2. Εγχορδα οργανα θρακης
Έγχορδα
ονομάζονται τα
μουσικά όργανα τα
οποία διαθέτουν
χορδές για την
παραγωγή του
ήχου. Τέτοια
όργανα είναι:
το βιολί, το
σαντούρι, το
κανονάκι, το
μπουζούκι κ.α.
3. Παρουσιαση οργανων
(κανονακι )
ΚΑΝΟΝΑΚΙ (ΚΑΝΟΝΙ Η
ΨΑΛΤΗΡΙΟ)
Χορδόφωνο λαϊκό μουσικό
όργανο της ελληνικής
βυζαντινής παραδοσιακής
μουσικής. Σε πρωτόγονη
μορφή συναντάται στην
Αρχαία Αίγυπτο. Υπάρχει σε
διάφορα μεγέθη,
κατασκευάζεται από ξύλο και
έχει σχήμα τραπεζίου και
σπανιότερα, τριγώνου. Έχει
εντέρινες χορδές, παίζεται με
δαχτυλήθρες και η έκταση του
είναι τρεις οκτάβες και τρεις
νότες.
5. ΟΥΤΙ
Έγχορδο λαϊκό μουσικό
όργανο δημοφιλές στους
ανατολικούς λαούς, και
ιδιαίτερα στους Άραβες και
τους Τούρκους. Η ονομασία
του προέρχεται από το
αραβικό al oud= ξύλο. Έχει
πέντε διπλές εντέρινες χορδές
και ηχείο σε σχήμα αχλαδιού.
Χορδίζεται σε διάστημα τόνου.
Παράγει ήχο με κνησμό των
χορδών με ειδικό φτερό.
7. ΛΑΟΥΤΟ ΚΑΙ ΛΑΓΟΥΤΟ
Ένα από τα παλαιότερα έγχορδα
όργανα, με ηλικία περίπου 4.000 ετών,
πρόδρομος της κιθάρας και του βιολιού.
Στην πρώτη του μορφή αποτελούνταν
από ένα κλαδί λυγισμένο σαν τόξο
πάνω στο οποίο τεντώνονταν πολλές
εντέρινες χορδές. Στην Ευρώπη
διαδόθηκε από τους Μαυριτανούς
κατακτητές της Ισπανίας, που το είχαν
πάρει από τους Άραβες, ενώ τον 11ο αι.
το φέρνουν και οι σταυροφόροι από
τους Αγίους Τόπους. Μέχρι τα τέλη του
13ου αι. υφίσταται σημαντικές αλλαγές
και ο αριθμός των χορδών του ποικίλλει
από 4 ζεύγη έως 13 ζεύγη.
Οι χορδές του ήταν αρχικά εντέρινες,
αργότερα όμως πλαστικές και
μεταλλικές. Το σημερινό λαούτο έχει 6
ζεύγη χορδών που χορδίζονται στις
νότες σολ-ρε-λα-φα-ντο-σολ και η
έκταση του είναι ίδια με της κιθάρας.
9. ΛΥΡΑ
1) Έγχορδο μουσικό όργανο της
Αρχαίας Ελλάδας. Έμοιαζε με την
κιθάρα, ήταν όμως μεγαλύτερη,
και συνήθως είχε επτά χορδές.
Από το ηχείο της ξεκινούσαν δύο
παράλληλοι βραχίονες που
ενώνονταν στην άκρη του από μια
επιμήκη ράβδο. Παίζονταν με
πλήκτρο ή με τα δάχτυλα
2) Έγχορδο μουσικό όργανο σε
σχήμα αχλαδιού, με τρεις χορδές.
Παίζεται με δοξάρι και ο ήχος του
είναι συριστικός και ακαθόριστης
τονικότητας.
10. βιολί
έχει ταστιέρα χωρίς τάστα, γεγονός που κάνει δύσκολη την εκμάθησή του. Οι χορδές του
εκτείνονται κατά μήκος της ταστιέρας και στερεώνονται με κλειδιά στον χορδοστάτη, αφού
περάσουν επάνω από ένα ξύλινο στήριγμα, τον καβαλάρη, που συγκρατείται στη θέση του
από την πίεση των χορδών. Ο καβαλάρης μεταδίδει τις ταλαντώσεις των χορδών στο
κούφιο (με αέρα) σκάφος που μεγεθύνει τον ήχο, λειτουργώντας κατ' ουσίαν ως αντηχείο.
Στο εσωτερικό του οργάνου, κάτω από τον καβαλάρη, βρίσκεται ένα λεπτό ραβδάκι (ψυχή)
που μεταβιβάζει τις ταλαντώσεις των χορδών στη ράχη του οργάνου, συμβάλλοντας έτσι
στη διαμόρφωση του χαρακτηριστικού ήχου του βιολιού.
13. Ζουρνάς
Ξύλινο πνευστό μουσικό όργανο της
ελληνικής δημοτικής μουσικής που μοιάζει με
το κλαρίνο ή τον αυλό. Είναι όργανο τύπου
όμποε όμποε με διπλό γλωσσίδι. Αποτελείται
από τρία μέρη και έχει έκταση μία οκτάβα και
δύο φθόγγους. Υπάρχει σε διάφορα
μεγέθη και κατασκευάζεται από διάφορα
είδη ξύλου. Λέγεται και καραμούζα ή πίπιζα
14. Γκάιντα
• Συναντάται κυρίως στη Μακεδονία και
τη Θράκη. Αερόφωνο πνευστό όργανο.
Αποτελείται από έναν ή περισσοτέρους
αυλούς με μονό ή διπλό γλωσσίδι, οι
οποίοι παραλαμβάνουν τον αέρα από
έναν αεροθάλαμο με τον οποίο είναι
συνδεδεμένοι.
15. Κλαρίνο
• Πνευστό μουσικό όργανο που εισήχθη στην
Ελλάδα από τη Δυτική Ευρώπη και
εξελίχθηκε σε βασικό όργανο της ελληνικής
δημοτικής μουσικής, αντικαθιστώντας σε
μεγάλο βαθμό το ζουρνά. Έχει επίμηκες
σωληνωτό σχήμα, ενώ στο σώμα του
διακρίνονται έξι βασικές οπές μπροστά και
μία οπή στην πίσω πλευρά, μοιάζοντας
οπτικά με φλογέρα και άλλα
αντίστοιχα πνευστά μουσικά όργανα.
Επιπλέον όμως, το κλαρινέτο έχει και μια
σειρά από μεταλλικά κλειδιά που καλύπτουν
ή αποκαλύπτουν άλλες οπές στο σώμα του.
Ο ήχος του κλαρινέτου προέρχεται από την
παλλόμενη γλωττίδα που βρίσκεται
τοποθετημένη στο επιστόμιο στην κορυφή
του οργάνου, και στο οποίο στερεώνεται
μέσω του σφιγκτήρα.
16. Φλογέρα
• Η φλογέρα είναι πνευστό μουσικό όργανο.
Είναι κυλινδρικό, μακρόστενο, ανοικτό και
στα δύο του άκρα, στο ένα άκρο
φέρει επιστόμιο που παράγει τις
κύριες δονήσεις του ήχου, και κατά μήκος
του κυλίνδρου φέρει ευθυγραμμισμένες
τρύπες, σε σχετικές αποστάσεις μεταξύ τους,
τις οποίες κλείνει και ανοίγει με
τα δάχτυλά του ο οργανοπαίκτης καθώς
παίζει. Είναι παραδοσιακό μουσικό όργανο
που φτιάχνεται από καλάμι ή ξύλο, αλλά και
πιο σύγχρονα υλικά πλέον, όπως πλαστικό.
Έχει διάφορα μεγέθη και απαντάται με μήκος
από 15 ως και 50
περίπου εκατοστά
17. Καβάλι
• Καβάλι, καβάλ ή καβάλα λέγεται το ξύλινο
πνευστό που σηματοδοτεί κυρίως
την μουσική των Πομάκων στα ορεινά της
Ροδόπης. Καβάλι ή Τζαμάρα
Πνευστό μουσικό όργανο που συναντιέται
κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα, τη Βουλγαρία
και σε άλλες Βαλκανικές χώρες. Στην Ήπειρο
λέγεται και τζαμάρα ενώ στον μακρινό Πόντο,
γαβάλ.
Είναι είδος μακριάς φλογέρας με ανοιχτά τα
δύο άκρα της. Φτιάχνεται κυρίως από ξύλο,
σπανιότερα από καλάμι και μπρούτζο και
στις μέρες μας από πλαστικό. Το όργανο έχει
συνήθως εφτά τρύπες μπροστά και μία πίσω
που κλείνει με τα δάχτυλα του ο εκτελεστής.
Στο κάτω μέρος υπάρχουν άλλες τέσσερις
τρύπες που ρυθμίζουν την τονικότητα και την
ηχοχρωματική ποιότητα του οργάνου.
21. Ήχοι και "νότες" στα κρουστά.
Εκφραστική δυνατότητα
Τα κρουστά δεν μπορούν να παραγάγουν νότες,
να φτιάξουν τόνους, ημιτόνια οκτάβες, κλπ, με τον
τρόπο που τις παράγουν μελωδικά όργανα όπως
ένα πιάνο, μια κιθάρα, ένα βιολί κ.ο.κ. Με
εξαίρεση τα κλασικά κρουστά (τυμπάνια,
ξυλόφωνα, μεταλλόφωνα κλπ), στα κρουστά που
μας απασχολούν εδώ, κυρίως διακρίνουμε δυο
ήχους, τα μπάσα και τα πρίμα, δηλαδή τις χαμηλές
και τις υψηλές συχνότητες.
22. Ήχοι και "νότες" στα κρουστά.
Εκφραστική δυνατότητα
Υπάρχουν ενδιάμεσοι ήχοι και ηχοχρώματα στο
δέρμα, ήχοι από πιατίνια ντέφια κλπ, οι οποίοι
συχνοτικά είναι ακαθόριστης τονικότητας, ή ήχοι που
παράγονται με διάφορους χειρισμούς όπως το
«σλάπ» ή το σούρσιμο, αλλά μέχρι εκεί, οι δυο
ακρογωνιαίοι λίθοι είναι τα μπάσα και τα πρίμα. Και
αυτό δεν είναι παράδοξο. Τα κρουστά δεν είναι
μελωδικά όργανα, αλλά ρυθμικά, δηλαδή από τα τρία
θεμελιώδη συστατικά της μουσικής: Ρυθμός –
Μελωδία – Αρμονία, τα κρουστά κυρίως αναφέρονται
και εκφράζονται με τον ρυθμό και ότι αυτό μπορεί να
συνεπάγεται.
23. Ήχοι και "νότες" στα κρουστά.
Εκφραστική δυνατότητα
Βεβαίως και παράγουν κάποιον τόνο, κάποια νότα
και αυτό αλλάζει με το κούρδισμα, όμως αυτό
όταν δεν είναι ελεγχόμενο, μάλλον ενοχλεί και
αποπροσανατολίζει τους άλλους μουσικούς,
οπότε σ’ αυτές τις περιπτώσεις καλύτερα να
προτιμώνται ουδέτερα όργανα ακαθόριστης
τονικότητας
25. Ένα γνωστό σε όλους μας
όργανο είναι το τουμπελέκι ή
αλλιώς τουμπερλέκι
26. Το παραδοσιακό ελληνικό τουμπελέκι ή στάμνα (κακώς
χρησιμοποιείται από πολλούς η ονομασία τουμπερλέκι)
είναι ένα πήλινο κρουστό σε σχήμα μισής κλεψύθρας. Στο
μεγαλύτερο άνοιγμα στερεώνεται το δέρμα με διάφορους
τρόπους (συνήθως κόλλα και σχοινί). Το δέρμα είναι από
κατσίκα, ενώ σπανιότερα από γάιδαρο, ψάρι, φίδι, κύστη
ζώου, κ.α. Το ύψος του οργάνου είναι 30 με 50 εκατοστά
και σπάνια φτάνει μέχρι και 70 εκατοστά. Σήμερα το
συναντάμε σε μεγάλη ποικιλία με το ηχείο
κατασκευασμένο από μπρούτζο, αλουμίνιο, ξύλο και με το
πλαστικό να αντικαθιστά για λόγους πρακτικούς το δέρμα
καθώς δεν το επιρρεάζουν καιρικές συνθήκες όπως το
κρύο και η υγρασία.
31. Οι χοροί της Θράκης
Η γεωγραφική θέση της Θράκης, προσδιορίζει τις συγγένειες της
μουσικής και των χορών της με τις αντίστοιχες μουσικές και τους
χορούς των γειτονικών λαών. Το μουσικοχορευτικό ιδίωμα της
Θράκης παρουσιάζει ένα ξεχωριστό χρώμα, μέσα από μια έντονη
μουσική, χορευτική και εθιμική παράδοση. Σταθμός διαμόρφωση
του Θρακιώτικου χρώματος στάθηκε η συνθήκη της Λωζάνης το
1923, η οποία ενοποίησε το Μικρασιατικό, το Θρακικό και το
Μακεδονικό στοιχείο, συντελώντας στο σχηματισμό μιας
πλατύτερης πολιτιστικής ενότητας.
Διατηρούνται ακόμη μέχρι σήμερα τα αναστενάρια, τα κουρπάνια,
οι μεταμφιέσεις του δωδεκαημέρου και της αποκριάς, το έθιμο του
Αγιόγιαννου και της τζαμάλας, καθώς και έθιμα με μιμικές
παραστάσεις γονιμικού χαρακτήρα, που συνοδεύονται και με τους
ανάλογους χορούς. Μεγάλος στάθηκε ο επηρεασμός των εθίμων
και της μουσικής από τα μικρασιατικά παράλια στα οποία
εντοπίζονται κοινοί μουσικοχορευτικοί τύποι.
32. Οι χοροί της Θράκης
Το ιδιαίτερο αυτό ύφος της Θράκης, οι ιδιάζουσες
μελωδικές γραμμές, καθώς και οι κινήσεις των χορών
δίνουν στην περιοχή μια ιδιαιτερότητα που διαφέρει
πολύ από αυτή του υπόλοιπου Ελλαδικού Χώρου. Οι
χοροί της Θράκης παρουσιάζονται πλούσιοι σε αριθμό
και εντυπωσιακοί στο τρίπτυχο κίνηση, λόγος,
μελωδία. Η ιδιάζουσα ακόμη συμμετρία κινήσεων του
σώματος, σε συνδυασμό με συντονισμένα στην ίδια
οξύτητα από τους χορευτές ζωηρά επιφωνήματα, είναι
στοιχεία που προδίδουν ξεχωριστά εντυπωσιακό
χαρακτήρα στους Θρακιώτικους χορούς
33. Οι χοροί της Θράκης
Οι χοροί είναι κυκλικοί, αντικριστοί και μεικτοί και έχουν
διάφορες ονομασίες, κυρίως από τον τρόπο ή από τις
περιστάσεις που χορεύονται, από ιδιαίτερα τοπικά
γεγονότα, από εναρκτήριους στίχους τραγουδιών που τους
συνοδεύουν κλπ. Οι πιο συνηθισμένοι είναι:
Συγκαθιστός. Ιδιαίτερα σημαντικός χορός, από άντρες
και γυναίκες. Χορεύεται στους γάμους, όταν πηγαίνουν να
πάρουν τη νύφη, επίσης σε πανηγύρια και άλλα γλέντια.
Την ονομασία του οφείλει στο ότι το βήμα του χορευτή
ημικάθεται μια στο δεξιό και μια στο αριστερό πόδι. Οι
συγκαθιστοί σκοποί είναι πολλοί σε κλίμακες, τρόπους και
αρχιτεκτονική μελωδιών. Χορεύονται κατά ζεύγη
αντικριστά με μεγάλη ποικιλία χορευτικών σχημάτων και
συνοδεύονται από ενθουσιώδη επιφωνήματα.
34. Οι χοροί της Θράκης
Χασάπικος Πολιτικός ή Μακελάρης. θεωρείται
πολεμικός χορός. Τη σημερινή ονομασία του
έλαβε, επειδή ήταν ο χορός που συνηθιζόταν
ιδιαίτερα από τη συντεχνία των μακελάρηδων
(των χασάπηδων). Ο χορός αποτελείται από δυο
μέρη, αργό και γρήγορο, που έχουν διάφορες
ονομασίες: βαρύ χασάπικο, χασαπιά κ.ά.
35. Οι χοροί της Θράκης
Αντικριστός ή Καρσιλαμάς. Χορός με μεγάλη
διάδοση (καρσί = αντίκρυ). Συνηθίζεται ιδιαίτερα
στις γαμήλιες τελετές και διασκεδάσεις. Στην
παραδοσιακή εκτέλεση του χορού, οι γυναίκες
κρατούν μαντήλι από δυο διαγώνιες άκρες, με
τεντωμένα ή λυγισμένα τα χέρια στους αγκώνες
και κινούν τα χέρια δεξιά-αριστερά ή
περιστρέφουν το μαντήλι κυκλικά στη μια
κατεύθυνση, ώσπου να διπλωθεί» μετά αυτό
ξεδιπλώνεται στην αντίθετη κίνηση
36. Μαντηλάτος. Χορός αντικριστός, συνήθως από έναν άντρα και μια
γυναίκα. Οφείλει την ονομασία του στο μαντήλι που κρατούν οι
χορευτές. Συνηθιζόταν ιδιαίτερα στους γάμους, στο δρόμο, όταν
πήγαιναν να πάρουν τη νύφη ή τον κουμπάρο για την εκκλησία.
Ταπεινός. Χορός γαμήλιος, γυναικείος, απλός και αργός, με μικρά
βήματα, ο πρώτος μετά τη στέψη, με τη νύφη στην κορυφή του χορού.
37. Οι χοροί της Θράκης
Κουσευτός. Χορός που ονομάστηκε έτσι, επειδή
τα βήματά του είναι τρεχάτα (κουσεύω = τρέχω).
38. Οι χοροί της Θράκης
Χορός της παλαίστρας. Συνηθιζόταν σε γάμους και
πανηγύρια, όπου απαραίτητο στοιχείο ήταν το
αγώνισμα πάλης, πολλές φορές από επαγγελματίες
παλαιστές. Οι σκοποί της παλαίστρας είναι πολλοί και
καθένας αποτελείται από τρία μελωδικά και ρυθμικά
μέρη. Το πρώτο, σε αργό ρυθμό, παίζεται στην έναρξη,
το δεύτερο, σε πιο γρήγορο ρυθμό, όταν το αγώνισμα
βρίσκεται στο αποκορύφωμα του και το τρίτο μέρος,
σε ακόμη πιο γρήγορο και ελεύθερο ρυθμό, παίζεται
όταν η πάλη φτάνει προς το τέλος και ο νικητής
αρχίζει πλέον να ξεχωρίζει καθαρά.
39. Οι χοροί της Θράκης
Γίκνα. Γαμήλιος χορός της περιοχής Ορεστιάδας.
Την ονομασία του οφείλει στο χρώμα (κνα) που
χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για το βάψιμο των
νυχιών τους.
Κουτσός. Χορός επίσης της περιοχής
Ορεστιάδας, από άντρες και γυναίκες.
40. Οι χοροί της Θράκης
Ζεϊμπέκικος. Αργός χορός, παρόμοιος με
αντικριστό καρσιλαμά, θεωρείται χορός πολεμικής
καταγωγής και χορεύεται από δύο άτομα. Οι
κινήσεις γίνονται σε νοερό κύκλο. Έχει αργό και
γρήγορο μέρος, χωρίς τυποποιημένα βήματα, τα
οποία κατά περίσταση δίνουν στο χορευτή τη
δυνατότητα να εξωτερικεύσει τα συναισθήματά
του.
41. Οι χοροί της Θράκης
Λαγίσιος ή Λαγίτικος. Μιμητικός και σκωπτικός
χορός, που παριστάνει το κυνήγι του λαγού. Είναι
κυκλικός και χορευόταν παλαιότερα στα βραδινά
γλέντια του γάμου, για να δημιουργήσει ευθυμία
και χαλάρωση στην υπερένταση της ημέρας.
42. Οι χοροί της Θράκης
Πώς το τρίβουν το πιπέρι. Μιμητικός αντρικός
χορός, πολύωρος. Στα λόγια που τραγουδούν οι
χορευτές προσπαθούν να μιμηθούν τις
αντίστοιχες κινήσεις υποθετικού τριψήματος
πιπεριού με τα μέλη του σώματος (αγκώνα,
γόνατα, μύτη κλπ.).
43. Οι χοροί της Θράκης
Τριπάτης. Μεικτός χορός της περιοχής
Ορεστιάδας και αυτός.
Σούστα. Μεικτός χορός της περιοχής
Διδυμοτείχου. Το όνομά του οφείλει στο
σουστάρισμα (λύγισμα) των ποδιών. Ονομάζεται και
Σιχτίρ Χαβασί.
44. Οι χοροί της Θράκης
Χορός του μαχαιριού ή Αράπικος. Χορός από δυο
άντρες, που κρατούν μαχαίρια και ο ένας
προσπαθεί να το ακουμπήσει στο στήθος του
άλλου, οπότε αυτός πέφτει κάτω προσποιούμενος
τον νεκρό και ο νικητής χορεύει γύρω του
θριαμβευτικά.
45. Οι χοροί της Θράκης
Τέλος, ιδιότυποι και ιδιόμορφοι χοροί συνδέονται
με ορισμένες εθιμικές εκδηλώσεις. Απ’ αυτούς
ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι χοροί των
Αναστεναρίων, οι οποίοι έχουν πρωτεύοντα ρόλο
στην όλη τελετουργία και αποτελούν από τα
βασικά στοιχεία του εκστασιασμού των τελεστών.
Οι βηματισμοί στους χορούς αυτούς είναι απλοί, με
στατικότητα και αυτοσχεδιασμούς και με ανάλογες
κινήσεις των χεριών, που εκφράζουν την
ψυχοσύνθεση και τα συναισθήματα των
οιστρόπληκτων χορευτών.
46. Άλλοι γνωστοί χοροί της Θράκης
Συρτός Πετρωτών
Τρίστα
Πλατανίσιος
Μιλήσος
Ξέσυρτος
Τραμπανιστός
Τρεμουλιαστός
Τσέστος
Ζερβοδέξιος
Στις τρεις
47. Άλλοι γνωστοί χοροί της Θράκης
Συρτός Πετρωτών
Τρίστα
Πλατανίσιος
Μιλήσος
Ξέσυρτος
Τραμπανιστός
Τρεμουλιαστός
Τσέστος
Ζερβοδέξιος
Στις τρεις
48. Άλλοι γνωστοί χοροί της Θράκης
Συρτός Πετρωτών
Τρίστα
Πλατανίσιος
Μιλήσος
Ξέσυρτος
Τραμπανιστός
Τρεμουλιαστός
Τσέστος
Ζερβοδέξιος
Στις τρεις
51. Εύρεση παραδοσιακών τραγουδιών
Παρακάτω μπορούμε να ακούσουμε, ενδεικτικά,
κάποια γνωστά παραδοσιακά Θρακιώτικα
τραγούδια, ταξινομημένα με βάση το ρυθμό και
τον τρόπο που χορεύονται.
52. Ζωναράδικος
Στου Σαλονίκη στου τσαρσι
Για πώς να πω στη μάνα μου
Τρεις λιγερές
Δω στα λιανοχορταρούδια
Ντόμνα
Η αλεπού
Βασιλική
53. Μπαϊντούσκα
Μια πασχαλιά μια Κυριακή
Σεις ψηλές λιγνές κοπέλες
Του κουντό του κριθαράκι
Καβακλί
Μπογιακλί
Κάτω στη Ρόιδω
54. Καρσιλαμάς
Τα παιδιά της γειτονιάς σου
Καραγατσιανή
Του ψαρά ο γιος
Σύρε να πεις στη μάνα σου
Τα ξύλα
Γεωργίτσα
55. Μαντηλάτος
Η ράφτρα
Ανδρομέδα
Το Μαργούδι κι ο Αλέξαντρης
Καλλινίτικος
Νυφιάτικος Μαντηλάτος
77. Δραστηριότητες ομάδας
Η ομάδα του project, χωρίστηκε σε 5 υποομάδες
που η καθεμιά ασχολήθηκε με τις διακριτές
ενότητες που είδαμε νωρίτερα στην παρουσίαση.
Η έρευνα όλων των ομάδων έγινε βιβλιογραφικά
και μέσω διαδικτύου.
Επίσης πραγματοποιήθηκαν οι εξής εκπαιδευτικές
επισκέψεις: