1. ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΕΞΕΤΑΖΕΙ Η ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ
Η εγκληματολογία είναι η επιστήμη που μελετά τα χαρακτηριστικά, τους λόγους και τις
αιτίες του εγκληματικού φαινομένου.
Η σύγχρονη εγκληματολογία μελετά πχ τη διακίνηση των ναρκωτικών, τις ομάδες του
οργανωμένου εγκλήματος ( τη μαφία με όποια μορφή παίρνει αυτή ), την πρόληψη και την
ιδιωτική ασφάλεια, το ξέπλυμα του χρήματος σε όλες τις μορφές του, το οικονομικό
έγκλημα από όπου και αν προέρχεται. Η αποστολή της εγκληματολογίας είναι να
οικοδομήσει, πέρα από τις κάποιες, ίσως, σύντομες ειδήσεις, μια γνώση πάνω στο έγκλημα
πιο πλήρη, πιο ισορροπημένη και πιο επακριβή. Η προς αυτήν εντολή είναι να περιγράψει,
να ταξινομήσει και να επεξηγήσει από τι απαρτίζεται το εγκληματικό φαινόμενο. Μερικές
χιλιάδες ερευνητών στα πανεπιστήμια και στα κέντρα ερευνών του κόσμου εργάζονται
ευσυνείδητα πάνω σε αυτό το θέμα, αναπτύσσοντας μια ερευνητική δραστηριότητα, χάρις
στην οποία ένα φαινόμενο που αρκείται στην αφάνεια καθίσταται ολοένα και περισσότερο
γνωστό. Είναι μια επιστήμη που δέχεται πόλεμο από παντού, από τις διάφορες Σχολές που
διαδέχεται η μία την άλλη, αντιπαραθέτονται η μία έναντι της άλλης και κάνουν σκληρή
πολεμική: κλασική σχολή, θετική σχολή, κλινική εγκληματολογία, ποινική κοινωνιολογία,
εγκληματολογία της πράξης.......Και τι να πούμε για την πληθώρα των παραγόντων της
εγκληματικότητας! Στα τέλη του 19ου αιώνα μπορούσαν να υπολογισθούν κατά τις
εκατοντάδες και, από τότε, ο κατάλογος εξακολούθησε να μεγαλώνει. Οι κοινωνιολόγοι
κατά τη διάρκεια των δεκαετιών 1960 και του 1970, συνηγορούν ότι το έγκλημα αποτελεί
προιόν της κοινωνικής αντίδρασης.
Κανόνας που ορίζει το έγκλημα είναι η παράβαση που υπόκειται σε μια ποινική τιμωρία.
Πρώτα απ' όλα όμως αποτελεί το συμβάν που προκύπτει από τις αποφάσεις που έλαβαν ο
εγκληματίας, το θύμα του και πολλές φορές και οι τρίτοι. Όμως, ακόμα κι αν το έγκλημα
αποτελεί το κέντρο, δεν μπορεί να κατανοηθεί αν κανείς δεν λάβει υπόψη του όλο του το
πλαίσιο. Βλέπουμε γύρω από το έγκλημα να υπάρχουν και να περιστρέφονται οι κύριοι
πρωταγωνιστές του εγκληματικού δράματος: τους εγκληματίες και τα θύματά τους, τους
κοινωνικούς ελέγχους και τους ειδικευμένους σ' αυτούς: αστυνομικούς, δικαστές και
εμπειρογνώμονες της ασφάλειας, ύστερα όλο το εγκληματικό περιβάλλον: τους συνεργούς
και τα πρόσωπα που παρέχουν πληροφορίες, που ενθαρρύνουν και εξοπλίζουν τους
εγκληματίες. Μετά ελέγχει, άλλους παράγοντες, που ίσως συντελούν, παράγοντες
κοινωνικούς, ψυχολογικούς, οικονομικούς κ.ά. Με αυτόν τον τρόπο, η εγκληματολογία
καλύπτει οτιδήποτε συντελεί στο έγκλημα.
Το εγκληματικό φαινόμενο έχει διαπλασθεί από τις αποφάσεις και τις δράσεις των
εγκληματιών, των θυμάτων και των επιφορτισμένων με τον κοινωνικό έλεγχο λειτουργούς.
Οι τρεις αυτές κατηγορίες φορέων δράσης έχουν τους λόγους τους και επηρεάζονται
αμοιβαία. Το έγκλημα αποτελεί τον καρπό αποφάσεων, δεν αποτελεί μια παράλογη και
καθορισμένη εις το έπακρο συμπεριφορά, αλλά μια ανθρώπινη πράξη που κρύβει μια
σημασία την οποία πρέπει να ανακαλύψουμε. Έτσι θα συμπεράνουμε ότι το έγκλημα
πηγάζει από αιτίες, ο αυτουργός του αποβλέπει σε σκοπούς και προσαρμόζεται σε

2. καταστάσεις μέσα στις οποίες βρίσκεται. Και ότι ισχύει για τους εγκληματίες ισχύει και για
τους άλλους παράγοντες που έχουν εμπλακεί στο εγκληματικό φαινόμενο.
Οι εγκληματίες, τα θύματα, οι επιφορτισμένοι με τον κοινωνικό έλεγχο λειτουργοί,
παιδαγωγοί που χαράζουν στο μυαλό των παιδιών την εντιμότητα και τον αυτοέλεγχο,
πολιτικοί άνδρες οι οποίοι με νόμους και διατάγματα προσπαθούν, ίσως, να προλάβουν το
έγκλημα, πολίτες οι οποίοι μ' ένα πλήθος καθημερινών και ασήμαντων πράξεων επιχειρούν
να προφυλαχθούν από την κλοπή και την επίθεση και ένα πλήθος ανθρώπων που
συνηγορούν σε αυτό, συνειδητά κάνοντας πράξεις που αποβλέπουν σε τρομακτικά
τεράστια οικονομικά εγκλήματα που τις περισσότερες φορές δεν έρχονται στην επιφάνεια,
καθιστώντας άλλους ανίκανους να ζήσουν μια αξιοπρεπή ζωή με τα δικαιώματά τους, να
παραβλέπονται.
Οι πρωταγωνιστές του εγκληματικού δράματος καθορίζονται αμοιβαία. Τα θύματα και οι
επιφορτισμένοι με τον κοινωνικό έλεγχο λειτουργοί αντιδρούν και προσαρμόζονται στη
εγκληματικότητα ή θίγονται από αυτή. Οι "μικρές" κλοπές προκαλούν ολοένα και μικρότερη
αντίδραση των δημοσίων αρχών, έτσι η κοινωνία των πολιτών, ολοένα και περισσότερο,
παίρνει την πρωτοβουλία. Π.χ οι κλοπές στα καταστήματα ώθησε τους καταστηματάρχες
να καλέσουν τα πρακτορεία που παρέχουν υπηρεσίες φύλαξης.
Οι εγκληματίες δεν μπορούν να μην θίγονται και να μην προσαρμόζονται στις καινούργιες
συνθήκες. Οι τράπεζες βάζοντας ισχυρούς μηχανισμούς προστασίας, έχοντας την
οικονομική δυνατότητα να το κάνουν, μείωσαν τις ένοπλες ληστείες εναντίον τους,
κάνοντας τους παραβάτες, δυστυχώς, να χτυπούν ολοένα και περισσότερο πιο μικρούς
στόχους όπως φαρμακεία ή μικρομάγαζα.
Οι σχέσεις των εγκληματιών με τα θύματα και τους φορείς του κοινωνικού ελέγχου
μπορούν να χαρακτηρισθούν ως διαλεκτικές και συγκρουσιακές. Και οι μεν και οι δε θα
θελήσουν να χρησιμοποιήσουν διάφορα μέσα, χωρίς να εξαιρείται ο εξαναγκασμός και η
πονηριά, για να εξαπατήσουν, να παραγκωνίσουν, να ουδετεροποιήσουν ή να
σαγηνεύσουν τον εχθρό. Επομένως, το σύστημα που προκύπτει από τα πιο πάνω δεν
διαθέτει τίποτα από μια μηχανή με ελατήρια πολύ καλά αρθρωμένα. Κάθε στοιχείο
καθορίζεται σύμφωνα με τις προτεραιότητες του και διαθέτει δική του δυναμική.
Ο εγκληματίας δεν γίνεται να εξετασθεί χωρίς να λάβουμε υπόψη τις συντεταγμένες που
τον άφησαν να φθάσει στο αποτέλεσμα αυτό. Δεν γίνεται να εξετάσουμε τον εγκληματία
λαμβάνοντας μόνο υπόψη την σκοτεινή μεριά της ψυχής του. Αν κάνουμε αυτό το λάθος
είναι σαν να περιορίζουμε την πράξη στο πρόσωπο, το έγκλημα στην κλίση προς το
έγκλημα. Ας πάρουμε για παράδειγμα μια ανθρωποκτονία για εκδίκηση. Δεν γεννιέται μόνο
από την ύπαρξη του δολοφόνου και του εκδικητικού πάθους του. Χρειάζονται επίσης:
1) ένα θύμα 2) μια επίθεση που την υπέστη ο δολοφόνος 3) η ανεπάρκεια τω μέσων
άμυνας του θύματος και 4) ένα όπλο (με την σχετική έννοια του οτιδήποτε μπορεί να είναι
αυτό.
Το έγκλημα, πράξη που διαδραματίζεται στα πλαίσια μιας οποιαδήποτε κατάστασης,
αποτελεί επίσης την απάντηση ενός προσώπου σ' αυτό που υπάρχει έξω από αυτό: μια
πρόκληση, μια επίθεση, μια ευκαιρία, μια κατάσταση τρωτή. Το έγκλημα είναι κατά

3. πρώτον πράξη, και ως τέτοια αποτελεί μια οντότητα τρωτή από τον εγκληματία. Μπορεί να
καθορισθεί ως η ακολουθία των γεγονότων και χειρονομιών που αποτελούν επακόλουθα
των επιλογών που έγιναν από ένα εγκληματία τοποθετημένο σε μια δεδομένη κατάσταση,
ο οποίος "κλείνει" με ένα έγκλημα.
Θα κάναμε το αντίθετο λάθος αν βλέπαμε στον εγκληματία μόνον καθαρή
αντιδραστικότητα. Ο εγκληματίας έχει μια προσωπικότητα, προσαρμόζεται στις
καταστάσεις περισσότερο απ' ότι αντιδρά σ' αυτές μηχανικά, του συμβαίνει μάλιστα να
βρεθεί οικειοθελώς μέσα σε καταστάσεις, για τις οποίες γνωρίζει ότι θα οδηγήσουν στο
έγκλημα. Και αποτελεί την έδρα μιας κλίσης προς το έγκλημα λιγότερο ή περισσότερο
ισχυρής. Οι προδιαθέσεις προς την παρέκκλιση κατανέμονται πάρα πολύ άνισα μεταξύ των
ανθρώπινων υπάρξεων. Έχει αποδειχθεί κατά τρόπο διαρκή ότι οι προδιαθέσεις είναι πιο
ισχυρές στους άνδρες παρά στις γυναίκες, στην ηλικία ανάμεσα στα 15 και τα 25 χρόνια
παρά στις άλλες ηλικίες, στους ανύπανδρους παρά στους παντρεμένους, στους κατοίκους
των μεγάλων πόλεων παρά στους χωρικούς, στους μαθητές που απεχθάνονται το σχολείο
και συσσωρεύουν αποτυχίες σ΄ αυτό παρά στους μαθητές που είναι δυνατοί στα θέματα
του σχολείου, στους νέους που διατηρούν κακές σχέσεις και έχουν αμελείς γονείς παρά
στους έφηβους που είναι αφοσιωμένοι σε προσεκτικούς γονείς, στους εφήβους που έχουν
φίλους εγκληματίες παρά σ' αυτούς που συναναστρέφονται συντρόφους που σέβονται
τους νόμους.
Αν και το έγκλημα αποτελεί διατάραξη, του συμβαίνει να οργανωθεί, γεγονός που
δεκαπλασιάζει την ικανότητά του να βλάψει. Η μελέτη του οργανωμένου εγκλήματος
"πρέπει" να μελετάτε σε μια περίοδο που γίνετε διεθνές (σικελική μαφία).
Ο "κοινωνικός έλεγχος" του εγκλήματος περιλαμβάνει, με την ευρεία έννοια, όλες τις
ιδιωτικές και δημόσιες ενέργειες που έχουν σαν προορισμό να κρατούν την
εγκληματικότητα σε κατάσταση καταστολής. Οι κοινωνικοί έλεγχοι δίνουν λαβή σε μια
πραγματικότητα που εμφανίζεται για πρώτη φορά. Οι πολίτες προστατεύουν τους εαυτούς
τους μόνοι τους, από τις κλοπές, κλειδομανταλώνοντας τις πόρτες τους, προμηθευόμενοι
έναν σκύλο φύλακα, "καταθέτοντας τα χρήματά τους στις Τράπεζες"......Οι γονείς και οι
εκπαιδευτικοί "επιπλήττουν και τιμωρούν τους μικρούς τους μικρούς κλέφτες και τους
καυγατζήδες". Οι εταιρείες ασφαλείας (security) οργανώνουν τη φύλαξη των εμπορικών,
βιομηχανικών και χρηματιστηριακών χώρων. Οι αστυνομικοί, οι δικαστές και το
σωφρονιστικό προσωπικό "συμβάλλουν", ο καθένας με τον τρόπο του, στην καταστολή του
εγκλήματος!!
Ένας αποκλίνων κλάδος της εγκληματολογίας αναγόρευσε την κοινωνική αντίδραση σε
αποκλειστικό αντικείμενο μελέτης. Ξεκινώντας από την ιδέα ότι η απαγόρευση και η
ποινική τιμωρία δημιουργούν το έγκλημα ως έγκλημα, συμπεραίνουμε ότι η μόνη
πραγματικότητα που αξίζει να μελετηθεί είναι η κοινωνική αντίδραση. Στην
πραγματικότητα, είναι δύσκολο να υποστηρίξουμε ότι όλες οι πράξεις που ονομάζονται
εγκλήματα - συμπεριλαμβάνοντας τις " ληστείες", τους βιασμούς και τις ανθρωποκτονίες -
αποτελούν τα τυχαία προιόντα κατασταλτικών ιδιοτροπιών. Είναι πιο λογικό να
παραδεχτούμε ότι υπάρχουν δυο κοινωνικές μεταβλητές που πρέπει να προσέξουμε: το
έγκλημα και ο κοινωνικός έλεγχος. Πρέπει να μελετήσουμε τις διαλεκτικές τους σχέσεις.

4. Πρέπει να διακρίνουμε, ελέγχοντας τις μεταξύ τους σχέσεις, το έγκλημα, τον δράστη του και
τους κοινωνικούς ελέγχους.
Οι κοινωνικοί έλεγχοι προσαρμόζονται κάθε φορά στην καινούργια πραγματικότητα, στις
παλιές και "καινούργιες κάθε φορά", στις μορφές εγκληματικότητας που αναπτύσσονται
και στους "καινούργιους" τρόπους ελέγχου αυτής.