1. МОНГОЛ ОРНЫ УРГАМЛЫН АЙМАГ
(ОЛОН ЯНЗ БАЙДАЛ)
М.Ургамал /ШУА-ийн ЕБСБхүрээлэн/
1Улаанбаатар, 2018
2. Сургалтын агуулга
1. Монгол орны ургамлын аймаг (ерөнхий ойлголт, ангилал)
2. Монгол орны ургамлын олон янз байдал
3. Монгол орны ургамлын хамгааллын статус, ховордлын төлөв байдал
4. Ургамлын зүйлүүд Монгол орны байгалийн бүс, бүслүүрт тархсан онцлог
5. Монгол орны ургамал-газарзүйн тойргуудын онцлог
6. Монгол орны ургамлын нөөц баялаг (ерөнхий ойлголт)
7. Монгол орны ургамалжлын онцлог (ерөнхий ойлголт)
21. 3. Монгол орны ургамлын хамгааллын статус, ховордлын төлөв байдал
22. 3. Монгол орны Унаган ургамлын зүйлүүд
Монгол хундгана Грубовын боролз
Сутайн ортууз Нүцгэн-үрт гүүнхөх
19 овог, 49 төрөл
120 зүйлтэй.
(Urgamal & Oyuntsetseg 2017)
Эх сурвалж:
Urgamal M. & Oyuntsetseg B. 2017. Atlas of the Endemic Vascular Plants of Mongolia.
Ulaanbaatar. Mongolia. “Bembi San“ Press. 108pp. ISBN 978-99978-1-307-7.
Urgamal M. 2018. Species Catalogue of Rare and Threatened Vascular Plants of Mongolia.
Ulaanbaatar. Mongolia. “Bembi San“ Press. 193pp. ISBN 978-99978-2-631-2.
23. 3. Монгол орны унаган ургамлын зүйлүүд
Бунгийн ортууз Халхын голын тунхуу
Сайханы банздоо Иконниковын гичгэнэ
19 овог, 49 төрөл
120 зүйлтэй.
(Urgamal & Oyuntsetseg 2017)
Эх сурвалж:
Urgamal M. & Oyuntsetseg B. 2017. Atlas of the Endemic Vascular Plants of Mongolia.
Ulaanbaatar. Mongolia. “Bembi San“ Press. 108pp. ISBN 978-99978-1-307-7.
Urgamal M. 2018. Species Catalogue of Rare and Threatened Vascular Plants of Mongolia.
Ulaanbaatar. Mongolia. “Bembi San“ Press. 193pp. ISBN 978-99978-2-631-2.
24. 3. Монгол орны завсрын унаган ургамлын зүйлүүд
Urgamal M. Oyuntsetseg B., Nyambayar D. &
Dulamsuren Ch. 2014. Conspectus of the vascular plants of
Mongolia. (Editors: Sanchir, Ch. & Jamsran, Ts.).
Ulaanbaatar, Mongolia. “Admon Printing“ Press. 334
pp. ISBN 978-99973-0356-1.
Эх сурвалжууд:
Өлзийхутаг Н. 1989. Монгол орны ургамлын аймгийн
тойм. Улсын хэвлэл. УБ.
Urgamal M. 2017. The sub-endemic species to the vascular
flora of Mongolia updated. Proceedings of the Institute of
General and Experimental Biology, MAS. 2017 (33): 106-113.
ISBN 978-99978-967-0-4.
Гаж сожлж Говийн ганга
Толгодын бударгана Говийн хотир
40 овог, 163 төрөл
495 зүйлтэй.
(Urgamal 2017)
25. 3. Монгол орны Улаан ном, Улаан дансны үнэлгээнд орсон зүйлүүд
26. 3. Монгол орны нэн ховор, ховор ургамлын жагсаалтанд орсон зүйлүүд
* Эх сурвалж:
Ургамал М. (хамтын бүтээл). 2017. Ургамлын аймгийн төлөв байдал, өөрчлөгдөл (1.1 бүлэг)
//“Монгол орны байгаль орчин” (I-V боть) бүтээлийн “Монгол орны биологийн олон янз байдал” III
боть. БОАЖЯ. УБ. “Мөнхийн үсэг” ХХК. х.12-70, 257-267. ISBN 978-99978-2-025-8.
Urgamal M. 2018. Species Catalogue of Rare and Threatened Vascular Plants of Mongolia. Ulaanbaatar.
Mongolia. “Bembi San“ Press. 193pp. ISBN 978-99978-2-631-2.
27. 3. Зэрлэг амьтан ба ургамлын аймгийн ховордсон зүйлийг олон улсын
хэмжээнд худалдаалах тухай конвенц (Annex II of SITES)
Эх сурвалж:
Urgamal M. Oyuntsetseg B., Nyambayar D. & Dulamsuren Ch. 2014. Conspectus of the vascular plants
of Mongolia. (Editors: Sanchir, Ch. & Jamsran, Ts.). Ulaanbaatar, Mongolia. “Admon Printing“ Press.
334 pp. ISBN 978-99973-0356-1.
28. 3. Монгол орны эртний үлдвэр ургамлын зүйлүүд
Ургамал М. (хамтын бүтээл). 2017.
Ургамлын олон янз байдлыг хамгаалах ба
Улаан данс (4.2 бүлэг) //“Монгол орны
байгаль орчин” (I-V боть) бүтээлийн
“Монгол орны биологийн олон янз байдал” III
боть. БОАЖЯ. УБ. “Мөнхийн үсэг” ХХК.
х.12-70, 257-267. ISBN 978-99978-2-025-8.
Urgamal M. Oyuntsetseg B., Nyambayar D. & Dulamsuren
Ch. 2014. Conspectus of the vascular plants of Mongolia.
(Editors: Sanchir, Ch. & Jamsran, Ts.). Ulaanbaatar,
Mongolia. “Admon Printing“ Press. 334 pp. ISBN 978-99973-
0356-1.
Эх сурвалжууд:
Өлзийхутаг Н. 1989. Монгол орны ургамлын аймгийн
тойм. Улсын хэвлэл. УБ.
Монгол
хундгана
Потанинын
улаантулам
Монгол
хундгана
29. 29
Цавцагаан бөлбөөАлтан саахууцэцэг
Говийн хотирТолгодын бударгана Монгол шардалан
3. Монгол орны эртний үлдвэр ургамлын зүйлүүд
Эх сурвалж:
Urgamal M. Oyuntsetseg B., Nyambayar D. & Dulamsuren Ch. 2014. Conspectus of the vascular plants
of Mongolia. (Editors: Sanchir, Ch. & Jamsran, Ts.). Ulaanbaatar, Mongolia. “Admon Printing“ Press.
334 pp. ISBN 978-99973-0356-1.
30. 30
3. Монгол орны эртний үлдвэр ургамлын зүйлүүд
Нөмрөгт банздоо
Грубовын хөөндий
Монгол бүйлэс
Потанины хотир
Urgamal M. Oyuntsetseg B., Nyambayar D. & Dulamsuren
Ch. 2014. Conspectus of the vascular plants of Mongolia. (Editors:
Sanchir, Ch. & Jamsran, Ts.). Ulaanbaatar, Mongolia. “Admon
Printing“ Press. 334 pp. ISBN 978-99973-0356-1.
Эх сурвалжууд:
Өлзийхутаг Н. 1989. Монгол орны ургамлын
аймгийн тойм. Улсын хэвлэл. УБ.
31. 31
Таримал шүхэргэнэ
Таримал тутрага
Зэгэл хоногбудаа
Цагаан хошоон
3. Монгол орны харь зүйл ургамлууд
Эх сурвалж:
Munkhnast D., Chuluunjav C., Urgamal M., Pagad S., Wong LJ. 2018. GRIIS Checklist of Introduced and Invasive Species -
Mongolia. Version 2.2. Journ. of Invasive Species Specialist Group ISSG. Checklist Dataset https://doi.org/10.15468/cskgr1
23 овгийн 48 төрлийн 51 зүйл (Urgamal 2017)
33. 33
40 овгийн 83 төрлийн 186 зүйл (Urgamal & Dulmaa 2018)
Цавцагаан бөлбөөАлтан саахууцэцэг
Эгэл годил-өвс Бага лавшига
3. Монгол орны усны ургамал
Эх сурвалж:
Urgamal M. & Dulmaa A. 2018. Biodiversity of water vascular plants of Mongolia and conservation status. Abstract of the
“Пресноводные экосистемы – Современные вызовы” conference. Irkutsk, Russia. 10-14, September, 2018. (in press)
34. 34
12 овгийн 39 төрөлд багтах 39 зүйл (Urgamal et al. 2014).
Таримал хошуубудаа
Эгэл арвай
Хөдөөгийн вандуй
3. Монгол орны зэрлэгшсэн таримал зүйлүүд
Эх сурвалж:
Urgamal M. Oyuntsetseg B., Nyambayar D. & Dulamsuren Ch. 2014. Conspectus of the vascular plants
of Mongolia. (Editors: Sanchir, Ch. & Jamsran, Ts.). Ulaanbaatar, Mongolia. “Admon Printing“ Press.
334 pp. ISBN 978-99973-0356-1.
35. 35
49 овгийн 103 төрлийн 135 зүйл гуурст
ургамал (by Mongolian Red Book 2013).
3. Монгол улсын Улаан номонд орсон ургамлын зүйлүүд
Монгол бүйлэс
Цагаан цээнэ
Монгол чоногоно
Грубовын хөөндий
36. 36
53 овгийн 116 төрөлд багтах 148 зүйл
үнэлэгдсэн (by Nyambayar et al. 2011).
Монгол шардалан
Кузнецовын хорс (Бонго) Монгол догар
Цөлийн аргамжинцэцэг (Цагаан гожо)
3. Монгол орны Улаан дансны үнэлгээ хийгдсэн ургамлын зүйлүүд
74. 5. Монгол орны ургамал-газарзүйн мужлал (тойргуудын онцлог)
7. Монгол Алтайн уулын хээрийн тойрог:
Энэ тойрог нь Таван Богд уулаас эхлээд Монгол Алтайн нурууны Говийн гүн рүү шургаж орох зүүн шувтаргын
уулсыг дуусталх Аж богд, Жаргалант Хайрхан, Хасагт Хайрхан, Дарвийн нуруу, Хар Азарга, Тайшир, Баатар Хайрхан
зэрэг салбар уулсыг хамаарна. Ургамлын аймгийн хувьд нийт 1662 зүйлтэй (Urgamal et al. 2016; Oyuntsetseg et al. 2017)
ба зөвхөн энд тохиолдох 221 зүйл (Urgamal et al. 2016) ургамал байна.
Тойргийн төрхийг илэрхийлэх зүйлүүдэд: Далиу сонгино (Allium obliquum), Алтайн жамъянмядаг (Trollius altaicus),
Тагийн дурваалиг (Phleum alpinum), Кудой улаантолгой (Agrostis kudoi), Крыловын биелэг (Poa krylovii), Курчум ботууль
(Festuca kurtschumica), Редовскийн өлөн (Carex redowskiana), Монгол таар (Nanophyton mongolicum), Алтайн хорс (Aconitum
altaicum), Ерөндөг хорс (Aconitum anthoroidum), Саарал зогдор-өвс (Clematis glauca), Туран бургас (Salix turanica), Содон
юлт (Goniolimon callicomum), Алтлаг бэрмэг (Limonium chrysocomum), Паулсены бударгана (Salsola paulsenii), Алтайн
шээрэнгэ (Silene altaica), Тагийн хамбил (Draba alpine), Алтайн хамбил (D. altaica), Алтайн гичгэнэ (Potentilla altaica),
Хунчирнавчит гичгэнэ (Potentilla astragalifolia), Альбертийн сарнай (Rosa albertii), Эверсийн могой-идээ (Sedum ewersii),
Балхаш хунчир (Astragalus balchanshensis), Тагийн хунчир (Astragalus alpinus), Дани хунчир (Astragalus danicus), Төвд
хунчир (Astragalus tibetanus), Алтайн ортууз (Oxytropis altaica), Потанины ортууз (Oxytropis potaninii), Сутайн ортууз
(Oxytropis sutaica), Нарийн ортууз (Oxytropis tenius), Үсхийжимст үнэртногоо (Seseli eriocarpum), Алтайн хувиланга
(Pedicularis altaica), Шөмбөгөр хувиланга (Pedicularis dasystachys), Алтайн хонхонцэцэг (Campanula altaica), Ильиний
аарниг (Arnica iljinii), Бөхөөн чонын-өргөс (Carduus nutans) зэрэг болно.
* Эх сурвалж:
Urgamal M., Oyuntsetseg B., Gundegmaa V., Munkh-Erdene T. and Solongo Kh. 2016. Additions to the
vascular flora of Mongolia – III (Since the “Conspectus of the vascular plants of Mongolia 2014”). Proceedings of
the Mongolian Academy of Sciences”. Vol. 56. No. 04(220): 32-38. DOI: http://dx.doi.org/10.5564/pmas.v56i4.840.
Ургамал М. (хамтын бүтээл). 2017. Ургамлын аймгийн төлөв байдал, өөрчлөгдөл (1.1 бүлэг)
//“Монгол орны байгаль орчин” (I-V боть) бүтээлийн “Монгол орны биологийн олон янз байдал” III боть.
БОАЖЯ. УБ. “Мөнхийн үсэг” ХХК. х.12-70, 257-267. ISBN 978-99978-2-025-8.
75. Монгол-Алтайн өндөр ууланд тархсан зүйлүүд
A. Pyrethrum lanuginosum B. Oxytropis recognita C. Oxytropis acanthacea D. Limonium congestatum
E. Rhodiola algida F. Smelovskia altaica G. Pachyneurum grandflorum H. Lagopsis marrubiastrum
5. Монгол орны ургамал-газарзүйн мужлал (тойргуудын онцлог)
76. 5. Монгол орны ургамал-газарзүйн мужлал (тойргуудын онцлог)
* Эх сурвалж:
Urgamal M., Oyuntsetseg B., Gundegmaa V., Munkh-Erdene T. and Solongo Kh. 2016. Additions to the
vascular flora of Mongolia – III (Since the “Conspectus of the vascular plants of Mongolia 2014”). Proceedings of
the Mongolian Academy of Sciences”. Vol. 56. No. 04(220): 32-38. DOI: http://dx.doi.org/10.5564/pmas.v56i4.840.
Ургамал М. (хамтын бүтээл). 2017. Ургамлын аймгийн төлөв байдал, өөрчлөгдөл (1.1 бүлэг)
//“Монгол орны байгаль орчин” (I-V боть) бүтээлийн “Монгол орны биологийн олон янз байдал” III боть.
БОАЖЯ. УБ. “Мөнхийн үсэг” ХХК. х.12-70, 257-267. ISBN 978-99978-2-025-8.
8. Дундад Халхын хуурай хээрийн тойрог:
Уг тойрогт Хангайн нуруунаас зүүн тийш, Төв Монголын боржин чулуутай цохио, толгод, бэсрэг уулс бүхий ухаа
гүвээрхэг тэгшивтэр нутаг хамаарна. Дундад Халхын тойрогт Монголын ба Дагуурын хээрийн зарим нь цөлөрхөг
хээрийн Умардын уулсын элементүүд оролцоно.
Нийт 793 зүйлтэй бөгөөд зөвхөн энэ тойрогт (Papaver rubro-aurantiacum subsp. chalchorum) гэсэн ганц зүйл тохиолдоно
(Urgamal et al. 2016).
Дундад Халхын тойргийн үндсэн төрхийг үзүүлэх зүйлүүд: Жижигнавчит харгана (Caragana microphylla), Япон хайлас
(Ulmus japonica), Бариулт бүйлэс (Amygdalus pedunculata), Дэрэвгэр тарна (Polygonum divaricatum, Дорнодын хамхуул
(Corispermum orientale), Дэрвээн цульхир (Agriophyllum pungens), Монгол хамхуул (Corispermum mongolicum), Үслиг
мананхамхаг (Bassia dasyphylla), Козловын сүүт-өвс (Euphorbia kozlovii), Сибирь шорной (Atriplex sibirica), Эрлийз лууль
(Chenopodium hybridium), Клеменцийн ортууз (Oxytropis klementzii), Хангайн шарилж (Artemisia changaica), Толгодын
багваахай (Taraxacum collinum) зэрэг болно.
93. 6. Монгол орны ургамлын нөөц баялаг (ерөнхий ойлголт)
Эмийн 27.02%
Хүнсний,6.65%
Жимс
жимсгэнэт
2.24%
Гоёл чимэглэлийн
16.31%
Хор хөнөөлт, 2.56%
Бэлчээр тэжээлийн,
35.18%
Элс тогтоогч, хөрс
бэхжүүлэгч, 2.24%
Техникийн, 7.04%Балт тоост 17.49%
Эфирийн тост 7.36%
Будагт 6.72%
Витаминт 36.78%
Кумаринт 2.08%
Идээлэгч бодистой
7.99%
Алкалойдтой 8.99%
Флавоноидтой 7.61%
Сапонинт 7.42%
Монгол орны ургамлын аймаг дахь ашигт ургамлын эзлэх хувь
Ургамал М. (хамтын бүтээл). 2017. Ургамлын олон янз
байдлыг хамгаалах ба Улаан данс (4.2 бүлэг) //“Монгол
орны байгаль орчин” (I-V боть) бүтээлийн “Монгол орны
биологийн олон янз байдал” III боть. БОАЖЯ. УБ. “Мөнхийн
үсэг” ХХК. х.12-70, 257-267. ISBN 978-99978-2-025-8.
Эх сурвалжууд:
Өлзийхутаг Н. 1989. Монгол орны ургамлын аймгийн тойм. Улсын
хэвлэл. УБ.
94. 6. Монгол орны ургамлын нөөц баялаг
Эх сурвалж:
Ургамал М., Солонго Х. 2016. Монгол орны
сонирхолтой цэцэгт ургамал. (Танин
мэдэхүйн цуврал - 18) УБ. “Мөнхийн үсэг”
ХХК. 40х. ISBN 99989-3-237-6.
95. 6. Монгол орны ургамлын нөөц баялаг
Эх сурвалж:
Ургамал М., Солонго Х. 2016. Монгол орны сонирхолтой
цэцэгт ургамал. (Танин мэдэхүйн цуврал - 18) УБ.
“Мөнхийн үсэг” ХХК. 40х. ISBN 99989-3-237-6.
96. 6. Монгол орны ургамлын нөөц баялаг
Эх сурвалж:
Ургамал М., Солонго Х. 2016. Монгол орны сонирхолтой
цэцэгт ургамал. (Танин мэдэхүйн цуврал - 18) УБ.
“Мөнхийн үсэг” ХХК. 40х. ISBN 99989-3-237-6.
97. 6. Монгол орны ургамлын нөөц баялаг
Эх сурвалж:
Ургамал М., Солонго Х. 2016. Монгол орны сонирхолтой
цэцэгт ургамал. (Танин мэдэхүйн цуврал - 18) УБ.
“Мөнхийн үсэг” ХХК. 40х. ISBN 99989-3-237-6.
98. 6. Монгол орны ургамлын нөөц баялаг
Байгал хялгана Эх сурвалж:
Ургамал М., Солонго Х. 2016. Монгол орны сонирхолтой
цэцэгт ургамал. (Танин мэдэхүйн цуврал - 18) УБ.
“Мөнхийн үсэг” ХХК. 40х. ISBN 99989-3-237-6.
99. 6. Монгол орны ургамлын нөөц баялаг
Их саадганцэцэг
Булцуут түдэнхавхШар саадганцэцэг
Цоохор саадганцэцэг
100. 6. Монгол орны ургамлын нөөц баялаг
Эх сурвалж:
Ургамал М., Солонго Х. 2016. Монгол орны сонирхолтой
цэцэгт ургамал. (Танин мэдэхүйн цуврал - 18) УБ.
“Мөнхийн үсэг” ХХК. 40х. ISBN 99989-3-237-6.