6 eboluzioa-sonia

Bizitzaren jatorria
Datu interesgarriak:
Duela 13.000 milioi urte Unibertsoa eratu zen.
Duela 4.600 m.u Eguzki-sistema eta Lurra
eratu ziren.
Duela 3.800 m. u. inguru lurraren azala
kontsolidatu zen eta ozeanoak, itsasoak eta
atmosfera eratu ziren.
Duela 3.800 m.u. Lurrean bizia sortu zen.

Espezieak izendatu
NATURA ZIENTZIAK, DBH 1
Izaki bizidunak
Nomenklatura binomiala
Izen arrunta:
Pagoa
Izen zientifikoa: letra etzanez idazten da
Fagus sylvatica
Generoa: letra larriz idatzi
Espeziea:
Elkarren artean ugaltzen diren eta ondorengo ugalkorrak
ematen dituzten antzeko banakoen multzoa.
espeziea: letra xeheaz idatzi

SAILKAPEN SISTEMAK
- ARTIFIZIALAK: KANPOZO EZAUGARRIAK,
IDENTIFATZEKO ERRAZAK DIRENAK.
- NATURALAK: ESPEZIEN ARTEKO AHAIDETASUN
EBOLUTIVO KONTUAN HARTUTA.
Carl von Linné
18. mendean.
lehenengoa sailkatzeko proposamena
egin zuen:
sistema hierarkikoa (kategoriak eta
azpitaldeak)

Kategoria taxonomikoak
NATURA ZIENTZIAK, DBH 1
Izaki bizidunak
Taxonomia: izaki bizidunen sailkapen hierarkikoa
ERREINUA
Familia
Tipoa
Tipoa
Tipoa
Tipoa
Klasea
Ordena
Ordena
Ordena
Familia
Generoa
Generoa Generoa
Generoa
Espeziea
Klasea
TAXON:
ERREINUA: FILUMA/DIBISIOA:KLASEA :ORDENA:
FAMILIA: GENERO: ESPEZIEA

Bizidunen eboluzioa
3.600 milioi urte hauetan bizia garatzen joan da planeta osoa hartuz eta talde
eta espezie askoren aniztasun handia sortuz.
Gaur egungo bizidunak 5 erreinutan sailkatzen dira:

JATORRIA ETA EBOLUZIOA.
HIPOTESIAK
- BEREZKO SORRERA
- BIOGENESIA
- PANSPERMIA
- SINTESI ABIOTIKOA

BEREZKO SORRERA: Bizidunak berez sortzen dira
deskonposatzen ari den materia organikotik
( Jean Baptiste van Helmont)

Francesco REDI 1668an:
Izaki bizidunak beste izaki bizidun batetik sortzen
da.
BIOGENESIA

PANSPERMIA:
1. MIKROORGANISMOA METEORITO
EDO KOMETA BATEN BIDEZ IRITSI ZEN
LURRERA

AlexandrIvanovich
OPARIN-ek 1923an
“jatorrizko zopa”-ren
teoria adierazi zuen

SINTESI ABIOTIKOA
XX. Mendean Oparin izeneko zientzialari errusiarrak eta Haldane britaniarra
berezko sorreraren ideiak berreskuratu zituen eta “Bizidunen jatorri abiotikoari
buruzko teoria” planteatu zuen.
Gaur egun, berezko sorrera orain ezinezkoa dela, baina duela 3.800 m.u. baino
gehiago hori gertatzeko baldintzak eman zirela pentsatzen da .
Oparin, Alexandr Ivánovich
biokimikari errusiarra (1894-1980)

Molekula organiko konplexuagoak
Eta gero koazerbatuak

Bizitzaren jatorria: Oparin-en teoria (1)
1. Hasiera duela 3.800 m.u.
Antzinako atmosferan; metanoa (CH4 ),
amoniakoa (NH3) , hidrogenoa (H2) eta ur
lurruna (H2O) zeuden. Erreduktorea eta
anaerobioa zen. Hala ere, gai hauetan
materia bizia osatzen duten bioelementu
nagusiak zeuden: karbonoa (C),
nitrogenoa (N), hidrogenoa (H) eta
oxigenoa (O).
2. Nola eratu ziren biomolekulak?
Eguzki erradiazioek eta deskarga
elektrikoek atmosferako osagaiak
erreakzionatzeko eta biomolekulak
eratzeko energia eman zuten; konposatu
organiko sinpleak, orain izaki bizidunak
osatzen dituzten garrantzitsuak
bezalakoak.

3. Zeintzuk izan ziren biomolekula
horiek?
Horrela, azukreak, gantz sinpleak,
aminoazidoak eta beste molekula sinple
batzuk eratu ziren eta beraien artean
erreakzionatzean molekula
konplexuagoak eratu ziren.
4. Nola eratu zen “salda primitiboa”?
Oparin-en ustez, atmosferan eratu ziren
konposatu organikoak euriak
itsasoetara eraman zituen eta bertan,
milioika urteetan zehar kontzentratu
ziren, ur eta molekula organiko eta
inorganikozko disoluzio lodia eratuz.
Oparin-ek “salda primitiboa” deitu zion.

5. Bakterioen aitzindariak.
“Salda primitibo” honetan molekula
batzuek mintzak osatu zituzten eta
koazerbatuak izeneko egitura esferikoak
sortu ziren. Hauetako batzuk bere
barnean entzimak kontzentratu ahal izan
zituzten eta horien bidez beraien
molekulak sortu eta energia lortu.
Azkenik, batzuek material genetikoa
bereganatu zuten eta honela bikoizteko
(ugaltzeko) ahalmena. Horrela eratu
ziren prokarioto primitiboak.

Stanley MILLER-ren
esperimentua:
Jatorrizko Lurraren
baldintzak birsortu

Bizidunen eboluzioa: frogak
Anatomia konparatua: organo homologoak eta analogoak
1 eta 2 homologoak
dira eta 3 analogoa.
Organo homologoak: egitura
berdina, funtzio desberdinak.
Moldaerazko dibergentzia
Organo analogoak: egitura
desberdina, funtzio berdina.
Moldaerazko konbergentzia
Aztarna organoak: jada ez dute erabilerarik baina erakusten dute harreman filogenetikoa

1) FROGA ANATOMIKOAK: ORGANO HOMOLOGOAK: Jatorri
bera, egitura bera eta funtzio ezberdina duten organoak

ORGANO ANALOGOAK: Jatorri ezberdina, egitura ezberdina eta
funtzio bera duten organoak

AZTARNA-ORGANOAK: Une honetan ez dute funtziorik baina
lehen bai eta eboluzioan zeharjoan dira galtzen.

Paleontologikoak (fosilak)
Serie filogenetikoa: denboran zehar izandako aldaketa morfologikoak
erakusten dituzte.
Bitarteko formak: bi ezpezien ezaugarriak dituztenak, arbaso komuna
dute.
Fosil bizidunak: gaur egun antzinako forma berdina mantentzen dute
(ginkgo, araukaria, zelakantoa, karramarro Limulus)
Fosilei esker, zaldiaren
historia ebolutiboa
berregin daiteke.

Gauregungo
hegaztien
aitzindaria:
hortzak
(narr.) eta
lumak (heg.)

BIOKIMIKA:
izaki bizidun guztiek moleku mota brdinak dituzte, beraz, arbaso beretik datoz.
ADN kateetan eta proteinetan dauden desberdintasunak, espezieen artean
dagoen eboluzio distantziaren proportzionalak dira

5) FROGA BIOKIMIKOAK: Zenbat eta urrunagoa izaki bizidunen
arteko lotura ebolutiboa, orduan eta handiagoak izango dira
desberdintasunak
%99
%90
%78

Enbriologia
Laburbilketaren legea edo biogenetika: enbrioiaren garapenean pasatako
aroak errepikatzen dira.
Arrain (1), anfibio (2), narrasti (3),
hegazti (4) eta ugaztun desberdinen
(5,6,7,8) enbrioi garapena.
Hasierako etapak (goian) oso
antzekoak dira. Ondorengo etapak
(behekoak) desberdinagoak dira.
Haeckel. 1874

3) FROGA ENBRIOLOGIKOAK: Antzekotasun ebolutiboa zenbat
eta estuagoa izan, gero eta antz. gehiago enbrioietan

4) FROGA BIOGEOGRAFIKOAK: Adierazten dute oso hurbil
dauden izakien arteko ezberdintasunak komuneko aitzindari
batengandik agertu direla

Bizidunen eboluzioa: Lamarck
Lehen teoria eboluzionista aurkeztu zuen 1809. urtean.
Lamarcken ideia nagusiak honela laburbil ditzakegu:
Inguruneak karaktereen aldaketak eragiten ditu: inguruneko baldintzak
aldatu egiten dira denboran zehar.
Eginkizunak organoa sortzen du: jokabide berriek organo jakin batzuk
garatzea eragiten dute.
Hartutako karaktereen herentzia: inguruneak eragindako aldakuntza
horiek ondorengoei transmititzen zaizkie.
Lamarckek, beraz, uste zuen beharrak
eragiten zituela eboluzio-aldaketa horiek.
Horiek gertatu ondoren, aldaketa horiek
heredagarriak izango ziren

Bizidunen eboluzioa: Darwin
Charles Darwin 1809-1882 Naturalista ingelesa.
Beagle itsasontzian munduan zehar bidaiatu zuen (Galapago
irlak).
Espezie eta fosil asko behatu zituen.
Bidai horretan sortu zitzaion galdera: zergatik espezie batzuk
bizirik irauten dute, beste batzuk desagertzen diren bitartean?
1859. urtean eboluzioaren teoria berri bat proposatu zuen,
Espezieen jatorria izeneko bere liburuan jasoa.

Bizidunen eboluzioa: hautespen naturala
Darwinek proposatutako eboluzio-mekanismoak ondorengo ideia hauetan laburbil
daitezke:
Espezie bateko indibiduo guztiak ez dira berdin-berdinak. Aldakortasun bat
badago, hurrengo belaunaldira genetikoki transmititzen dena.
Indibiduoen artean bizirik irauteko borroka dago, eta dauden ingurunean
bizitzeko onak diren bariazioen jabeek bakarrik irauten dute (egokienaren bizi-
iraupena). Era horretan, aldakortasun egokienak (moldakortasuna) gordetzen
dira. Ideia horri hautespen naturala esan zitzaion.
Moldakortasun-bereizgarriak pilatzeak espezie batzuetatik besteetarako aldaketa
hori eragingo du.
Aldakortasunaren jatorria eta horren transmisio hereditarioaren mekanismoak
azalduko lituzkeen fundamentu genetikorik gabe plazaratu zen teoria hau.

Bizidunen eboluzioa: Neodarwinismoa edo
eboluzioaren teoria sintetikoa
Eboluzioaren teoria sintetikoak genetika mendelianoa eta Darwin-
en hautespen naturala bateratzen ditu, eta gainera, honako
mekanismoak proposatzen ditu:
Populazioetan bada aldakortasun genetiko bat, mutazio
(geneen aldaketa) bidez eta birkonbinazio genetikoaren
(ugalketa sexualean ematen dena) prozesuen bidez sortua.
Hautespen naturalak ezabatu egiten ditu beren informazio
genetikoagatik hain egokiak ez diren indibiduoak.
Moldakortasun-balioa duten eta genetikoki zehazturik dauden
ezaugarri horiek hautatu eta hurrengo belaunaldiari
transmititzen zaizkio.
Espezieak oinarri genetiko komuna duten populazio-multzoak
dira, eta elkarren artean ugaltzeko gaitasuna dutenak.
Geneak, mutazio bidez edo birkonbinazio bidez gerta
daitezkeen konbinazio berriekin, hautespen natural horren
eraginpean daude, eta une bakoitzean ingurumen-baldintzen
arabera, populazioen ezaugarriak erabakitzen ditu.
DNA molekula

OREKA TAIDUNA EDO SALTAZIONISMOA
Stephen Jay Gould
ia aldaketarik gabeko tarteak eta aldaketa
ebolutibo handiko tarteak tartekatzen dira. :
eboluzioak saltoak eman ditut espezie
batzuetatik besteetara.

SINBIOGENESIA
Lynn Margulis
Mutazioen metaketen ondorioz, espeziak murriztu eta desagertzen
dira baina ez dira inoiz espezie berriak sorrarazten. Bariazio
genetikoaren jatorria fusio sinbiotikoen bidez lortzen da. Fusioa da
eboluzioaren eragile.

Gizakiaren eboluzioa
Eboluzioari buruz aztertu ditugun alderdiak gure espeziari aplika dakizkioke.
Giza espeziaren eta primateen jatorri komunaren aldeko froga ugari daude.
Asko ezagutzen da, baina oraindik asko falta da gizakiaren eboluzio prozesua
erabat argitzeko.
Gizakia Primateen ordenan sailkatzen da. Talde horren barnean 2 familia
daude: Pongidoena (orangutanak, gorilak eta txinpantzeak) eta
Hominidoena (gaur arteko giza espezie guztiak, denak fosilak Homo sapiens
espeziea izan ezik).
Espezie baten eboluzioa ulertzeko, bere berezitasunak ezagutu behar dira.

Gizakiaren eboluzioa: gizakien eta gainerako primateen
arteko desberdintasunak
Erpurua beste hatzen aurkako aldean jartzeko
gaitasuna. Gizakiak gauzak manipulatu ditzake eta
tresnak fabrikatu.
Hitz egiteko gaitasuna, ahots kordei esker. Ahozko
komunikazioak inteligentzia garatzen lagundu du,
Bipedismoa: bi hanken gainean ibiltzean, eskuak
libre uzten dira. Zutik ibili ahal izateko, pelbisa
motzagoa eta zabalagoa da, S formako
bizkarrezurra, oinak aurrera begira, beheko indar
indartsuak.....
Primateak txinpantzea gorila gizakia

Garezurraren edukiera:
gizakiarena 1450cc-koa eta primateena 500cc-koa da.
Pentsatzea eta gizarteak eta kulturak garatzea ahalbidetu du,
erditzeko kanala estua, jaioberrien buruezurra txikia, denbora
luzez arreta eman, baliabideen lehiaren ondorioz emigrazioa sortu
zen.
DIETAREN DIBERTSIFIKAZIOA:
Ahoaren forma aldatu zen.

Gizakiaren eboluzioa: hominizazioa
Duela 4 milioi urte inguru hasi zen eboluzio prozesuak giza espeziearen sorrera
bideratu du.
Aldaketa anatomiko, psikiko eta kulturalak izan dira.
Anatomikoak
bi hanketan ibiltzea
garezurraren
edukiera handitzea
prognatismoaren
(masailezurra
kanporantz)txikitzea
Psikikoak
arrazionaltasuna
Inteligentzia
abstrakzio-
ahalmena
hizkuntza
senaren kontrola..
Kulturalak
tresnen erabilera
artea
mitoak

Gizakiaren eboluzioa: hominidoen eboluzioa
Duela gutxi Chad-en (Afrikan) hominidoen fosilik
zaharrenak aurkitu dira, 6-7 milioi urtekoak dira.
Gizaki baten antzeko lehen hominidoa
Australopithecus da, duela 3,6-4 milioi urte bizi
izandakoa. Dieta eta ingurune aldaketa (sabana)
gertatu zela islatzen dute. Ezagunena “Lucy”
Australopithecus afarensis da, Etiopian
aurkitutakoa. Australopitekoen fosil guztiak
Afrikan aurkitu dira. Duela 1 milioi urte desagertu
egin ziren.
Lucy

Duela 2-2,5 milioi urte Homo espezie desberdinek eboluzionatu zuten.
Duela 1,8 milioi urte lehenengo Homo ergaster sortu zen, gure arbasotzat
hartzen den espeziea. Honek Afrika utzi eta Asia eta Europara emigratu
zuen, Homo erectus-a sortuz. Sua erabili zuen.

Europako aztarna zaharrenak duela 780.000 urtekoak dira.
Atapuercan (Burgos) aurkitu dira. Homo antecessor izena jarri diote,
kanibalak ziren.
Espezie honetatik Homo sapiens-a sortuko zen, duela 100.000urte baino
gehixeago.
LucyAtapuercako Dolina
Handiko umearen
hezurrak
Atapuercako Dolina
Handiko umearen irudia
Homo antecessor

Hipotesiak:
1. Afrikan gelditu zen Homo antecessor populazioak eboluzionatu egin zuen
Homo sapiens-a sortu arte. Honek, duela 100.000-200.000 urte Afrika
utzi zuen eta Homo antecessor-a ordezkatu zuen. Hipotesi honek ADN
mitokondrialaren azterketekin bat egiten du eta gehien onartzen den
hipotesia da. Egindako kalkuluen arabera, gizaki modernoak, Homo
sapiens 10.000 indibiduoko populazio afrikar batetik sortu ziren.
1. Lurralde desberdinetako Homo antecessor-en populazioen arteko
ugalketen ondorioz Homo sapiens izateraino eboluzionatu zuten.

7 milioi urte- Berria7 milioi urte- Berria

Neandertalak eta Homo sapiens-ak batera bizi izan ziren eta lehenengoak duela
28.000 urte desagertu ziren.
Homo sapiens-en fosilik ezagunena Cromagnon gizakia da.
Homo sapiens Homo neanderthalis

Joxe Migel Barandiaran (Ataun 1889 - 1991)
Antropologoa eta etnologoa. Bere lan haundienak
historiaurreko leize eta aztarnategiei buruzko
ikerlanak izan ziren: Aitzbitarte, Santimamiñe,
Lezetxiki, Urtiaga, Altxerri, Ekain, Aralar, …
Euskal Herriko gizakiaren jatorriaz hainbat
ikerketa egindakoa.
Mitologia arloan erabat galtzeko zorian zeuden
ohitura, sinismena, legenda eta kontu zaharrak
jasotzen eta biltzen saiatu zen. Horri esker
ezagutzen dira gaur egun.
Haren lanetariko batzuk: Eusko Mitologia (1924);
Euskalerriko leen gizona (1934); Antropología de la
población vasca (1947). Bizitzan zehar egindako lan
guztiak OBRAS COMPLETAS izeneko liburukietan
aurki daitezke.

Helbide interesgarriak
http://web.educastur.princast.es/proyectos/biogeo_ov/4a_ESO/index_4eso.htm
http://darwin-online.org.uk/
http://www.atapuerca.com/
http://www.zientzia.net/artikulua.asp?Artik_kod=13429
http://w3.cnice.mec.es/eos/MaterialesEducativos/mem/claves_evolucion/claves.htm

6 eboluzioa-sonia

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

En vedette

En vedette (20)

Similaire à 6 eboluzioa-sonia

Similaire à 6 eboluzioa-sonia (20)

Plus de sonri15

Plus de sonri15 (20)

6 eboluzioa-sonia