«Дауыс мәнері» қазақ тілі пәнінен Ашық сабақ

1. Пәні: Қазақ тілі
Тобы: №60 оқу тобы.
1304000 «Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету»
Сабақтың тақырыбы : Дауыс мәнері
Құзіреттілікке жеткізетін сабақтың мақсат-міндеттері:
а) Ақпараттық:Оқушылардың тіл тазалығынсақтауға үйрету,сөздіанық, таза,дәл айтуға
үйрету. Көркем тілдегі көріктеу құралдары менайшықтау тәсілдерін меңгерту,оны өмірде
шеберлікпен жұмсайалуға төселдіру.
ә)Коммуникативтік: Тіл байлықтарынмолайту, сөздік қорларын көбейту. Ойын шешендік
тілмен жеткізе білуге тәрбиелеу.
б) Проблеманы шешу: Кез келгенкөркем шығармадан ойын еркін анық сөйлеуге тіл таба
білуін бағыттау.
Сабақтың типі: Жаңа тақырыпты меңгерту
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену,баяндау.
Сабақтың көрнекілігі : Интерактивті тақта, топшамалар,оқулықтар т.б
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқытушының қызметі:
Оқушылармен амандасу,түгендеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл
бөлу.
Қызығушылығын ояту.
Оқушылардың зейінін сабаққа аудару. М.Мақатаевтың монологы оқылады.
М.Мақатаевтың күнделігінен сыр шерту.
б) Үй тапсырмасы :
Өткен материалды қайталау арқылы жаңа материалды қабылдауға дайындық.
Өткен сабақтың тақырыбы: «Монолог».
Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қойылады.
1. Монолог дегеніміз не?
2. Өздерің ұнатқан ақын өлеңін не кейіпкер монологін жатқа айтыңдар?
3. Монологтың ерекшеліктері қандай?
4. Монолог мазмұны жағынан қандай түрлері бар?
Оқушының қызметі:
Сұрақтарға жауап береді. Монологты жатқа оқиды.
Жаңа сабақты түсіндіру.

2. Жұртты ұйытып, көңілдегі ойыңды дөп басып, әсерлі сөйлеген адамды тыңдай
бергің келеді. Әсерлі сөйлеудің тілге тікелей қатысты шарты-сөзді сазына келтіріп
айту немесе дауыс мәнерінің жағымдылығы.Сөз сазы дегеніміз- сөйлеу актісінде сөз
ішіндегі немесе сөз аралығындағы дыбыстардың бір-бірімен үндесіп, үйлесімді
айтылуы.Сөз сазы айтылған сөз тыңдаушы құлағына жұмсақ тиіп, сөзге әуенді үн
береді. Ондайды ауызша жеткізудің екі типі бар:
1.Сөздерді толық әуенмен айту.
2.Әдеттегі сөйлесу әуенінде айту.Әрбір адамда - өзіне тән сөйлеу мәнері, жүрісі, өзінің
темпераменті,дауыс бояуы,артикуляциясы бар.Өмірде сөздерді сөйлесу әуенінде айту жиі
қолданылады.Бұл мәнерде дауыс ырғағы жағынан топтастырыла айтылады.Оның
көтеріңкі,салтанатты үнмен айтылуы бар.Сөздердің сөйлеу актісіндегі бір-біріне
ететін әсері,дыбыстардың бір-бірінің ыңғайына қарай үндесіп, үйлесіп айтылуы қатаң
сақталуға тиіс.Сөздегі ассонанс (біркелкі дауысты дыбыстан басталу) мен
аллитерация (дауыссыз дыбыстардан басталу)өлеңде,мақал-мәтелдерде, тұрақты сөз
тіркестерінде, шешендік сөзде, монологтерде,мақала атарында, тақырып аттарында
көп қолданылады. Мысалы, «Құлан құдыққа құласа, құлығында құрбақа
ойнар.»(мақал) «Сыбдыр сөзбен шығарып сап, сынайын деп кепсің ғой» (М.Әуезовтің
«Еңлік-Кебек пьесасындағы Абыздың сөзі» Осы мысалдардан көргеніміздей, дұрыс
айту, дұрыс оқудың маңызы ерекше.Тілдік заңдылықтарды бұзып айту құлаққа
түрпідей тиеді. Қазақ тіліндегі дауыстылардың үндесуін,дауыссыздардың бір-біріне
ықпалын сақтамасаң,сөзіміздің сазы бұзылады. Өлең (өлөң), жайғасу (жәйғасу), бара
алмады (баралмады) сөздерін жазылуы бойынша айту дұрыс емес. Кейде әр аймақтың
диалектісіне сәйкес шаң дегенді чаң, келген жоқ дегенді кеген жоқ, ие болды дегенді
еге болды деу орфоэпиялық норманы бұзу деп есептеледі.
1.Буын үндестігі мен дыбыс үндестігіне сәйкес орфоэпиялық норманың сақталуы.
2.Сөздегі ассонанс, аллитерацияның болуы.
3.Орыс тілінен және орыс тілі арқылы енген сөздерді дұрыс айту.
4.Екпін мен сөздегі бунақтарды дұрыс айту.
Қорыта келсек, сөздің әсерлі жетуі сөзді мәнерлеп айтуға қажет: екпін, дауыс кідірісі,
дауыс күші, дыбыстың айтылу ерекшелігіне, тілде бейнелеу құралдарын: метафора,
метонимия, синекдоха, эпитет, теңеуді орнымен қолдану, жағдайға қарай сөздерді дәл
тауып, қолдануға байланысты.
М.Шаханов «Төрт ана » өлеңін тыңдату.
5 оқушы мәнерлеп өлең-шумақтарын оқиды.
1-оқушы «Рақымшалға»
Сұлу аттың көркі-жал,
Адамзаттың көркі-мал.

3. Өмір сүрген кісіге
Дәулет-қызың, бала-бал.
Бал болар ма Рақымшал?!
Бүйтіп берген балаңды,
Берген Құдай,өзің ал!
2- оқушы
Жайнаған туың жығылмай,
Жасқанып жаудан тығылмай,
Жасаулы жаудан бұрылмай,
Жау жүрек жомарт құбылмай
3-оқушы
Жақсы өмірің бұзылмай,
Жас қуатың тозылмай,
Жалын жүрек суынбай,
Жан біткеннен түңілмей
4-оқушы
Жағалай жайлау дәулетің-
Жасыл шөбі қуармай,
Жарқырап жатқан өзенің-
Жайдақ тартып суалмай,
5-оқушы
Жайдары жүзің жабылмай,
Жайдақтап қашып сабылмай,
Жан біткенге жалынбай,
Жақыс өліпсің,япырай!
Топшамалармен жұмыс: Әр оқушыға жеке –жеке топшамалар
үйлестіріледі.Топшамадағы тапсырманы оқушы ауызша орындайды.
№1 Топшама.Жаңылтпашты дауыстап оқушы оқиды, келесі оқушылар қайталап
айтады.
Екеуінің жасы шамалас,
Бірінің шашы қара шаш,
Бірінің шашы ақ шаш аралас.
№2 Топшама
Жырау жырауға сұрау салған
Бір жыраудың
Самайын қырау шалған,
Бір жыраудың

4. Сақалын қырау шалған.
№3 Топшама
«Жадыңа сақта» ойыны. 10 сөз жазылған қағазды оқушылар қарап 2 минут ішінде
естеріңе сақтап, дәптер бетіне жазады.
Метафора, теңеу, ассонанс,дауыс, екпін, ырғақ, түбір,қосымша, жұрнақ, жалғау.
№4 Топшама
«Жұбын тап» ойыны. Берілген шашыраңқы мақал-мәтелдерді жинақтап
құрастырады.
Өнер тіл алды қызыл
Жаңа сабақты бекіту:
1.Дауыс мәнері сөз сазы дегеніміз не?
2.Ауызша жеткізудің екі типі қандай?
Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Үй тапсырмасы:«Менің болашақ жайлы толғанысым»деген тақырыпта ойларыңды
жазыңдар.
Күтілетін нәтиже:
Монолог деген не екенін түсінеді, сөзді анық, таза,дәл айтуға үйренеді. Образды аша
түсулеріне үйренеді.Көпшілік алдында сөйлеу мәдениетіне жаттығады.Жаңа сабақ дауыс
мәнері туралы нақты біледі. Дауыс мәнерінің оқытудың міндеттерін дауыс мәнерінде
жүргізілетін оқу әрекеттері қандай болатынын түсінеді.
Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып
отырғандарын бағалаймын.