‫ئەم‬ ‫هونەریەکانی‬ ‫شێوازە‬:
‫ئەم‬‫بەردو‬ ‫لە‬ ‫پڕکراوەیە‬ ‫جۆری‬ ‫لە‬ ‫بەنداوە‬
‫گڵی‬ ‫ناواخنی‬((Rock fill dam - core
clay‫کۆنکرێتی‬ ‫ئاوڕێژێکی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫و‬
(spillway. )
‫دەکاتە‬ ‫بەنداوەکە‬ ‫درێژی‬٤٤٥‫مەتر‬.
‫پانیەکەی‬‫دەکاتە‬ ‫لوتکەدا‬ ‫لە‬١٧‫مەتر‬.
‫دەکاتە‬ ‫بەنداوەکەش‬ ‫بەرزی‬١٢٨‫مەتر‬.
‫نزیکەی‬٣‫ئاو‬ ‫سێجا‬ ‫مەتر‬ ‫ملیار‬‫گلدەداتەوە‬.
‫بڕی‬٢٤٩‫دەهێنێت‬ ‫بەرهەم‬ ‫کارەبا‬ ‫مێگاوات‬.

30.
‫جێبەجێکردندان‬ ‫بواری‬ ‫لە‬ ‫کوردستان‬ ‫لە‬ ‫بەنداوانەی‬ ‫ئەو‬
•‫هەولێر‬ ‫لە‬:
‫رەزگە‬ ‫و‬ ‫جەلی‬ ،‫ئاقۆیان‬ ‫بەنداوەکانی‬‫دوین‬
•‫سلێمانی‬ ‫لە‬:
‫و‬ ‫سورقاوشان‬ ،‫ئاوەسپی‬ ،‫کۆیە‬ ‫لە‬ ‫دێگەڵە‬ ‫و‬ ‫تاڵەبان‬ ‫بانووی‬‫دیوانە‬
•‫کەرکووک‬ ‫لە‬:
،‫گەرمیان‬ ‫لە‬ ‫قادرکەرەم‬ ‫و‬ ‫خۆرنەوازان‬‫شیوەسوور‬
•‫دهۆک‬ ‫لە‬:
‫بێدوهی‬ ‫و‬ ‫خەنەس‬

31.
‫دەرئەنجام‬
‫ئەم‬ ‫لەسەر‬ ‫شتێک‬ ‫هەموو‬ ‫بۆ‬ ‫ژیانە‬ ‫مانای‬ ‫جیهانەیەو‬ ‫ئەم‬ ‫سامانی‬ ‫گرنگترین‬ ‫ئاو‬
‫گیانلەبەرانیتر‬ ‫مرۆڤو‬ ‫وەک‬ ‫لێبکرێ‬ ‫زیندوێتی‬ ‫گومانی‬ ‫ئەگەر‬ ‫هەسارەیە‬.......‫ی‬‫ان‬
‫وەک‬ ‫بێگیان‬ ‫پێیانئەڵێین‬ ‫خۆمان‬ ‫کە‬ ‫ئەوشتانە‬ ‫وەک‬ ‫ژیانیلێنەکرێ‬ ‫گومانی‬
‫دارێک‬ ‫ئاسنێک‬ ‫تەلەفزیۆنێک‬ ‫یان‬ ‫ڕادیۆیەک‬....
‫پڕبایەخ‬ ‫گرنگو‬ ‫داهێنانە‬ ‫لە‬ ‫یەکێک‬ ‫کارەبا‬ ‫بەرهەمهێنانی‬ ‫ئاویەکانی‬ ‫وێستگە‬‫ەکانی‬
‫دەستبکەوێ‬ ‫بەردەواممان‬ ‫پاکو‬ ‫ووزەیەکی‬ ‫لەڕێگەیانەوە‬ ‫ئەتوانرێ‬ ‫کە‬ ‫مرۆڤن‬.