Bazat e-multimedias-2012

1.HYRJE NË MULTIMEDIA
1.1. Historia e sistemeve multimediale
Vitet e fundit, zhvillimet në kompjuterikë dhe teknologjitë
informative në mënyrë dramatike kanë ndryshuar trajtën e ruajtjes
së dokumenteve historike, si dhe hulumtimin dhe shkrimin rreth së
kaluarës. Dorëshkrimet dydimensionale dhe tekstet, si mjete
tradicionale të historisë dhe hulumtimit arkivor, tani koekzistojnë
me burimet dinamike, shumëformëshe me kodim digjital.
Materialet në të cilat më parë kishin qasje vetëm një numër i
kufizuar i njerëzve, tani mund të shfrytëzohet gjerësisht nga
publiku. Disa forma të hulumtimeve mund të përcjellën
elektronikisht, mund të mësohet përmes telefonit, kabllos dhe
satelitit, dhe të ndajmë audio dhe video resurset me lehtësi në tërë
botën. Pasojat e tërë këtyre ndryshimeve kanë ndryshuar plotësisht
kohën e shpenzuar në hulumtime, pedagogji dhe publikime.

Bazat e multimedias 2
Me eksploatimin e potencialit të kodit digjital për urëzimin e
mediumeve të komunikimit, multimedia paraqet një hapësirë që
ofron mundësi të reja dhe të pakufizuara. Ajo ofron mundësi për
paraqitje dhe analizë materiale të cilat është e pamundur të
inkorporohen në tekstet dhe monografitë tradicionale dhe ato të
shpërndahen në audiencën e gjerë rreth botës. Në “faqet” e
multimedias mund të koekzistojnë audio esetë, audio incizimet e
sesioneve të konferencave dhe fjalimet individuale me tekstet e
shtypura dhe hipertekstet. Kodimi digjital mundëson kompozimin e
artikujve dhe eseve me video klipe të ndërfutura ose me vëllim të
madh të fotografive që do të kushtonte shumë shtrenjtë te shtypja
tradicionale. Artikujt e shumtë me hiperlinqe ofrojnë rrëfyes dhe
drejtues për “shëtitje” nëpër qindra mijëra burime elektronike.
Duke udhëtuar me miliona kilometra nëpër tela ose lidhje
satelitore, prezantimet elektronike të pasurisë vizuale të
kulturuarave të ndryshme kapërcehen barrierat fizike të muzeve të
dhe arkivave dhe pasurohet jeta kulturore dhe intelektuale. Të
gjitha këto mundësi definojnë misionin e multimediale.
Me radhitje kronologjike, në vazhdim është dhënë
evolucioni i komponentëve që në ditën e sotme paraqesin pjesët
fondamentale përbërëse të sistemeve multimediale.
1.1.1. Disa ngjarje me rendësi nga historia e
kompjuterëve
Theodor Holm Nelson (filozof dhe sociolog amerikan i
lindur me 1937) pionier në teknologjinë e informacionit i cili për
herë të parë e fyt në përdorim termin "hipertekst" në vitin 1963
dhe e publikoi atë në vitin 1965. Atij gjithashtu i ngarkohet edhe
përdorimi i parë i fjalëve hipermedia dhe virtualiteti. Caku kryesor
i punë së tij ka qenë ta lehtësojë qasjen e njerëzve të zakonshëm në
kompjuter. Motoja e tij ka qenë: “Ndërlidhja e shfrytëzuesit duhet
të jetë aq e thjeshtë sa që edhe një fillestar të mund ta kuptojë atë
me shpejtësi brenda dhjetë sekondash”.

Fig.1.1 Theodor Holm Nelson pionier në teknologjinë e
informacionit
Andy van Dam me bashkëpunëtorë, qysh në vitin 1967
përpilon Hypertext Editing System, ndërsa Nelsoni me 1981 fillon
projektin Xanadu. Xnanadu është dashur të jetë bazë e centralizuar
e të dhënave e lidhur me ndërlidhje hipertekstuale që do të
përmbanin të gjitha informacionet të publikuara ndonjëherë,
shfrytëzimi i të cilave do të paguhej. Edhe pse kjo ide kur nuk është
jetësuar (Nelsoni ende është duke punuar në te) kjo ka qenë
inspirim i madh për Tim Barners Lee. Ai ka punuar në idenë e
hipertekstet që nga fillimi i viteve të tetëdhjeta nën ndikimin e
Xanadusë së Nelsonit. Gjatë vitit 1980 ka shkruar programin
Enquire të cilin e ka shfrytëzuar për rregullimin e shënimeve
personale dhe në të cilin ka shfrytëzuar disa nga mundësitë e
hiperteksit dhe që ka mundur të aktivizohet në disa platforma
kompjuterike. Por hiperteksti promovimin vërtetë e përjeton me
paraqitjen e World Wide Webit.
Në vitin 1976 Architecture Machine Group nga MIT
propozon termin Multiple Media, nga rrjedhë edhe vetë fjala
multimedia. Këta përdoren mediat tradicionale në ambientin

kompjuterit si lidhje në mes të shfrytëzuesit dhe krijuesit me të
gjitha diversitetet si teknike ashtu edhe shprehëse. Në aspektin
teknik multimedia konsiston në: tekst, grafikë, imazhe, tingull,
video, të dhëna numerike, si dhe hipertekst dhe hipermedia.
Fig.1.2 Multimedia si kombinim i formave të ndryshme të mediave
Zhvillimi i hartave lëvizëse (Andrew Lippman në vitin 1980)
paraqet një hap të rëndësishëm në zhvillimin e sistemeve
hipermediale, të cilat i mundësonin shfrytëzuesit shëtitje virtuale
nëpër realitetin virtual të incizuar në film sipas shtegut të zgjedhur.
Paraqitja e librit elektronik në vitin 1983 është shtytje për
zhvillimet e reja në multimedia. Libri elektronik (eBook) është një
ekuivalent elektronik (ose digjital) i librit të shtypur konvencional
në formatin digjital, i cili në mënyrë rapide ka ndryshuar
teknologjinë në këtë fushë, ku janë përfshirë shumë shpejtë edhe
formatet tjera gazetat ose audio librat të dizajnuara për dëgjim.
Në MIT në vitin 1985 krijohet MIT Media Lab nga
Negroponte dhe Wiesner, puna e të cilëve ishte fokusuar në

hulumtime interdisciplinare, kryesisht për zhvillimin e
aplikacioneve për teknologjitë e reja ose kombinimin e këtyre
teknologjive në mënyra të reja dhe interesante. Një pjesë e madhe e
hulumtimeve të Mit Lab merrej me bashkëveprimin njeri-makinë.
Tim Berners-Lee shfrytëzon hipertekstin si bazë të World
Wide Web në vitin 1989 dhe versionin e tij të hipertekstet e quan
gjuha HTML (Hypertext Markup Language). World Wide Web (
ose "WWW", "Web") është një sistem i ndërlidhur i dokumenteve
hipertekst që qarkullojnë nëpër internet.
Fig.1.3 Tim Berners-Lee drejtor i Konzorciumit World Wide
Web
Me emrin zyrtar Netscape Communications Corporation,
James H. Clark dhe Marc Andressen themelojnë Netscape në vitin
1994. Me paraqitjen e këtij ueb-navigatori të popullarizuar
revolucionarizohet tregu i softuerëve kompjuterik sepse për herë të
parë qasja në te ishte e lirë. Më vonë këtë strategji do ta
shfrytëzojnë edhe shumë kompani tjera softuerike si Microsoft i
cili shpërndanë Internet Explorer falas.
Në vitin 1995 Sun Microsystems zhvillon gjuhën
programuese të nivelit të lartë Java, si gjuhë e orientuar në objekte,
e ngjashme me C++, por e thjeshtuar për eliminimin e gabimeve të

programimit. Kjo gjuhë programuese është e përshtatshme për
shfrytëzim në WWW. Kodi i tij mund të funksionoj në shumicën e
kompjuterëve sepse interpreterët Java, të njohura si Java Virtual
Machines, ekzistojnë për shumicën e sistemeve operative si UNIX,
Macintosh dhe Windows.
1.2. Hiperteksti
Termi hipertekst zakonisht i referohet tekstit në kompjuter i
cili e shpie shfrytëzuesin te informacioni tjetër i lidhur sipas
kërkesës. Hiperteksti paraqet një inovacion relativisht të ri i cili i
tejkalon disa nga kufizimet e tekstit të shkruar. Duke mos qenë
statik si teksti tradicional, heperteksti mundëson organizimin
dinamik të informacioneve përmes lidhjeve dhe ndërlidhjeve të
quajtura hiperlink. Hiperteksti mund të dizajnohet për ekzekutimin
e detyrave dhe kërkesave të ndryshme si për shembull kur
shfrytëzuesi “klikon” mbi te, paraqitet një varg me tekste të
ndryshme me definicionet e tekstit të klikuar, ose mund të
shkarkohet ndonjë ueb-faqe lidhur me subjektin në fjalë, ose mund
të hapet ndonjë aplikacion.
Hiperteksti
Hiperteksti është dokument
jolinear dhe me klikim në
lidhëse linqe
ose lexuesi menjëherë
trtarnasnpsoprottoohheett te materiali i lidhur.
Fig.1.4 Hiperteksti

Hiperteksti është sistem kërkimor i informacioneve i bazuar
në kompjuter i cili i mundëson shfrytëzuesit marrje ose dhënie të
qasjes në tekste kompjuterike të lidhura me një subjekt të veçantë
me ndërlidhje jolineare.
Pra, heperteksti shfrytëzon të dhënat, tekstin dhe grafikën, si
elemente të veta. Të gjitha burimet e ndryshme të informacionit
janë të lidhura së bashku ashtu që shfrytëzuesi me lehtësi kalon
prej njërit në tjetrin.
Teskti normal Hiperteksti
LINEAR
Fig.1.5 Hiperteksti si ndërlidhje e teksteve të ndryshme jolineare
që i lidhë subjekti i përbashkët
Dokumentet hipertekst mund të jenë statike (të përgatitura
dhe të ruajtura paraprakisht) ose dinamike (që ndryshojnë
kontinualisht sipas kërkesave dhe hyrjeve të shfrytëzuesit), për
dallim nga teksti klasik i cili është tekst linear.

1.2.1. Hipermedia
Hipermedia është term të cilin e ka krijuar gjithashtu Ted
Nelsoni dhe paraqet zgjerim logjik të termit hipertekst. Te
hipermedia shfrytëzohen, përveç tekstit dhe grafikëve, edhe audio
dhe video incizimet si dhe hiperlinkat për krijimin e një mediumi të
përgjithshëm jo-linear të informacionit. Pra, hipermedia është
shtrirje e hipertekstit i cili përkrah grafikën, zërin dhe video
elementet si shtesë elementeve të tekstit.
Hiperteksti dhe hipermedia janë koncepte e jo produkte.
Këto të dyja paraqesin tip të veçantë të sistemit të të dhënave, në të
cilin objektet (teksti, fotografitë, muzika, programet etj. etj), mund
të lidhen në mënyrë kreative me njëra tjetrën. Kur të selektohet një
objekt, mund të shihen të gjitha objektet tjera që janë të lidhura me
te. Mund të kalohet nga një objekt në tjetrin, edhe pse ata mund të
kenë forma shumë të ndryshme.
I
Grafiqet
Tingujt Teksti
Fig.1.6 Hipermedia
Për shembull, gjatë leximit të ndonjë dokumenti mbi Mozart-in,
mund të klikohet në frazën Koncerti për violinë në A maxhore,
ku mund të paraqiten notat e shkruara ose edhe prekje në violinë,

të startoni ekzekutimin e incizimit të vet koncertit. Duke klikuar në
emrin Mozart mund shfaqen ilustrime të ndryshme në ekran. Ikonat
që selektohen për shikimin e objekteve përcjellëse quhen hiperlink
ose thjeshtë susta.
Një shembull klasik i multimedias është World Wide Web,
si sistem interaktiv, ndërsa shfaqja jo-interaktive kinematografike
është një shembull standard i hipermedias për shkak të mungesës
së hiperlinkave.
Sistemi i parë hipermedial ka qenë Aspen Movie MAp.
Shumica e hipermediave bashkëkohore shpërndahen përmes faqeve
elektronike nga sisteme të shumëllojshme.
1.2.2. Çka është Multimedia?
Termi multimedia, si koncept më i gjerë se hipermedia,
mund të shfrytëzohet për përshkrimin e prezantimeve lineare jo-interaktive
si dhe hipermedianë.
Fig.1.7. Sistemet multimediale

Multimedia është më tepër se një medium konkurrent i
prezantimit (për shembull në CD, ROM ose ueb faqe). Edhe pse
imazhet janë medium tjetër nga teksti, me multimedia zakonisht
nënkuptohet kombinimi i tekstit, zërit, dhe/ose videos me
animacion. Në multimedia kryesisht përfshihen:
· Teksti dhe zëri
· Teksti, zëri dhe imazhet e animuara grafike
· Teksti, zëri dhe imazhet video
· Video dhe zëri
· Në situata të gjalla, folësi së bashku me zërin, fotografitë dhe
videon
Dokumentet mund të shtypen ose skenohen në format
elektronik me të cilat lehtë manipulohet duke ja ndryshuar lehtë
prapavinë, stilin dhe madhësinë e fonteve etj. Këto dokumente
mund të përmbajnë informata grafike dhe fotografi, të cilat mund të
digjitalizohen dhe të shndërrohen si bitmap ose vizatime vektoriale.
Për ta mbështetur informacionin tekstual mund të përdoret edhe
animacioni.
Sistemet kompjuterike janë zhvilluar më së shumti në
shfrytëzimin e të dëgjuarit dhe të shikuarit për ndërlidhje në mes të
botës digjitale dhe analoge. “Multimedia “ është e definuar si
informacion tekstual dhe audio-vizual i cili mund të prezantoj
informacionin në bashkëveprim me audiencën.

Fig.1.8 Një shfaqje laserike (laser-show) paraqet një prezantim
multimedial të gjallë
Multimedia gjen zbatime në shumë fusha si:
· Platforma të sistemeve multimediale
· Video sipas kërkesës
· Televizioni interaktiv
· Blerje nga shtëpia
· Albumi elektronik
· Edukim dhe trajnim
· Trajnimi interaktiv në distancë
· Enciklopedi multimediale
· Rregullim automatik dhe kontroll

· CAD/CAM
· Kontrolli i trafikut ajror
· Muzetë elektronike
· Sisteme ekzekutive të informacionit
· Video konferenca
· Posta multimediale
· Dokumente multimediale
· Zhvillimi i kurseve në hipermedia
· Lojërat 3-D
· Realiteti virtual
· Video sistemet digjitale për emetim dhe
produksion
1.3. Veglat softuerike të Multimedias
Kur duhet të theksohet përmbajtja ose ndonjë pjesë e
përmbajtjes së prezantimit multimedial, tekstit mund t’i shtohen
efektet audio vizuale, animacionet, fotografitë dhe grafikët e
ndryshëm. Këto efekte e risin efikasitetin e prezantimit dhe
mundësojnë bashkëveprimin e audiencës me përmbajtjen e
prezantuar. Komponentët shtesë mund të merren të gatshme dhe si
të tilla më tej të përpunohen lehtë në formatin digjital, por mund të
krijohen edhe komponente origjinale. Por, duhet pasur kujdes që
ato të bëhen si duhet (duke eliminuar zhurmat në masën e
mundshme sepse evitimi i plotë është i pamundur, posaçërisht në
frekuenca të ulëta). Për këtë qëllim mund të shfrytëzohen veglat
softuerike multimediale, disa nga të cilat do të ceken në vijim.

1.3.1. Sekuencimi dhe notacioni i muzikës
Cakewalk
Është softuer i cili shërben si sekuencer i muzikës i dizajnuar
për shfrytëzim nga profesionistët dhe në veti përmban incizimin në
shumë shtigje dhe editimin edhe të audios edhe të MIDI. Për më
tepër ky softuer ofron edhe sintesajzer të muzikës dje instrumentet
virtuale.
Fig.1.9 Studio shtëpiake për incizim dhe editim softuer Cakewalk
· Mbështetet në MIDI
· Siguron disa pamje të emetimit (stafin, pianon,
listën e përmbajtjes) dhe pianon virtuale
· Mund të insertoj WAV fajlla dhe Windows MCI
komanda (animacion dhe video) në shtigje

Cubase
Me këtë vegël softuerike i mundësohet operatorit editimi i
MIDI fajllave, të shënojë audio shtigjet dhe informatat përcjellëse
si tekstin e këngës, dhe ato t’i paraqes në brezin e formanteve duke
përfshirë edhe notat e muzikës. Operatori gjithashtu mund të
miksoj incizime të ndryshme në formatin stereo .wav ose .mp3 të
gatshme për ruajtje në CD.
Fig.1.10 Softueri Cubase
· Një softuer më i mirë se versionet e Cakewalk
· Lejon shtypjen e notacionit të muzikës dhe të tekstit
· Pothuajse të gjitha versionet e kësaj vegle kanë të
implementuar mbrojtjen nga kopjimi i palejuar

1.3.2. Editimi i fotografive (imazheve) dhe
videos
Adobe Photoshop
Adobe Photoshop, ose thjesht Photoshop, është një editor
grafik dhe aktualisht është pjesa më e njohur softuerike prodhuar
nga Adobe systems. Mund të gjendet në versionin për Windows si
dhe mund të shfrytëzohet edhe në sistemet tjera operative si Linux.
Ky softuer mund të punojë me modele të ndryshme të
ngjyrave dhe mundëson kompozimin e imazheve si dhe
kombinimin e imazheve ose të pjesëve të imazheve.
Imazh i thjeshtë i
kompozuar me vegla të
ndryshme të Photoshopin
Imazhi origjinal Imazhi për prapavijë
Imazhet e kombinuara
duke përdorë
Photoshopin
Fig.1.11 Kompozimi i imazheve
Fig.1.12 Një shembull i manipulimit me fshirje të pjesëve të
imazhit. Imazhi origjinal është në të djathtë.

Fig.1.13 Llogot e Photoshopit
· Lejon shtresa të imazheve, grafikeve dhe tekstit
· Përfshinë shumë vegla për vizatime grafike dhe të pikturimit
· Filtër të sofistifikuar të efekteve të dritës
· Vegël e mirë për përpunimin dhe manipulimin e grafikës dhe
imazheve.
1.4. Video
Video është përmbajtja më sfiduese multimediale për
shpërndarje përmes të uebit. Një sekondë TV video e
pakomprimuar kërkon rreth 27 megabit të hapësirës së diskut të
memories. Prandaj, gjatë përdorimit të videos duhet pasur kujdes
në kapacitetin e memories, e veçanërisht gjatë shpërndarjes përmes
uebit duhet pasur parasysh edhe kohën e vonesës për shkak të
komprimimit të nevojshëm. Video materialet mund të merren të
gatshme por edhe mund të jenë krijime origjinale.

Gjatë krijimit të videos kujdesuni që:
· Të bëni video origjinale, asisoj mund të krijoni
video i cili do të komprimohet me efikasitet dhe
ende të duket mirë në rezolucion të ulët dhe me
shpejtësi të vogël të kornizave
· Fotografoni për së afërmi. Fotografimi i gjerë ka
shumë detale që nuk kanë kuptim në rezolucion të
ulët
· Fotografoni me prapavijë të thjeshtë
monokromatike sa herë që keni mundësi. Kjo i
bënë fotografitë e vogla më të kuptueshme dhe do
ta rrisë efikasitetin e kompriminit.
Fig.1.13 Fotografitë duhet përdorë me kujdes të veçan te
multimedia
1.4.1. Animacioni
Shumica e animacioneve kërkojnë pjesë speciale për editim.
Përjashtim bënë vetëm GIF formati i animuar. Opsioni për
animacion i formatit GIF kombinon GIF imazhet individuale në një
fajll të vetëm për krijimin e animacionit.

Fig.1.14 Animacioni me GIF format
1.4.2. Adobe Premiere
Është video editor, softuer në kohën reale, është shumë i
përshtatshëm për audio dhe video zbatimet digjitale.
· Siguron numër të madh të shtigjeve audio dhe video dhe
klipeve virtuale (deri 99)
· Mbështetë zhvendosje, filtrime dhe lëvizje për imazhe
· Vegël edituese e arsyeshme për desktop video.
1.5. Krijimi i Multimedias
Për një kohë të gjatë të pritura si revolucion i ardhshëm në
kompjuterike, aplikacionet multimediale deri kah mesi i viteve të
’90, nuk kanë qenë të zakonshme për shkak të harduerit të shtrenjtë
që kërkohet. Aplikacionet e këtilla do të mundësonin përdorimin e
kompjuterëve për paraqitjen e tekstit, grafikës, videos, animacionit
dhe zërit në formë të integruar. Me përmirësimin e performansave

dhe zvogëlimin e çmimit të harduerit, aplikacioni multimedial
është i rëndomtë. Pothuajse të gjitha PCtë janë në gjendje të
reprodukojnë video, edhe pse rezolucioni zakonisht varet nga video
adapteri i kompjuterit dhe CPU.
1.5.1. Macromedia Director
Fig.1.15 Macromedia director – softuer profesional për prezantime
multimediale
Prezantimet e plota multimediale mund të paraqiten përmes
kompjuterit duke shfrytëzuar mausin për bashkëveprim. Për këtë
duhen veglat për krijimin e prezantimit të plotë multimedial ku
shfrytëzuesit kanë shumë kontrolle interaktive. Njëra nga veglat e
tilla softuerike është edhe Macromedia Director.
Macromedia Director është aplikacion multimedial që ka
mundësi të prodhojë animacione, prezantime dhe filma plotësisht
interaktiv.
· Mundëson krijimin e metaforave filmike ku
përfshihen fajllat bitmap, shkrimet, zëri dhe paleta
e ngjyrave)

· Mund të pranoj pothuajse çdo format të fajllave
bitmap
· I aftë për ndërtimin e më tepër interaktiviteteve
1.5.2. Authorware
Është gjuhë programuese grafike që përdoret për krijimin e
programeve interaktive që mund të integrojnë një brez të
përmbajtjes multimediale, e veçanërisht aplikimet në e-learning.
Pra zbatimin origjinal e ka në edukim dhe strukturën e ka të bazuar
në metodat pedagogjike të qasjes.
Fig.1.16 Authorware
· Vegël profesionale për krijimin e multimedias
· Mbështetë zbatimet interaktive me hiperlinqe,
kontrollat tërhiq-dhe-zbrit dhe animacionet e
integruara.

1.5.3. Microsoft PowerPoint
Është program prezantues i zhvilluar për sistemet operative
Microsoft Windows dhe Mac OS. Shfrytëzohet shumë nga
biznesmenët, edukatorët dhe trajnerët.
Te Microsoft PowerPoint, sikurse edhe te shumica e
softuerëve prezantues, teksti. Grafika, video dhe objektet tjera janë
të vendosura në faqe individuale ose ”slajde”. Slajdet mund të
printohen, ose (shumë më shpesh) të paraqiten në ekran dhe të
komandohen nga prezantuesi.
PowerPointi siguron dy lloje të lëvizjeve: hyrjen, theksimin
dhe daljen e elementeve në vetë slajdin dhe këto lëvizje janë të
kontrolluara me të ashtuquajturat animacione të dëshiruara
(Custom Animations). Nga ana tjetër, tranzicionet janë lëvizjet në
mes të dy slajdeve të njëpasnjëshme. Këto mund të animohen në
mënyra të ndryshme. Dizajni i tërësishëm i një prezantimi mund të
kontrollohet me të ashtuquajturin master glajd. Prezantimet mund
të ruhen dhe të reprodukohen në cilindo fajl format.
Fig.1.17 PowerPoint – softuer profesional për krijimin e
prezantimit multimedial

· Vegël profesionale për krijimin e prezantimit multimedial
· Ofron shumëllojshmëri të zgjedhjes së prezantimit
· Efekte akustike
· Animacion
· Insertim të imazheve
· Ju mund të krijoni prezantim me anë të PowerPoint, dhe ky
prezantim formohet nga një seri e slajdeve (ang. Slides).
· Si shtesë në këto slajde ju mund të shtypni efektet e
audiencës, nënvizimet dhe shënimet e folësit.
· Mund t’i formatizoni të gjitha slajdet në prezantim me
Master Slide.
· Mund ta ruani tërë prezantimin si një fajll të vetëm.
· Në temë mund të importoni të gjitha ato që keni krijuar në
produktet tjera të Microsoft, si Word, Visio dhe Excel në
cilindo glajd.

2.PROJEKTIMI I PREZANTIMIT
MULTIMEDIAL
2.1. Projektimi i përmbajtjes
Si të thuhet, çfarë të përdoret
"Në multimedia, ekzistojnë pesë mënyra të formatizimit dhe
të shpërndarjes së porosisë (mesazhit) tuaj. Ju mund ta shkruani,
ta ilustroni, ta lëvizni, ta dëgjoni dhe të bashkëveproni me te."
Projektimi i prezantimit multimedial është proces i
konceptimit, planifikimit, modelimit dhe ekzekutimit të mediave
elektronike për shpërndarjen e përmbajtjes së caktuar.
Para se të fillohet projektimi i prezantimit multimedial,
rëndësi të posaçme ka që të bëhet planifikimi i saktë i përmbajtjes
në prezantimin tuaj, duke marrë në konsideratë audiencën të cilës
ia drejtoni përmbajtjen e prezantimit, si dhe qëllimin e zhvillimit të
përmbajtjes së caktuar.

2.1.1. Qëllimi
Definimi i qëllimit të prezantimit është njëri ndër hapat e
parë në procesin e planifikimit. Qëllimi duhet të bazohet në atë se
çka do të ofrojë prezantimi dhe çka do të përfitojë shfrytëzuesi
(audienca) nga ai prezantim. Definimi i qartë i qëllimit do të
ndihmojë pjesën tjetër të procesit të planifikimit, si identifikimit të
audiencës dhe zhvillimit të përmbajtjes.
2.1.2. Audienca
Definimi i audiencës është hapi kryesor në procesin e
planifikimit të prezantimit multimedial. Audienca është grupi i
njerëzve që pritet se do të jenë dëgjues (shfrytëzues) të prezantimit
– pra caku ku duhet të shkojë porosia (mesazhi) i prezantimit. Duke
parashikuar se kush mund të jetë shfrytëzues i përmbajtjes së
prezantimit tuaj, duhet të keni parasysh:
Fig.2.1 Audiena është pjesë e rëndësishme e projektimit
multimedial
· Karakteristikat e audiencës,
· Nivelin e informimit,

· Preferencat,
· Specifikat e kompjuterit,
· Eksperiencën.
Respektimi i karakteristikave të audiencës, mundëson
krijimin e një prezantimi efektiv i cili do ta shpërndajë përmbajtjen
e dëshiruar te audienca e zgjedhur.
2.1.3. Përmbajtja
Vlerësimi dhe organizimi i përmbajtjes kërkon që qëllimi i
prezantimit të jetë i definuar shumë qartë. Në planifikimin e
prezantimit, hap shumë i rëndësishëm është mbledhja e të gjitha
pjesëve të nevojshme përmbajtjes dhe organizimi i tyre në harmoni
me nevojat e audiencës. Në procesin e zgjedhjes së përmbajtjes që
do të ofrohet, duhet të kujdeseni që, pjesët e panevojshme të cilat
nuk kanë interes të caktuar për audiencën, të largohen nga
përmbajtja. Hapi i ardhshëm është organizimi i strukturës
themelore të informacioneve duke bërë kategorizimin e përmbajtjes
në pajtim me nevojat e shfrytëzuesit.
2.1.4. Kompatibiliteti dhe kufizimet
Për shkak të laramanisë së madhe të tregut të pajisjeve
bashkëkohore kompjuterike (harduer dhe softuer) e cila
njëkohësisht varet edhe nga grupi i cakut tuaj, ju duhet të keni
kujdes shumë të madh në shfrytëzimin e pajisjeve për krijimin e
prezantimit multimedial. Kjo ka rëndësi të posaçme, sepse ato
duhet të jenë me performanca të afërta me ato të audiencës suaj. Në

të kundërtën, nëse ju përdorni pajisje të avancuara, ndërsa audienca
e juaj nuk është kompatibile me to, efektet multimediale të
prezantimit nuk mund të riprodukohen në tërësi dhe përmbajtja juaj
do të dëmtohet. Dhe kjo njëkohësisht paraqet njërën nga kufizimet
kryesore që duhet t’i keni parasysh gjatë përpilimit të përmbajtjes
së prezantimit multimedial.
2.2. Planifikimi dhe dokumentimi
Dokumentimi shfrytëzohet për vizuelizimin e planit të
prezantimit, duke pasur parasysh qëllimin, audiencën dhe
përmbajtjen gjatë projektimit të strukturës së prezantimit,
përmbajtjes dhe bashkëveprimeve që janë më të përshtatshmet për
prezantimin tuaj. Dokumentimi mund të konsiderohet model
prototip që lejon korrigjime ku merren parasysh sugjerimet,
përmirësimet dhe theksimet e nevojshme.
Së pari kategorizohet përmbajtja dhe formulohet struktura e
informacionit. Struktura e informacionit shfrytëzohet për
zhvillimin e dokumentit ose diagramit të prezantimit. Ekzistojnë tri
mënyra të krijimit të diagramit të strukturës së prezantimit
multimedial: diagrami linear i cili i lejon shfrytëzuesit të lëviz në
mënyrë të determinuar nëpër sekuenca Fig.2.1 (a)), struktura
hierarkiale e diagramit e cila siguron më tepër së një shteg deri te
destinacioni (Fig.2.1 (b)) dhe diagrami i degëzuar i cili lejon shumë
shtigje dhe nën shtigje (Fig.2.1 (c)).
Pas planifikimit të strukturës duhet të planifikohet prapavija
dhe ndërlidhja e faqeve individuale. Disa nga faqet individuale
mund të dizajnohen në detaje dhe duke u pasuruar me grafika,
animacione dhe audio.

Fig.2.2 Diagramet e planifikimit të dokumentit

2.2.1. Të shkruarit
Konceptet rreth strukturimit të informacionit sot janë larg
nga organizimi i librave dhe revistave të shtypura. Çdo
karakteristikë e librit, prej faqes së përmbajtjes deri te indeksi, ka
evoluuar gjatë shekujve, dhe lexuesit e librave të mëhershme kanë
hasur në probleme të njëjta organizative si shfrytëzuesit e
dokumenteve hipermediale në ditën e sotme.
Dokumentet e reja hipermediale shtrojnë sfida të reja para
dizajnerëve të informacionit, por shumica e udhëzimeve të
nevojshme për krijimin, përmbledhjen, editimin dhe organizimin e
formave të shumta të mediave nuk ndryshon shumë nga praktika
aktuale në mediat e shkruara. Elementet bazike të dokumentit nuk
janë ndryshuar pa marrë, parasysh teknologjinë e avancuar me
pasurimin dramatik të mediave. Për të shkruar një informacion
pyetjet e njëjta mbesin aktuale si në gazetari: kush, çka, kur dhe ku.
Kush
Kush flet? Kjo pyetje është aq bazike, dhe informata shumë
shpesh prezantohet pa këtë pjesë fundamentale të saj. Pa marrë
parasysh se a është autor i dokumentit individi ose ndonjë
institucion, gjithmonë duhet t’i tregohet audiencës se kush e ka
krijuar.
Çka
Të gjitha dokumentet duhen të kenë titull të qartë për
tërheqjen e vëmendjes së audiencë. Titulli i dokumentit është
shpesh gjëja e parë që shihet në faqen që paraqitet.
Kur
Periudha kohore është një element i rëndësishëm në
vlerësimin e aktualitetit të shkrimit në dokumentit tuaj. Prandaj, në
çdo dokument shkruani datën, dhe sa herë të freskoni atë ndryshoni
edhe datën aktuale të dokumentit.

Ku
Gjithmonë duhet të shkruani se prej nga vini dhe (nëse është
me rëndësi) nga cili institucion ose korporatë. Çdo prezantim
(dokument i shkruar) duhet të përmbajë:
· Një titull informativ
· Identitetin e autorit dhe institucionit
· Datën e krijimit ose të revidimit
2.2.2. Rregullat për shkrim të mirë:
1. Kuptoni audiencën tuaj dhe drejtohuni korrekt ndaj saj.
2. Shkruani sa më thjeshtë që është e mundur (p.sh., shkruani
mesazhin e plotë së pari, e pastaj e shkurtoni atë).
3. Sigurohuni që teknologjitë e përdorura e plotësojnë njëra
tjetrën (të jenë kompatibile).
2.3. Dizajnimi i faqes
Nga dokumenti tradicional ose prezantimi multimedial
kërkohet qartësi, rregull dhe besueshmëri në burimin e
informacionit. Dizajni efektiv i faqes së dokumentit mund ta
sigurojë këtë besim. Organizimi hapësinor i grafikës dhe tekstit
mund ta zgjoj kureshtjen e audiencës, ta tërheqë vëmendjen, t’i jap
prioritet informatës tuaj dhe e bënë bashkëveprimin të këndshëm
dhe efikas.
Dizajni grafik krijon një logjikë vizuale dhe kërkon një
balancë optimal në mes të përjetimit vizual dhe informacionit
grafik. Pa impakt vizual të formës, ngjyrës dhe kontrastit, faqja nuk
duket interesante.

2.3.1. Konsistenca
Zgjedheni prapavinë, strukturën e prapavisë dhe stilin për
përdorimin e tekstit dhe grafikës suaj dhe pastaj atë e aplikoni në
mënyrë konsistente për të krijuar ritëm dhe unitet gjatë të gjitha
faqeve të prezantimit tuaj. përsëritja nuk është ë mërzitshme, ajo i
jep prezantimit tuaj identitet konsistent që krijon dhe përforcon
sensin e dalluar për “ngjarjen” dhe e bënë prezantimin tuaj të
paharrueshëm.
Fig.2.3 Përdorimi i grafikës si prapavijë e dokumentit
2.3.2. Dimensionet e faqes
Edhe pse ueb faqja, slajdi i prezantimit multimedial dhe
dokumentet e printuara kanë ngjashmëri të shumta grafike,
funksionale dhe editoriale, ekrani i kompjuterit e jo faqja e printuar
është destinacioni primar i informacionit tuaj. Ekrani i kompjuteri
është shumë i ndryshëm nga faqja e printuar.

Fig.2.4 Dallimi në mes të faqes së printuar dhe ekranit të monitorit
të kompjuterit
“Fusha e sigurt” grafike për ekranet e rëndomtë të
monitorëve duhet të jetë udhëzues për caktimin e dimensioneve të
faqes së prezantimit multimedial.
Fig.2.5 Dimensionet e sigurta të faqes

2.4. Tipografia
Tipografia është balancë e formave të shkronjave në faqe,
baraspeshë verbale dhe vizuale e cila i ndihmon lexuesit ta kuptojë
formën dhe ta absorbojë substancën e përmbajtjes së faqes.
Tipografia luan rol dual si komunikim verbal dhe vizual.
Tipografia e mirë vendos hierarkinë vizuale për përcjellje të prozës
në faqe duke siguruar punktuacionin dhe aksentët grafike që i
ndihmojnë lexuesit që t’i kuptojë relacionet në mes të prozës dhe
fotografisë, kryerreshtat dhe blloqet e tekstit.
2.4.1. Theksimi
Një faqe me tekst kryesor solid nuk zgjon kureshtje të
veçantë për sy. Nëse i shtohen theksime në pjesë të caktuara të
tekstit, lexuesi do të ndalet rreth materialit që i ofrohet. Ka shumë
vegla për theksim të tekstit në bllok, por ato duhet të shfrytëzohen
me shumë kujdes. Nëse tërë bllokun e tekstit e bëni "bold", asgjë
nuk do të theksohet dhe ju do ta largoni lexuesin. Një rregull i mirë
për punën me theksime është që theksimi të shfrytëzohet duke
përdorë vetëm një parametër njëkohësisht. Nëse doni të tërhiqni
vëmendjen në një seksion të dokumentit, mos e zmadhoni, bëni
“bold” dhe të gjitha “caps”. Nëse dëshironi që të jenë shkronjat më
të mëdha, rriteni madhësinë me masë. Nëse preferoni ti bëni
"bold", madhësinë e leni të njëjtë si teksti kryesor . Më vonë do të
shihni se mjaftojnë vetëm disa ndryshime të vogla që të arrihet
kontrasti vizual.
Shkronjat “italik”
Teksti me shkronja "italik" e tërheq shikimin sepse është në
kontrast me formën e tekstit kryesor. Shkronjat "italik" përdorni
kur listoni titujt e librave ose revistave periodike, ose për fjalët ose
frazat e rralla dhe të huaja brenda tekstit, shmanguni nga përdorimi
tekstit me shkronja "italik" për blloqe të mëdha të tekstit,
posaçërisht kur duhet të keni kujdes për rezolucionin e ekranit,

sepse lexueshmëria e këtij teksti është më e ulët se e tekstit të
krahasuar në fontin “roman”.
Shkronjat “bold”
Teksti “bold” jep theksim sepse ai është në kontrast në
ngjyrë me tekstin kryesor. Ky tekst ësht i lexueshëm në ekran, por
përdorimi për blloqe të mëdha të tekstit hup efikasitetin e
prezantimit.
Shkronjat e “nënvizuara”
Teksti i nënvizuar ka mbetur prej kohës së shtypjes së
teksteve, kur nuk kanë ekzistuar format e theksimit me “bold” dhe
"italik". Kjo mënyrë e theksimit sot nuk përdoret te multimedia,
sepse nënvizimi shfrytëzohet special për shënimin e ueb
dokumentit.
Teksti me ngjyra
Edhe pse përdorimi i ngjyrave është një opsion tjetër për
dallimin e tekstit. Kjo është e përshtatshme vetëm te mediat me
ngjyra, por jo edhe te ueb faqet, sepse shpesh vegëzat e dokumentit
shënohen me shkronja me ngjyrë tjetër nga teksti kryesor.
Shkronjat e MËDHA
Teksti me shkronja të mëdha është metoda më e shpeshtë më
pak efikase për theksime tipografike. Për leximit të tekstit me
shkronja të mëdha ne lexojmë shkronjë për shkronjë - që është
lexim i ngadalshëm dhe i pakëndshëm. Nëse e lexoni paragrafin në
vijim do të shihni sa i lodhshëm është ky proces:
NJË FAQE ME TEKST KRYESOR SOLID NUK ZGJON
KURESHTJE TË VEÇANTË PËR SY. NËSE I SHTOHEN
THEKSIME NË PJESË TË CAKTUARA TË TEKSTIT,
LEXUESI DO TË NDALET RRETH MATERIALIT QË I

OFROHET. NJË RREGULL I MIRË PËR PUNËN ME
THEKSIME ËSHTË QË THEKSIMI TË SHFRYTËZOHET
DUKE PËRDORË VETËM NJË PARAMETËR
Fontet themelore që vijnë me sistemet operative Windows
dhe Machintosh janë dhënë në vazhdim.
Fontet themelore
2.5. Grafika
Për ta pasuar faqen e dokumentit tuaj ju mund të përdorni
grafikë si shtesë për përforcimin e informacionit në përmbajtje.
Edhe pse publikimi elektronik nuk ju kufizon përdorimin e grafikës
si reproduktimi i shtrenjtë në letër, megjithatë duhet të jeni shumë
të kujdesshëm gjatë përdorimit optimal të grafikës dhe fotografive,
sepse ato kanë fajlla të mëdhenj dhe ju duhet të kujdeseni për
hapësirën e memories. Gjatë përdorimit të fotografive dhe grafikës
keni mundësi të shumta të pasuroni fotografitë ose grafikën me
ndryshimin e pafund të formës, madhësisë dhe ngjyrave që ofrojnë
veglat softuerike.

Fig.2.6 Përdorimi i grafikës me ngjyra të ndryshme
2.5.1. Rezume
· Përdorni fotografitë për shpërndarje më efikase të mesazhit
tuaj.
· Krijoni fotografitë tuaja (vizatime, kolor skaner, PhotoCD,
ose merrni "copy files" të veprave artistike.
· Përdorni stile të ndryshme grafike duke e pasuruar me:
o fontet
o ngjyrat
v pastele
v ngjyrat e tokës
v metalike
v ngjyra primare
v ngjyra neon

2.6. Animacioni (lëvizja)
Përdorimi i animacionit në prezantimet multimediale dhe
interaktive i japin prezantimit karakter inovativ që i jep shikuesit
kënaqësi më të madhe estetike. Me animacion ju mund të krijoni
lëvizje të fotografove dhe vizatimeve, animacion 3-d dhe të
shfrytëzoni video të gjallë.
Një prezantim multimedial me animacion të integruar në të
gjithashtu tregon njohuri të avancuar dhe kualitetit superior të
prezantimit. Kjo gjithsesi do rritë interesimin e audiencë për të
cilën jeni të interesuar.
Përdorimi i animacionit në prezantime mund të ketë
përfitime në disa mënyra: shtimi i animacionit, zërit dhe videos
mund të gjeneroj ngazëllim te çdo prezantim dhe mund të përdoret
për krijimin e prezantimeve interaktive shumë të suksesshme që do
ta risin përqendrimin e vëmendjes së audiencë suaj.
2.6.1. Llojet e animacionit
o Animacioni i karaktereve -- humanizon ndonjë
objekt (p.sh., brusha e dhëmbëve, automobili, shishja,
etj.)
o Animacioni i fotografive (mund të veni në lëvizje dhe
ambient të dëshiruar karakterin nga fotografia)
Faktorët që ndikojnë në zgjedhjen e animacionit
· Emocioni – i gëzuar, i qeshur, i pikëlluar, i
përgjumshëm,…
· Lëvizja – e shpejtë, e ngadalshme, kërcyese…
· Stili vizual – me ngjyra, me teksturë, i
qëndrueshëm me pjesën tjetër...

· Kopjimi (Copyright) -- "Don't use Mickey
before checking with Walt." “ Mos e shfrytëzo
Micke-in pa e pyetur Walt-in.”, ju mund të
kopjoni karaktere dhe animacione të gatshme,
por duhet të keni kujdes në të drejtat e autorit
dhe marrjen e lejes për kopjim !!!
· Përshtatshmëria – p.sh., a mund të gjendet ai
objekt në pozita të ndryshme (automobili nuk
mund të gjendet i ulur!)
2.6.2. Nënvizimet dhe shkëlqimet
Për theksimin pjesës së teksti ose edhe një fjale të vetme
brenda tekstit, mund të shfrytëzoni shkëlqimet, nënvizimet dhe
animacionit. Kjo përdoret posaçërisht te projektimi i ueb faqeve
multimediale për indikacionin e interakcionit me faqen aktuale.
· p.sh për ta qitë në pah një fjalë brenda ose
jashtë ekranit, shkëlqen simboli
--> për tërheqje të vëmendjes
2.6.3. Teksti lëvizës
Shpesh si animacion për tërheqjen e vëmendjes së audiencës,
në prezantimet multimediale, posaçërisht ato të paraqitura në
PowerPoint,përdoret teksti lëvizës.
· p.sh. vihen në lëvizje shkronjat si te makina e
shkrimit.
· ose "pulsimi" – fjala rritet /zvogëlohet (ose
ndryshon ngjyrën) disa here.

Vërejtje: Mos e lëvizni tërë rreshtin e tekstit ngadalë, sepse nuk
është i lexueshëm. Në vend të kësaj më mirë është të veni shigjeta
në fillim dhe fund.
2.7. Video
Shumë shpesh në prezantimet multimediale sot përdoret
edhe video, si formë e animacionit. Kjo është e mundësuar me
rritjen e kapacitetit të memories së kompjuterëve dhe avancimin e
softuerëve për procesim të lehtë të videos. Si video e integruar në
prezantimin multimedial mund të përdoret video e gjallë ose video
e digjitalizuar.
Video e gjallë ka këto veti:
· më e fuqishme se një imazh i vetëm
· shpesh është më lehtë të bëhet se
animacioni i vizatuar
· zë shumë hapësirë të diskut
· ndonjëherë ka nevojë për harduer special
Video e digjitalizuar ka këto veti:
· nuk duket natyrshëm
· bënë përpunimin digjital të imazheve ose
vizatimeve ekzistuese
· animacioni është më i ngadalshëm
· zë më pak hapësirë të diskut
· nuk ka nevojë për harduer special

Kur të bëhen animacionet
"Gjethi nuk lëkundet nëse nuk fryn era."
Animacioni shfrytëzohet vetëm kur ai ka një qëllim të
caktuar
· Për theksimin e gjendjes emocionale
p.sh., pëllumbi duke rrahur krahët ngadalë --- paqe
p.sh., lëvizja e derës + zhurma e përcjedhur me
kërcitje --- frikë
· Për përmirësimin e shpërndarjes së informacionit
p.sh., “pulsimi” i fjalëve (brenda dhe jashtë ekranit) e
shtojnë theksimin.
· Për indikacionin e kalueshmërisë së kohës
p.sh., ora/ora e qelqit --- programi është duke u
rrotulluar
p.sh., teksti i animuar --- për qasje të menjëhershme
që kërkon përgjigje/ interaksion
· Sigurimin e kalimit në seksionin e ardhshëm
o Fshesat --- nga e majta në të djathë, në
diagonale, rreth qendrës, prej qendrës kah
skajet, etj
o Shpërbërja --- imazhi aktual shtrembërohet në
një formë të panjohur para se të paraqitet imazhi
i ardhshëm i qartë, psh. Katrori shtrembërohet,
kryqi shtrembërohet, etj.
o Zbehja --- një metaforë për ndryshimin e
tërësishëm të skenës

o Prerja --- ndryshimi i menjëhershëm në
imazhin e ardhshëm.
2.8. Audio
Te audienca juaj efekt të veçan do të zgjojë pasurimi i
prezantimit multimedial të pasuar me audio. Në këto aplikacione
mundtë përdoren këto lloje të audios:
· Muzika – paraqet disponimin e prezantimit,
thekson emocionin, ilustron cakun.
· Efektet e zërit – për të bërë theksime të veçanta
me tinguj që paraqesin situata me domethënie të
njohur për audiencë si përplasja e drerëve,
fishkëllima e erës, zilja, sirena , goditja e
çekanit, aplauzi, etj.
· Rrëfimi – porosia më e drejtpërdrejtë, zakonisht
efikase, e cila përcjellë në mënyrë narrative
prezantimin.
2.9. Bashkëveprimi (interaktiviteti)
Sistemet multimediale duhet të bashkëveprojnë dhe
karakteristikë dalluese e këtyre është mundësia e jashtëzakonshme
e nteraktivitetit (bashkëveprimit) me prezantimin. Kjo ka
domethënie të veçantë te prezantimet në ueb. Me studime të
metodave të të mësuarit dhe të mbajturit në mend (sipas studimeve
të vitit 1980), është konstatuar se njerëzit mbajnë në mend 70% të
asaj me çka bashkëveprojnë . me interaktivitet nënkuptohet veprimi
i caktuar që lejohet në prezantim për ta ndryshuar rrjedhën e
rrëfimit, pamjes ose pjesës së përmbajtje, zakonisht me shtypje me
maus në linqet e caktuara dhe të shënuara më parë.

2.9.1. Llojet e aplikacioneve Multimediale
interaktive (bashkëvepruese)
Ekzistojnë disa lloje të programeve kompjuterike që
mundësojnë bashkëveprimin, dhe secila prej tyre ka karakteristikat
e veta. Disa nga këto lloje janë dhënë në vazhdim.
· Programet/prezantimet e drejtuara me meny -
zakonisht me strukturë hierarkiale (meny kryesore,
sub-menyja, ...)
· Hipermedia - më pak e strukturuar, lidhjet e
kryqëzuara në mes të seksioneve të subjektit të
njëjtë, jo-linear, qasje e shpejtë në informacione, më
lehtë futen më shumë veçori të multimedias, p.sh.,
më tepër “susta” interesante. Nganjëherë mund të
humbeni gjatë shëtitjes (navigimit) në hipermedia.,
dhe do të shpenzoni shumë kohë në faqet atraktive të
padobishme për subjektin tuaj.
· Simulimet/Simulimet që varen nga performansat -
p.sh., Lojërat -- SimCity, Simulatorët e fluturimit.
2.10. Dizajni Teknik
Gjatë dizajnit teknik gjithmonë duhet pasur kujdes në
parametrat teknik të harduerit në të cilën punoni dhe performansat
harduerit ku do të reprodukohet prezantimi juaj., pra ta keni
parasysh se audienca juaj mund të mos e ketë harduerin me
performansat më të larta teknike. Parametrat teknik me të
rëndësishëm që ndikojnë në dizajnin dhe shpërndarjen e
aplikacionit multimedial rezolucioni dhe modeli i ngjyrave të
përdorura në ekranin e monitorit të kompjuterit. Në vazhdim janë
dhënë këta parametra për disa lloje të video modeve.

Tabela 2.1 Rezolucioni dhe ngjyrat e disa video modeve
Video modi Rezolucioni Ngjyra Numri i biteve
CGA 320 x 200 4
MCGA 320 x 200 256
EGA 640 x 350 16
VGA 640 x 480 256
S-VGA 1,280 x 1,024 256 8 bit
65536 16-bit
16.7 milion 24 bit
2.10.1. Memoria dhe kërkesa për hapësirë të
diskut
Zhvillimi i hovshëm i aplikimeve multimediale me media të
formave të ndryshme (tekst, grafikë, audio, video dhe animacione)
vazhdimisht ta shtruar kërkesën për hapësirë më të madhe të
memories së kompjuterit. Kjo kërkesë është plotësuar me
zhvillimet teknologjike në fushën e harduerit. Nga ana tjetër
zhvillimi i harduerit e ka nxit përparimin në softuer, kështu që
problemi zbutet vetëm përkohësisht, sepse kërkesat e softuerit janë
të pangopëshme, posaçërisht në multimedia.
2.11. Shpërndarja
Një prezantim multimedial mund të shpërndahet në mënyra
të ndryshme dhe me mediume të ndryshme, të cilat janë përshkruar
në vijim.
· Prezantimi i gjallë (i drejtpërdrejtë) për të cilin duhet
të sigurohet lista e shkurtë e kërkesave
harduerike/softuerike:

o - tipi i kartelës grafike
o video memoria (8 MB, 16 MB, 32 MB,
etj.)
o koha e qasjes së hard diskut (e
rëndësishme për video në kohë reale)
o tipi i kartelës audio (mbështetje për
MIDI)
o audio video softueri
· Shpërndarja me disketa
o Me madhësi të vogël, të ngadalshëm për
instalim
· Shpërndarja me CD-ROM
o Kapacitet të madh
o Koha e qasjes së drajverit të CD-ROM-it
është më e gjatë se koha për qasje e
drajverit të hard diskut.
· Shpërndarja elektronike (WWW, etj.)
o varet nga shpejtësia, lidhja e rrjetit dhe pagesa
mujore.
2.12. Dizajni Vizual
Në fund të përpilimit të një prezantimi multimedial, pasi t’i
keni kaluar hapat e para[parë dhe në prezantimi kanë integruar të
gjitha mediumet që keni menduar se do të rrisin efikasitetin,
atraktivitetin dhe estetikën e punimit tuaj është koha që të bëni
hapat e fundit në rrumbullakimin e idesë që do ta përcjell

prezantimi te audienca juaj. Pra në këtë fazë të projektimit
multimedial ju duhet ta vlerësoni temën e zgjedhur dhe stilin që e
keni aplikuar.
2.12.1. Temat dhe stilet
Një prezantim multimedial duhet të ketë temë dhe stil
konsistent, ai nuk duhet të jetë i palidhur dhe i shkapërderdhur me
shumë tema. Zgjedhja e temës dhe e stilit varet nga stili dhe
emocionet e audiencës suaj.
Disa tema të mundshme:
· Tema vizatimore
o interesante, zbavitëse
o duhet të jetë konsitente me personalitetin e
karakterit
· Tema tradicionale – e drejtpërdrejtë
o e thjeshtë, shpesh informative
o jo aq interesante
· Tema high tech
o punim artistik bashkëkohor në kompjuter
(paraqitja e teksturës, strukturës metalike,
eksplodimeve, ...)
o atraktive, lehtë për tu animuar
· Tema teknike
o përfshinë 3D modelet e produktit, ... p.sh., fillon
me vizatim, pastaj transformohet në imazhin e
vërtetë.

o paraqet informatat adekuate teknike d.he te
audienca krijon bindjen e njohjes së temës dhe
besimin në kualitet
o jep përshtypjen e dizajnit dhe konstruksionit
solid.
2.12.2. Skemat e ngjyrave dhe stilet artistike
Për kompletimin e përshtypjes së plotë vizuale të prezantimit
multimedial, ju duhet të harmonizoni skemat e përdorura të
ngjyrave dhe stilet artistike me temën e dokumentit tuaj dhe
konceptin e mesazhit për audiencën e caktuar. Skemat e ngjyrave
që mund të përdorni mund të jenë:
· Të natyrshme dhe të lulëzuara
o (pamje të jashtme, p.sh., bjeshkët, liqenet, ...),
kthimi në natyrë.
· Ngjyrat e vajit, ngjyrat e ujit, lapsa me ndyra, pastele.
o Këto stile mund të kombinohen p.sh., me
vizatime ose tema high tech.
2.13. Hapat dhe gjatësia e rrotullimit
Prezantimi juaj nuk duhet të zgjasë shumë, sepse audienca
edhe për temë interesante, e humb durimin kur prezantimi
stërzgjatet. Pa marrë parasysh kualitetin e prezantimit tuaj,
kohëzgjatja e tepruar krijon përshtypje të gabuar te audienca.
Prandaj, duhet ta kufizoni kohën e rrotullimit të prezantimit dhe ta
respektoni kohën dhe durimin e audiencës suaj.

Disa udhëzime
· Lejoni që një bllok i tekstit të lexohet ngadalë dy herë.
· Koha e tranzicionit (kalimit nga një glajd, pamje në
tjetrin) duhet të jetë indikator i kohës reale. Gjatë
tranzicionit mund të shfrytëzohet:
o Shpërbërja – vonesa kohore, ndryshimi i skenës
o prerja – dy pamje të skenës së njëjtë në të
njëjtën kohë, ose ndërrim i skenës me shkëputje
· Gjatësia e rrotullimit
o Prezantimi vetërrotullues: 2-3 minuta për çdo
slajd.
o Me ineterakcion të kufizuar: 5-6 minuta për çdo
slajd
o Paraqitja e prezantimit të plotë i plotë: < 15
minuta
o Me pyetje, diskutime: > 30 minuta
Një prezantim multimedial duhet të ketë këtë përmbajtje:
· Titulli
· Tema, fusha e veprimit
· Rrëfimi
· Dialogu
· Kontrollet interaktive
Pas përfundimit të prezantimit multimedial, i cili në tërësi i
ka ndjekur idenë e përmbajtjes suaj të projektuar, siguroni që rruga
e shpërndarjes së informacionit në përpilimin tuaj të jetë e rrafshët,
e rregullt dhe pa kërcime. Shfrytëzoni kryetitujt/nëntitujt, format
shtesë, sustat, fontet, bazamentin dhe teksturën për theksimin e
paraqitjes audio vizuale.

3.AUDIO NË MULTIMEDIA
3.1. Vetitë themelore të zërit
Tingulli, si dukuri fizike, paraqitet kur vjen te çrregullimi i
gjendjes stacionare të grimcave të ndonjë mediumi elastik. Këto
ndryshime të pozitës së grimcave, të përcjella me ndryshimet
gjegjëse të presionit, dendësisë, etj. quhen në përgjithësi oscilime
akustike. Këto paraqiten në vendin ku ka ardhur deri te çrregullimi
i gjendjes stacionare (vendi i burimit të tingullit) dhe nga aty
përhapen me shpejtësi të fundme në formë të valëve akustike.
Mediumi ku përhapen valët akustike mund të jetë i gaztë, i
lëngët ose i ngurtë. Te gazrat dhe lëngjet paraqiten vetëm valët
gjatësore (longitudinale), ndërsa në materiale të ngurta paraqiten
edhe valët transversale (kur grimcat zhvendosen edhe në drejtimin
normal ndaj drejtimit të përhapjes së valëve). Duke pasur parasysh
se tingulli është ai që e ndiejmë me shqisën e dëgjimit, shpjegimi i

dukurisë dhe i përhapjes së valëve akustike do të bëhet në medium
të gaztë, pra në ajër.
Fig.3.1 Valët akustike të krijuara nga sfera me vëllim të
ndryshueshëm
Këto ndryshime mund të përshkruhen si ndryshime të
pozitës së grimcave të ajrit të cilat oscilojnë rreth pozitës së tyre
ekuilibruese. Por mund të përshkruhen edhe si ndryshime të
dendësisë, shpejtësisë së grimcave dhe nxitimit si dhe me
ndryshime të presionit. Në Fig.3.1 me vija të rralla dhe të dendura
koncentrike janë paraqitur ndryshimet e dendësisë së ajrit.
Distanca në mes të dy maksimumeve (ose minimumeve) të
njëpasnjëshme paraqet gjatësinë valore (l). Numri i këtyre
ndryshimeve periodike në një vend në njësi të kohës paraqet
frekuencën e tingullit (f), ndërsa vlera reciproke e frekuencës
paraqet periodën (T).

Intensiteti i tingullit, i cili në këtë rast është paraqitur përmes
presionit, bie me rritjen e distancës nga burimi, por vlera mesatare
e presionit mbetet e pandryshuar dhe ai është presioni i përhershëm
atmosferik ose statik (ps). Për intensitetin e zërit është vlerësues
presioni akustik (p) që paraqet komponentën e ndryshueshme të
presionit të përgjithshëm ose total (pt).
p p p t s = +
Rasti më i thjeshtë i valëve akustike është kur ndryshimet
kohore janë periodike dhe kur ndryshimi kohor i presionit akustik
mund të përshkruhet me ligj sinusoidal
p(t) = p cos(2pft = j)
ku 2pf=w është frekuenca rrethore. Tingulli i këtillë quhet
tingull i thjeshtë dhe spektri i tij paraqitet me një vijë. Pozita e
komponentës spektrale në abshisë është e caktuar me frekuencën e
tingullit ndërsa gjatësia e saj paraqet madhësinë e ndryshimit
(Fig.3.2a).
Ndryshimet periodike të cilat nuk janë të formës sinusoidale,
paraqesin tingull të përbërë. Spektri i tingullit të përbërë përmban
më tepër vija spektrale të cilat mund të paraqiten me zbërthimin e
funksionit periodik të përbërë në seri Fourier si:
n nf p t p j + p =å¥
( ) (2 ) 1
1
n
n
=

p
f
Tingulli i thjeshtë
p
f
Tingulli i përbërë
(a)
f1 2f1 3f1
p
f
Tingulli aperiodik
(b)
(c)
Fig.3.2 Spektri i tingullit: (a) tingulli i thjeshtë; (b) tingulli i
përbërë;
(c) tingulli jo periodik
Frekuenca më e ulët përcakton harmonikun themelor, ndërsa
vijat tjera në spektër paraqesin vargun e harmonikëve më të lartë,
frekuenca e të cilëve është shumëfishi i frekuencës themelore
(Fig.3.2b). Pra edhe tingulli i thjeshtë edhe ai i përbërë kanë
spektër linjor.
Te tingulli jo periodik, ndryshimet nuk janë periodike dhe
ato mund të paraqiten me një varg kontinual të komponentëve që
mund të shprehen me integralin Fourier si:
¥
p(t) 1 p'( )cos t d
ò
w w w
p
=
0

ku p’(w) paraqet funksionin spektral i cili kontinualisht ndryshon
me frekuencën (Fig.3.2c).
Ndryshimet e përshkruara në ajër, veshi ynë do t’i regjistroj
si tingull nëse frekuenca e tyre është në mes të 20 dhe 20000 Hz
dhe nëse kanë intensitet të mjaftueshëm. Ndryshimet të cilat nuk
janë përfshirë në këtë brez, frekuenca e të cilave është nën 20 Hz
(infratingulli) ose mbi 20000 Hz (ultratingulli) kanë natyrë të
njëjtë, shfaqen në të njëjtën mënyrë dhe i nënshtrohen ligjeve të
njëjta.
3.1.1. Shpejtësia e përhapjes së tingullit
Shpejtësia e përhapjes së tingullit siç është treguar më parë,
është dhënë me shprehjen
c
c = ps
r
e cila vlen për të gjitha gazrat kur është në pyetje procesi
adiabatik. Duhet të theksohet se ps dhe r janë vlerat e përhershme
të presionit atmosferik gjegjësisht dendësia e ajrit.
Sipas ligjit universal të gazit
p V R T s g =
ku Rg paraqet konstantën e gazit, ndërsa T temperaturën absolute,
shihet se për temperaturë konstante produkti psV është konstantë,
që do të thotë se edhe ps/r nuk ndryshon. Shpejtësia e tingullit pra
do të varet vetëm nga temperatura sipas shprehjes

[0 ]
c = c T K
273
0
ku është c0 shpejtësia e tingullit në 0 0C.
Në temperaturë prej 0 0C dhe presion prej 1 atm (760 mm
Hg) dendësia e ajrit është 1,293 Kg/m3. Herësi c për ajër është i
barabartë me 1.4. Me këto të dhëna gjendet
C0=343 m/s
Në 200C shpejtësia e zërit është
c = 343 m/s
dhe kësaj vlere i referohemi po qese nuk theksohet ndryshe gjatë
punës. Shpejtësitë e përhapjes së tingullit për disa materiale janë:
Uji (100C) 1440 m/s
Metalet 3000 deri 5000 m/s
Druri 3600 deri 4600 m/s
Masat plastike 1000 deri 2500 m/s
Goma e butë 70 m/s
Gjatësitë valore në brezin e audio-frekuencave (20 deri 20
000 Hz) sipas shprehjes së sipërme do të jenë:
f = 20 Hz; 100 Hz; 1000 Hz; 10 kHz; 20 kHz;
l = 117,5 m; 3,43 m; 34,3 cm; 3,43 cm;
1,71 cm;
Diapazoni i shtrirjes së tyre është pra përafërsisht prej 2 cm
deri në 20 m. Këto janë mu dimensionet e objekteve dhe pengesave

në hapësirën ku lëviz njeriu, gjë që dukshëm ndikon, siç do të
shohim më vonë, në ndërlikueshmërinë e dukurive gjatë përhapjes
së tingullit.
3.2. Ndjenja e tingullit
Në hyrje të këtij kapitulli është cekur se veshi i njeriut si
marrës i zërit, njëkohësisht është edhe mjet i fuqishëm për
pranimin e informatave. Kjo në esencë do të thotë se njeriu ka
aftësi që të ndiej dhe ta dalloj një numër të madh të karakteristikave
të zërit të cilat rrjedhin qoftë nga burimi, qoftë nga sistemi
përcjellës, qoftë nga ambienti akustik në vendin e pranimit. Aftësi
të tilla veshi posedon duke iu falënderuar ndjeshmërisë dhe
ndërlikueshmërisë së madhe të mekanizmit të tij, i cili njëkohësisht
është edhe marrës (i ngjashëm me mikrofonin), edhe analizator me
filtra dhe së bashku me trurin – një kompjuter i tërë për përpunimin
e të dhënave.
Në atë aspekt veshi nuk është inferior ndaj syrit. Energjia më
e vogël (në njësi të kohës) të cilën e regjistron është e rendit 10-17
[W], pra po aq sa është e nevojshme për syrin që të vërej dritën.
Raporti i frekuencës më të ulët (20Hz) dhe asaj më të lart (20kHz)
të cilën veshi e pranon është 1:1000 derisa te syri është 1:2. Raporti
i zërit më të dobët i cili mund të dëgjohet, dhe atij më të fortë që
mund të durohet është prej 120 dB e për syrin është 90dB.
Karakteristikat themelore të zërit të cilat veshi i dallon janë:
intensiteti i zërit, lartësia e tonit (tingullit) dhe ngjyra (timbri) i
zërit. Karakteristikat fizike, në bazë të të cilave veshi i vëren këto
diferenca, i bartë spektri i audio-sinjalit.
Përjetimi i intensitetit të zërit drejtpërsëdrejti varet nga
intensiteti i ngacmimit fizik. Pa marrë parasysh se a ka zëri spektër
linjor apo kontinual, vlerësimi subjektiv i intensitetit të zërit do të

varet nga intensiteti i kompmonenteve të veçanta gjegjësisht tërë
sinjali.
Përjetimi i lartësisë varet nga frekuenca e sinjalit. Kjo
karakteristikë subjektive sipas të cilës secili tingull mund të jetë i
ranguar si "i ulët " ose " i lartë", është e lidhur për të ashtuquajturat
tone muzikore. Emërtimi "ton" në muzikë i përket tingullit të cilin
e krijojnë instrumentet muzikore (duke përfshirë edhe zërin) dhe i
cili ka vend të caktuar në shkallë muzikore. Në akustikë,
gjegjësisht në fizikë, këta do të ishin tingujt që kanë spektër linjor
të përbërë nga harmoniku themelor dhe komponentet e larta. Në
bazë të harmonikut më të ulët, pra atij themelor, bëhet vlerësimi i
lartësisë së tonit. Edhe kur harmoniku themelor nuk ekziston
(ndodhet p.sh. jashtë brezit të pajisjes për reproduktim), veshi
mundet vetëm në bazë të distancës në mes harmonikëve më të lartë
të pranuar, të konkludoj sa është frekuenca e harmonikut themelor
dhe drejtë ta vlerësoj lartësinë e tonit. Por te akordi i cili përbëhet
nga më shumë tinguj muzikor, dhe ku distanca në mes të
komponenteve të veçanta nuk është e njëjtë, lartësia e tonit mbetet
e pa definuar, edhe pse edhe akordi ka spektrin linjor.
Te akordi veshi dallon një veti tjetër. Nëse frekuenca
themelore e toneve muzikore, të cilat formojnë akordin, janë në
raport si numrat e plotë të vegjël pra 1:2, 2:3, 3:4 e kështu me
radhë, veshi përfundon se akordi është harmonik. Në të kundërtën
kur frekuencat themelore janë në raport si numrat e plotë të
mëdhenj p.sh. 8:9, akordi është disharmonik.
Përjetimi i ngjyrës së zërit është i lidhur për ekzistimin dhe
madhësinë e harmonikëve të veçantë të tonit muzikor. Në bazë të
ngjyrës së ndryshme veshi dallon tonet muzikore të instrumenteve
të veçanta, edhe atëherë kur është në pyetje lartësia e njëjtë e tonit
pra e njëjta frekuencë themelore. Fizikisht kjo do të thotë se veshi i
ndjenë ndryshimet në anvelopën (mbështjellësin) e spektrit linjor të
sinjalit.
Karakteristika e tretë e secilës komponentë të veçantë të
tingullit të përbërë - shfazimi ndaj komponenteve tjera - nuk është
e paraqitur në spektrin dydimensional të sinjalit, por edhe nuk është

e rëndësishme, sepse veshi është i pandjeshëm në fazë. Për veshin
p.sh dy sinjale të përbëra si në Fig. 4.1 nuk dallohen as përkah
intensiteti as përkah ngjyra, edhe pse gjatë ndryshimit të fazës së
harmonikut të tretë për 180 o kanë forma valore shumë të
ndryshme. Sepse veshi, siç është cekur, është analizator i
frekuencës i cili pavarësisht dhe ndaras e shqyrton secilën
komponentë.
1+3 1-3
(a) (b)
Fig.3.3 Mbledhja e ndryshme e harmonikëve 1 dhe 3 të zërit të
përbërë: (a) harmoniku 3 në fazë me 1; dhe (b) harmoniku 3 në
kundërfazë me 1
Sinjalet akustike të cilat kanë spektër kontinual veshi i ndien
si zhurmë. Zhurma është pasojë e dukurive akustike të karakterit
impulsiv të cilat formohen aty ku ka goditje dhe fërkim, ndërsa
zhurma e gjatë lajmërohet atëherë kur vjen deri te përsëritja e
ngacmimit impulsiv të burimit të njëjtë dhe (ose) deri te veprimi i
njëkohshëm i më shumë burimeve. Edhe burimet e toneve
muzikore të cilat kanë spektër linjor mund të formojnë zhurmë nëse
vijat e tyre në spektër bëhen aq të dendura sa që veshi ka
përshtypje se është në pyetje spektri kontinual. (Shembull:
akordimi i instrumenteve të orkestrës para koncertit). Natyrisht nuk
mund të behët fjalë për lartësinë e tonit kur kemi të bëjmë me
zhurmat. Ngjyra e zërit megjithatë ekziston sepse është e lidhur në
formën e mbështjellit të spektrit kontinual. Në bazë të ngjyrës veshi
edhe i dallon zhurmat e veçanta.

Karakteristikat themelore të cekura (intensiteti, lartësia e
tonit dhe ngjyra) mund të ndryshojnë në kohë edhe në hapësirë.
Ndryshimet e këtilla në masë të madhe pasurojnë llojllojshmërinë e
përshtypjeve të zërit dhe për këtë paraqesin informata plotësuese të
rëndësishme në shqisën e dëgjimit.
Ndryshimet kohore janë elementet themelore të muzikës.
Ndërrimi i lartësisë së tonit krijon p.sh. melodinë ndërsa ndërrimi i
intensitetit të zërit dinamikën. Theksimi suksesiv paraqet ritmin.
Dukuritë e lidhura për përhapjen e zërit siç janë: shpejtësia e
përhapjes dhe difraksioni mundësojnë përcaktimin e kahes së
ardhjes së valëve zanore. Valët e reflektuara në hapësirën e mbyllur
plotësojnë ngjyrën e zërit dhe japin tingëllimë karakteristike dhe
kontribuojnë në përshtypjen për reliefin e akustik, pra ndjenjën e
largësisë së burimeve të veçanta.
Të gjitha këto informata të cilat organi i dëgjimit i pranon
dhe dallon, janë vërtetim se kemi të bëjmë me një organ shumë të
ndjeshëm, mekanizmi i të cilit duhet të njihet mirë për se afërmi
nëse dëshirojmë që në zinxhirin elektroakustik, nga ndonjë burim i
largët e deri te veshi, ta ruajmë (e sipas nevojës edhe të shtojmë)
krejt atë kualitet që veshi mund të ndiej.
3.2.1. Puna e organit të dëgjimit
Mekanizmi i punës së organit të dëgjimit është lëmi
shkencore e cila hapat e parë i ka në punimet e Ohm-it dhe
Helmholtz-it në shekullin XIX. Ajo, prej asaj kohe pandërprerë
përparon, por mjaft gradualisht kështu që as sot edhe krahas
kontributeve të rëndësishme (p.sh. nobelisti Bekechi) për shumë
probleme nuk është thënë fjala e fundit. Në kapitujt pasues do të
jepen vetëm faktet e vërtetuara të cilat janë të nevojshme për
ekspertin teknik i cili merret me problemet e transmetimit të zërit.

Fig. 3.4 Skica e prerjes së organit të dëgjimit
Në Fig.3.4 është dhënë skica e prerjes nëpër tërë organin e
dëgjimit. Qartë shihen tri pjesë të ndara: veshi i jashtëm deri te
membrana timpanike, veshi i mesëm në të cilin janë eshtrat e
dëgjimit dhe veshi i brendshëm thellë në eshtrat e kafkës deri te i
cili depërton tufa e fijeve nervore nga truri.
Kanali
Membrana
timpanike
Lapra
Fig. 3.5 Lapra e veshit dhe kanali i dëgjimit
Lapra e veshit (Fig.3.5) është pjesa e vetme e organit të
dëgjimit që shihet prej së jashtmi. Ajo në princip shërben si
zëpërcjellës i cili në hyrje duhet të ketë sipërfaqe sa më të madhe
që të pranojë sa më shumë energji akustike dhe ta përcjellë më
tutje kah veshi i mesëm. Dimensionet e laprës së veshit te njeriu

megjithatë janë të vogla për këtë qëllim. Por, te disa shtazë lapra e
veshit shërben edhe si përforcues i zërit dhe njëkohësisht shërben
për caktimin më të saktë të kahes së ardhjes së valëve zanore.
Te njeriu, ndikimi i laprës së veshit vërehet vetëm te tingulli
me frekuencë përafërsisht mbi 3000 Hz. Atëherë vërehet njëfarë
përforcimi i tingullit i cili vjen nga përpara (ky efekt mund të
potencohet me vënien e shuplakës së dorës pas veshit), ndërsa për
tingujt që vijnë nga prapa paraqitet e ashtuquajtura hija zanore.
Thënë më saktë: atëherë vjen deri te paraqitja e difraksionit për
shkak të ekzistencës së laprës së veshit.
Lapra e veshit vazhdon në kanalin e dëgjimit, zëpërcjellësin
me prerje tërthore rreth 0,4 [cm2 ] dhe gjatësi rreth 2,5 [cm] i cili
përfundon në membranën timpanike. Kjo është membranë e
vendosur pjerrtas, ashtu që ka sipërfaqe prej rreth 0,8 [cm2] e me
muskuj është deri diku e shtrënguar (tërhequr) prandaj në shkallë të
caktuar ka rezonancë të shprehur në rreth 1000 Hz.
Impedanca e sajë mekanike e pasqyruar në atë akustike,
shumë pak dallohet nga impedanca karakteristike e kanalit të
dëgjimit e veçmas në regjionin në mes 500 dhe 3000 Hz. Kjo do të
thotë që në fund të kanalit të dëgjimit është bërë përshtatje e mirë
dhe se pjesa më e madhe e energjisë do të përcjellet nga membrana
timpanike më tutje dhe atje të shfrytëzohet.
Eshtrat e dëgjimit (Fig. 3.5) – çekiçi, kulla dhe yzengjia, të
cilat ndodhen në veshin e mesëm, realizojnë lidhjen mekanike në
mes membranës timpanike dhe të ashtuquajturës dritare ovale, nga
e cila fillon veshi i brendshëm. Veshi i brendshëm është i mbushur
me lëngë (limfë), prandaj impedanca e membranës në dritaren
ovale është shumë me e madhe se sa impedanca e membranës
timpanike, e cila është e përshtatur për punë në ajër.

Fig. 3.4 Eshtrat e dëgjimit– çekiçi, kulla dhe yzengjia
Eshtrat e dëgjimit janë të lidhur me muskuj në një sistem të
lozit me të cilin rritet presioni në dritaren ovale (me zvogëlimin
gjegjës të shpejtësisë) për 10 deri 20 herë. Eshtrat pra luajnë rolin e
transformatorit për përshtatje. Detyrë tjetër e tyre është mbrojtja e
veshit të brendshëm nga zërat tepër të fortë. Procesi zhvillohet
ashtu që nën ndikimin e një sistemi të "lidhjes rivepruese", muskujt
çlirojnë pozitën e eshtrave, me çka zvogëlohet presioni në dritaren
ovale. (Ky çlirim me gjasë edhe shkakton dhembje në vesh gjatë
tingujve shumë të fortë).
Gypi i Eustahut, i cili lidh veshin e mesëm dhe zbrazëtirën e
fytit, shërben para se gjithash për barazimin e presionit statik në
veshin e jashtëm dhe të mesëm. Ajo normalisht është e mbyllur që
të ketë mbrojtje nga zëri shumë i fortë vetjak, ndërsa hapët vetëm
gjatë gëlltitjes dhe gojë-hapjes. Nëse goja hapet shumë, atëherë
lidhja nëpër gypin e Eustahut shërben edhe si mbrojtje nga zërat e
jashtëm të cilët atëherë veprojnë në membranën timpanike, ashtu
që barazojnë presionin nga dy anë të kundërta (në kundërfazë)
kështu që mbrohet membrana nga shpimi eventual për shkak të
intensitetit të lartë të tingullit.

Veshi i brendshëm ka dy pjesë të ndryshme. Njërën pjesë e
përbëjnë tri kanale gjysmërrethore ku është i vendosur organi i
drejtpeshimit, i cili nuk ka kurrfarë lidhje direkte me shqisën e
dëgjimit. Pjesa e dytë është i ashtuquajturi trupi kërmillor (kohlea),
në të vërtetë kanal me gjatësi rreth 32(mm), i mbështjell me 2,5
dredha. Trupi kërmillor është i ndarë përgjatë tërë gjatësisë, përveç
në fund, me një ndarës në dy pjesë – pjesën e epërme dhe të
poshtme, siç është paraqitur në Fig.3.6. Kjo ndarëse është
pjesërisht ashtërore e pjesërisht membranë elastike, e ashtuquajtura
membranë bazilare. Në të ndodhet organi i Kortiut deri te cili
arrijnë përfundimet e fijeve nervore.
Dritarja ovale përcjell vibrimet e eshtrave të dëgjimit në
limfë, në pjesën e epërme të trupit kërmillor. Zhvendosja e
grimcave të limfës në pjesën e epërme shkaktojnë zhvendosje të
grimcave të limfës në pjesën e poshtme dhe atë përmes vrimës në
fund të trupit kërmillor, ku nuk ka ndarës, dhe përmes membranës
elastike bazilare.
Fig. 3.6 Prerja e trupit kërmillor (kohlea)

Për ndjenjën e tingullit janë të rëndësishme zhvendosjet e
membranës bazilare. Për shkak të strukturës së vet membranës,
zhvendosjet maksimale do të lajmërohen në vende të ndryshme për
frekuenca të ndryshme dhe atë për frekuencat e larta më afër
dritares ovale, e duke u larguar kah fundi, frekuenca e ngacmimit
maksimal bie (shih Fig. 3.6).
Fig. 3.7 Pozita e zhvendosjes maksimale të membranes
bazilare sipas frekuencës së tingullit
Në membranën bazilare ndodhet organi i Kortiut në të cilin
në tërë gjatësinë janë të shpërndara rreth 23500 qeliza të ndryshme
me qime. Në këto qeliza përfundojnë fijet e tufës nervore të cilat
shkojnë nga veshi deri te sistemi nervor qendror - truri. Mbi qimet
e këtyre qelizave ndodhet një membranë tjetër, membrana
tektoriale (Fig. 3.8), për shkak të së cilës, zhvendosja e membranës
bazilare shkakton lakimin e qimeve.
Pasojë e lakimit është shkrepja e impulseve elektrike, të cilat
përmes sistemit nervor me shpejtësi rreth 30 [m/s], përcillen deri te
truri, dhe atje shkaktojnë ndjenjë të caktuar të zërit. Puna e vet
qelizave është relativisht e thjeshtë. Secila mund të shkrep ose të
mos shkrep impuls. Se a do të vij deri te shkrepja varet nga
madhësia e zhvendosjes së membranës bazilare, pra nga intensiteti
i sinjalit.

Fig. 3.8 Membrana bazilare dhe organi i Kortiut
Duke vështruar formën e “lakoreve të selektivitetit” të
membranës bazilare në Fig. 3.7, përfundojmë se deri te shkrepja
nuk vjen vetëm në atë vend të trupit kërmillor ku, paraqitet
ngacmimi maksimal, por aktiviteti i qelizave do të shtrihet në një
regjion më të gjerë, pra në tërë atë pjesë të membranës bazilare në
të cilën zhvendosjet janë mjaft të mëdha, që të shkaktojnë shkrepje
të impulseve. Natyrisht që gjerësia e këtij regjioni do të varet nga
intensiteti i sinjaleve. Të shtojmë se as të gjitha qelizat që gjenden
në vendin e njëjtë të organit të Kortiut nuk kanë ndjeshmëri të
njëjtë: disa reagojnë vetëm në ngacmimin e fortë, ndërsa disa
vetëm në ngacmimin e dobët. Kjo do të thotë se ekzistojnë mundësi
të mira për njohjen e ndryshimeve në intensitetin e sinjalit. Në çdo
rast numri i tërësishëm i qelizave të aktivizuara na jep informatën
për intensitetin e zërit.
Numri i impulseve të cilat një qelizë i shkrepë, varet para së
gjithash nga frekuenca e sinjalit. Në secilën periodë, qimja një herë
lakohet dhe vjen deri te shkrepja. Ngase këtu kemi të bëjmë me
proces elektrokimik, qelizës, pas çdo shkrepje i nevojiten 1 deri 3
ms që të aftësohet për shkrepjen e re. Kjo do të thotë se duke filluar
diku prej frekuencës 500 Hz, numri i impulseve nuk mund të rritet
proporcionalisht me rritjen e frekuencës së sinjalit, por shpejt do të
bëhet konstant. Sipas kësaj veshi nuk mund të konkludoj për
frekuencën e sinjalit vetëm në bazë të numrit të impulseve në

sekondë por rol të rëndësishëm luan edhe vendi në membranën
bazilare ku aktiviteti i qelizave është më i madh.
Të përmendim se të dy veshët fiziologjikisht janë plotësisht
të pavarur. Informatat të cilat ata i pranojnë kombinohen tek në tru
dhe në bazë të tyre krijohet ndjenja unike e tingullit.
3.2.2. Lartësia e tingullit
Lartësia e tingullit është ajo karakteristikë subjektive e zërit
sipas të cilës të gjithë tingujt mund të vendosen në një shkallë e cila
fillon me tone “e ulëta”ose “të thella” përfundon me tone “ të
larta”.
Lartësia e tonit para së gjithash është e caktuar me
frekuencën e tingullit, gjegjësisht me frekuencën themelore të zërit
të përbërë.
Siç është cekur edhe më parë, nuk është e nevojshme të
ekzistoj harmoniku themelor që të vlerësohet saktë lartësia e
tingullit. P.sh. zëri i cili ka komponentet 100, 200, 300, 400 dhe
500 Hz dhe zëri i cili ka komponentet 200, 300, 400 dhe 500 Hz
kanë lartësinë e njëjt të tingullit. Për shembull, te marrësit e vegjël
transistorik, tingujt e ulët muzikor nuk reprodukohen fare,
prapseprap, veshi gjithnjë saktë cakton lartësinë e tingullit. Ai këtë
e bënë para së gjithash në bazë të distancës në mes atyre
komponenteve të cilat i dëgjon, por pjesërisht edhe për arsye se
harmoniku themelor dhe harmonikët e ulët, për shkak të jo
linearitetit të sistemit mekanik të organit të dëgjimit, ripërtërihen në
vesh për ngacmim diç më të fortë. Atëherë vjen, si edhe në çdo
sistem jolinear, deri te paraqitja e komponentëve të reja prandaj në
mes tyre gjenden edhe ato të cilat mungojnë, e frekuenca e të cilave
është barazi me diferencën e frekuencave të komponenteve
ekzistuese.
Eksperimentet me ndjenjën e lartësisë së tingullit tregojnë se
veshi dëgjon “logaritmikisht”, pra që rritjes së lartësisë së tingullit

për interval të njëjtë (sipas vlerësimit subjektiv) i përgjigjet
përafërsisht rritje e frekuencës për përqindje të njëjtë e jo në vlerë
absolute në herca. Me fjalë tjera, vlen ligji që lartësia e tonit është
proporcionale me logaritmin e frekuencës
Lartësia e tonit ~ log f
Të marrim si shembull intervalin më të thjeshtë dhe më të
natyrshëm - një oktavë. Oktava i përgjigjet raportit të frekuencës
1:2, do të thotë se fitohet ose me rritjen e një frekuence për 100 %
ose me zvogëlimin për 50 %. Nga kjo del se veshi çdo dyfishim të
frekuencës e vlerëson si rritje të lartësisë së tingullit për interval të
njëjtë - për një oktavë, që është në përputhje me ligjin logaritmik
Numri i oktavave në brezin prej f1 deri në f2 gjendet nga shprehja:
2
1
n = f =
log 1
2
log
2 1
0.3
f
f
f
Nëse f1 dhe f2 janë kufijtë e regjionit të dëgjimit, pra 20 Hz
dhe 20 kHz do të fitojmë n=10, që do të thotë se regjioni i dëgjimit
të veshit përfshinë 10 oktava .
Fig.3.9. Lidhja në mes të mel-it dhe hercit

Eksperimentet e bëra me qëllim të gjetjes së intervaleve të
cilat melodikisht duken të njëjtë kanë sjellë deri te formimi i të
ashtu quajturës shkallë melodike (Fig. 4.8) me njësinë e re “mel”.
Njësitë mel dhe herc përputhën në regjionin nën 500 Hz,
ndërsa mbi 500 Hz ndërrimeve të njëjta në mel u përgjigjen
ndërrime gjithnjë më të mëdha në herc. Pra meli është njësi për
vlerësimin subjektiv të lartësisë së tingullin, për dallim nga herci
me të cilin shprehet lartësia objektive e tingullit.
3.2.3. Regjioni i dëgjimit të veshit
Siç ekziston kufiri i poshtëm dhe i epërm frekuencor për
brezin në të cilin veshi ndryshimet e presionit i përjeton si zë,
asisoj ekzistojnë edhe kufijtë për intensitetin e sinjalit të cilin veshi
mund ta pranojë.
Kufiri i poshtëm është i ashtuquajturi pragu i dëgjimit.
Sinjalet të cilat përkah intensiteti i tyre janë nën këtë kufi, janë të
padëgjueshëm për veshin e njeriut. Ky kufi është vërtetuar
eksperimentalisht te njerëzit e rinj dhe të shëndoshë (për valë të
rrafshëta në hapësirë të lirë) dhe në bazë të kësaj është
standardizuar në 1000 [Hz] si
2 10 5[ ] ( 2 10 4 )
0 P = × - Pa = × - mb
Kjo vlerë është shumë e vogël. Zhvendosjet e grimcave të
cilat i përgjigjen presionit po janë të rendit 10-9[cm] (që është p.sh.
madhësia e molekulave të hidrogjenit). Zhvendosje të këtilla
ekzistojnë vetëtiu si pasojë e lëvizjes së lirë temperaturore të
molekulave të ajrit. Kjo do të thotë se veshi, po të ishte më i
ndjeshëm pandërprerë do të dëgjonte zhurmën termike. Prandaj
nuk është e rastësishme që ka qenie të gjalla me aparat të dëgjimit
edhe më të ndjeshëm.
Kufiri i epërm i dëgjimit është i caktuar me paraqitjen e
dhembjes, te e cila vjen për shkak të zhvendosjeve të mëdha të disa

elementeve (eshtrat) në organin e dëgjimit. (Tingujt më të fortë se
këta do të dëmtonin veshin). Për këtë arsye kufiri i epërm quhet
edhe kufiri i dhembjes. Ai në frekuencën prej 1000 [Hz] i përgjigjet
presionit më shumë se një milion herë më të lartë nga presioni në
pragun e dëgjimit (po). D.m.th. i ashtuquajturi brezi dinamik i
veshit është
P
20log max 20log106 120[dB]
P
o
= =
Ky është brez shumë i gjerë, shumë më i madh se brezi
dinamik që kanë shumë pajisje për incizim dhe reproduktim të
zërit.
Duke ditur mekanizmin e punës së organit të dëgjimit do të
ishte iluzore të pritej që i ashtuquajturi regjioni i dëgjimit, i cili
ndodhet në mes frekuencave kufitare dhe presioneve kufitare në
sistemin koordinativ “presion – frekuencë” ka formë të sipërfaqes
drejtkëndëshe. Në Fig. 3.10 është paraqitur pragu i dëgjimit dhe
janë vizatuar edhe regjioni i të folurit dhe i muzikës, pra është
shënuar regjioni në të cilin kryesisht ndodhen të gjitha
komponentet e rëndësishme për pranim normal të të folurit dhe të
muzikës.
Fig. 3.10 Pragu i dëgjimit dhe regjionet e të folurit dhe
muzikës

Të përmendim se këta kufij paraqesin vlerën mesatare
statistikore për një numër të madh të njerëzve të shëndoshë dhe të
rinj. Përndryshe, veshi i sëmurë ose i dëmtuar mund të jetë shumë
më pak i ndjeshëm në tërë regjionin ose në një brez më të ngushtë
frekuencor. Te njerëzit e moshuar është dukuri e rregullt që kufiri i
epërm prej 20 kHz të zhvendoset dukshëm më poshtë, ndërsa pragu
i dëgjimit, posaçërisht në frekuenca të larta shkon më lartë, prandaj
i tërë regjioni i dëgjimit dukshëm ngushtohet.
3.2.4. Niveli i zërit
Duke pasur parasysh brezin e madh dinamik të veshit, del se
është shumë e pa përshtatshme të merret presioni si masë e
intensitetit të zërit: vlerat numerike për tinguj të veçantë që mund
të dëgjohen do të dallohen edhe për 106 herë.
Për këtë arsye është futur në përdorim kuptimi i nivelit të
zërit, njësia e të cilit është decibeli. Decibeli përndryshe nuk është
njësia me të cilën caktohet vlera absolute, me te vetëm ipet herësi
(logaritmik) i çfarëdo dy madhësive. Por në akustikë ekziston
konventa që si nivel zero të merret niveli i cili i përgjigjet pragut të
dëgjimit në 1000[Hz], e pastaj niveli për cilin do tingull tjetër,
presioni i të cilit është p, gjendet me shprehjen
L[dB] = 20log p
o p
Gjatë kësaj as nuk duhet të theksohet (e që do të ishte
korrekt) se niveli i një tingulli është n decibel “ndaj pragut të
dëgjimit”.
Në vend të të ashtuquajturit nivel të presionit akustik, të
definuar me shprehjen e sipërme, mund të shfrytëzohet edhe niveli
i intensitetit të zërit i dhënë me shprehjen

L[dB] = 10log J
o J
ku (për valë të rrafshëta në hapësirë të lirë) është
16
w
J w o
= - -
10 [ ] {10 [ ]} 2
2
12
cm
m
Duke marr parasysh që niveli i presionit akustik dhe
intensiteti i zërit kanë vlera të njëjta numerike, simboli unik L dhe
emërtimi i njëjtë “niveli i zërit” janë treguar si gjithnjë shumë
praktike.
Marrja decibelit si një njësi për intensitetin objektiv të zërit
nuk është pasojë vetëm e dëshirës që të operohet me shifra më të
vogla, por ka shkaqet e veta më të thella. Ligji logaritmik me të
cilin jemi njohur te vlerësimi subjektiv i lartësisë së tingullit, është
i karakterit universal dhe vlen përafërsisht edhe për ndjenjën e
intensitetit të zërit dhe në përgjithësi për të gjitha shqisat e njeriut
(Ligji i Veber-Fehnerit). Për këtë arsye edhe këtu mund të shkruhet
se ndjenja e intensitetit të zërit është proporcionale me logaritmin e
ngacmimit fizik p.sh. presioni është
Intensiteti i zërit ~ N log p
Ligji i njëjtë mund të shprehet edhe ndryshe. Shënojmë
intensitetin subjektiv të zërit me simbolin L dhe do të jetë
dL ~ dp
p
Konstanta e propocionalitetit e përmbajtur në shenjën e ~
varet nga zgjedhja e njësive për intensitetin e zërit. Ligji 4.5, i
njohur si ligji i Veber-Fehnerit, thotë se intensiteti subjektiv i zërit
ndryshon për vlerë të njëjtë, pra linearisht, kur presioni (ngacmimi)
ndryshon për përqindje të njëjtë, pra eksponencialisht.

Nga relacioni që përshkruan ligjin logaritmik përfundojmë
se është e përshtatshme që edhe madhësitë me të cilat objektivisht
definohet intensiteti i sinjalit akustik, siç janë presioni ose
intensiteti të vihen në shkallë logaritmike, ose edhe më mirë, të
shfrytëzohet mu niveli i futur i zërit dhe shkalla në decibel.
Intervalet e njëjta në shkallën e tillë paraqesin, sipas vlerësimit
subjektiv, ndryshime të njëjta të intensitetit të zërit. D.m.th. përmes
nivelit të zërit kemi fituar në të vërtetë edhe një madhësi më shumë
për caktimin e intensitetit objektiv të zërit por njëkohësisht edhe
një masë për intensitetin subjektiv.
Fig. 3.11 Ndryshimet më të vogla të nivelit të tingullit të cilat
veshi i dallon, në varshmëri të frekuencës së sinjalit
Në Fig.3.11 janë paraqitur ndryshimet më të vogla të
tingullit të cilat veshi mund t’i dallojë. Rezultatet e këtilla janë të
fituara nën kushtet ideale – me koncentrim të madh të personave
me të cilët është eksperimentuar, dhe me tingull të thjeshtë si sinjal.
Në rrethana normale, kur është fjala për tingull të përbërë ose
zhurmë, veshi më së shpeshti nuk i dallon ndryshimet më të vogla
se një dB.

3.2.5. Intensiteti subjektiv i zërit
Edhe pse shkalla në decibel i përgjigjet mirë ndjenjës
subjektive të ndryshimit të intensitetit të zërit, prapë se prapë niveli
i zërit nuk mund të jetë masë e përshtatshme për ndjenjën
subjektive të intensitetit. Marrim në Fig. 4.9 si shembull dy tinguj
të nivelit të njëjtë L = 20 dB (p = 2 x 10-4 Pa), por me frekuenca të
ndryshme 100 Hz dhe 1000 Hz. Shohim se tingulli i parë nuk
dëgjohet ndërsa i dyti është dukshëm më i fortë se ai në pragun e
dëgjimit. Është fare e qartë se këta dy tinguj nuk e kanë intensitetin
subjektiv të njëjtë edhe pse kanë nivel të njëjtë objektiv. Në një
nivel më të lartë mbi 20 dB, do të ndodhë që të dy këta tinguj të
jenë të dëgjueshëm, por as atëherë nuk mund të presim që të jenë
me intensitet të njëjtë sipas vlerësimit subjektiv.
Fig. 3.12 Vijat izofonike sipas Fleçerit dhe Mansonit
Për këtë arsye është dashur të futet njësia e re për intensitet
subjektiv të zërit. Ky është fon-i. Sipas definicionit dy tinguj që
kanë numër të njëjtë të fonave, për veshin e njeriut duken se janë
me intensitetit të njëjtë, pa marr parasysh çfarë niveli objektiv

kanë. Është përvetësuar që intensiteti i zërit në fona në 1000 [Hz]
të jetë i barabartë me nivelin e zërit në decibel në këtë frekuencë.
Kjo do të thotë se vlera në fona gjendet sipas shprehjes së njohur
J
L fona = p =
[ ] 20log 10log (në1000 Hz)
o o J
p
por vetëm kur frekuenca e zërit është 1000 Hz.
Intensiteti i tingullit në fona në të gjitha frekuencat tjera
caktohet me rrugë eksperimentale - me caktimin se kur një tingull
duket me intensitet të njëjtë si tingulli në 1000 Hz, intensiteti i të
cilit është definuar. Kështu janë fituar vijat e intensitetit të njëjtë të
tingullit ose vijat izofonike. Familjen e parë të këtillë të vijave e
kanë caktuar Fleqeri dhe Mansoni, (Fig. 3.11) dhe ajo është në
përdorim deri më sot. Më vonë pas serive të reja të eksperimenteve
disa vlera deri diku janë korrigjuar prandaj ISO rekomandon vija
diç më të ndryshme (Fig. 3.12). Pa marrë parasysh cilën familje të
lakoreve do ta shfrytëzojmë vetëm përmes vijave të dhëna
izofonike mund të gjendet lidhja në mes intensitetit objektiv dhe
subjektiv të zërit për frekuenca të ndryshme nga 1000[Hz].
Zgjidhje tjetër nuk ka.
Fig. 3.12 Vijat e standardizuara izofonike

Nëse numri i fonave duhet të na jap një përshtypje të qartë
për intensitetin subjektiv të zërit, nga përvoja duhet të dimë se çfarë
fortësie të zërit i përgjigjet një numër i tillë i fonave. Për këtë arsye
për intensitetin subjektiv të zërit të shprehur në fona, duhet të japim
tabelën në të cilën është i dhënë numri i fonave për llojet e njohura
të veçanta të zhurmës. Prandaj në tabelën T.4.1 janë paraqitur disa
lloje të njohura të zhurmës dhe numri gjegjës i fonave.
Tabela 3.1 Intensitetet mesatare subjektive të disa llojeve të
zhurmave
Burimi i zërit Vlera efektive e
0.02–0.2 60–80
presionit akustik
Niveli i presionit
akustik
Pa dB re 20 μPa
Automobili i udhëtarëve në lëvizje
në distancë 10 m
Kompleti TV - niveli tipik
shtëpiak në distancë 10 m
0.02 rreth 60
Dëmtimi i menjëhershëm i indit të butë 50000 185
Pragu i dhembjes 100 134
Të folurit normal në distancë 10 m 0.002–0.02 40–60
Dëmtimi Dhoma shkurtë shumë i dëgjimit e qetë gjatë efektit të
0.0002–20 0.0006 rreth 20–30
120
Frymëmarrja e qetë njerëzore 0.00006 10
Aeroplani në distancë 100 m 6–200 110–140
Pragu i dëgjimit në 2 kHz - veshët
e shëndoshë 0.00002 0
Shpuesja metalike në distancë 1 m
/diskoteka 2 rreth 100
Dëmtimi i të dëgjuarit për
ekspozim të gjatë 0.6 rreth 85
Zhurma e trafikut në rrugën
kryesore në distancë 10 m 0.2–0.6 80–90

3.2.6. Zëshmëria
Numri i fonave nuk na tregon asgjë për rritjen e fortësisë së
tingullit. P.sh. a është rritja për 10 fona e madhe apo e vogël, dhe sa
herë është tingulli më i fortë etj. Këto të meta të shkallës fonike nga
aspekti i intervaleve reale (subjektive) të saja, kanë sjellë deri te
definimi edhe i një madhësie të re me të cilën shprehet intensiteti
subjektiv i tingullit. Kjo është "zëshmëria" ndërsa njësia e
zëshmërisë është "soni".
Fig. 3.13 Diagrami i standardizuar për caktimin e
zëshmërisë (sona) nga niveli objektiv (dB) dhe subjektiv (fona)
Numri i sonave tregon të dhënën se sa herë një tingull duket
më i fortë (më i zëshëm) se tingulli i cili ka 1 son. Me fjalë tjera,
herësi i numrit të sonave të dy tingujve jep herësin e vlerësimit
subjektiv të intensitetit: tingulli që ka 8 sona duket dy herë më i
fortë se tingulli që ka 4 sona.

Shkalla në sona është e fituar poashtu me rrugë
eksperimentale. Shkalla e fituar në sona është treguar në diagramin
"sona-fona" në Fig. 3.13.
Matja e niveleve subjektive në fona dhe sona bëhet me anë të
instrumenteve të veçanta që quhen fonometër, gjegjësisht
sonometër. Këto instrumente janë voltmetra në hyrje të të cilave
është vendosur një shndërrues akustiko-elektrik (mikrofoni) i cili e
bënë shndërrimin e energjisë akustike në atë elektrike. E veçantë e
këtyre instrumenteve është karakteristika përcjellëse (transmetuese)
e cila është në të vërtetë inversi i vijave izofonike të vlerave të
caktuara. Ashtu që edhe bazhdarimi i instrumentit nuk është në volt
(si te voltmetri) por në fona ose sona.
3.3. Bazat e audios digjitale
3.3.1. Audio sinjali analog
Zëri është valë kontinuale e cila udhëton nëpër ajër. Audio
sinjali nga mikrofoni, si edhe video sinjali nga kamera, janë sinjale
kontinuale që (tensione me vlera kontinuale) që quhen sinjale
analoge.
Fig.3.14 Sinjali analog

Sinjal analog është çdo sinjal kontinual në kohë ku ndonjë
parametër i ndryshueshëm me kohën paraqet ndonjë madhësi tjetër
të ndryshueshme me kohën. Sinjali analog shfrytëzon ndonjë veti
të mediumit për ta përcjellë informacionin e sinjalit. Në elektrikë
madhësia që përdoret më së shpeshti është tensioni, pastaj pasojnë
frekuenca, rryma dhe ngarkesa.
Çdo informacion mund të përcjelljet nga një sinjal analog,
zakonisht sinjali është përgjigja e matur e ndryshimit të dukurisë
fizike, si zëri, drita, temperatura, pozicioni ose presioni dhe merret
me ndihmën e ndonjë shndërruesi.
Për shembull, te incizimi i zërit, fluktuacionet në presionin e
ajrit, ngacmojnë membranën e mikrofonit, e kjo shkakton
fluktuacionet gjegjëse në tensionin ose rrymën e qarkut elektrik.
Për rrymën ose tensionin thyhet se janë “analog”
Pasi që sinjali analog ka rezolucion teorik të pakufizuar, ai
gjithmonë do të ketë rezolucion më të lartë se cilido sistem digjital
ku rezolucioni është në hapa diskret. Në praktikë, me rritjen e
kompleksitetit të sistemeve analoge, efektet si jo lineariteti dhe
zhurmat degradojnë rezolucionin analog në masë të madhe, dhe
është shumë vështir që të detektohet paraqitja e tyre. Te sistemet
digjitale jo vetëm që degradimet mund të detektohen, por
gjithashtu ato edhe mund të korrigjohen
E meta kryesore e sinjaleve analoge është prania e zhurmës -
variacionit të rastit, që ka çdo sistem. Me kopjimin dhe rikopjimin,
transmetimin në distanca të gjata, këto variacione të rastit bëhen
dominante. Efektet e zhurmës bëjnë që humbjet dhe distorzione i
sinjalit të bëhen të pa kompenzueshme, pasi që duke amplifikuar
sinjalin për rimëkëmbjen e pjesëve të dobësuara të sinjalit,
gjithashtu edhe zhurma amplifikohet. Edhe nëse rezolucioni i
sinjalit analog është më i lartë se i ndonjë sinjali të krahasueshëm
digjital, në shumë raste, diferenca shuhet për shkak të pranisë së
madhe të zhurmës.

3.3.2. Modulimi
Një metodë tjetër për përcjelljen e sinjalit analog është
përdorimi i modulimit. Në këtë rast, sinjalit themelor (bartësit
sinusoidal i valës) i modulohet ndonjë parametër. Ky mund të jetë
amplituda te modulimi amplitudor, frekuenca te modulimi
frekuencor ose faza te modulimi fazor. Qarqet analoge nuk bëjnë
kuantizimin e informacionit në formatin digjital. Koncepti i
matjeve të bëra në qark, qoftë të zërit, të dritës, të presionit ose të
temperaturës mbetet brenda kufijve të caktuar prej fillimit deri në
fund të përcjelljes së dukurisë.
3.4. Audio sinjali digjital
3.4.1. Digjitalizimi në përgjithësi
Sistemi digjital shfrytëzon vlerat diskrete (zakonisht
tensionet elektrike), që paraqesin numra ose simbole jo numerike,
si shkronjat ose ikonat, për futje, procesim, transmetim, ruajtje ose
paraqitje të madhësive në vend të spektrit kontinuale të vlerave si
në rastin e sistemit analog. Pra dallimi në mes të “digjital” dhe
“analog” i referohet metodës së futjes, përpunimit (procesimit),
bartjes, ruajtjes ose punës së brendshme të vetë qarkut.
Mikrofonat dhe video kamerat, siç u tha më lartë, krijojnë
sinjale analoge (tensione me vlera kontinuale), të cilat nuk janë të
përshtatshme për përpunim në kompjuter, prandaj ato duhet të
digjitalizohen (të shndërrohen në një varg numrash).
Digjitalizimi i sinjalit analog bëhet më procesin e mostrimit
(sampling), kur dimensioni i kohës ndahet në pjesë diskrete (boshti
horizontal), dhe atë të kuantizimit, kur madhësia e sinjalit ndahet
në pjesë diskrete (boshti vertikal).

3.4.2. Digjitalizimi i audio sinjalit
Audio digjitale përdorë sinjalet digjitale (sinjalet diskrete)
për reproduksionin e zërit, ku përfshihet edhe shndërrimi analog-digjital,
shndërrimi digjital-analog, ruajtja dhe transmetimi.
Përparësia e audios digjitale është në lehtësinë që ofron gjatë
incizimit, manipulimit, prodhimit masiv dhe shpërndarjes së zërit.
Shpërndarja moderne e muzikës përmes internetit varet nga
incizimi digjital dhe algoritmeve për komprimim digjital të
fajllave.
Zinxhiri i audios digjitale fillon me konvertimin e audio
sinjalit analog në sinjale elektrike binare. Pastaj ky sinjal më tutje
enkodohet për mënjanimin e gabimeve që mund të shfaqen gjatë
ruajtjes dhe transmetimit të sinjalit. Ky “kodim i kanali” është
qenësor për mundësinë e sistemit digjital për rikrijimin e sinjalit
analog.
Për një digjitalizim kualitativ të audio sinjalit shtrohen disa
çështje thelbësore të cilat mundësojnë që gjatë kalimit nga sinjali
analog në atë digjital, informacioni origjinal të rruhet në formën më
besnike të mundshme.
1. Sa shpesh duhet të mostrohet sinjali?
2. Sa është i mirë ky sinjal?
3. Si janë formatizuar audio të dhënat e këtilla?
Supozojmë se jemi duke mostruar një valë sinusoidale. Sa
shpesh duhet të mostrojmë sinjalin që ta nxjerrim frekuencën
origjinale të tij?

Fig.3.15 Sinjali sinusoidal që duhet të mostrohet
Nëse sinjalin sinusoidal analog e mostrojmë 1 herë për cikël
(periodë), mund të mendojmë se ai sinjal me vlerë konstante (e
shënuar me vija të ndërprera në fig.3.4 ). Pra sinjali i fituar pas
mostrimit nuk i ngjanë sinjalit origjinal, prandaj për besnikëri të
sinjalit nuk mjafton frekuenca e mostrimit 1/T ( ku T paraqet
periodën e sinjalit sinusoidal).
Fig.3.16 Mostrimi i sinjalit me frekuencë fm=fs
Nëse sinjalin aktual e mostrojmë 1,5 herë për cikël, edhe pse
pas mostrimit fitohet sinusoidë, mund të mendojmë se është valë
sinusoidale me frekuencë më të ulët siç është paraqitur në Fig.3.5.

sinjali Sinjali i fituar pas mostrimit
T
2T koha
t1
2t1
4t1
5t1
fm=1.5xfs
Fig.3.17 Mostrimi i sinjalit me frekuencë fm=1.5xfs
Nëse sinjalin e njëjtë e mostrojmë me frekuencë të mostrimit
sa dyfishi i frekuencës së sinjalit (fm=2xfs), sinjali i fituar pas
mostrimit do të jetë kopja besnike e sinjalit origjinal, siç është
paraqitur në figurën 3.6.
Fig.3.18 Mostrimi i sinjalit me frekuencë fm=2 x fs
Pra, gjatë zgjedhjes së frekuencës së mostrimit, shtrohet
pyetja se cila frekuencë është frekuenca optimale e mostrimit, ose,
sa shpesh duhet sinjali analog të mostrohet që informata e sinjalit
origjinal të jetë sa është e mundur më besnike.

3.4.3 Teorema e Nyquist-it
Teorema e Nyquist-Shannon-it për mostrimin është njëra
ndër teoramet themelore në fushën e teorisë së informacionit, në
veçanti në telekomunikacion dhe procesim të sinjalit. zakonisht kjo
teoremë quhet Teorema e Shannon-it për mostrim ose thjesht
teorema e mostrimit.
Fig.3. 19 Shndërrimi i sinjalit analog në digjital ma anë të
mostrimit
Mostrimi është procesi i konvertimit të sinjalit kontinual në
kohë ose hapësirë, në një sekuencë diskrete të kohës ose hapësirës.
Teorema thotë:
“Rekonstruksioni i saktë i një sinjali kontinual kohor me
brez themelor nga nga mostrat e tij është i mundur nëse sinjali ka
brez të kufizuar dhe frekuenca e mostrimit është më e madhe se
dyfishi i brezit frekuencore të sinjalit.”
Pra teorema e mostrimit definon shpejtësinë e mostrimit ose
frekuencën e mostrimit. Shpejtësia mostrimit definon numrin e
mostrave për një sekondë (ose për njësi tjetër) të nxjerra nga sinjali
kontinual për të formuar sinjalin diskret. Për sinjalet në domenin
kohor, kjo shpejtësi mund të matet në Hz. Vlera reciproke e
frekuencë së mostrimit është perioda e mostrimit ose intervali i
mostrimit, që paraqet kohën në mes të dy mostrave.

Koncepti i frekuencës së mostrimit te përdoret mostruesit
(samplers), pajisje në të cilat merren mostrat periodikisht. Disa
mostrues mund të mostrojnë edhe me shpejtësi jo periodike.
Frekuenca e mostrimit zakonisht shënohet fs.
Në tabelën e mëposhtme janë dhënë shpejtësitë e mostrimit
që përdoren në audion digjitale.
Tabela 3.2 Shpejtësitë që përdoren në audion digjitale
Shpejtësia e
mostrimit Zbatimi
8,000 Hz Telefonia dhe voki-toki e enkriptuar, mikrofoni pa
tela, transmetimi i të folurit
11,025 Hz
Një e katërta e shpejtësisë së mostrimit të audio CD,
PCM i kualitetit më të dobët, MPEG audio dhe për
analizë audio të filtrave brez lëshues
22,050 Hz
Gjysma e shpejtësisë së mostrimit të audio CD, PCM
i kualitetit më të dobët, MPEG audio dhe për analizë
energjisë në frekuenca të ulëta. dhe është përdorë për
digjitalizimin e formateve audio të fillimit të shekulli
njëzet.
32,000 Hz
Shiritat video me ekstra kanale për audio, në disa
vende përdoret për zërin në televizionin analog, për
mikrofona pa tela të kualitetit të lartë
44,056 Hz PCM adapteri për NTSC shiritat video, ndonjëherë
përdoret te playback audio
44,100 Hz
Audio CD, MPEG-1 audio, MP3, PAL shiritat video,
mikserët kompresorët, reverberatorët, pajisjet për
incizim, dhe mikrofonat kualitativ pa tela
47,250 Hz Incizuesi i parë komercial i zërit (Nippon Columbia)
48,000 Hz Zëri digjital për digjital miniDV, Tv digjital, DVD
dhe filmat

50,000 Hz Audio incizuesi i parë digjital komercial nga fundi i
viteve të 70.
88,200 Pajisjet për audio incizim profesional për CD
96,000 DVD-Audio, BD-ROM (Blu-ray Disc) audio dhe
HD-DVD (High-Definition DVD) audio
176,400 Hz Disa pajisje për audio incizim profesional për CD
CD
192,000
DVD-Audio, BD-ROM (Blu-ray Disc) audio dhe
HD-DVD (High-Definition DVD) audio dhe qarqet
për incizim HD (High- Defition) audio dhe softuerët
për editim audio
2,822,400
Hz
Modulimi sigma-delta 1-bitësh i zhvilluar nga Sony
dhe Philips
Pra sinjali digjital është sinjal diskret kohor i cili merr vetëm
vlera diskrete dhe cili fitohet nga ndonjë sinjal diskret i cili është
kuantizuar. Sinjalet digjitale praktike zakonisht paraqiten me 8-bit
(256 nivele) 16- bit (65 536 nivele), 32-bit (4,3 miliardë nivele) e
kështu me rrallë.
Fig.3.20 Kuantizimi i mostrave të sinjalit diskret

Bazat e-multimedias-2012

Bazat e-multimedias-2012

Bazat e-multimedias-2012

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances(20)

En vedette

En vedette(11)

Similaire à Bazat e-multimedias-2012

Similaire à Bazat e-multimedias-2012(10)

Plus de Xhelal Bislimi

Plus de Xhelal Bislimi(17)

Bazat e-multimedias-2012