Ελληνικός & Ευρωπαϊκός πολιτισμός: Διαφωτισμός

1. δκκ
Ελλθνικόσ & ευρωπαϊκόσ
πολιτιςμόσ
19-Φεβ-14
Διαφωτιςμόσ:
το κοινωνικό
πλαίςιο
Ο πλανόδιοσ πωλθτισ εντφπων (γαλλικι
ςχολι). Λάδι ςε καμβά. 17οσ αι.

2. Η Εποχι των Φώτων
» Ο Διαφωτιςμόσ ι Εποχι των Φϊτων, 18οσ
αι., είναι εποχι
˃ Οικονομικισ επζκταςθσ
+ Αφξθςθ γεωργκισ παραγωγισ
+ Προκαταρτικά ςτάδια Βιομθχανικισ επανάςταςθσ
+ ΢ταδιακι διάλυςθ των ςυντεχνιϊν, ελεφκερθ επιχείρθςθ, αγορά
˃ Αςτικοποίθςθσ
+ Αφξθςθ του πλθκυςμοφ των πόλεων, εμφάνιςθ νζων πόλεων
(ςφνδεςθ με οικονομικζσ εξελίξεισ)
˃ Δθμογραφικισ ανάπτυξθσ
+ Ο πλεονάηον αγροτικόσ πλθκυςμόσ αναηθτεί μακθτεία τεχνίτθ
ςτα αςτικά κζντρα

3. Εμπορευματοποίθςθ πολιτιςμοφ
» Σρουά (Γαλλία), 1602: Ο Ηακ Ουντό
(Jacques Oudot), τυπογράφοσ, εκδίδει
μια ςειρά – με φτθνό χαρτί,
τυπογραφικά ςτοιχεία μεταχειριςμζνα
και με εικονογράφθςθ από παλιά
χαρακτικά
» Δίνει να τθν διακινιςουν
μικροπωλθτζσ ςε όλθ τθν χϊρα.
» Σο κάκε μικροφ ςχιματοσ (14 * 7 ou 21
* 15 εκ.), ζντυπο, είχε εξϊφυλλο από
μπλε χαρτί περιτυλίγματοσ γλυκϊν.
» Ενκουςιϊδεσ αγοραςτικό κοινό,
περίπου 1200 τίτλοι ζργων ςτθν ςειρά
που ζμεινε γνωςτι με το όνομα «Θ
μπλε βιβλιοκικθ»
» Περίπου 1200 τίτλοι
» Διαδοχικζσ εκδόςεισ ωσ και τον 19ο αι.

4. Παγκοςμιοποίθςθ πολιτιςμοφ
Και ςε:
Replace photo
> Αποικίεσ,
> Ανατολικι
Ευρώπθ,
> Οκωμανικι
αυτοκρατορία

5. Respublica Literaria
Τπάρχει διάκριςθ ρόλων
για άνδρεσ και γυναίκεσ;
Gabriel Lemmonnier: Dans le Salon de Madame Geoffrin en 1755, (ζργο του
1812), Château de Malmaison, Rueil, Γαλλία.

6. Διαφωτιςμόσ: Άνδρεσ-Γυναίκεσ
Γυναίκα
Ευαςκθςία
Γυναίκα
΢υναίςκθμα
Γυναίκα
Ιδιωτικόσ
χϊροσ
Γυναίκα
Ποίθςθ
Άνδρασ
Άνδρασ
Άνδρασ
Άνδρασ
Βοφλθςθ
Λογικι
Δθμόςιοσ
ρόλοσ
Αποδεικτικόσ
λόγοσ

7. Ποιοσ νοιάηεται για τον
Διαφωτιςμό;
Διανοοφμενοι
Μορφωμζνοι
αριςτοκράτεσ
Εγγράμματοι
αςτοί
«Λαόσ»:
Αγρότεσ,
Εργαηόμενοι,
Εργάτεσ πόλεων

8. Νζεσ ιδζεσ
ςτον 18ο αιώνα
Πξνβιεκαηηθή:
Ενξά ληε Μπεξηί (Jeaurat de
Bertry), Ζ αιιεγνξία ηεο
Δπαλάζηαζεο, 1794, Μνπζείν Καξλαβαιέ, Παξίζη.
Πνηα ε ζρέζε ηνπ Δηαθωηηζκνύ κε
ηελ Γαιιηθή Επαλάζηαζε;

9. Μνληεζθηέ
(1689-1755)
Βνιηέξνο
(1694-1778)
΢ύγρξνλνη κε ηνλ
Λνπδνβίθν
15ν,
απόιπην κνλάξρε
ειέσ Θενύ.
Τάθηλζνο Ρηγθό (Hyacinthe
Rigaud), Ο Λοσδοβίκος 15ος
με ηην ζηολή ηοσ τρίζμαηος,
1730, Βεξζαιίεο.
Νηηληεξό
(1713-1784)
Ρνπζό
(1712-1778)

10. Ενάντια ςτθν αυκαιρεςία και ςτο απολυταρχιςμό
Πθγι 1
Πθγι 2
Υπάξρνπλ, ζε θάζε Κξάηνο, ηξηώλ εηδώλ εμνπζίεο: ε λνκνζεηηθή, ε εθηειεζηηθή όζσλ
εμαξηώληαη από ην δίθαην ησλ αλζξώπσλ, θαη ε εθηειεζηηθή όζσλ εμαξηώληαη από ην πνιηηηθό
δίθαην.
Γηά ηεο πξώηεο, ν εγεκόλαο ή ν άξρνληαο ζέηεη λόκνπο γηα έλα ρξνληθό δηάζηεκα ή γηα πάληα,
θαη δηνξζώλεη ή αθπξώλεη όζα έρνπλ γίλεη. Γηά ηεο δεύηεξεο, θάλεη εηξήλεη ή θεξύζζεη πόιεκν,
ζηέιλεη ή δέρεηαη πξεζβεπηέο, εγθαζηδξύεη ηελ αζθάιεηα, απνηξέπεη ηηο εηζβνιέο. Γηά ηεο
ηξίηεο, ηηκσξεί εγθιήκαηα ή θξίλεη ηηο δηαθνξέο κεηαμύ ηδησηώλ. Θα νλνκάζνπκε απηή ηελ
ηειεπηαία εμνπζία, εμνπζία ηεο θξίζεο· θαη ηελ άιιε, απιώο εθηειεζηηθή εμνπζία ηνπ Κξάηνπο.
Όηαλ, ζην ίδην πξόζσπν ή ζην ίδην ζώκα αξρόλησλ, ε λνκνζεηηθή εμνπζία ζπλππάξρεη κε ηελ
εθηειεζηηθή εμνπζία, δελ ππάξρεη θακηά ειεπζεξία, δηόηη θαζέλαο κπνξεί λα θνβάηαη όηη ν ίδηνο
κνλάξρεο ή ε ίδηα ζύγθιεηνο ζεζπίδεη ηπξαλληθνύο λόκνπο, κε ζθνπό λα αζθήζεη ηπξαλληθά
ηελ εθηειεζηηθή εμνπζία.
Μνληεζθηέ: Περί ηοσ πνεύμαηος ηων νόμων, 1748.
Καλέλαο άλζξσπνο δελ έρεη εθ θύζεσο ην δηθαίσκα λα εμνπζηάδεη άιινπο. Η ειεπζεξία είλαη
δώξν ηνπ νπξαλνύ, θαη θάζε άηνκν ηνπ ίδηνπ είδνπο έρεη ην δηθαίσκα λα ηελ απνιακβάλεη κόιηο
απνιαύζεη ηεο ινγηθήο […]. Η εμνπζία πνπ απνθηάηαη κε ηελ βία δελ είλαη παξά θαηάρξεζε, θαη
δελ δηαξθεί παξά κόλνλ ηόζν όζν δηαξθεί ε βία πνπ αζθεί όπνηνο εμνπζηάδεη επάλσ ζε όζνπο
ππαθνύνπλ: απηόο είλαη ν πην ηζρπξόο λόκνο.
Νηηληεξό: άξζξν «Πνιηηθή εμνπζία», Εγκσκλοπαίδεια, 1751.
1.
2.
3.
Πνηεο είλαη νη 3 εμνπζίεο πνπ νξίδεη ν Μνληεζθηέ;
Γηαηί πξέπεη απηέο νη 3 εμνπζίεο λα είλαη ρσξηζκέλεο θαη δηαθξηηέο;
΢ην όλνκα πνηαο αξρήο θαηαγγέιιεη ν Νηηληεξό ηελ ηδέα κηαο
εμνπζίαο πνπ αζθείηαη από έλα θαη κόλνλ άηνκν;

11. Ενάντια ςτα προνόμια και ςτισ ανιςότθτεσ
Πθγι 3
Μέρξηο εδώ δελ έθαλα θακηά δηάθξηζε κεηαμύ θξαηώλ, ηάμεσλ θαη πεξηνπζηώλ· νύηε ζηελ
ζπλέρεηα ζα θάλσ θάπνηα δηάθξηζε, επεηδή ν άλζξσπνο είλαη ίδηνο ζε όια ηα θξάηε, θη νύηε ν
πινύζηνο έρεη κεγαιύηεξν ζηνκάρη από ηνλ θησρό νύηε πέπηεη θαιύηεξα από εθείλνλ· νύηε ν
αθέληεο έρεη πην καθξηά ή πην δπλαηά ρέξηα από ηνλ δνύιν ηνπ· νύηε έλαο κεγαιόζσκνο
είλαη πην κεγαιόζσκνο από έλαλ άλζξσπν ηνπ ιανύ […]. Δκπηζηεύεζηε ηνπο εαπηνύο ζαο
ζηελ παξνύζα ηάμε ηεο θνηλσλίαο ρσξίο λα αλαινγίδεζηε όηη απηή ε ηάμε ππόθεηηαη ζε
αλαπόθεπθηεο αιιαγέο, θαη όηη ζαο είλαη αδύλαηνλ λα πξνβιέςεηε ή λα πξνλνήζεηε απηήλ
πνπ ζα αθνξά ηα παηδηά ζαο. Πξνζεγγίδνπκε ζε κηα θαηάζηαζε θξίζεο ή ζε έλαλ αηώλα
επαλαζηάζεσλ. Πνηνο κπνξεί λα ζαο απαληήζεη ηη ζα απνγίλεηε ηόηε; Ό,ηη έρεη γίλεη από
αλζξώπνπο, από αλζξώπνπο κπνξεί λα θαηαζηξαθεί: δελ ππάξρνπλ αλεμίηεια γξάκκαηα
παξά κόλνλ γηα όζα ε θύζε έρεη γξάςεη, θαη ε θύζε δελ έρεη θάλεη πξίγθηπεο, νύηε
πινύζηνπο, νύηε κεγάινπο άξρνληεο.
Ρνπζό: Αιμίλιος ή περί εκπαίδεσζης, 1762.
Ελάληηα ζηελ κηζαιινδνμία θαη ζηελ αδηθία
Πθγι 4
Ληγόηεξα δόγκαηα, ιηγόηεξεο έξηδεο, ιηγόηεξεο ζπκθνξέο: αλ απηό δελ αιεζεύεη, ηόηε δελ έρσ
δίθην. Η ζξεζθεία ζεζπίζηεθε γηα λα καο θάλεη επηπρείο ζ’απηήλ ηελ δσή θαη ζηελ άιιε. Τη
ρξεηάδεηαη γηα λα είκαζηε επηπρείο ζηελ άιιε δσή; Να είκαζηε δίθαηνη. Γηα λα είκαζηε επηπρεηο
ζ’απηήλ ηελ δσή ηη ρξεηάδεηαη; Να είκαζηε δηαιιαθηηθνί. Θα ήηαλ ην άθξνλ άσηνλ ηεο ηξέιαο
λα ππνζηεξίδνπκε όηη νδεγνύκε όινπο ηνπο αλζξώπνπο λα ζθέθηνληαη κε ηνλ ίδην ηξόπν ζε
ζέκαηα κεηαθπζηθήο.
Βνιηέξνο: Δοκίμιο περί επιείκειας, 1763.
1.
2.
3.
Αλαδηαηππώζηε ηελ ζέζε ηνπ Ρνπζό.
Γείμηε όηη ακθηζβεηεί ηελ νξγάλσζε ηεο θνηλσλίαο ηνπ 18νπ αη.
Πνηεο είλαη νη δύν αμίεο πνπ πξναζπίδεηαη ν Βνιηέξνο;

12. Μνληεζθηέ
(1689-1755)
Βνιηέξνο
(1694-1778)
Νηηληεξό
(1713-1784)
Ρνπζό
(1712-1778)
΢ηνλ 18ν αη., νη θηιόζνθνη ζέηνπλ ππό ακθηζβήηεζε ηηο αξρέο ηεο
ειέσ Θενύ θαη απόιπηεο κνλαξρίαο.
Αληηζέησο, πξνβάιινπλ ηελ ηδέα ησλ θπζηθώλ δηθαησκάησλ ηνπ
Αλζξώπνπ: ειεπζεξία, ηζόηεηα.
Απηό ην θίλεκα ηδεώλ νλνκάδεηαη Γηαθσηηζκόο, αθνύ επηδηώθεη λα
θσηίζεη ηνλ Άλζξσπν, λα ηνλ βγάιεη από ην ζθνηάδη ηεο άγλνηαο.

13. II. Η δηάδνζε ηωλ ηδεώλ ηνπ Δηαθωηηζκνύ
Πθγι 1

14. Πθγι 2
Πθγι 3
1.
2.
3.
Ση είλαη ε Δγθπθινπαίδεηα;
Πνηα ππήξμε ε κνξθή ηεο;
Πνηεο ήηαλ νη θηινδνμίεο ησλ εθδνηώλ ηεο;

17. 1. H Εγκσκλοπαίδεια ήηαλ έλα ιεμηθό ζε 28 ηόκνπο, πνπ ζπληάρζεθε
από 150 ζπλεξγάηεο, όπνπ παξνπζηάδνληαλ ζπλνπηηθά όιεο νη
γλώζεηο θαη όιεο νη πνιηηηθέο ζθέςεηο ηεο επνρήο.
2. Έρεη ηελ κνξθή άξζξσλ
εθδίδνληαλ ζε ηεπρίδηα.
θαη εηθνλνγξαθεκέλσλ πηλάθσλ, θαη
3. Δίλαη ε ζύλζεζε ηεο ζθέςεο ηνπ Γηαθσηηζκνύ. Οη ζπληάθηεο ηεο
θηινδνμνύζαλ κ’απηόλ ηνλ ηξόπν λα αλαπηύμνπλ αθελόο ηελ
εθηίκεζε ηνπ θνηλνύ γηα ηελ ηερληθή πξόνδν θαη αθεηέξνπ πλεύκα.

18. Μλήκεο ράξηλ...

19. Τν πξώην απηνθίλεην αηκνθίλεην όρεκα θαηαζθεπάζηεθε
κεηαμύ 1769 et 1771 από ηνλ Νηθόιαν-Ισζήθ Κηνπληό
(Nicolas-Joseph Cugnot), κεραληθό ηνπ ζηξαηνύ.
Πξόηππν ηεο άκαμαο ηνπ Κηνπληό 1771.
Μνπζείν Τερλώλ θαη Φεηξνηερλίαο, Παξίζη.

20. Οη ηδέεο ηωλ θηινζόθωλ γλωξίδνπλ δηάδνζε ζε θύθινπο θαιιηεξγεκέλωλ
αλζξώπωλ, όπνπ γίλνληαη αληηθείκελν δηαμηθηζκώλ.
Τα άζηεα (νη πόιεηο) είλαη ν πξνλνκηαθόο ρώξνο δηάδνζεο ηωλ ηδεώλ ηνπ
Δηαθωηηζκνύ.
΢αλόνια
Μαζνληθέο ζηνέο
Καθέ
Διανομζασ τφπου

21. Οη εθδόζεηο έξγωλ ηνπ Δηαθωηηζκνύ γλωξίδνπλ κεγάιε
δηάδνζε.
Οξηζκέλνη κνλάξρεο επηδηώθνπλ λα πεξηβάιινληαη από
θηινζόθνπο θαη εκπλένληαη από ηηο ηδέεο εθείλωλ.
Ζ δηάδνζε ηεο Εγκσκλοπαίδειας
Δξγάζηεθα πεξίπνπ 30 ρξόληα ζ’απηήλ ηελ
έθδνζε (Εγκσκλοπαίδεια). Γελ ππάξρεη δίσμε
πνπ λα κε έρσ ππνζηεί. Η έθδνζε πξνγξάθεθε
θαη ν ίδηνο δέρζεθα απεηιέο από δηαηαγέο ηνπ
βαζηιηά
θαη
πνιιέο
απνθάζεηο
ηνπ
Κνηλνβνπιίνπ. Γηαθεξπγκέλνη ερζξνί καο, ε
Απιή, νη ηζρπξνί, νη ζηξαηησηηθνί πνπ πνηέ δελ
είραλ γλώκε δηαθνξεηηθή από ηεο Απιήο, νη
ηεξείο, ε αζηπλνκία, νη άξρνληεο, κεξηθνί
άλζξσπνη ησλ γξακκάησλ πνπ δελ κεηείραλ
ζην εγρείξεκά καο, νη θνζκηθνί, πνιίηεο πνπ
άθελαλ λα ηνπο παξαζύξνπλ νη πνιινί. […]
Θα άμηδε ε Απηνθξαηνξηθή ζαο Μεγαιεηόηεηα λα
έρεη ηνλ αληίζεην ξόιν από πνιιώλ ζηελ Γαιιία
θαη λα δώζεηε ζηελ Εγκσκλοπαίδεια, πνπ είλαη
έλα πνιύηηκν ρεηξόγξαθν, ηελ κνξθή ελόο
όκνξθνπ εληύπνπ. Οκνινγώ όηη ζα κνπ έδηλε
κεγάιε
επραξίζηεζε
λα
γξάςσ
ζηελ
πξνκεησπίδα «Οη Γάιινη ζέιεζαλ ην θαθό ηεο
[Εγκσκλοπαίδειας], ελώ ε απηνθξάηεηξα ησλ
Ρώζσλ ηεο έδσζε ηελ σξαία κνξθή».
M. Tourneux, Diderot et Catherine
II, 1899.

22. Υπόκλεζε ηεο πξνβιεκαηηθήο:
Η θηινζνθία ηνπ Δηαθωηηζκνύ, ζηηο ξίδεο ηεο
Γαιιηθήο Επαλάζηαζεο;
Μέζα
από
ηα
έξγα
ηνπο,
νη
θηιόζνθνη ζέηνπλ ππό ακθηζβήηεζε
ην
ζύλνιν
ηωλ
ζεκειίωλ
ηεο
πνιηηηθήο θαη θνηλωληθήο ηάμεο.
Αλ θαη δελ είλαη επαλαζηάηεο κε ηελ
θπξηνιεμία ηνπ όξνπ, νη Δηαθωηηζηέο
θαινύλ, ωζηόζν, ζε κεηαξξύζκηζε
ηωλ ζεζκώλ έηζη ώζηε λα είλαη
ζπκβαηνί κε ηελ ινγηθή.

23. δκκ
Ελλθνικόσ & ευρωπαϊκόσ
πολιτιςμόσ
5-Μαρ-14
Διαφωτιςμόσ:
ςχζςθ με
κρθςκεία
Ο πλανόδιοσ πωλθτισ εντφπων (γαλλικι
ςχολι). Λάδι ςε καμβά. 17οσ αι.

24. Διαφωτιςτζσ & κρθςκεία Ι
» Ο Χζγκελ (Hegel) κεωροφςε ότι ο γαλλικόσ
Διαφωτιςμόσ ιταν θ ςυνζχιςθ τθσ
Μεταρρφκμιςθσ με άλλο πρόςωπο και με τον
ίδιο ςτόχο: τθν πνευματικι ελευκερία του
ανκρϊπου.
» Ντεϊςτζσ: καμιά μαρτυρία για παρζμβαςθ Θεοφ
» Τλιςτζσ: Αμφιςβιτθςθ ψυχισ-απομάκρυνςθ από
κρθςκεία-«εξοικείωςθ του ανκρϊπου με τθν
Φφςθ» (ΝτεΛα Μετρί, Χόλμπαχ)

25. Διαφωτιςτζσ & κρθςκεία ΙΙ
» Ορκολογικι αντιμετϊπιςθ τθσ κρθςκείασ ->
«βιβλικζσ ςπουδζσ»
˃ Νεφτων: Μακθματικζσ αρχζσ τθσ Φυςικισ Φιλοςοφίασ (1687): το
ςφμπαν οργανωμζνο και υποκείμενο ςε μακθματικοφσ κανόνεσ, που
ενίοτε απαιτοφν τθν επζμβαςθ του Θεοφ.
+ Βολτζροσ (ντεϊςμόσ): απόςταςθ Δθμιουργοφ από το δθμιοφργθμά
του
˃ Πλειονότθτα διαφωτιςτϊν: κρθςκεία και εκκλθςία είναι χριςιμεσ για
τθν διατιρθςθ τθσ κοινωνικισ ευρυκμίασ, ιδιαιτζρωσ ςτθν περίπτωςθ
των λαϊκϊν τάξων.

26. Θζςθ ςφγκλιςθσ:
Ζκεςε
κανόνεσ, δεν
παρεμβαίνει
Ντεϊςτζσ
ΔΙΑΦΩΣ΢ΙΜΌ΢
ΔΙΑΦΩΣΙ΢ΜΟ΢
ΘΡΘ΢ΚΕΚΑ
ΕΚΚΛΘ΢ΚΑ
Θρθςκεία &
Εκκλθςία:
χριςιμεσ
Θεόσ,
κανόνεσ
ςφμπαντοσ

27. Θζςθ ςφγκλιςθσ:
Ζκεςε
κανόνεσ, δεν
παρεμβαίνει
Ντεϊςτζσ
ΔΙΑΦΩΣ΢ΙΜΌ΢
ΔΙΑΦΩΣΙ΢ΜΟ΢
ΘΡΘ΢ΚΕΚΑ
ΕΚΚΛΘ΢ΚΑ
Θρθςκεία &
Εκκλθςία:
χριςιμεσ
Θεόσ, κανό
νεσ
ςφμπαντοσ
ΑΝΕΞΙΘΡΗ΢ΚΙΑ

28. Κφρωςθ κρθςκευτικισ ελευκερίασ
Αντίδραςθ ςτθν φρίκθ του Σριακονταετοφσ πολζμου
ΟΘΕ
Γαλλία
1789
Αγγλία
1689
Πράξθ
ανεξικρθςκίασ
Δικαιϊματα
του Ανκρϊπου
και του Πολίτθ
1945
Διακιρυξθ
Δικαιωμάτων
του Ανκρϊπου

29. Αποτελζςματα: Πλουραλιςμόσ
» Μείωςθ και,
» Ωσ αντίδραςθ ςτον
ςταδιακϊσ, παφςθ
Διαφωτιςμό: αίτθμα
διωγμϊν
για εςωτερίκευςθ τθσ
» «Φωτιςμζνοι
δεςπότεσ»
κρθςκευτικισ
» Οι κεολόγοι
εμπειρίασ:
προϊκθςαν
˃ Κακολικιςμόσ> Γιανςενιςμόσ
ορκολογικι μορφι
˃ Λουκθρανιςμόσ> Πιετιςμόσ
Χριςτιανιςμοφ
˃ Αγγλικανιςμόσ> Μεκοδιςμόσ
» Διαφωτιςτζσ, από τθν
Αν και παραβιάςτθκε
φφςθ του καλόσ ο
αρκετζσ φορζσ, προζκυψε
άνκρωποσ vs.
μία αρχι του ευρωπαϊκοφ
Θεολόγοι, βάροσ
πολιτιςμοφ:
προπατορικοφ
Κανείσ δεν διώκεται για τισ
αμαρτιματοσ
ιδζεσ του, τισ οποίεσ μπορεί
να διατυπώνει ελεφθερα

30. Η λαίλαπα
των κρθςκευτικών πολζμων
Ω εςφ, ιςτορικζ, που *...+ που τθν τερατϊδθ ςυγγράφεισ Ιςτορία
των καιρϊν μασ, και διθγείςαι όλα αυτά τα αναπόφευκτα δεινά,
ζτςι που διαβάηοντάσ τασ να κλαίνε για τθν ςυμφορά μασ,
παίρνοντασ ωσ παράδειγμα τισ αμαρτίεσ των γονιϊν τουσ, για να
μθ πζςουν ςε παρόμοιεσ ςυμφορζσ.
Με τι πρόςωπο, με τι ματιά, ω άςταςτοι αιϊνεσ, κα μποροφν να
ατενίςουν τθν Ιςτορία αυτισ τθσ εποχισ, διαβάηοντασ ότι θ τιμι
και το ςκιπτρο τθσ Γαλλίασ, που εδϊ και αρκετά χρόνια
ενιςχφκθκε από τουσ αδιάκοπουσ πολζμουσ, ςαν ζνασ μεγάλοσ
βράχοσ, κφλθςε ανάποδα!..
Ο τεχνίτθσ *...+ άφθςε τθν δουλειά του, ο βοςκόσ τα κοπάδια του ο
δικθγόροσ τθν άςκθςθ τθσ τζχνθσ του, ο ναφτθσ το πλοίο, ο
ζμποροσ τθν εμποροπανιγυρθ και ο ςυνετόσ άνκρωποσ ζγινε
κακεντρεχισ *...+
Θ εξουςία είναι νεκρι, μζτρο τθσ ηωισ του κακενόσ ζγινε θ
ατομικι βοφλθςθ. Σο κακετί επιτρζπεται. Ο πόκοσ, θ πλεονεξία και
το ανόθτο λάκοσ αποκτοφν νόθμα *...+ ςτον ανάποδο κόςμο μασ.
Pierre Ronsand: Discours de miseres de ce ce temps, 1562.

31. Παγκόςμια ειρινθ &
δθμοκρατία
΢το βιβλίο του Φιλοςοφικό ςχεδίαςμα για τθν αιϊνια ειρινθ (1795) ο
Καντ εκφράηει με διαφγεια τθν ιδζα ότι θ ειρινθ δεν είναι υπόκεςθ
των μοναρχϊν, αλλά των λαϊν. Ο πόλεμοσ αποτελεί απαράδεκτθ
ανάμειξθ ςτα εςωτερικά ενόσ ανεξάρτθτου κράτουσ. Επίςθσ, ο Καντ
αναπτφςςει τθν ιδζα ότι θ ςτρατιωτικι κθτεία είναι υποχρζωςθ του
ελεφκερου πολίτθ και υποςτθρίηει ότι κανζνασ πόλεμοσ δεν πρζπει να
κθρφςςεται χωρίσ τθ ςυγκατάκεςθ των ίδιων των πολιτϊν. Θ
εξάλειψθ των πολεμικϊν ςυγκροφςεων, όπωσ πιςτεφει ο Καντ, μπορεί
να επιτευχκεί είτε με τθy παγκοςμιοποίθςθ του δικτφου των
εμπορικϊν ανταλλαγϊν και κατά ςυνζπεια τθν οικονομικι
αλλθλεξάρτθςθ των κρατϊν, είτε με τθν εμπζδωςθ τθσ δθμοκρατικισ
θκικισ, είτε τζλοσ, με τθν υιοκζτθςθ τθσ αρχισ τθσ δθμοςιότθτασ,
που είναι ςε κζςθ να αποτρζψει τα δεινά που προκφπτουν από τθ
μυςτικι διπλωματία».
Jean Touchard: Hίstoire des idées politiques, τόμοσ Βϋ: Du XVIIIe siècle
à nos jours, PUF, Παρίςι 1981, ς. 434-435.

32. δκκ
Ελλθνικόσ & ευρωπαϊκόσ
πολιτιςμόσ
5-Μαρ-14
Διαφωτιςμόσ:
κριαμβεφουςα
επιςτιμθ
Ο πλανόδιοσ πωλθτισ εντφπων (γαλλικι
ςχολι). Λάδι ςε καμβά. 17οσ αι.

33. Μποροφμε να ζχουμε γνώςθ;
να οργανώςουμε τθν γνώςθ;
»
»
»
»
»
«Όπωσ ζνασ άνκρωποσ που προχωρεί μόνοσ του μζςα ςτο
ςκοτάδι, αποφάςιςα να βαδίηω αργά και να είμαι προςεκτικόσ
απζναντι ςε κακετί, προκειμζ­νου να βρω τθν αλθκινι μζκοδο,
για να φκάςω ςτθν ουςιαςτικι γνϊςθ όλων των πραγμάτων,
που το πνεφμα μου είναι ικανό να αντιλθφκεl *....+.
Σο πρϊτο αξίωμα ιταν να μθ κεωρϊ ποτζ τίποτε ωσ αλθκινό,
προτοφ το γνωρίςω πραγματικά και ουςιαςτικά ωσ τζτοιο.
Δθλα­δι, να αποφεφγω με φροντίδα τθ βιαςφνθ και τθν
προκατάλθψθ και να μθν αποδζχομαι καμιά από τισ κρίςεισ
μου, παρά αυτι μονάχα που κα παρουςιαηόταν τόςο ξεκάκαρθ
και ςα~σ ςτο πνεφμα μου, ϊςτε να μθν μπορϊ να τθν
αμφιςβθτιςω.
Σο δεφτερο αξίωμα ιταν να διαχωρίηω κακεμιά από τισ
δυςκολίεσ που κα διαπίςτωνα ςε τόςα επιμζρουσ κομμάτια,
που να μπορεί κανείσ με ορκολογι­κότθτα να επιλφει tισ
δυςκολίεσ καλφτερα.
Σο τρίτο αξίωμα ιταν να κατευκφνω με τάξθ τισ ςκζψεισ μου,
αρχίηοντασ από τα πιο απλά και ευκολοκατανόθτα
α­ντικείμενα, για ν' ανεβϊ--ςιγά-ςι­γά ςε διαδοχικοφσ
αναβακμοφσ, μζχρι τθν επιςτθμονικι γνϊςθ των πιο ςφνκετων
αντικειμζνων. Να υποκζτω- ακόμα ότι υπάρχει μία τάξθ και
ανάμεςα ς' αυτά που δεν προθγοφνται αναγκαςτι­κά το ζνα του
άλλου.
Και το τελευταίο αξίωμα ιταν να καταγράφω τόςο πιςτά και
ςυςτθματικά το υλικό μου και να το επιςκοπϊ τόςο επο­πτικά,
ϊςτε να είμαι βζβαιοσ ότι δεν παρζλειψα τίποτα.
Descartes: Λόγοσ περί τθσ Μεκόδου, 1637
˃
Σζςςερισ ςτοχαςτζσ του 17ου αι.:
Ο Βάκων με το ζργο του Νζοv
Όργανον,
ο Καρτζςιοσ με το ζργο του
Λόγοσ περί Μεκόδου,
ο Λάιμπνιτσ με τθ
Μοναδολογία, και
ο ΢πινόηα με τθν Ηκικι.
Με τα ζργα αυτά ειςάγονται δφο
τρόποι ςκζψθσ και απόκτθςθσ
γνϊςθσ, οι οποίοι αποτελοφν
ζκτοτε τα κεμζλια τθσ ευρωπαϊκισ
ςκζψθσ και τα βαςικά
χαρακτθριςτικά του ανκρϊπου τθσ
νεότερθσ εποχισ:
ο ορκολογιςμόσ, και
ο εμπειριςμόσ.
Ο ςυν­δυαςμόσ ορκολογιςμοφ και
εμπειριςμοφ βρίςκεται ςτθν
αφετθρία τθσ «επιςτθμονικισ
επανάςταςθσ» του 17ου αιώνα.




˃


˃

34. δκκ
Ελλθνικόσ & ευρωπαϊκόσ
πολιτιςμόσ
5-Μαρ-14
Διαφωτιςμόσ:
θ ιδζα τθσ
αναπόφευκτθσ
προόδου
Ο πλανόδιοσ πωλθτισ εντφπων (γαλλικι
ςχολι). Λάδι ςε καμβά. 17οσ αι.

35. Εκ φφςεωσ καλοςφνθ
» Ο άνκρωποσ
γεννιζται καλόσ
» Σον διαφκείρουν:
˃ Κακι εκπαίδευςθ
˃ Κακι εκκλθςία
˃ Οικονονικζσ ςυναλλαγζσ
» Θ ςυνειδθτι
επιςτροφι ςτθν
καλοςφνθ, διά του
Ορκοφ Λόγου
»
»
Γιατί ενώ ο άνκρωποσ εμφορείται από
ςυνείδθςθ για το κακικον γίνεται
τελικά κακόσ;
Ο άνκρωποσ γεννικθκε καλόσ, αλλά ζχει
διαφκαρεί από τουσ κοινωνικοφσ
κεςµοφσ. Προοριςµζνθ για τθν ευτυχία
και τθν αρετι, θ φφςθ του νοκεφτθκε
από τθν ανάπτυξθ των γνϊςεων και τθ
ςαγινθ που αςκοφν θ πολυτζλεια και θ
ιςχφσ. Θ πολιτικι οικονομία γζννθςε τθν
κζλθςθ για Εξουςία. Θ διοίκθςθ, από
κοινωνικό μζςο για τθν επίτευξθ τθσ
κοινωνικισ αρμονίασ, μετατράπθκε ςε
μζςο αυτοϊκανοποίθςθσ ταπεινϊν
ματαιοδοξιϊν .Αυτό που αποτίνει είναι
να βρεκεί το φάρµακο που κα γιατρζψει
τισ κοινωνίεσ από τθ διαφκορά αυτιν και
κα οδθγιςει ςε µια νζα ςφνκεςθ τθσ
φφςθσ µε τον πολιτιςμό, που δεν κα
προδίδει τθν ουςία του ανκρϊπου.
Φανταςτικι ςυνζντευξθ του Η.-Η. Ρουςό
(πθγι)

36. Η πρόοδοσ είναι αναπόφευκτθ
» Προϊόντα του Ορκοφ
Λόγου
˃ ΢ταδιακι και ενςυνείδθτθ
απελευκζρωςθ από λάκθ και
προκαταλιψεισ
προθγοφμενων εποχϊν
˃ Απαλλαγι από τυφλό
φανατιςμό, άγνοια,
προκατάλθψθ και τυφλι βία
˃ Απαλλαγι από δυνάμεισ
οπιςκοδρόμθςθσ και
ςκοταδιςμοφ
» Ο Ορκόσ Λόγοσ είναι
πορεία προσ τθν
διαρκι πρόοδο
» Αλλά, τότε, πϊσ
εξθγείται θ
πολυμορφία
πολιτιςμϊν που
ζδειξαν οι
ανακαλφψεισ;
» Απϊλεια του δρόμου
-> μοναδικόσ δρόμοσ,
ο ορκολογιςμόσ
» Αλλά, τότε, μιπωσ
υπάρχει και ...
ορκολογικόσ
απολυταρχιςμόσ
/ ςκοταδιςμόσ;

37. δκκ
Ελλθνικόσ & ευρωπαϊκόσ
πολιτιςμόσ
5-Μαρ-14
Διαφωτιςμόσ:
πολιτιςμόσ &
κουλτοφρα
Ο πλανόδιοσ πωλθτισ εντφπων (γαλλικι
ςχολι). Λάδι ςε καμβά. 17οσ αι.

38. Πολιτιςμόσ & Κουλτοφρα
» Πολιτιςμικι ανωτερότθτα Ευρϊπθσ
(Μοντεςκιζ: Πνεφμα των Νόμων, Περςικζσ
επιςτολζσ)
» «θ Ευρϊπθ μασ» (Βολτζροσ):
˃ Κοινι κρθςκεία
˃ Respublica Literaria, Πολιτεία των Γραμμάτων, των Σεχνϊν, του
Διαφωτιςμοφ
˃ Ιςάξιοσ των αρχαίων αιγυπτιακοφ και κινεηικοφ πολιτιςμοφ, υπό τον
όρο ότι κα ελευκερωκεί από τισ κρθςκευτικζσ προλιψεισ και
δογματιςμοφσ
» Ευρϊπθ ~ Πολιτιςμόσ
» Δφο όροι: πολιτιςμόσ & κουλτοφρα

39. Κουλτοφρα ~ παιδεία
Εγγραμματοςφνθ
Μεταβολι
χαρακτιρα &
αυμπεριφοράσ
Καλζσ
τζχνεσ
Εκπαίδευςθ
Λογοτεχνία
Φιλοςοφία
Προςωπικι
καλλιζργεια

40. Civilité
Politesse
Κουλτοφρα
Νζεσ κοινωνικζσ δυνάμεισ
Αριςτοκρατία ι εφποροι αςτοί
Κοινωνικι διαςτρωμάτωςθ
& θ ζννοια τθσ κουλτοφρασ

41. ...γαλλικόσ, ο πολιτιςμόσ...
» Από το μζςον του 18ου αι. ςτα Γαλλικά, ζπειτα
και ςτισ είναι γλϊςςεσ
Αν κάποιοσ από τουσ προγόνουσ μασ επζςτρεφε ςτθν γθ, δεν κα μασ
Η Γαλλίαάλλεσ θ κάτοχοσ τθσ ουςιαςτικισ
΢ιμερα, όλα επάνω μασ είναι γαλλικά, ροφχα, μαγειρικι,
» αναγνϊριηε. του πολιτιςμοφ οι τρόποικαικαιευρωπαϊκζσ
Αναφορά ςε ςυλλογικότθτεσ μασ όχι ςε άτομα
ζννοιασ γαλλικά. Γαλλικοί είναι – οι άλλεσ γαλλικά τα
γλϊςςα, όλα
˃ Λαοί
ελαττϊματά μασ.
χϊρεσ *Αγγλία, Γερμανία, Ιταλία και
˃ Σάξεισ
Σομάηιουσ: Περί μιμιςεωσ των Γάλλων, 1687
Ιςπανία, μόνον!+ είτε παρακμάηουν είτε δενΑλαηονεία;
» Πολλοί αναρωτιοφνταιeuropéenne
La civilisation γιατί είναι όλοι ξετρελαμζνοι με
Ιμπεριαλιςμόσ; να ξεπεράςουν τθν Γαλλία.με τα γαλλικά.
μποροφν
Πραγματικά όλοι είναι ξετρελαμζνοι και δεν φαίνεται να το ξεπερνοφν
˃ Περιλαμβάνει αλλά δεν περιορίηεται ςτον Χριςτιανιςμό
Να προςθλυτιςκοφν αυτοί οι πρωτόγονοι *ικαγενείσ1
γαλλικζσ
Γκιηό ςτισ αλλά και ςτον
(1788-1874)
αυτό Περιλαμβάνει εγγραμματοςφνθ, ςφςτθμα αξιϊν, ςτάςεισ, τρόπο
με τίποτε.
˃
αποικίεσ τθσ Αμερικισ+ όχι μόνον ςτθν χριςτιανικι πίςτθ
Περιοδικό Νζα τθσ Δθμοκρατίασ των Γραμμάτων, 1684
ηωισ, ςυμπεριφορζσ
ευρωπαϊκό πολιτιςμό, ϊςτε να υιοκετθκοφν ωσ ςχεδόν γνιςιοι Γάλλοι.
1 Γκιηό: Γάλλοσ ςυγγραφζασ, ακαδθμαϊκόσ και πολιτικόσ του 19ου αι.
Μποντϊ (1766)
» Για τουσ Γάλλουσ: Γαλλία=Πολιτιςμόσ=Ευρϊπθ
˃ Γαλλικι επικυριαρχία, 16οσ-18οσ αι.
˃ Για τουσ Γάλλουσ θ εξαγωγι του πολιτιςμοφ, ο εκπολιτιςμόσ, είναι
ιερι αποςτολι

42. ...γαλλικόσ, ο πολιτιςμόσ...
» Από το μζςον του 18ου αι. ςτα Γαλλικά, ζπειτα
και ςτισ άλλεσ γλϊςςεσ
Ιμπεριαλιςμόσ;
» Αναφορά ςε ςυλλογικότθτεσ και όχι ςε άτομα
˃ Λαοί
˃ Σάξεισ
» La civilisation européenne
Αλαηονεία;
˃ Περιλαμβάνει αλλά δεν περιορίηεται ςτον Χριςτιανιςμό
˃ Περιλαμβάνει εγγραμματοςφνθ, ςφςτθμα αξιϊν, ςτάςεισ, τρόπο
ηωισ, ςυμπεριφορζσ
» Για τουσ Γάλλουσ: Γαλλία=Πολιτιςμόσ=Ευρϊπθ
˃ Γαλλικι επικυριαρχία, 16οσ-18οσ αι.
˃ Για τουσ Γάλλουσ θ εξαγωγι του πολιτιςμοφ, ο εκπολιτιςμόσ, είναι
ιερι αποςτολι

43. ...γερμανικι, θ κουλτοφρα...
» Ο όροσ πολιτιςμόσ (civilization) κεωρικθκε
κακό δάνειο από τα γαλλικά
» Επικράτθςε θ λζξθ κουλτοφρα (kultur)
˃ Ατομικι παιδεία
˃ ΢υλλογικι εξζλιξθ
Κουλτοφρα
Πολιτιςμόσ
• Ιδιαίτερα
χαρακτθριςτικά, και
• Βακφτερθ ουςία
μιασ κοινωνίασ
(«ψυχι του
ζκνουσ»)
• Εξωτερικά
• Μεταβιβάςιμα
χαρακτθριςτικά
(μάλλον
υποτιμθτικά ςτον
19ο αι.)

44. Σι ςθμαίνουν τζτοιεσ διαφορζσ;
κοινωνικζσ
Civilization
Kultur
οικονομικζσ
Παιδεία
ΑΝΣΙΠΑΡΑΘΕ΢ΕΙ΢
και όχι απλϊσ
γλωςςικζσ!
πολιτικζσ
άλλεσ
Ενδοϊμπεριαλιςτικζσ

45. Τπάρχει ενιαίοσ ευρ. πολιτιςμόσ;
μμμ!
ναι!
΢το εςωτερικό:
διακριτοί
πολιτιςμοί
΢το εξωτερικό:
ενιαίοσ
ευρωπαϊκόσ
πολιτιςμόσ
Σι επικυμοφν οι Ευρωπαίοι για το μζλλον;