Frank Huysmans VOGIN-IP-lezing, 21 maart 2019

1. informatie en politiek:
informatie, data en macht in de 21e eeuw
Vogin IP-dag
21 maart 2019
Frank Huysmans
Bibliotheekwetenschap | University of Amsterdam
WareKennis | Den Haag

2. informatie is politiek
2
juli 2010

3. informatie is politiek
3
17 maart 2019

4. informatie is politiek
4
21 feb 2019

5. informatie is politiek
5
20 maart 2019

6. informatie is politiek
6

7. informatie is politiek
7

8. Informatie-economie
8
Opdracht: individueel
Denk na: kennen jullie uit jullie eigen werksituatie een
soortgelijk voorbeeld?
Wat is ’het politieke’ in dat geval?

9. informatie is politiek
9
grote woorden (cyberwar, infobattle) leiden af
van ’kleinere’ vormen van machtsuitoefening
via informatie
informatiepolitiek is veel alledaagser,
wijdverspreider en (dus) fundamenteler
dan alleen conflicten tussen staten
wel komt het op veel grotere schaal
voor dan vóór het internettijdperk

10. informatie is politiek
10
politiek verdeling van macht en hulpbronnen
macht leidt tot menselijk handelen
1. instrumentele macht fysiek geweld, wapengekletter
2. structurele macht regels, wetten, instituties
3. symbolische macht ideeën, woorden, beelden
4. informationele macht informationele basis 1,2 en 3
(Braman, 2006)

11. informationele basis
11
voorbeelden
(Braman 2006)
1. instrumentele macht ‘slimme’ bommen
2. structurele macht auteursrecht, DRM
3. symbolische macht individual targeting (banners)
4. informationele macht SyRI: risico-indicatie fraude

12. Informatie-economie
12
Analyse: concepten uit de informatie-economie
informatie centraal in de economie: met (accurate!)
informatie kunnen actoren betere resultaten
verkrijgen (meer winst of gebruikswaarde)
bijzonder economisch ‘goed’ (commodity)
• het is eenvoudig te creëren maar moeilijk te vertrouwen
• je kunt het verkopen of weggeven zonder het kwijt te
raken
• je kunt het, eenmaal verspreid, niet uitwissen

13. Informatie-economie
13
Speltheorie
Wat zijn de strategisch optimale beslissingen die
rationele actoren kunnen nemen in een gegeven
situatie?
Wat varieert tussen spellen is de opbrengst voor elke
speler, maar ook de informatie waarover elke speler
beschikt – en of de spelers informatie met elkaar
mogen delen
Vele toepassingen in economie – maar ook daarbuiten!

14. Informatie-economie
14
Economie: informatie-asymmetrie
(Akerlof 1970)
Ene partij in een transactie beschikt over meer
of betere informatie dan de andere, en dat weet
men van elkaar
Bv. markt voor tweedehands auto’s: prijs komt
moeilijk, of niet, tot stand

15. Informatie-economie
15
Opdracht: per twee
Jullie hebben allebei een schoenenwinkel in het centrum
Wie als eerste start met de uitverkoop boekt de grootste winst
Maar als jullie beide twee weken wachten, hebben jullie allebei
meer winst
Wat doen jullie?
1. Als jullie niet met elkaar mogen overleggen
2. Als jullie dat stiekem toch doen

16. spreken en zwijgen
16
KERN
wat eenmaal open is, kan niet meer worden
gesloten
partijen kunnen belang hebben bij openbaren
óf juist bij geheim houden
sociale strijd over spreken en zwijgen

17. strijd om informationele macht
17
individu
overheidmarkt

18. strijd om informationele macht
18

19. strijd om informationele macht
19
individu
overheidmarkt

20. recente politieke ‘strijd’
20
Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten
Netneutraliteit
Recht om vergeten te worden
Modernisering auteursrecht (EU)
• Artikel 11: ‘link tax’
• Artikel 13: ‘upload filters’

21. asymmetrie: informatie en macht
21
Analyse: vragen
• wie kan macht uitoefenen?
• wie beschikt over informatie?
• welke partijen hebben belang bij het spreken
of juist zwijgen van degene die informatie
bezit?

22. niveaus in de samenleving
22
Sociale systemen (Luhmann, 1984)
• individu (bewustzijn/psyche)
• interacties (ontmoeting)
• organisaties (lidmaatschap)
• samenleving (al het sociale omvattend)

23. informatie is politiek
23
samenleving
organisatie
interactie
individu

24. toepassing
24
• wie heeft macht?
• wie heeft informatie?
• wie heeft/hebben belang bij ’spreken/zwijgen’?
(openbaren/niet openbaren)
niveau: interactie | organisatie | samenleving
spelers: individu | overheid | markt
- openbaarmaken sms’jes minister en ambtenaren
- ontsleutelen informatie op telefoon van activisten
- onthullingen massaobservatie (Snowden/CIA)

25. waarom gebeurt dit allemaal?
25
Door openbaren of geheimhouden verschuift de
machtsbalans
• informatie-asymmetrie: degene die
informatie bezit en niet deelt, heeft voordeel
• verandert asymmetrie in symmetrie, dan
gelijk speelveld (economie)
• overheden hebben politieke, en bedrijven
economische macht om spreken/zwijgen te
reguleren

26. macht over spreken en zwijgen
26
chanteren
overreden
bekennen/
ontkennen
hacken
onder embargo
verstrekken
plagiëren
lekken
klokkenluiden
anonimiseren gijzelen
(rechtbank!)
WOBben
verbannen
vermoorden
censureren
martelenarresteren
patenteren/
octrooieren
versleutelen/
ontsleutelen
bespioneren
onthullen
lobbyen

27. balans
27
individu
overheidmarkt

28. balans
28
Wat kan/moet overheid doen?
• instrumenteel: handhaving, opsporing, vervolging
• structurele macht: wetten en regels vaststellen (voor
individuen, de markt en zichzelf)
• symbolische macht: transparantie, terughoudendheid

29. balans
29

30. balans
30
Wat kunnen informatieprofessionals doen?
Dilemma’s
• neutraal of betrokken?
• ethiek van het vak of orders van boven?

31. informatie is politiek
31

32. dank!
e: huysmans@uva.nl / frank@warekennis.nl
t: @fhuysmans
w: https://warekennis.nl/