SlideShare a Scribd company logo
1 of 20
GENERAL STUDIES
GS
Power
PRESENTED BY :- SIDDHARTH VAIRAGI
बौद्ध धर्म के संस्थापक महात्मा बुद्ध थे.
र्हात्र्ा बुद्ध का जन्र् लुम्बबनी (कपिलवस्तु)
नर्क ग्रार् र्ें 563 ई.िू. र्ें हुआ था.
र्हात्र्ा बुद्ध के पपता का नार् शुद्धोधन (शाक्यों
के राज्य कपिलवस्तु के शासक) और र्ाता का नार्
महामाया (देवदह की राजकु मारी) था.
र्हात्र्ा बुद्ध के बचपन (वास्तपवक) का नार्
ससद्धार्थ था.
भगवान बुद्ध शाक्य वंश के थे.
र्हात्र्ा बुद्ध के पुत्र का नार् राहुल था.
र्हात्र्ा बुद्ध को उनकी मौसी गौतमी द्वारा पाले
जाने के कारण उन्हें गौतम कहा जाने लगा.
र्हात्र्ा बुद्ध ने 29 वर्थ की अवस्था र्ें अपना गृह
त्याग दिया.
बुद्ध के गृह त्याग के उपरांत उनके पहले गुरु
आलार और उद्रक थे.
र्हात्र्ा बुद्ध के पत्नी का लोकपिय नार् यशोधरा
था.
र्हात्र्ा बुद्ध द्वारा गृह त्याग ककये जाने को बौद्ध
मतावलबबी महासिननष्क्रमण कहते है.
र्हात्र्ा बुद्ध को उरुबेला (बोधगया) र्ें पीपल के
वृक्ष के ननचे ज्ञान की िाप्तत हुई.
पीपल के वृक्ष को बोधधवृक्ष के नार् से जाना जाता
है.
बुद्ध ने अपना पहला उपिेश वाराणसी के सारनार्
र्ें दिया था.
र्हात्र्ा बुद्ध का िथर् उपिेश बौद्ध परम्परा र्ें
धमथ चर प्रवतथन के नार् से जाना जाता है.
बुद्ध के िर्ुख अनुयायी थे.
•बबबबसार
•उदयन
•प्रसेनजीत
बौद्ध धर्म के तीन िर्ुख (त्रत्ररत्न) अंग थे.
•बुद्ध (अर्थ) :- इसके संस्र्ािक
•संघ (अर्थ) :- बौद्ध सिक्षु और सिक्षुणणयों का संगठन
•धबम (अर्थ) :- उनके उिदेश
बौद्ध धर्म के चार आयम सत्य अथवा ससद्धांत थे.
•दु:ख
•दु:ख समुदाय
•दु:ख ननरोध
•दु:ख ननरोधगामी
बौद्ध सादहत्य र्ुख्यत: त्रत्रपपदिकों र्ें सर्ादहत है.
•सुत्तपिटक
•असिधबिपिटक
•पवनय पिटक
सुत्तपिटक:-
यह बुद्ध के धसर्मक उपिेशों का संग्रह है.
असिधबिपिटक:-
इसर्े बौद्ध िशमन की चचाम है.
पवनय पिटक:-
इसर्े बौद्ध संघ के ननयर्ो का वणमन है.
बौद्ध धर्म के संििाय थे.
•हीनयान
•महायान
•वज्रयान
 हीनयान:-
ननकृ ष्ि या ननम्न र्ागम
 हीनयान संििाय के अनुयानययों का र्ुख्य लक्ष्य बुद्तत्य
ना होकर अहथत िद की िाप्तत था.
 बुद्ध, आत्मा और ईश्वर के अप्स्तत्व र्ें पवश्वास नही
रखते थे.
 बौद्ध धर्म िुनजथन्म र्ें पवश्वास करता था.
 बौद्ध संघ र्ें िवेश करने वाली िथर् र्दहला बुद्ध की
मौसी गौतमी प्रजािनत थी.
बौद्ध धर्म के अष्िांगगक र्ागम है.
•सबयक संकल्ि
•सबयक दृम्ष्क्ट
•सबयक वाक्
•सबयक कमाथन्त
•सबयक अजीव
•सबयक व्यायाम
•सबयक स्मृनत
•सबयक समाधध
बुद्ध के अनुयायी ननम्न भागों र्ें पवभाजीत है.
चार भाग :-
•सिक्षु
•सिक्षुदी
•उिासक
•उिाससका
बुद्ध की र्ृत्यु को बौद्ध ग्रन्थों र्ें महािररननवाथन के नार्
से जाना जाता था.
कु षाण काल र्ें बौद्ध धर्म िो सम्ििायों हीनयान &
महायान र्ें पवभाजीत हो गया.
बुद्ध के ननवामण के 200 वषों बाि मौयथ शासक अशोक ने
अपने धमथमहामात्रों के द्वरा बौद्ध धर्म को र्तय एसशया,
पप्श्चर्ी एसशया और श्रीलंका र्ें फै लाया तथा इसे एक पवश्व
धमथ बनाया.
बुद्ध के सम्बन्ध र्ें नैनतक सशक्षा ििान करने वाली
सवामगधक र्हत्वपूणम है – जातक कर्ाएँ , जो बुद्ध के पूवम
जन्र् तथा बुद्धकालीन धसर्मक , सार्ाप्जक एवं आगथमक
जीवन पर आधाररत है.
जातक कर्ाएँ, िाली िार्ा र्ें सलखी गई हैं.
संस्कृ त भाषा र्ें अश्वघोर् द्वरा सलखखत र्हाकाव्य है.
•बुद्धचररत
•सौंदरानंद
संस्कृ त भाषा र्ें महाकपव अश्वघोर् द्वरा सलखखत नािक
ग्रंथ है.
•साररिुत्र प्रकरण
महापविार् एक उच्च कोदि का बौद्ध ग्रंथ है. प्जसकी रचना
वसुसमत्र ने संस्कृ त भाषा र्ें सलखी थी.
लसलत पवस्तार र्हायान सम्ििाय का ग्रंथ है. इसर्ें र्हात्र्ा
बुद्ध के जीवन का उल्लेख सर्लता है.
र्हात्र्ा बुद्ध की र्ृत्यु 80 वर्थ की अवस्था र्ें 483 ई.िू. र्ें
कु शीनगर (कससया गांव, देवररया म्जला, िूवी उत्तर प्रदेश) र्ें
हुआ.
हीनयान सम्ििाय के लोग िाली िार्ा का ियोग करते थे.
महायान सम्ििाय के लोग संस्कृ त िार्ा का ियोग करते
थे.
र्हात्र्ा बुद्ध ने कु शीनगर के पररव्राजक सुिच्छ को अपना
अप्न्तर् उपिेश दिया था.
साररिुत्र, योग्गालन, आनंद एवं उिासल बुद्ध के िर्ुख सशष्य
थे.
गौतर् बुद्ध, महावीर के सर्कालीन व्यप्तत थे.
गौतर् को ज्ञान की िाप्तत वैशाख की िूणणथमा के दिन हुई
थी.
र्हात्र्ा बुद्ध ने सवमिथर् उरुवेला स्र्ल पर तपस्या की.
बौद्ध धर्म के अनुसार जीवन का चरर् लक्ष्य ननवाथण है.
बौद्ध धर्म का सबसे अगधक िचार कोशल र्ें हुआ था.
धबमिद को बौद्ध धर्म की गीता कहा है.
िथर् बौद्ध संगीनत का अतयक्ष महाकश्यि थे.
तृतीय बौद्ध संगीनत का आयोजन अशोक ने ककया था
चार बौद्ध संगीनतयााँ ककस उद्िेश्य के सलए बनाई गई ?
धासमथक ग्रन्र्ों के संकलन, धासमथक पववादों के ननदान एवं
संघ में एकता बनाए रखने के सलए.
ज्ञान िाप्तत के बाि र्हात्र्ा बुद्ध ने अपना पहला उपिेश
कहां दिया था ?
ऋपर्ितन (सारनार्)
बौद्ध धर्म की धासर्मक पुस्तक का नार् पिटक है.
बौद्ध धर्म और जैन धर्म र्ें िर्ुख सर्ानता तया है ?
दोनों ने ही ईश्वर की प्रिुसत्ता से इनकार ककया है.
बौद्ध मतावलम्बबयों द्वारा िथर् बौद्ध संगीनत का
आयोजन सतिनी गुफा में (राजगृह, बबहार) र्ें ककया गया था.
द्पवतीय बौद्ध संगीनत का आयोजन वैशाली र्ें ककया गया
था.
तृतीय बौद्ध संगीनत का आयोजन िाटसलिुत्र र्ें ककया गया
था.
चतुथम बौद्ध संगीनत का आयोजन कु ण्डलवन (कश्मीर) र्ें
ककया गया था.
र्हार्ाया सम्ििाय का उद्भव प्रर्म शताब्दी ई.िू. र्ें हुआ.
बौद्ध धर्म के पूजा-स्थल को चैत्यमंड़ि के नार् से जाना
जाता है.
र्हात्र्ा बुद्ध का सवमपिय सशष्य आनंद था.
सारनाथ प्स्थत ससंह स्तम्भ र्ें कौन-कौन से पशु प्स्थत हैं?
हार्ी, चार ससंह, सांड तर्ा घोडा.
बुद्ध के अम्स्र् अवशेर् िर ननसमथत आठ स्तूि
1: र्गध – अजातशत्रु
2: वैशाली – सलच्छपव
3: कपपलवस्तु – शातय
4: अलकं प – बुसलय
5: रार्ागर् – कोसलय
6: बेठ्दद्पवप का एक ब्राहर्ण
7: पावा – र्ल्ल
8: कु शीनगर – र्ल्ल
अष्क्टांधगक मागथ
1. सबयक दृम्ष्क्ट - चार सत्यों की सही परख
2. सबयक वचन- सत्य बोलना
3. सबयक संकलन - भौनतक वस्तु तथा िुभामवना का त्याग
4. सबयक कमथ - सत्य कर्म करना
5. सबयक आजीव - ईर्ानिारी से आजीपवका कर्ाना
6. सबयक व्यायाम - शुद्ध पवचार ग्रहण करना
7. सबयक स्मृनत - र्न, वचन तथा कर्म की ित्येक किया के
िनत सचेत रहना.
8. सबयक समाधध - गचत्त की एकाग्रता
Facebook Link:-
https://www.facebook.com/knowladg
eGSP
Youtube Link:-
https://www.youtube.com/channel/UC
WyOE-hV-mdtdF1sW4Z2fDw

More Related Content

What's hot

Difference between Shwetamber and Digambar Sects.pptx
Difference between Shwetamber and Digambar Sects.pptxDifference between Shwetamber and Digambar Sects.pptx
Difference between Shwetamber and Digambar Sects.pptxBanaras Hindu University
 
दर्शन सिद्धान्त
दर्शन सिद्धान्तदर्शन सिद्धान्त
दर्शन सिद्धान्तSanjayakumar
 
हिंदी व्याकरण
हिंदी व्याकरणहिंदी व्याकरण
हिंदी व्याकरणAdvetya Pillai
 
Difference between Shwetamber and Digambar Sects
Difference between Shwetamber and Digambar SectsDifference between Shwetamber and Digambar Sects
Difference between Shwetamber and Digambar SectsBanaras Hindu University
 
सहायक शिक्षण सामग्री महत्व एवं उद्देश्य
सहायक शिक्षण सामग्री महत्व एवं उद्देश्य सहायक शिक्षण सामग्री महत्व एवं उद्देश्य
सहायक शिक्षण सामग्री महत्व एवं उद्देश्य Pushpa Namdeo
 
Life sketch of Parshwanath and Mahaveer Jaina Tirthankara
Life sketch of Parshwanath and Mahaveer Jaina TirthankaraLife sketch of Parshwanath and Mahaveer Jaina Tirthankara
Life sketch of Parshwanath and Mahaveer Jaina TirthankaraBanaras Hindu University
 
ppt of our Solar system in hindi
ppt of our Solar system in hindippt of our Solar system in hindi
ppt of our Solar system in hindivethics
 
अवतारवाद
अवतारवाद  अवतारवाद
अवतारवाद Virag Sontakke
 
प्रयाग तीर्थ
प्रयाग तीर्थ प्रयाग तीर्थ
प्रयाग तीर्थ Virag Sontakke
 
वैष्णव धर्म
वैष्णव धर्म वैष्णव धर्म
वैष्णव धर्म Virag Sontakke
 
Meaning and nature of religion
Meaning and nature of religionMeaning and nature of religion
Meaning and nature of religionVirag Sontakke
 
An Introduction of Syllabus to the Students of BA, III sem. Religion
An Introduction of Syllabus to the Students of BA, III sem. ReligionAn Introduction of Syllabus to the Students of BA, III sem. Religion
An Introduction of Syllabus to the Students of BA, III sem. ReligionBanaras Hindu University
 

What's hot (20)

Difference between Shwetamber and Digambar Sects.pptx
Difference between Shwetamber and Digambar Sects.pptxDifference between Shwetamber and Digambar Sects.pptx
Difference between Shwetamber and Digambar Sects.pptx
 
दर्शन सिद्धान्त
दर्शन सिद्धान्तदर्शन सिद्धान्त
दर्शन सिद्धान्त
 
ASHRAM SYSTEM
ASHRAM SYSTEMASHRAM SYSTEM
ASHRAM SYSTEM
 
Jainism
JainismJainism
Jainism
 
हिंदी व्याकरण
हिंदी व्याकरणहिंदी व्याकरण
हिंदी व्याकरण
 
Difference between Shwetamber and Digambar Sects
Difference between Shwetamber and Digambar SectsDifference between Shwetamber and Digambar Sects
Difference between Shwetamber and Digambar Sects
 
सहायक शिक्षण सामग्री महत्व एवं उद्देश्य
सहायक शिक्षण सामग्री महत्व एवं उद्देश्य सहायक शिक्षण सामग्री महत्व एवं उद्देश्य
सहायक शिक्षण सामग्री महत्व एवं उद्देश्य
 
Life sketch of Parshwanath and Mahaveer Jaina Tirthankara
Life sketch of Parshwanath and Mahaveer Jaina TirthankaraLife sketch of Parshwanath and Mahaveer Jaina Tirthankara
Life sketch of Parshwanath and Mahaveer Jaina Tirthankara
 
ppt of our Solar system in hindi
ppt of our Solar system in hindippt of our Solar system in hindi
ppt of our Solar system in hindi
 
अवतारवाद
अवतारवाद  अवतारवाद
अवतारवाद
 
प्रयाग तीर्थ
प्रयाग तीर्थ प्रयाग तीर्थ
प्रयाग तीर्थ
 
वैष्णव धर्म
वैष्णव धर्म वैष्णव धर्म
वैष्णव धर्म
 
Meaning and nature of religion
Meaning and nature of religionMeaning and nature of religion
Meaning and nature of religion
 
Gautam budhh
Gautam budhhGautam budhh
Gautam budhh
 
Indus valley religion
Indus valley religionIndus valley religion
Indus valley religion
 
Primitive religion
Primitive religion Primitive religion
Primitive religion
 
Gita
GitaGita
Gita
 
An Introduction of Syllabus to the Students of BA, III sem. Religion
An Introduction of Syllabus to the Students of BA, III sem. ReligionAn Introduction of Syllabus to the Students of BA, III sem. Religion
An Introduction of Syllabus to the Students of BA, III sem. Religion
 
Spread of Buddhism
Spread of BuddhismSpread of Buddhism
Spread of Buddhism
 
Adi shankaracharya ppt
Adi shankaracharya pptAdi shankaracharya ppt
Adi shankaracharya ppt
 

Similar to GSP - 1 Bauddh Bharm (बौद्ध धर्म)

AVNISH KUMAR VERMA.pptx
AVNISH KUMAR  VERMA.pptxAVNISH KUMAR  VERMA.pptx
AVNISH KUMAR VERMA.pptxssuser25242c1
 
Mahbharat by Harshal Bhatt
Mahbharat by Harshal BhattMahbharat by Harshal Bhatt
Mahbharat by Harshal BhattHarshal Bhatt
 
जैन धर्म के उदय के कारण _ जैन धर्म के संस्थापक _ भगवान महावीर स्वामी का जीवन...
जैन धर्म के उदय के कारण _ जैन धर्म के संस्थापक _  भगवान महावीर स्वामी का जीवन...जैन धर्म के उदय के कारण _ जैन धर्म के संस्थापक _  भगवान महावीर स्वामी का जीवन...
जैन धर्म के उदय के कारण _ जैन धर्म के संस्थापक _ भगवान महावीर स्वामी का जीवन...PRAVIN KUMAR
 
शाक्त धर्म .pptx
शाक्त धर्म .pptxशाक्त धर्म .pptx
शाक्त धर्म .pptxVirag Sontakke
 
गाणपत्य सम्प्रदाय
गाणपत्य सम्प्रदाय गाणपत्य सम्प्रदाय
गाणपत्य सम्प्रदाय Virag Sontakke
 
उत्तर वैदिक यज्ञ .pptx
उत्तर वैदिक यज्ञ  .pptxउत्तर वैदिक यज्ञ  .pptx
उत्तर वैदिक यज्ञ .pptxVirag Sontakke
 
इतिहास लेखन परंपरा
इतिहास लेखन परंपराइतिहास लेखन परंपरा
इतिहास लेखन परंपराJIWAJI UNIVERSITY
 
शैव सम्प्रदाय
शैव सम्प्रदाय शैव सम्प्रदाय
शैव सम्प्रदाय Virag Sontakke
 
शाक्त धर्म
शाक्त धर्म शाक्त धर्म
शाक्त धर्म Virag Sontakke
 
बौद्ध धर्म.docx
बौद्ध धर्म.docxबौद्ध धर्म.docx
बौद्ध धर्म.docxVikrantKumar966220
 
b.Ed philo edu ppthejejeiejejejrjrnrjrjrnr
b.Ed philo edu ppthejejeiejejejrjrnrjrjrnrb.Ed philo edu ppthejejeiejejejrjrnrjrjrnr
b.Ed philo edu ppthejejeiejejejrjrnrjrjrnrRyanMatthews63
 
सौर सम्प्रदाय
सौर सम्प्रदाय सौर सम्प्रदाय
सौर सम्प्रदाय Virag Sontakke
 
विभाजन विभीषिका स्मृति दिवस 14 अगस्त 2022
विभाजन विभीषिका स्मृति दिवस 14 अगस्त 2022विभाजन विभीषिका स्मृति दिवस 14 अगस्त 2022
विभाजन विभीषिका स्मृति दिवस 14 अगस्त 2022Surya Pratap Singh Rajawat
 
उत्तर वैदिक यज्ञ .pptx
उत्तर वैदिक यज्ञ  .pptxउत्तर वैदिक यज्ञ  .pptx
उत्तर वैदिक यज्ञ .pptxVirag Sontakke
 
हड़प्पा सभ्यता का धार्मिक जीवन (YOGENDRA MEROTHA).pptx
हड़प्पा सभ्यता का धार्मिक जीवन (YOGENDRA MEROTHA).pptxहड़प्पा सभ्यता का धार्मिक जीवन (YOGENDRA MEROTHA).pptx
हड़प्पा सभ्यता का धार्मिक जीवन (YOGENDRA MEROTHA).pptxAbvp2
 

Similar to GSP - 1 Bauddh Bharm (बौद्ध धर्म) (20)

AVNISH KUMAR VERMA.pptx
AVNISH KUMAR  VERMA.pptxAVNISH KUMAR  VERMA.pptx
AVNISH KUMAR VERMA.pptx
 
HINDU DHARM .pdf
HINDU DHARM .pdfHINDU DHARM .pdf
HINDU DHARM .pdf
 
Mahbharat by Harshal Bhatt
Mahbharat by Harshal BhattMahbharat by Harshal Bhatt
Mahbharat by Harshal Bhatt
 
Vishnu cult
Vishnu cult Vishnu cult
Vishnu cult
 
जैन धर्म के उदय के कारण _ जैन धर्म के संस्थापक _ भगवान महावीर स्वामी का जीवन...
जैन धर्म के उदय के कारण _ जैन धर्म के संस्थापक _  भगवान महावीर स्वामी का जीवन...जैन धर्म के उदय के कारण _ जैन धर्म के संस्थापक _  भगवान महावीर स्वामी का जीवन...
जैन धर्म के उदय के कारण _ जैन धर्म के संस्थापक _ भगवान महावीर स्वामी का जीवन...
 
शाक्त धर्म .pptx
शाक्त धर्म .pptxशाक्त धर्म .pptx
शाक्त धर्म .pptx
 
गाणपत्य सम्प्रदाय
गाणपत्य सम्प्रदाय गाणपत्य सम्प्रदाय
गाणपत्य सम्प्रदाय
 
उत्तर वैदिक यज्ञ .pptx
उत्तर वैदिक यज्ञ  .pptxउत्तर वैदिक यज्ञ  .pptx
उत्तर वैदिक यज्ञ .pptx
 
इतिहास लेखन परंपरा
इतिहास लेखन परंपराइतिहास लेखन परंपरा
इतिहास लेखन परंपरा
 
शैव सम्प्रदाय
शैव सम्प्रदाय शैव सम्प्रदाय
शैव सम्प्रदाय
 
शाक्त धर्म
शाक्त धर्म शाक्त धर्म
शाक्त धर्म
 
Panchdevopasana
PanchdevopasanaPanchdevopasana
Panchdevopasana
 
बौद्ध धर्म.docx
बौद्ध धर्म.docxबौद्ध धर्म.docx
बौद्ध धर्म.docx
 
b.Ed philo edu ppthejejeiejejejrjrnrjrjrnr
b.Ed philo edu ppthejejeiejejejrjrnrjrjrnrb.Ed philo edu ppthejejeiejejejrjrnrjrjrnr
b.Ed philo edu ppthejejeiejejejrjrnrjrjrnr
 
सौर सम्प्रदाय
सौर सम्प्रदाय सौर सम्प्रदाय
सौर सम्प्रदाय
 
विभाजन विभीषिका स्मृति दिवस 14 अगस्त 2022
विभाजन विभीषिका स्मृति दिवस 14 अगस्त 2022विभाजन विभीषिका स्मृति दिवस 14 अगस्त 2022
विभाजन विभीषिका स्मृति दिवस 14 अगस्त 2022
 
उत्तर वैदिक यज्ञ .pptx
उत्तर वैदिक यज्ञ  .pptxउत्तर वैदिक यज्ञ  .pptx
उत्तर वैदिक यज्ञ .pptx
 
jagganath rathyatra
jagganath rathyatrajagganath rathyatra
jagganath rathyatra
 
Qci ved Upnishad Agam Puran
Qci ved Upnishad Agam PuranQci ved Upnishad Agam Puran
Qci ved Upnishad Agam Puran
 
हड़प्पा सभ्यता का धार्मिक जीवन (YOGENDRA MEROTHA).pptx
हड़प्पा सभ्यता का धार्मिक जीवन (YOGENDRA MEROTHA).pptxहड़प्पा सभ्यता का धार्मिक जीवन (YOGENDRA MEROTHA).pptx
हड़प्पा सभ्यता का धार्मिक जीवन (YOGENDRA MEROTHA).pptx
 

GSP - 1 Bauddh Bharm (बौद्ध धर्म)

  • 2.
  • 3. बौद्ध धर्म के संस्थापक महात्मा बुद्ध थे. र्हात्र्ा बुद्ध का जन्र् लुम्बबनी (कपिलवस्तु) नर्क ग्रार् र्ें 563 ई.िू. र्ें हुआ था. र्हात्र्ा बुद्ध के पपता का नार् शुद्धोधन (शाक्यों के राज्य कपिलवस्तु के शासक) और र्ाता का नार् महामाया (देवदह की राजकु मारी) था. र्हात्र्ा बुद्ध के बचपन (वास्तपवक) का नार् ससद्धार्थ था. भगवान बुद्ध शाक्य वंश के थे.
  • 4. र्हात्र्ा बुद्ध के पुत्र का नार् राहुल था. र्हात्र्ा बुद्ध को उनकी मौसी गौतमी द्वारा पाले जाने के कारण उन्हें गौतम कहा जाने लगा. र्हात्र्ा बुद्ध ने 29 वर्थ की अवस्था र्ें अपना गृह त्याग दिया. बुद्ध के गृह त्याग के उपरांत उनके पहले गुरु आलार और उद्रक थे. र्हात्र्ा बुद्ध के पत्नी का लोकपिय नार् यशोधरा था.
  • 5. र्हात्र्ा बुद्ध द्वारा गृह त्याग ककये जाने को बौद्ध मतावलबबी महासिननष्क्रमण कहते है. र्हात्र्ा बुद्ध को उरुबेला (बोधगया) र्ें पीपल के वृक्ष के ननचे ज्ञान की िाप्तत हुई. पीपल के वृक्ष को बोधधवृक्ष के नार् से जाना जाता है. बुद्ध ने अपना पहला उपिेश वाराणसी के सारनार् र्ें दिया था.
  • 6. र्हात्र्ा बुद्ध का िथर् उपिेश बौद्ध परम्परा र्ें धमथ चर प्रवतथन के नार् से जाना जाता है. बुद्ध के िर्ुख अनुयायी थे. •बबबबसार •उदयन •प्रसेनजीत बौद्ध धर्म के तीन िर्ुख (त्रत्ररत्न) अंग थे. •बुद्ध (अर्थ) :- इसके संस्र्ािक •संघ (अर्थ) :- बौद्ध सिक्षु और सिक्षुणणयों का संगठन •धबम (अर्थ) :- उनके उिदेश
  • 7. बौद्ध धर्म के चार आयम सत्य अथवा ससद्धांत थे. •दु:ख •दु:ख समुदाय •दु:ख ननरोध •दु:ख ननरोधगामी बौद्ध सादहत्य र्ुख्यत: त्रत्रपपदिकों र्ें सर्ादहत है. •सुत्तपिटक •असिधबिपिटक •पवनय पिटक
  • 8. सुत्तपिटक:- यह बुद्ध के धसर्मक उपिेशों का संग्रह है. असिधबिपिटक:- इसर्े बौद्ध िशमन की चचाम है. पवनय पिटक:- इसर्े बौद्ध संघ के ननयर्ो का वणमन है. बौद्ध धर्म के संििाय थे. •हीनयान •महायान •वज्रयान
  • 9.  हीनयान:- ननकृ ष्ि या ननम्न र्ागम  हीनयान संििाय के अनुयानययों का र्ुख्य लक्ष्य बुद्तत्य ना होकर अहथत िद की िाप्तत था.  बुद्ध, आत्मा और ईश्वर के अप्स्तत्व र्ें पवश्वास नही रखते थे.  बौद्ध धर्म िुनजथन्म र्ें पवश्वास करता था.  बौद्ध संघ र्ें िवेश करने वाली िथर् र्दहला बुद्ध की मौसी गौतमी प्रजािनत थी.
  • 10. बौद्ध धर्म के अष्िांगगक र्ागम है. •सबयक संकल्ि •सबयक दृम्ष्क्ट •सबयक वाक् •सबयक कमाथन्त •सबयक अजीव •सबयक व्यायाम •सबयक स्मृनत •सबयक समाधध
  • 11. बुद्ध के अनुयायी ननम्न भागों र्ें पवभाजीत है. चार भाग :- •सिक्षु •सिक्षुदी •उिासक •उिाससका बुद्ध की र्ृत्यु को बौद्ध ग्रन्थों र्ें महािररननवाथन के नार् से जाना जाता था. कु षाण काल र्ें बौद्ध धर्म िो सम्ििायों हीनयान & महायान र्ें पवभाजीत हो गया.
  • 12. बुद्ध के ननवामण के 200 वषों बाि मौयथ शासक अशोक ने अपने धमथमहामात्रों के द्वरा बौद्ध धर्म को र्तय एसशया, पप्श्चर्ी एसशया और श्रीलंका र्ें फै लाया तथा इसे एक पवश्व धमथ बनाया. बुद्ध के सम्बन्ध र्ें नैनतक सशक्षा ििान करने वाली सवामगधक र्हत्वपूणम है – जातक कर्ाएँ , जो बुद्ध के पूवम जन्र् तथा बुद्धकालीन धसर्मक , सार्ाप्जक एवं आगथमक जीवन पर आधाररत है. जातक कर्ाएँ, िाली िार्ा र्ें सलखी गई हैं.
  • 13. संस्कृ त भाषा र्ें अश्वघोर् द्वरा सलखखत र्हाकाव्य है. •बुद्धचररत •सौंदरानंद संस्कृ त भाषा र्ें महाकपव अश्वघोर् द्वरा सलखखत नािक ग्रंथ है. •साररिुत्र प्रकरण महापविार् एक उच्च कोदि का बौद्ध ग्रंथ है. प्जसकी रचना वसुसमत्र ने संस्कृ त भाषा र्ें सलखी थी. लसलत पवस्तार र्हायान सम्ििाय का ग्रंथ है. इसर्ें र्हात्र्ा बुद्ध के जीवन का उल्लेख सर्लता है.
  • 14. र्हात्र्ा बुद्ध की र्ृत्यु 80 वर्थ की अवस्था र्ें 483 ई.िू. र्ें कु शीनगर (कससया गांव, देवररया म्जला, िूवी उत्तर प्रदेश) र्ें हुआ. हीनयान सम्ििाय के लोग िाली िार्ा का ियोग करते थे. महायान सम्ििाय के लोग संस्कृ त िार्ा का ियोग करते थे. र्हात्र्ा बुद्ध ने कु शीनगर के पररव्राजक सुिच्छ को अपना अप्न्तर् उपिेश दिया था. साररिुत्र, योग्गालन, आनंद एवं उिासल बुद्ध के िर्ुख सशष्य थे.
  • 15. गौतर् बुद्ध, महावीर के सर्कालीन व्यप्तत थे. गौतर् को ज्ञान की िाप्तत वैशाख की िूणणथमा के दिन हुई थी. र्हात्र्ा बुद्ध ने सवमिथर् उरुवेला स्र्ल पर तपस्या की. बौद्ध धर्म के अनुसार जीवन का चरर् लक्ष्य ननवाथण है. बौद्ध धर्म का सबसे अगधक िचार कोशल र्ें हुआ था. धबमिद को बौद्ध धर्म की गीता कहा है. िथर् बौद्ध संगीनत का अतयक्ष महाकश्यि थे. तृतीय बौद्ध संगीनत का आयोजन अशोक ने ककया था
  • 16. चार बौद्ध संगीनतयााँ ककस उद्िेश्य के सलए बनाई गई ? धासमथक ग्रन्र्ों के संकलन, धासमथक पववादों के ननदान एवं संघ में एकता बनाए रखने के सलए. ज्ञान िाप्तत के बाि र्हात्र्ा बुद्ध ने अपना पहला उपिेश कहां दिया था ? ऋपर्ितन (सारनार्) बौद्ध धर्म की धासर्मक पुस्तक का नार् पिटक है. बौद्ध धर्म और जैन धर्म र्ें िर्ुख सर्ानता तया है ? दोनों ने ही ईश्वर की प्रिुसत्ता से इनकार ककया है.
  • 17. बौद्ध मतावलम्बबयों द्वारा िथर् बौद्ध संगीनत का आयोजन सतिनी गुफा में (राजगृह, बबहार) र्ें ककया गया था. द्पवतीय बौद्ध संगीनत का आयोजन वैशाली र्ें ककया गया था. तृतीय बौद्ध संगीनत का आयोजन िाटसलिुत्र र्ें ककया गया था. चतुथम बौद्ध संगीनत का आयोजन कु ण्डलवन (कश्मीर) र्ें ककया गया था. र्हार्ाया सम्ििाय का उद्भव प्रर्म शताब्दी ई.िू. र्ें हुआ.
  • 18. बौद्ध धर्म के पूजा-स्थल को चैत्यमंड़ि के नार् से जाना जाता है. र्हात्र्ा बुद्ध का सवमपिय सशष्य आनंद था. सारनाथ प्स्थत ससंह स्तम्भ र्ें कौन-कौन से पशु प्स्थत हैं? हार्ी, चार ससंह, सांड तर्ा घोडा. बुद्ध के अम्स्र् अवशेर् िर ननसमथत आठ स्तूि 1: र्गध – अजातशत्रु 2: वैशाली – सलच्छपव 3: कपपलवस्तु – शातय 4: अलकं प – बुसलय 5: रार्ागर् – कोसलय 6: बेठ्दद्पवप का एक ब्राहर्ण 7: पावा – र्ल्ल 8: कु शीनगर – र्ल्ल
  • 19. अष्क्टांधगक मागथ 1. सबयक दृम्ष्क्ट - चार सत्यों की सही परख 2. सबयक वचन- सत्य बोलना 3. सबयक संकलन - भौनतक वस्तु तथा िुभामवना का त्याग 4. सबयक कमथ - सत्य कर्म करना 5. सबयक आजीव - ईर्ानिारी से आजीपवका कर्ाना 6. सबयक व्यायाम - शुद्ध पवचार ग्रहण करना 7. सबयक स्मृनत - र्न, वचन तथा कर्म की ित्येक किया के िनत सचेत रहना. 8. सबयक समाधध - गचत्त की एकाग्रता