ETIKA E BIZNESIT
1. QKA ESHTE ETIKA E BIZNESIT
Etika e biznesit perfshin dy komponente: fillimisht ajo trajton njohjen dhe kuptimin e koncepteve
I drejt apo I gabuara,I mir apo I keq, dhe m’ pas ajo vlerson veprimin trajton kryerjen e tij ne
praktiken personale apo ate institucionale duke arritur ne konkluzion se eshte kryer ne menyre te
drejt apo te gabuar.
2.MJEDISI I BIZNESIT
Mjedisi I biznsit kushtezon vendimarrjen e ndremarrjes jo vetem nga faktoret ekonomik por
dhe nga faktoret moral,pastaj faktoret e jashtem si:sistemi politik,kushtet ekonomike
,struktura sociale etj.
3.Etika e biznesit dhe historia e zhvillimit te saj
Etika e biznesit u zhvllua si discipline akademike ne vitet e 70-ta.Ne evrope E.B si discipline
praktike e ekonimike u ndrit ne vitin 1984 ne universitetin e Santkt Gallen n Zvicer ku u themelua
qendra kerkimore per E.B
4.Organizimi I tekstit E.B
Teksti E.B synon te kontriboj ne plotesimin e njohurive dhe aftesive venduimarreseve te
specialisteve te menaxhimit te biznesit.Poashtu u ndihmon edhe studenteve te profileve te
ndryshme duke studiuar kuadrin e nvojshem per nje vendimarrje etike.
5.NJE KONCEPT I PERGJITHSHE MBI ETIKEN
E.B lidhet me parimet qe drejtojne sjelljet e nje individi ose te nje grupi te caktuar
individesh.Etika merrt me gjykimet(vlersimet) morale qe perdoren ne procesin e marrjes se
vendimeve morale.
6.GJYKIMET NORMATIVE
Gjykimet normative jane pretendime apo pohime qe konstatojne qe nje veprim eshte I mire ose I
keq ,I drejt apo I gabuar,me I miri ose me I keqi,nese ky veprim do te duhej apo nuk do duhet
bere.
7.GJYKIMET MORALE

Kur gjykojme apo japim vlersimin tone per nje veprim apo sjellje te caktuar ,nese eshte
moralisht I drejte apo I gabuar,I mire apo I keq, gjykimi qe japim ne kete rast eshte gjykim moral.
8.STANDARTET MORALE
Standartet morale kane te bejne me veprime qe jane ose kane mundesi te jene me pasoja serioze
per mireqenien njerzore.Pra keto standarte kane te bejne me sjelljet qe mund te demtojne
seriozisht apo edhe mund te japim perfitime serioze qenieve njerzore.
9.LIDHJA NE MES STANDARDVE MORALE DHE SHOQERIS
Anetaret e shoqeris mbeshteten ne nje system te standardeve morale qe perfsin parimet e
pergjithshme etike dhe normat perkatese morale.Sistemi moral I nje shoqerie ndalon nje sjellje
te caktuar si te gabuar dhe pranon nje sjellje tjeter te drejte.
10.ARSYETIMI MORAL
Zhvillimet morale dhe virtyti;
Aftesit per te kuptuar dhe zbatuar standartet morale nuk lindin por ato zhvillohen me rritjen dhe
maturimin e individit.aftesit tona morale dhe virtytet zhvillohen vetem perms trajnimit dhe
perseritjes.
11.GJASHTE FAZAT E KOHLBERG-UT
Ashtu si zhvillimi fizik I njeriut qe kalon neper disa faza,edhe aftsia per gjykime morale zhvillohet
duke kaluar neper faza te percaktuara.
Keto faza jane:
-Niveli I Pare-Fazat Para Konvencionale,ku perfshihen faza e pare dhe faza e dyte
-Niveli I Dyte-Fazat Konvencionale-ku perfshihen faza e trete dhe kater
-Niveli I Trete-Fazat Pas Konvencionale,Autonome-ku perfshihet faza e peste dhe e gjashte.
12.SKEMA E ARSYETIMI MORAL
Arsyetimi moral ka te beje me procesin e arsyetimit,sipas te cilit gjykohen sjelljet e qenieve
njerzore,te institucioneve apo politikave ne funksion te dhenjes se gjykimit nese ato jane ne
pajtim apo ne kundrshtim me standardet morale.

13.PERGJEGJESIA MORALE
Pergjegjesia morale ka te beje me percaktimin nese nje individ ka bere diqka gabim ose ka
demtuar dike gabimisht,I cili duhet te jete ose jo moralisht pergjegjes ose fajtor.
14.PERKUFIZIMI MBI E.B DHE ROLI I INSTITUCIONEVE EKONOMIKE
E.B perqendrohet ne menyren se si zbatohen standartet morale veqanarisht ne politikat ,ne
institutcionet dhe ne sjlljet biznesit.Roli I institucioneve ekonomike eshte ne prodhimin e
mallrave dhe sherbimeve dhe shperndarjn e te mirave materiale per shoqerin.
15.OBJEKTI I E.B DHE FUSHAT KRYESORE TE SAJ
Dy nga fushat kryesore qe trajtohen gjersisht nga etika e sotme e biznesit jane:
1. -Keqdrejtimi apo çorientimi menaxherial dhe
2. -Konfuzionet morale.
16.PIKPAMJET KRYESORE PER E.B DHE DILEMAT ETIKE
Veprimtarite e organizatave te biznesit shoqerohen nga shume dilema etike.
Etika e biznesit mund te shikohet nga disa pikepamje ku secila prej tyre permban nje baze te
ndryshme per dhenien e gjykimeve.
17.PARIMET KRYESORE ETIKE NE BIZNES JANE:
1. --Parimi I dobishmeris
2. --Te drejtat-konceptet baze
3. --Parimi I drejtsis dhe paanshmeris
18.PARIMI I DOBISHMERIS
Dobishmeria perfaqeson nje parim te pergjithshem I cili pedoret ne qdo rast kur veprimet
,politikat dhe institucinet vlersohen ne baze te analizes se kostove dhe te perfitimeve qe ato I
shkaktojne shoqeris.
19.ANALIZA KRAHASUESE MIDIS KOSTOVE DHE PERFITIMEVE SOCIALE.

Kjo analiz ben krahasimin ne mes te kostove dhe perfitimeve,kur nje veprim ne biznes apo politik
siguron nje perfitim neto me te madhe se sa kosto neto.
20.DOBISHMERIA TRADICIONALE DHE KEQKUPTIMET
Sipas pikpamjes tradicicionale nje veprim eshte I drejt ne qofta se shume totale e dobise se
prodhuar nga ky veprim eshte me e madhe se shuma e dobise totale te prodhuar nga ndonje
veprim tjeter.
21.AVANTAZHET DHE DISAVANTAZHET E DOBISHMERIS
Avantazhet jane perfitimet e shumra qe marrin individet apo nje grup individesh nga veprimet e
caktuara.
Disavantazhet jane: veshtersia e matjes se dobis, pamundesia e vlersimit te perfitimeve dhe
kostove,parashikimi jo I besueshm I perfitimeve dhe kostove etj.
22.TE DREJTAT-KONCEPTET BAZE
Sipas parimit te dobishmeris te drejtat jane veprimet qe jane moralisht te drejta ,pra ato
veprime qe nuk shkelin te drejtat e individeve.
Te drejtat jane: e drejta per prone private, e drejta per pune, e drejta e shperblimit , e drejta e
organizimit dhe e drejta e pushimit dhe kohes se lire.
23.PERKUFIZIMI, KATEGORIZIMI DHE VEQORIT E TE DREJTAVE
E drejta eshte dhenja e mundesis,apo lejimi I nje individi per te kryer nje veprim te caktuar.Te
drejtat munden me qene te drejta negative, te drejta positive dhe te drejta special
(kontraktuale).
24.TE DREJTAT NEGATIVE DHE POZITIVE
Te drejtat negative dallohen nga fakti se anetaret e shoqeris apo te organizates kane detyrim qe
te mos nderhyjne ne veprimtarin e individit qe gezon nje te drejt. te drejtat positive jane e
kunderta e te drejtave negative.
25.TE DREJTAT DHE DETYRIMET KONTRAKTUALE

Perbejne te drejta te kufizuara dhe detyrime korrelative,te cilat lindin kur nje individ hyn ne
marraveshje me nje individ tjeter.
26.DREJTESIA NE SHPERNDARJE
Drejtesia ne shperndarej zbatohet kur individet kane pretendime konfliktuale ne lidhje me te
ardhurat apo detyrimet qe ata marrin nga shoqeria.
27.PARIMI I DREJTSIS DHE PAANSHMERIS
Drejtesia dhe paanshmeria kane te bejne me trajtimet krahasuese qe u behen anetareve te nje
grupi te caktuar.p.sh ne shperdarjen e te ardhurave dhe perfitimeve.
28.DREJTESIA SI BARAZI-EGLATARIZMI
Sipas eglataristeve te gjitha perfitimet dhe detyrimet duhet te shperndahen sipas parimit “qdo
individi duhet ti jepet e njejta pjese e te ardhurave apo qdo individ duhet te paguaj te njejtin
detyrim si te tjeret.
29.DRJTESIA E BAZUAR NE KONTRIBUT-DREJTESIA KAPITALISTE
Dresjtesia kapitaliste bazohet ne supozimin qe perfitimet dhe te mirat e shoqeris duhet te
shperndahen ne perputhje me kontributin qe gjithesecili ka dhen ne shoqeri.
30.DREJTESIA E BAZUAR NE NEVOJAT DHE AFTESIT-SOCIALIZMI
Parimi socialist per drjetsin pretendon se puna duhet te shperndahet ne perputhje me aftesit e
njerzeve,ndersa te ardhurat te shperndahen ne baze te nevojave.
31.DREJTESIA NDESHKUESE
Kjo lloj drejtesie ka te beje me fajsimin apo ndeshkimin e individeve te cilet kryejn gabime ne
menyra te vullnetshme.
32.DREJTESIA KOMPENSUESE
Kjo lloj drejtesie ka te bej me kompensimin e nje individi qe ka pasur nje humbje si pasoj e
veprimeve te gabuara te kryera nga dikush tjeter.

33. BIZNESI DHE MORALI:
Biznesi eshte nje prej institucioneve qe kane kontribuar ne permirsimin e cilesis se jetes njerzore,
e cila vihet ne shprehje me veprimet moraliste te biznesmenve.
34.ÇORIENTIMI(KEQ-UDHEZIMI) MENAXHERIAL
Kjo fushe etike trajton ne thellesi praktikat ilegale ,jo etike apo te dyshimta te menaxhereve
individual apo te organizatave te biznesit,shkaqet qe kane quar ne keto sjellje si dhe mjetet qe
perdoren per tu korigjuar.
35.KONFUZIONET MORALE
Perfshijne nje mori problemesh etike me te cilat menaxheret merren pothuajse qdo dite si p.sh.
konflikti potencial I interesave,perdorimi I gabuar I resurseve, keq menaxhimi I
kontratave,marraveshjeve etj.
36.PIKPAMJET KRYESORE TE E.B-ANALIZA EKONOMIKE
Sipas kesaj analize gjykimet etike bazohen ne forcat e papercaktuara te tregut.Sipas kesaj
menaxheret gjithmone perpiqen qe te maksimizojne fitimin dhe te minimizojne kostot.
37.ANALIZA LIGJORE
Kjo analiz redukton gjykimin etik thjesht ne nje qeshtje qe lidhet m ligjin.Sipas kesaj qdo gje qe
eshte e paligjshme eshte jo-etike.
38.ANALIZA FILOZOFIKE
Kjo analiz synon perfshirj me te gjere te gjykimit filozofik te sjelljes e te veprimit,duke bere
vlersimin e tyre kundrejt nje kuadri etik te paracaktuar
39. MORALI

Me moral kuptojme tersin parimev,normave dhe rregullave qe jane krijuar e ndryshojne
historikisht ne kushtet e caktuara ekonomiko-shoqerore dhe qe percaktojne sjelljen e
veprimtarive e njerzeve ne shoqeri.
40.MORALIZIMI
Eshte keshill morale qe perseritet e behet e merzitshme,predikim I zbrazet per qeshtje te
moralit.I jep dikujt keshilla morale e te merzitshme,I shes moral.
42.KONFLIKTET NE BIZNES
Ato paraqiten ne ato raste kur ndermarrsit ne afarizmin e vet marrin vendime te ndryshme nga
fusha e aktivitetit me te cilin mirren,me qka ata mund te prekin interesat e ndryshme te
aktereve.
43.LINDJA E KONFLIKTEVE
Konfliktet mund te lindin per shkak te presionit qe bejne ndermarrjet apo menaxheret duke
inkurajuar puntoret e vet ne veprime joetike per realizimin e objektivave te biznesit .
44.KONFLIKTI I ROLEVE
Ne keto raste kemi te bejme me konflikte midis roleve te ndryshme qe ne kryejme ne jeten e
perditshme,p.sh. koncepti I rolit “prind mesues, gjykatesi dhe femija I tij ne banken e te
akuzuarve” etj.
45.KONFLIKTI I INTERESAVE
Konflikti I interesav mund te paraqitet ne ato raste kur nje individ keqperdor poziten e tij zyrtare
per perfitime personale.
46.RYSHFETI
Eshte nje pranim I paligjshem I parave apo sendeve te tjera me vlere,nga nepunesit civil te cilet
shfrytezojne pozitat e tyre zyrtare.
47.TRAFIKIMI I INFLUENCES
Ndodh kur nje nepunes civil perpiqet te influencoj nje vendim te qeveris ne favor ten je pale te
trete ne te cilin nepunesi ka nje interest e veqante.

48.TRAFIKIMI I INFORMACIONIT
Kur zyrtaret shfrytezojne informacionin zyrtar qe nuk eshte I hapur per publikun e gjere,dhe e
perdorin per qellimet e tyre personale.
49.TRANSAKSIONET FINANCIARE
Kemi te bejme me ato raste kur nepunesi civil ka interesa finaciare te drejtperedrejta ose te
terthorta qe konfliktojne ne menyre te drejtperdrejt me performancen e punese se kryer.
50.DHURATAT DHE DEFRIMI
Pranimi I dhuratave ose I “mikepritjes” krijon nje konflikt nese ato influencojne kryerjen e
paanshme te detyrave te nepunesit.
51.PUNESIMI I JASHTEM
Punesimi I jashtem ose part-time ,konsulenca mund te shkaktojne nje konflikt interesash me
detyrat zyrtare.
52.PUNESIMI NE TE ARDHMEN
Nese nje punonjes I administrates publike kryen nje veprin ne favor te pales se trete me qellim
qe mbas perfundimit te kohes ne detyre ,te filloj te punoj ne kete entitet qe I ka ber
favor,atehere kemi te bejm me konflikt interesash.
53.MARRADHENIET ME TE AFERMIT
Kur nje nepunes civil mund te bej favore per nje te aferm,perben ne vetvete nje konflikt
interesash.
54.FUSHAT E KONFLIKTEVE NE NDERMARRJE
Fushat me te shpeshta me t cilat mund te paraqiten konfliktet e interesave jane:
Masat e dyfishta ne ndermarrje,tregtimi I produkteve te patestuara, tregtimi I produkteve te
cilave ju ka dal afati ,korrupcioni,pastrami I parave etj.
55.PJESMARRSIT NE FUNKSIONIMIN E BIZNESIT JANE:
Pronaret,Financat,Puntoret,MENAXHMENTI,Marketingu,Konsumatoret ,Kontabiliteti.

56.PRONARET
Jane individet te cilet kaner angazhuar burimet e tyre ne biznes me qellim te prodhimit te
produkteve dhe sherbimeve per plorsimin e nevojave te konsumatoreve.
57.FINANCAT
Finacat jane ne nje segment me pronaret,ata huazojne para nga miqet ,farefisi apo institucionet
financiare per ta filluar biznesin e tyre.
58.PUNETORET
Jane te punesuarit ne ndermarrje, por qe kane mundesi ne njefare forme edhe te ndikojne ne
vendimarrjet e firmes.
59.MENAXHMENTI
Menaxheret e biznesit I kane dy pergjegjesi: ate etike dhe juridike per menaxhimin e biznesit per
interest e pronarit.
60.KONSUMATORET
Biznesi duhet te dije se qfare kerkojne konsumatoret dhe duhet te angazhohet qe me prodhimet
dhe sherbimet e veta te plotesoj keto nevoja te konsumatoreve.Asnje biznes nuk mund te
ekzistoj pa blerjen e produkteve te saja.
61.MARKETINGU
Marktingu merret me hulumtimin e kerkesave te konsumatoreve ose qka deshirojne
konsumatoret.
62.KONTABILITETI
Kontabilisti duhet te punoje sipas rregullave dhe kodit te etikes, te cilat definojne pergjegjesin e
tij ndaj klienteve te tij dhe ndaj interesit publik.

56.PRONARET
Jane individet te cilet kaner angazhuar burimet e tyre ne biznes me qellim te prodhimit te
produkteve dhe sherbimeve per plorsimin e nevojave te konsumatoreve.
57.FINANCAT
Finacat jane ne nje segment me pronaret,ata huazojne para nga miqet ,farefisi apo institucionet
financiare per ta filluar biznesin e tyre.
58.PUNETORET
Jane te punesuarit ne ndermarrje, por qe kane mundesi ne njefare forme edhe te ndikojne ne
vendimarrjet e firmes.
59.MENAXHMENTI
Menaxheret e biznesit I kane dy pergjegjesi: ate etike dhe juridike per menaxhimin e biznesit per
interest e pronarit.
60.KONSUMATORET
Biznesi duhet te dije se qfare kerkojne konsumatoret dhe duhet te angazhohet qe me prodhimet
dhe sherbimet e veta te plotesoj keto nevoja te konsumatoreve.Asnje biznes nuk mund te
ekzistoj pa blerjen e produkteve te saja.
61.MARKETINGU
Marktingu merret me hulumtimin e kerkesave te konsumatoreve ose qka deshirojne
konsumatoret.
62.KONTABILITETI
Kontabilisti duhet te punoje sipas rregullave dhe kodit te etikes, te cilat definojne pergjegjesin e
tij ndaj klienteve te tij dhe ndaj interesit publik.