lecture.jpg (350×350)

1. Үйлийн холбох нөхцөл
Түүний ангилал

2. ХОЛБОХ НӨХЦӨЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ?
 Өгүүлбэрийн бүтцийн дунд тохиолдох;
 Өгүүлбэрийн дунд орсон үгсийг бусад үгтэй холбох;
Òîäîòãîí
õîëáîõ
¯¯+ЖН
Цагт нэр,
үйлт нэр,
Тэмдэг үйл
ͺõöºëä¿¿ëýí
õîëáîõ
ҮҮ+ҮҮ
Үйлийн тийн
ялгал

3. ҮЙЛИЙН ТОДОТГОН ХОЛБОХ НӨХЦӨЛ
-х
-аа4
-сан4
-даг4
-маар4
-хуйц2
 ҮҮ+ЖН
 тодотгодог

4. ҮЙЛИЙН ТОДОТГОН ХОЛБОХ НӨХЦӨЛИЙН
ҮНДСЭН ШИНЖ
ҮҮ+ЖН: Үндсэн үүрэгтэй
• Шарсан өндөг, унадаг дугуй,
нисэх онгоц,
Тодотгол гишүүн болно
• Унадаг дугуй: ямар?

5.  Жинхэнэ нэрийн үүргээр орвол, бусад гишүүн болох
тохиолдол бий:
 Их идсэний маргааш өнж: харьяалахын тодотгол;
 Инээдэгийг эр дагана: тусагдахуун;
 Буга намнадаг нь манайд, булга зүүдэг нь танайд:
өгүүлэгдэхүүн;
 барын сүүл байснаас батганы толгой байсан нь
дээр: шууд бус тусагдахуун
 Сурахаар одох: байц

6. Өгүүлбэр төгсгөж чадахгүй
• Нүдний чинь сайханд нүгэл
хурмаар... (юм)
Нийлмэл өгүүлэхүүн бүтээнэ
• амьдардаг байжээ, байсан юм

7. Үл, эс; юм, шүү, ёстой, хэрэгтэй
•
-гүй
• Унадаггүй, ирэхгүй, явмааргүй,
бодсонгүй...

8. ЖН (харь.т.я)+ҮҮ.(т.х.н-тэй төгс бус
өгүүлэхүүн) гишүүн өгүүлбэрийн:
• Дагдангийн эхнэрийн таргалсан, Цэрмаагийн
турсан хоёр яг тэнцэнэ
Үгс хоорондын харьцаа заана;
ЦАГ заана;
•
Өнгөрсөн
• -сан4
Одоо
• -даг4,
• -аа4
Ирээдүй
• -х, -хуйц2
• -маар4,

9. -САН4: Өнгөрсөн цагаар
тодотгон холбох
 -в, -жээ, -лаа: баймж
утгатай;
 ҮҮ+ЖН: төрсөн нутаг
 Өссөн газар
 САН+Д=ГСАД (гсан:
эртний хэлбэр сэргэдэг)
-АА4: Одоо цагаар
тодотгон холбох
 Өнгөрөн үргэлжилж
байгаа одоо цаг
 Үргэлжилж байгаа одоо
цагийн утгатай;
 Òºãñ ºã¿¿ëýõ¿¿í: -àà þì, -àà
ø¿¿, -àà áèç…
 -ÀÀïÉ: ºíãºðñºí öàã,
áèåëýýã¿éã çààõ óòãàòàé

10. -ÄÀÃ4: Îäîî цагаар тодотгон
холбох
 Îäîî öàãò äàâòàãäàõ
óòãàòàé; байнга
давтагдах хийсвэр одоо
цаг;
 Үргэлж, хааяа, дандаа,
заримдаа... Цагийн
нэрсийг хамжуулдаг;
-Х: Ирээдүй цагаар
тодотгон холбох
 Тухайн үйл ирээдүй цагт
болох утгатай;
 Òºãñ ºã¿¿ëýõ¿¿í болохдоо
заавал: þì, байх, биз…

11. -МААР4: Îäîî цагаар
тодотгон холбох
 Ирээдүй цагт биелэх
боломжийн утгатай;
 Өгүүлбэр төгсгөх нь тун
ховор;
 Хүмүүсийн инээлдэн
баясах нь гэр хагармаар...
-ХУЙЦ2: Ирээдүй цагаар
тодотгон холбох
 Тухайн үйл ирээдүй цагт
биелэх боломжтойг
үнэлэх;
 -гүй: залгаж
болдоггүйгээрээ бусад
нөхцөлөөсөө ялгаатай;

12. ¯ÉËÈÉÍ НӨХЦӨЛДҮҮЛЭН ХОЛБОХ НӨХЦӨЛ
Байдлын нөхцөлийн дараа орж үгийн
бүтцийн эцсийн туйл болно;
• Ирүүлчихэнгүүт, явуулзначихвал...
Эдгээр нөхцөлтэй үйл үг өгүүлбэр
төгсгөдөггүй, төгсгөлийн бус
өгүүлэхүүн болдог;
• Ачит ээж таныгаа санаж очоод уулзана даа

13. Үйл үгийг үйл үгтэй холбох харьцаа
заана;
Цаг баймжийн утгагүй, холбогдож буй
төгс өгүүлэхүүнийхээ баймж цагийн
утгаар илэрнэ;

14. УТГА- ҮҮРЭГ – БАЙР - ХЭРЭГЛЭЭ
Зэрэгцүүлэн холбох Угсруулан холбох
 Зэрэгцэх: -Ж, -Ч
 Урьдчилах: -ААД4
 Хам: -Н
 Үргэлжлэх: -СААР4
 Дутагдах: -ВЧ
 Бэлтгэх: -МАГЦ4
 Угтах: -ТАЛ4
 Дагалдах: -ХЛААР4
 Болзох: -БАЛ4/-ВАЛ4
 Далимдах: -НГУУТ/-НГҮҮТ
 Дашрамдах: -НГАА4
 Үгүйсгэх: -ЛГҮЙ

15. НӨХЦӨЛДҮҮЛЭН ХОЛБОХ НӨХЦӨЛИЙГ 2
ХУВААН АНГИЛАХЫН УЧИР
Зэрэгцүүлэн холбох нь Угсруулан холбох нь
 Зэрэгцсэн нийлмэл
өгүүлбэрийг холбоно;
 Өгүүлэгдэхүүн нь:
Нэрлэхийн тийн ялгалд
байна: Намар болж мод
шарлав
 Болц байдлын утгыг
ихэвчлэн заана: Хавар
болоод, өдөр уртасч
байна
 Угсарсан нийлмэл
өгүүлбэрийг холбоно;
 Өгүүлэгдэхүүн нь:
ихэвчлэн заахын тийн
ялгалд байна: чамайг
иртэл би хүлээнэ ээ
 Цаг, шалтгааныг
ихэвчлэн заана: Хонх
дуугармагц, хичээл
завсарлав

16. Зэрэгцүүлэн холбох нь Угсруулан холбох нь
 Нийлмэл өгүүлэхүүн
болно: инээгээд байна,
явсаар байна, орж болно,
бодон сууна
 Давтан хэрэглэж, тухайн
үйл удаан үргэлжилсэн утга
гаргаж болдог: бодож
бодож хэллээ, санан санан
уярах..., инээсээр
инээсээр...
 Минь, маань, чинь тань
гэх мэт хамаатуулах нөхцөл
ордоггүй
 Нийлмэл өгүүлэхүүн
болох нь тун ховор.
 Давтан хэрэглэж
болдоггүй.
 Хамаатуулах нөхцөл
орно

17. Зэрэгцүүлэн холбох нь Угсруулан холбох нь
 Нэг нөхцөлөөр олон утга
илэрнэ:
 -Ж: Бодож сууна
 Бодон сууна
Бодсоор сууна
Бодоод сууна
Солин найруулж болно;
 Нэг нөхцөл = Нэг утга;
 Солин найруулж
болдоггүй

18. Зэрэгцүүлэн холбох нөхцөлүүд
 Тухайн нөхцөлтэй үйл,
холбогдож буй үйлээс
өмнө болсон;
 -аад4+бай-, бол-, өг-, ав-
, орхи-, суу-: болц
байдлын утга заасан
нийлмэл өгүүлэхүүн
болно: уншаад өг-,
уншаад орхи-...
-Ж/-Ч: Зэрэгцэх
 Тухайн нөхцөлтэй үйл,
холбогдож буй үйлтэй
зэрэг болсон;
 Хоёр үйл үг хоршиход;
уйлж унжих, үглэж дуулах,
харж хандах...
 Зэрэгцсэн
өгүүлэхүүнүүдийн эцсийн
бус өгүүлэхүүн: намар
болж, жимс самар бүрэн
боловсорчээ...
-ААД4: Урьдчилах

19.  Тухайн хоёр үйлийн нэг
цагт хамсан болох;
Жирэлзэн мяралзах голын
дэргэд...
 -н+ХАН: дууланхан,
уяранхан...
 Угсруулан холбож,
угсарсан нийлмэл үг
бүтээнэ: бүтээн
байгуулах
 Тухайн үйл удаан
үргэлжлэн болох болж
байдлын утгатай:
 Нийлмэл өгүүлэхүүн
болно:
 Хамаатуулахын нөхцөл
авахгүй:
-Н: Хам -СААР4: Үргэлжлэх

20. -вч: дутагдах -магц4: бэлтгэх
 Нэг үйлийг нөгөө үйлтэй
утга эсрэгцүүлэн холбох;
 -сан4+ч+гэсэн:
хүсэвч~хүссэн ч гэсэн
хүсээд ч
 Нэг үйл нөгөө үйлийнхээ
бэлтгэл, өмнөтгөл болох
болох утга: хавар
болмогц мал төллөж
эхэлнэ;
 Дорж тэр тухай
сонсмогцоо гүйн гарав
н.т.я
 Батыг ирмэгц бүгдээрээ
гаръя з.т.я
Угсруулан холбох нөхцөлүүд

21. -тал4: угтах -хлаар4: дагалдах
 Тухайн үйл эхлэх, эсвэл
дуусах хүртэл дараагийн
үйл үргэлжлэх;
 Унатал унатал худлаа
хэлэх: үйлэнд өртөх эзэн
юмын олон болохыг
заана;
 Нэг үйлийг дагаж нөгөө
үйл болох цаг,
шалтгааны утгатай:
түүнийг ирэхлээр би
явна;
 -хлаар ~ -х+аар;
 Бүх тохиолдолд утга
дүйхгүй; сурахаар одох
~ сурахлаар одох

22. -бал4/-вал4: болзох -нгуут2: далимдах
 Дараагийн үйлийнхээ
болзол шалтгааныг
заана;
 ~ваас4, -хул2
 ~х+юм бол: ирвэл~ ирэх
юм бол
 Нэг үйл дараагийн
үйлийнхээ угтал далим
болох:
 Цагийн харьцааг голлон
заана: Хэзээ?
 Таныг явангуут тэр
орж ирсэн
 нгуут2 ~ -магц4, -уут2:
явангуут, явмагц,
явуут...

23. -нгаа4: дашрамдах -лгүй
 Нэг үйлийг гүйцэтгэх
дашрамдаа нөгөө үйлийг
гүйцэтгэх: утсаар
ярингаа хумсаа будав;
 Хэрэглээ бага. Ардаа
хамаатуулах нөхцөл
авдаггүй;
 Өгүүлэгдэхүүн нь ямагт
н.т.я-д байна
 Тухайн үйлийн
биелээгүй нь дараагийн
үйлийн шинж болох;
 Сэтгэлд минь ганцхан
үг хэлэлгүй чи явсан ч...