พระมหานิพนธ์ มหาธมฺมรกฺขิโต
ป.ธ.๙, พธ.บ., ศษ.บ., พธ.ม.
บรรยายประจาวิชา

กรรมฐาน
Buddhist Meditation
๖๐๐ ๒๐๕
(๒) (๒ - ๐ - ๔)

• ศึกษาหลักสมถกรรมฐานและวิปัสสนากรรมฐานที่
ปรากฏในคัมภีร์พระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา และ
ปกรณ์วิเสส
• ลาดับขั้นตอนของการเจริญกรรมฐาน

• ผลที่เกิดจากการเจริญกรรมฐาน ได้แก่ สมาบัติ ๘
และวิปัสสนาญาณ ๑๖ เป็นต้น
• รูปแบบการปฏิบัติกรรมฐานของสานักต่างๆ ใน
สังคมไทย โดยเน้นศึกษาอารมณ์ของสมถกรรมฐาน
และวิปัสสนากรรมฐาน

ความหมายของ “กรรมฐาน” ในพระไตรปิฎก
• ในพระไตรปิฎกใช้คาว่า กมฺมฏฺฐาน ตรงตัว
• ฐานะแห่งการงาน, ที่ตั้งแห่งการงาน
• การประกอบอาชีพการงาน เช่น กสิกรรม พานิชยกรรมเป็นต้น
• การปฏิบัติหน้าที่หรือการทากิจวัตรทุกอย่างที่บรรพชิตควร
ประพฤติไปจนถึงการบาเพ็ญเพียรทางจิตเพื่อละกิเลส โดยใช้
คาว่า บรรพชากรรมฐาน
พระไตรปิฎก (ม.ม.๑๓/๔๖๔/๔๕๕-๔๕๖)

หัวข้อธรรมเกี่ยวกับการฝึกอบรมจิตในพระไตรฯ
• วิชชาภาคิยธรรม ธรรมอันเป็นส่วนแห่งการรู้แจ้ง
• ภาวนา หรือ ภาเวตัพพธรรม ธรรมที่ควรทาให้เกิดขึ้นในตน
• อภิญญาธรรม ธรรมที่ควรรู้ยิ่ง
• อสังขตคามิมรรค ทางส่งผลให้ถึงอสังขตธรรม(นิพพาน)
แบ่งออกได้เป็น ๒ อย่าง คือ สมถะ และ วิปัสสนา

กรรมฐานในคัมภีร์อรรถกถา
• ยุคอรรถกถาได้อธิบายจากัดความหมายของกรรมฐานให้
แคบเข้าโดยมุ่งเน้นไปที่การฝึกฝนจิตเพื่อให้เกิดสมาธิและ
ปัญญาจนเข้าถึงจุดมุ่งหมายสูงสุดในพระพุทธศาสนาโดย
แบ่งออกเป็น ๒ ประเภท คือ
• สมถกรรมฐานและวิปัสสนากรรมฐาน

• ในยุคต่อ ๆ มาจึงรับรู้ความหมายของกรรมฐานตาม
แนวการอธิบายของพระอรรถกถาจารย์ว่าเป็นงาน
สาหรับฝึกจิตเท่านั้น
• คณาจารย์ในยุคหลังก็ได้เผยแผ่สั่งสอนกรรมฐานสืบ
ทอดกันต่อ ๆ มาตามแนวความหมายที่พระอรรถกถา
จารย์แสดงไว้

• กรรมฐานตามแนวอธิบายของพระอรรถกถาจารย์จึงมี
ความหมายตรงกับหมวดธรรมที่พระพุทธองค์ทรงแสดง
ไว้ในคัมภีร์พระไตรปิฎกคือ
วิชชาภาคิยธรรม
ภาวนาหรือภาเวตัพพธรรม
อภิญญาธรรม
อสังขตคามิมรรค

กรรมฐาน
จึงเป็นงานพัฒนาจิต
เพื่อให้เกิดสมาธิและ
ปัญญาจนสามารถกาจัด
กิเลสทั้งหมดออกไปจาก
จิตใจได้
สมถกรรมฐาน พัฒนาจิต
ให้เกิดความสงบ มั่นคง
พร้อมใช้งาน
วิปัสสนากรรมฐาน
พัฒนาจิตให้เกิดปัญญารู้
เห็นตามความเป็นจริง

แนวการปฏิบัติกรรมฐานในประเทศไทยปัจจุบัน
• แนวการปฏิบัติบริกรรมภาวนาพุทโธ
• แนวการปฏิบัติแบบพอง-ยุบ
• แนวการปฏิบัติแบบเคลื่อนไหว
• แนวการปฏิบัติ แบบวิชชาธรรมกาย
• แนวการปฏิบัติแบบอานาปานสติ
• แนวการปฏิบัติแบบกาหนดรูป-นาม