1. Andere Tijden
Andere tijden
in
de brede school
Praktische Adviezen over Nieuwe Schooltijden - november 2010

2. Andere tijden in de brede school
Inhoud
Samen over naar nieuwe tijden……………………………………………………………………………………………………… 3
Brede school en andere schooltijden: kansen en belemmeringen………………………………………………… 3
Leeswijzer………………………………………………………………………………………………………………………………… 4
1 Stappenplan……………………………………………………………………………………………………………………………… 5
1.1 Oriëntatie…………………………………………………………………………………………………………………………… 6
Hoe benut je de brede school in deze fase?…………………………………………………………………………… 6
1.2 Voorbereiding……………………………………………………………………………………………………………………… 7
Hoe benut je de brede school in deze fase?…………………………………………………………………………… 7
1.3 Invoering…………………………………………………………………………………………………………………………… 9
Hoe benut je de brede school in deze fase?…………………………………………………………………………… 9
2 Praktijkvoorbeelden………………………………………………………………………………………………………………… 10
2.1 Op weg naar een nieuw dagvenster…………………………………………………………………………………… 11
2.2 Talentontwikkeling als basis voor geïntegreerd kindcentrum………………………………………………… 13
2.3 Onderwijsvisie als basis voor andere schooltijden………………………………………………………………… 15
2.4 Met één team werken aan de Sterrenschool……………………………………………………………………… 17
2.5 De brede school als kindcentrum……………………………………………………………………………………… 19
3 Factsheet……………………………………………………………………………………………………………………………… 20
3.1 Brede scholen…………………………………………………………………………………………………………………… 20
3.2 Kinderopvang…………………………………………………………………………………………………………………… 23
4 Hoe verbind je andere tijden met brede scholen?……………………………………………………………………… 25
Geraadpleegde experts………………………………………………………………………………………………………………… 27
Documentatie……………………………………………………………………………………………………………………………… 27
Colofon
Deze uitgave is onderdeel van de serie Praktische Adviezen
over Nieuwe Schooltijden, uitgebracht door het Project
Andere Tijden in onderwijs en opvang.
Tekst:
Michiel van der Grinten,
Jessica van der Linden,
Andere Tijden in onderwijs en opvang
Een samenwerking van VOS/ABB, MOgroep Kinderopvang,
Oberon PO-Raad, Het Kinderopvangfonds en BOinK
Redactie: Anki Duin
Ontwerp en vormgeving: Afdeling Vormgeving, Assen
Fotografie omslag: Martine Sprangers Fotografie, Leiden
Met dank aan: Alle geïnterviewden
Copyright: alle rechten voorbehouden, november 2010
www.anderetijdeninonderwijsenopvang.nl
anderetijdeninonderwijsenopvang@xs4all.nl
Van deze uitgave is een PDF beschikbaar via de site www.anderetijdeninonderwijsenopvang.nl
2

3. Samen over naar
19.00 uur
17.00 uur
nieuwe tijden zorg
w er-
sp
nd
ijs
o
rt
r o
opva
kind
u
cultu
12.00 uur
ng
Steeds meer basisscholen1 oriënteren zich op mo- n de
ou
lzij
gelijkheden om hun schooltijden aan te passen.
rs
we
Bijvoorbeeld door in samenspraak met de kinder- buurt
opvang de eindtijden aan te passen aan die van 8.30 uur
de naschoolse opvang, aan het bioritme van kin-
7.00 uur
deren of aan werktijden van ouders. De aanleiding
daarvoor is vaak gelegen in de toenemende druk ma di wo do vr
op de tussenschoolse en naschoolse opvang. Met
Andere tijden in de brede school
de nieuwe schooltijden streeft men naar een beter
dagritme, naar een minder onrustige en versnip-
perde schooldag voor de kinderen en ouders en
naar een rijk en aantrekkelijk aanbod dat de ont- De kansen liggen voor het oprapen zou je zeggen.
wikkeling van kinderen stimuleert. Het loslaten van De brede school ontwikkeling die in 1995 is inge-
de traditionele schooldag reikt natuurlijk verder zet2 vormt op het eerste gezicht een goede voe-
dan alleen de schooltijden zelf. De impact ervan is dingsbodem voor de invoering van andere school-
voelbaar in de hele schoolorganisatie én bij de sa- tijden die vanaf 2008 in hoog tempo gestalte krijgt.
menwerkingspartners in de kinderopvang, welzijn, De rondgang door het land die wij ten behoeve van
sport, cultuur en zorg. In brede scholen is de sa- de totstandkoming van deze brochure uitvoerden,
menwerking tussen deze partijen inmiddels meer doet echter anders vermoeden.
dan een decennium oud. Vandaar dat het voor de
hand ligt om de invoering van andere schooltijden Beide zaken lijken moeilijk te combineren. Scholen
ook te verbinden met de ontwikkeling van brede en kinderopvangorganisaties die andere schooltij-
scholen, en vice versa. In deze brochure bieden we den (gaan) invoeren, verbinden dat niet – of in ieder
daar een leidraad voor. geval niet vanzelfsprekend – met de brede school
waar zij soms al sinds jaar en dag deel van uitma-
ken. In de praktijk blijkt dat op diverse belemmerin-
Brede school en andere schooltijden: gen te stuiten. Andere schooltijden worden veelal
kansen en belemmeringen op één locatie ingezet door een partnerschap van
Brede scholen, zoals die in Nederland de afgelo- één basisschool met één kinderopvangorganisatie.
pen tot stand zijn gekomen, lijken een uitstekend In brede scholen participeren niet zelden meerdere
startpunt te bieden voor de invoering van andere basisscholen en partners op wijkniveau.
schooltijden. Beide ontwikkelingen spelen zich af
op hetzelfde veld: afstemming en samenwerking Dat kan scholen onderling in een concurrentieposi-
tussen voorzieningen voor kinderen van 4-12 jaar tie brengen en hetzelfde geldt voor aanbieders van
en hun ouders. De spelers zijn grotendeels dezelf- buitenschoolse opvang. In veel brede scholen heeft
de en kennen elkaar: basisscholen, kinderopvang, een welzijnsinstelling het voortouw. Bij de invoe-
welzijnsorganisaties, sportaanbieders, culturele in- ring van andere schooltijden zijn zij in eerste in-
stellingen en zorgverleners. De doelen zijn comple- stantie echter zelden betrokken. Daar komt bij dat
mentair: kinderen optimale ontwikkelingskansen de relatie onderwijs-welzijn soms wat afstande-
geven met een aantrekkelijk dagprogramma en lijker van aard is dan de relatie onderwijs-opvang
ouders daarmee betere mogelijkheden bieden om die vereist is voor andere schooltijden. Ook kan er
werk en gezin te combineren. sprake zijn van concurrentie tussen het naschoolse
1
Volgens een inventarisatie van het project Andere Tijden bereiden meer dan 500 basisscholen een overgang naar
andere schooltijden voor. 50 scholen werken al met andere tijden (september, 2010).
2
Zie Brede scholen in Nederland – Jaarbericht 2009. Oberon.
3

4. activiteitenprogramma cq. de verlengde schooldag scholen die werken aan nieuwe tijden en gesprek-
enerzijds en het programma voor kinderen in de ken met schoolleiders, managers in de kinderop-
buitenschoolse opvang anderzijds. Ook de rol en vang en brede school coördinatoren. Daarnaast
betrokkenheid van de gemeente is bij brede scho- hebben we gebruik gemaakt van landelijke cijfers
len groter dan bij andere tijden en dat geldt zeker en gegevens over de ontwikkelingen in onderwijs
voor provincies. En dat heeft op zijn beurt weer im- en opvang.
pact op beleidsontwikkeling, bestuurlijk draagvlak,
geld- en subsidiestormen en onderwijshuisvesting- De brochure bestaat uit drie delen. Het stappen-
en accommodatiebeleid. plan geeft antwoord op de meest prangende vra-
gen, ingedeeld in drie categorieën: Hoe oriënteren
De verbinding van beide werelden blijkt dus nog we ons op andere tijden? Welke voorbereidingen
niet zo eenvoudig. Onder meer de volgende vragen moeten we treffen? Wat komt er allemaal kijken
zijn aan de orde: bij de invoering? En hoe kunnen we in elk van deze
• Met wie ga je over op andere tijden: één op één fasen gebruik maken van de verworvenheden van
of met alle brede school partners tegelijk? brede scholen? Tevens treft u een aantal praktijk-
• Hoe verhouden basisonderwijs, kinderopvang en voorbeelden aan. Er is in Nederland nog niet zoveel
welzijn zich tot elkaar? Wie trekt de kar? ervaring opgedaan met het invoeren van andere
• Hoe combineer je inhoudelijke en organisatori- schooltijden op brede scholen. Dat is tot nu toe een
sche motieven? kwestie van pionieren geweest en elke school heeft
• Hoe kun je het brede school programma open- dat weer anders aangepakt. Daarom is van deze
stellen voor kinderen uit de buitenschoolse voorbeelden veel te leren, niet in het minst van de
opvang? constateringen van betrokkenen over hoe het niet
• Hoe communiceer je met kinderen, ouders en moet, of wat zij de volgende keer anders zouden
personeel van de diverse instellingen? doen. Verder hebben we voor de belangstellenden
• Hoe combineer je gemeentebreed beleid met de enkele beschikbare cijfers op een rij gezet in een
ontwikkelingen op locatie? factsheet. We sluiten af met een samenvatting in
• Hoe kun je gescheiden geldstromen koppelen? de vorm van een aantal praktische adviezen.
• Hoe kun je gebruik maken van de in de wijk be-
schikbare schoolgebouwen en accommodaties?
Een belangrijke achterliggende vraag is die naar
het eindpunt van de ontwikkelingen, de stip op
de horizon. Blijven onderwijs en kinderopvang ge-
scheiden werelden of liggen integrale kindcentra in
het verschiet? En wat betekent dat voor de ove-
rige partners uit de welzijnssector, sport, cultuur
en zorg? Er zijn op die weg nog diverse hobbels
zichtbaar, waaronder verschillen in CAO, salarissen,
vakantieregelingen, arbeidsvoorwaarden en BTW
afdracht. Ook de voorschoolse sector is fors in be-
weging, onder meer op het vlak van harmonisatie
van peuterspeelzalen en kinderopvang, voor- en
vroegschoolse educatie en Centra voor Jeugd- en
Gezin. Het laatste woord is daar nog niet over ge-
zegd. Maar duidelijk is wel dat de vormgeving van
de sector evolueert in de richting van meer en ster-
ker samenhangende voorzieningen voor kinderen
van 0-12 jaar en hun ouders.
Leeswijzer
Deze brochure proberen we deze vragen van een
(voorlopig) antwoord te voorzien. Daarbij baseren
we ons op een rondgang langs een aantal brede
4

5. 1. Stappenplan
De invoering van andere schooltijden is een ver- We onderscheiden drie fasen: oriëntatie, voorberei-
nieuwing die in de eerste plaats ingrijpt op de or- ding en invoering. Van elke fase geven we aan hoe-
ganisatie van het onderwijs en de kinderopvang. lang die bij benadering duurt, welke acties vereist
Dat betekent dat de vragen die met de invoering zijn en welke kansen de brede school daarin biedt.
gepaard gaan vooral procesmatig van aard zijn: Omgekeerd geldt natuurlijk ook dat de invoering
van andere tijden heel goed één van de bouwste-
Hoe voer je andere tijden op je school in? nen van een nog te ontwikkelen brede school kan
Welke voorbereidingen gaan daar aan vooraf? vormen.
En hoe bouw je voort op datgene wat met de brede
school al tot stand is gebracht?
Oriëntatie Voorbereiding Invoering
• Zet je ambitie op een A4 • Zet het traject officieel in gang • Start met de nieuwe schooltijden
• Zoek je partners op • Maak afspraken met de kerngroep • Pak onverwachte zaken aan
• Formeer een kerngroep van school • Organiseer informatiebijeenkomsten • Evalueer tussentijds en stel bij waar nodig
en opvang • Peil behoeften en wensen • Voer tevredenheidsonderzoek uit
• Breng de startsituatie in kaart • Kies voor een van de schooltijdmodellen • Communiceer over de voortgang en
• Ga op werkbezoek • Werk dat model uit: organisatie, personeel, resultaten
• Formuleer een visie huisvesting en financiering • Voer aanpassingen door voor het
• Bepaal de communicatiestrategie • Organiseer de besluitvorming 2e schooljaar
• Stel een tijdpad op • Optie: voer een pilot uit
• Schrijf een kort startdocument • Maak plan van aanpak voor invoering
• Investeer continu in draagvlak
3-5 maanden 1 schooljaar 1 schooljaar
De brede school connectie De brede school connectie De brede school connectie
• Benut het brede school netwerk om je • Presenteer het andere tijden traject in • Agendeer andere tijden consequent in de
kerngroep op te zetten logische samenhang met de brede school brede school overlegstructuur
• Screen de brede school visie, doelen en • Kijk hoe het brede school programma • Combineer onderzoek en evaluaties
uitgangspunten op ankerpunten voor ingepast kan worden in het tijdenmodel • Houd de uitvoering en voortgang van het
andere tijden • Maak gebruik van de infrastructuur van brede school programma in het oog en
de brede school: stem wijzigingen af op de nieuwe tijden
• de samenwerkingsrelaties • Benut de ervaringen met de nieuwe
• personele inzet (o.a. combinatiefuncties) schooltijden voor het versterken van de
• multifunctioneel ruimtegebrek en mfa’s brede school, bijvoorbeeld op het vlak van
• de geldstromen integrale bedrijfsvoering of
• Benut de communicatiekanalen van de multifunctionele huisvesting
brede school richting ouders en externe
partners
5

6. 1.1 Oriëntatie daar medestanders voor te vinden, met hen een
kerngroep te formeren en het traject op te starten.
De oriëntatie op andere schooltijden begint vaak Goede communicatie is cruciaal voor het welslagen
met een eerste gedachtebepaling. Iemand komt van de operatie. Bepaal van tevoren welke doel-
met het idee aanzetten, soms naar aanleiding van groepen (ouders, personeel, buurtbewoners, kinde-
berichtgeving in de media, soms na opmerkingen ren, samenwerkingspartners) op welke momenten
van collega’s van andere scholen of instellingen, geïnformeerd moeten worden en welke informatie
ouders of derden. De motieven om na te gaan den- en boodschap daarbij moet worden uitgedragen.
ken over andere tijden kunnen van praktische aard
zijn (hoe regel ik de overblijf?) maar ook inhoude- Het is aan te raden de oriëntatiefase af te sluiten
lijk (hoe kunnen we kinderen een beter dagritme met een startdocument waarin visie en te onderne-
bieden?). In de oriëntatiefase gaat het er om de men stappen kernachtig zijn beschreven en van een
motieven en ambities kernachtig te verwoorden, tijdpad zijn voorzien.
Oriëntatie
• Zet je ambitie op een A4
• Zoek je partners op
• Formeer een kerngroep van school
en opvang
• Breng de startsituatie in kaart
• Ga op werkbezoek
• Formuleer een visie
• Bepaal de communicatiestrategie
• Stel een tijdpad op
• Schrijf een kort startdocument
3-5 maanden
De brede school connectie
• Benut het brede school netwerk om je kerngroep op te zetten
• Screen de brede school visie, doelen en uitgangspunten op ankerpunten voor andere tijden
Hoe benut je de brede school in deze fase? doelstellingen goede aanknopingspunten. De hui-
De brede school biedt een uitstekend platform voor dige generatie brede scholen heeft talentontwik-
de invoering van andere schooltijden. Veelal wer- keling hoog in het vaandel staan. Ook dagarrange-
ken school en kinderopvang in dat verband al sa- menten kunnen deel uitmaken van het profiel van
men en weten management en medewerkers elkaar brede scholen. Het ligt dan ook voor de hand om
snel te vinden. De organisatorische vormgeving van met de visie op nieuwe schooltijden daarop voort
andere tijden kan in die setting voortvarend samen te borduren. Organiseer gezamenlijk studiedagen
worden opgepakt. Ook voor de inhoudelijke vorm- en kom bij elkaar over de vloer: de kennismaking
geving, dat wil zeggen de visie bepaling, bieden de wordt verdiept, de kennis over elkaars werk en ex-
brede school visie en de daarvoor geformuleerde pertise verbreed.
6

7. 1.2 Voorbereiding Ook opvattingenvan het personeel en leerlingen
(bijvoorbeeld uit de bovenbouw) moeten worden
In de voorbereidingsfase wordt de invoering van meegenomen. Dat kan leiden tot aanpassingen van
andere schooltijden voorbereid. Deze fase is het het beoogde model. Tenslotte zal in ieder geval de
meest intensief. Het draait om keuzes maken, en- oudergeleding van de medezeggenschapsraad in-
thousiasmeren, draagvlak creëren, behoefteon- stemming moeten verlenen. Veranderen de werktij-
derzoek en besluitvorming. Informatievoorziening den van het personeel dan is hun instemming ook
door middel van bijeenkomsten en nieuwsbrie- vereist. Sommige scholen kiezen ervoor om in deze
ven voor ouders en personeel staat als eerste op periode een korte pilot uit te voeren waarin enkele
de rol. Vervolgens moet er een (voorlopige) keuze weken met het nieuwe model wordt proefgedraaid.
voor worden gemaakt. Wordt het een 7 tot 7 vari- Als de kogel door de kerk is, kan het model verder
ant, het bioritmemodel of kies je voor het 5-ge- worden uitgewerkt, inclusief een dag- en weekpro-
lijke dagenmodel (zie kader op pagina 8)? Ouders gramma, samenwerkingsafspraken, een formatie-
moeten daarover geraadpleegd worden, dat kan via plan, consequenties voor huisvesting en beheer en
een enquête of meer informeel via het persoonlijk een financieringsmodel. Een en ander kan worden
of via de e-mail inventariseren van opvattingen. vastgelegd in een plan van aanpak voor invoering.
Voorbereiding
Oriëntatie
• Zet het traject officieel in gang
• Maak afspraken met de kerngroep
• Organiseer informatiebijeenkomsten
• Peil behoeften en wensen
• Kies voor een van de schooltijdmodellen
• Werk dat model uit: organisatie, personeel,
huisvesting en financiering
• Organiseer de besluitvorming
• Optie: voer een pilot uit
• Maak plan van aanpak voor invoering
• Investeer continu in draagvlak
1 schooljaar
De brede school connectie
• Presenteer het andere tijden traject in logische samenhang met de brede school
• Kijk hoe het brede school programma ingepast kan worden in het tijdenmodel
• Maak gebruik van de infrastructuur van de brede school:
• de samenwerkingsrelaties
• personele inzet (o.a. combinatiefuncties)
• multifunctioneel ruimtegebrek en mfa’s
• de geldstromen
• Benut de communicatiekanalen van de brede school richting ouders en externe partners
Hoe benut je de brede school in deze fase? ma voor kinderen die in de opvang zitten met brede
De hierboven genoemde facetten van andere tijden, schoolactiviteiten. Maar die zijn veelal toegankelijk
namelijk het dag- en weekprogramma, organisatie voor alle kinderen van de school of zelfs de wijk.
van de samenwerking, personeelsbeleid, huisves- Dat vraagt oplossingen ten aanzien van capaciteit,
ting en financiën zijn ook voor brede scholen van personele inzet (o.a. combinatiefuncties) en finan-
wezenlijk belang. Maak dus gebruik van die infra- ciering. Ook de huisvesting behoeft aandacht. Meer
structuur en van de afspraken die in dat verband al kinderen brengen meer tijd door in gebouwen die
gemaakt zijn. Enkele zaken behoeven speciale aan- daar meestal niet op zijn gebouwd en ingericht.
dacht. Bij voorkeur combineer je het dagprogram- Waarschijnlijk zijn er grote en kleine aanpassingen
7

8. van ruimte en inrichting nodig. De combinatie van de invoering van andere tijden kan gebruik worden
onderwijs en opvang onder één dak in een mul- gemaakt van de communicatiekanalen en overleg-
tifunctionele accommodatie biedt vele voordelen. structuur van de brede school. Hanteer het motto
Maar gezamenlijk ruimtegebruik en langere ope- “Samen over naar nieuwe tijden” en zorg er voor
ningstijden hebben ook consequenties voor het dat alle partners betrokken zijn en de tijd krijgen
beheer en de exploitatie van gebouwen. Bespreek om op de nieuwe tijden te anticiperen, zowel de
die consequenties tijdig met de huisvestingsmen- (soms meerdere) basisscholen en de kinderopvang
sen van gemeente, schoolbestuur en/of woningcor- als de zorg- en welzijnsinstellingen, sportvereni-
poratie. Tenslotte, voor de communicatie rondom gingen en culturele instellingen.
Over de verschillende schooltijdenmodellen is al veel geschreven. Toch zetten we de drie belangrijkste hieronder nog even kort op een rij.
Tijdenmodel Karakteristieken
• Vijf identieke schooldagen
• Geen vrije woensdag- of vrijdagmiddag
Vijf gelijke
• Korte lunchpauze met leerkrachten in de klas (geen aparte overblijfvoorziening)
dagen model
• Naschoolse opvang sluit elke dag direct aan op de lessen
• Gaat verder dan het continurooster, dat vasthoudt aan begintijd en vrij woensdagmiddag
• Het leren volgt het bioritme van de kinderen.
• Extra lange middagpauze met sport, cultuur en andere activiteiten
Bioritme-model
• Leerkrachten gebruiken de lange middagpauze voor voorbereiding, vergadering, bijscholing
• Voor kinderen van werkende ouders is er na schooltijd opvang
• Aaneengesloten programma met afwisseling in blokken
• Het gehele jaar open, geen collectieve vakanties
7 tot 7-model
• Één aanspreekpunt voor ouders en kinderen
of
• Geïndividualiseerd onderwijs
integraal
• Eenduidig pedagogisch beleid
kindcentrum
• Één team van medewerkers van verschillende disciplines
• Concentratie van voorzieningen in één gebouw
• In principe een aanbod voor 0-12 jaar
8

9. 1.3 Invoering aan te wennen, houd rekening met kinderziektes
en eventuele benodigde aanpassingen. De eerder
In de laatste fase worden de nieuwe schooltij- geformeerde kerngroep kan de vinger aan de pols
den daadwerkelijk ingevoerd, meestal vanaf de blijven houden. Rond de kerst kan de eerste tus-
start van het nieuwe schooljaar. Het meeste werk sentijdse evaluatie met leerkrachten, ouders en kin-
is achter de rug, in het invoeringsjaar zal blijken deren plaatsvinden, rond mei de eindevaluatie. Dan
hoe het nieuwe tijdenmodel in de praktijk uitpakt. rest er nog voldoende tijd om de uitvoering voor
Geef kinderen, ouders en personeel de tijd om er het daaropvolgende schooljaar aan te scherpen.
Invoering
• Start met de nieuwe schooltijden
Voorbereiding
Oriëntatie
• Pak onverwachte zaken aan
• Evalueer tussentijds en stel bij waar nodig
• Voer tevredenheidsonderzoek uit
• Communiceer over de voortgang en resultaten
• Voer aanpassingen door voor het 2e schooljaar
1 schooljaar
De brede school connectie
• Agendeer andere tijden consequent in de brede school overlegstructuur
• Combineer onderzoek en evaluaties
• Houd de uitvoering en voortgang van het brede school programma in het oog en stem
wijzigingen af op de nieuwe tijden
• Benut de ervaringen met de nieuwe schooltijden voor het versterken van de brede school,
bijvoorbeeld op het vlak van integrale bedrijfsvoering of multifunctionele huisvesting
Hoe benut je de brede school in deze fase? zaak om omgevingsfactoren in het oog te houden.
In het invoeringsjaar komen de andere tijden en de Denk bijvoorbeeld aan het anticiperen op teruglo-
brede school echt met elkaar in aanraking. Ook in pende leerlingenaantallen in krimpgebieden of ver-
deze fase is het van belang dat de nieuwe tijden anderingen in de samenstelling van de bevolking
stevig zijn ingebed in de infrastructuur van de bre- in oude stadswijken. Omgekeerd kunnen de erva-
de school. De brede school is geen statisch geheel ringen met de nieuwe schooltijden benut worden
maar op vele fronten nog volop in ontwikkeling. om de brede school te versterken. Bijvoorbeeld als
De nieuwe schooltijden moeten daar consequent startpunt voor verdergaande integratie van de be-
in worden meegenomen. Bijvoorbeeld als het ac- drijfsvoering van onderwijs en opvang. Of om het
tiviteitenprogramma verder wordt uitgebouwd met gezamenlijk ruimtegebruik te bevorderen dan wel
nieuwe onderdelen (denk aan natuur en milieu, te anticiperen op de komst van nieuwe multifunc-
wetenschap techniek). Daarnaast blijft het ook tionele huisvesting.
9

10. 2. Praktijkvoorbeelden ten daar mee in het nieuwe schooljaar. Ook aanlei-
dingen en motieven lopen uiteen:
• voor- en tussenschoolse opvang zijn lastig te
realiseren door een tekort aan personeel
• versnippering en onrust in bestaand rooster
• aansluiten bij veranderende leerlingenpopulatie
Welke knelpunten en successen ervaren brede • extra aandacht voor talentontwikkeling van
scholen bij het implementeren van andere school- leerlingen
tijden? Een landelijke rondgang leverde de volgen- • aansluiten bij onderwijskundige visie
de ervaringen op:
• Op weg naar een nieuw dagvenster - De Spil Knelpunten oplossingen
(Heerenveen) De invoering van nieuwe tijden op brede scholen
• Talentontwikkeling als basis voor geïntegreerd stuit in de praktijk op een aantal knelpunten. Eén
kindcentrum - Toermalijn (Den Haag) daarvan betreft de bezwaren van ouders tegen ver-
• Onderwijsvisie als basis voor andere andering van schooltijden. Zij hebben hun weekin-
schooltijden - Jan Vermeer (Delft) deling vaak afgestemd op de oude schooltijden en
• Met één team werken aan de Sterrenschool - hechten onder meer waarde aan de vrije woens-
Sterrenschool (Apeldoorn) dagmiddag. Ook de afstemming van de begintijden
Daarnaast gaf Joop Vinck directeur van brede van naschoolse activiteiten van diverse organisa-
school La Belletsa – De Poort in Maastricht zijn ties kan een struikelblok vormen. Daarnaast is de
visie op de nieuwe tijden in de brede school. toegankelijkheid van brede school activiteiten voor
kinderen in de naschoolse opvang niet altijd gega-
Aanleidingen randeerd. Hieronder volgt een overzicht van de be-
De brede scholen verschillen onderling als het gaat langrijkste knelpunten en de oplossingen die men
om de fase waarin ze nu zitten: sommigen hebben daarvoor heeft aangewend. In de casussen komt
de andere schooltijden al ingevoerd, anderen star- een en ander uitgebreider aan de orde.
Knelpunten Oplossingen
• Behoeftepeiling houden onder ouders.
• Individuele gesprekken voeren met ouders over bezwaren.
Ouders hebben bezwaren tegen de invoering
• Informatieavond voor ouders over andere schooltijden.
van andere schooltijden.
• Een pilot: uitproberen van nieuwe schooltijden.
• Overgangsperiode : ouders voldoende tijd geven om hun weekindeling
aan te passen aan nieuwe schooltijden.
Weinig afstemming tussen buitenschoolse activiteiten
vanuit de brede school en naschoolse opvang. • Opzetten van een werkgroep dagarrangementen die een samenhangend
Brede schoolactiviteiten concurreren met activiteiten in de aanbod creëert van naschoolse opvang en brede schoolactiviteiten.
naschoolse opvang.
• Inzet van combinatiefuncties (onderwijsassistent /
Voor- en tussenschoolse opvang lastig te realiseren door pedagogisch medewerker) en opleiding van (toekomstige)
een tekort aan personeel. combinatiefunctionarissen.
10

11. 2.1 Op weg naar een nieuw dagvenster
Profiel De Spil (Heerenveen)
Locatie: Nieuwbouwwijk Skoatterwâld in Heerenveen. Multifunctionele accommodatie
van brede school De Spil is in schooljaar (2009/10) in gebruik genomen.
Deelnemende partijen: Basisschool de Burcht, Basisschool het Slingertouw, Kinderopvangorganisatie
Kinderwoud, Stichting Talant (organisatie voor mensen met een verstandelijke
beperking), Stichting zorgcentra Meriant,
Caleidoscoop (welzijnsorganisatie), gemeente Heerenveen.
Leerlingen: Op De Spil zitten nu in totaal zo’n 600 leerlingen, maar er is plek voor 780
leerlingen. Van deze 600 leerlingen maken dagelijks ongeveer 250 gebruik van
de tussenschoolse opvang en 220 van de naschoolse opvang.
Verbinding tussen brede school en andere schooltijden
De gemeente Heerenveen zet zich in voor een samenhangend en integraal stelsel van voorzieningen
voor jeugd en gezin in de wijk. Brede school-netwerken spelen hierbij een belangrijke rol als spil in de
wijk. Een van deze brede schoolnetwerken is De Spil. Deze brede school bevindt zich momenteel midden
in het proces om een continurooster met vijf gelijke dagen in te voeren. Niet alleen beide scholen zijn
hierbij betrokken, maar ook de kinderopvang neemt deel aan de werkgroep andere schooltijden.
Annemarie Elout is kwartiermaker brede school in Voor- en tussenschoolse opvang:
de gemeente Heerenveen en is verantwoordelijk lastig te realiseren
voor meerdere scholen, waaronder De Spil. Deze Een van de belangrijkste redenen om andere
brede school vormt een proeftuin voor andere bre- schooltijden in te voeren is volgens Elout dat het
de scholen in Heerenveen. steeds lastiger wordt om de tussenschoolse opvang
te realiseren. Er zijn simpelweg te weinig mensen
Vijf gelijke dagen (vrijwilligers) te vinden die deze vorm van opvang
Basisschool De Burcht start vanaf schooljaar 2010- draaiende kunnen houden. Dit probleem wordt al-
2011 met een nieuw rooster met vijf gelijke dagen. leen maar groter met de stijgende behoefte aan
Het Slingertouw is nog niet zo ver. Beide hebben opvang vanuit de onderbouw. Toch blijven er ook
eerst een behoeftepeiling gehouden onder ouders. met de invoering van het nieuwe rooster een aantal
De MR van het Slingertouw is nog niet akkoord met vrijwilligers en pedagogisch werkers van de Kinder-
de nieuwe schooltijden en met name ouders met opvang nodig om er voor te zorgen dat leerkrach-
kinderen in de bovenbouw hebben bezwaren tegen ten een half uur pauze kunnen houden.
het nieuwe rooster. Zij zien liever dat de woens- Op dit moment wordt nog wel gewerkt met vrij-
dagmiddag vrij blijft, omdat hun weekindeling is willigers, zij ontvangen een vrijwilligersvergoe-
afgestemd op de oude schooltijden. De school ziet ding.
meer voordelen in het vijf gelijke dagen model. Bij
ouders van nieuwe leerlingen spelen de bezwaren Meer tijd voor activiteiten
niet of veel minder. Zij zijn de tijden van de kinder- Een bijkomend voordeel van de nieuwe schooltijden
opvang gewend. is dat er in de naschoolse opvang meer tijd is om
Een mogelijk gevolg van de verschillende roosters een activiteitenprogramma aan te bieden. Binnen
binnen De Spil is dat er twee groepen binnen de de brede school worden allerlei activiteiten geor-
opvang ontstaan: één voor leerlingen die het regu- ganiseerd zoals culturele vorming door middel van
liere rooster volgen en één voor leerlingen die les ateliers, sportactiviteiten en toetsvaardigheidscur-
krijgen volgens het nieuwe rooster. sussen.
In eerste instantie waren er ook bij een groep ou-
ders van De Burcht bezwaren tegen de invoering
In het nieuwe rooster bestaat de schoolweek uit van het nieuwe rooster. Hierover zijn individuele
vijf gelijke schooldagen van 8.15/8.30 tot 14.15. gesprekken met ouders gevoerd. Dit heeft er voor
De leerlingen hebben een kortere lunchpauze on- gezorgd dat de bezwaren van ouders deels zijn
der toezicht van hun eigen leerkracht. weggenomen.
11

12. Daarnaast worden er ook activiteiten georgani- ties. Hierbij wordt een combinatie gezocht tussen
seerd door de kinderopvang. de functie als onderwijsassistent en pedagogisch
medewerker in de opvang. Op die manier creëer je
Tot voor kort was er weinig afstemming tussen deze volgens Elout voor pedagogisch medewerkers echt
activiteiten en die van de brede school. Inmiddels een leuke (volledige) baan.
is er, op initiatief van de kinderopvang, een werk-
groep dagarrangementen gestart met als doel een Geïntegreerde organisatie
passend aanbod van activiteiten te creëren voor de De invoering van andere schooltijden vraagt een
kinderen van de scholen, naschoolse opvang en de andere, meer geïntegreerde organisatie, waarbij
wijk. Samenwerking met de verschillende partijen er meer afstemming is tussen het onderwijs en de
is hierbij van groot belang. buitenschoolse opvang. Hierbij gaat het niet alleen
om de afstemming tussen schooltijden en de tij-
De brede schoolactiviteiten vinden grotendeels den van de buitenschoolse opvang, maar ook om
buiten schooltijd plaats, maar een aantal ook on- afstemming op het gebied van het pedagogisch
der schooltijd. Hierbij wordt gebruik gemaakt van beleid.
een drietrapsmodel:
Een van de oorspronkelijke aanbieders van na-
1. Bij culturele vorming vinden activiteiten
schoolse activiteiten, het centrum voor kunsten,
plaats onder schooltijd
is failliet gegaan. Toch worden er nog altijd cultu-
2. Deze activiteiten kunnen - wanneer kinderen
rele naschoolse activiteiten georganiseerd door
dit leuk vinden -na schooltijd worden voort
vakdocenten die voorheen voor het centrum voor
gezet binnen het naschoolse activiteitenaan
de kunsten werkten. De gemeente is bezig met de
bod in de vorm van ateliers.
ontwikkeling van een nieuw te vormen regionaal
3. Wanneer kinderen echt verder willen met een
centrum voor de kunsten ‘Ateliers Majeur’.
bepaald onderdeel, dan kunnen zij zich aan
sluiten bij het nieuw te vormen regionaal Op dit moment is er een gezamenlijke pedagogische
centrum voor de kunsten ‘Ateliers Majeur’. visie en in de toekomst wil men ook toe naar een
gezamenlijk kindvolgsysteem. Volgens Elout zorgen
Combinatiefuncties de andere schooltijden ervoor dat de partijen zich
Een oplossingen voor het tekort aan personeel meer bezig kunnen houden met hun eigen kernta-
voor de voor- en tussenschoolse opvang wordt met ken: het onderwijs richt zich meer op het cogni-
name gezocht in het inrichten van combinatiefunc- tieve vlak en de kinderopvang op het culturele vlak.
12

13. 2.2 Talentontwikkeling als basis voor geïntegreerd kindcentrum
Profiel Toermalijn (Den Haag)
Locatie: Basisschool Toermalijn is gevestigd aan de Beeklaan in Den Haag, min of meer
op de grens van de zand- en de veengronden. De school heeft een gemêleerd
voedingsgebied met huishoudens van diverse sociaal-economische status.
Basisschool Toermalijn valt onder het interconfessionele bestuur van de
Lucas Onderwijs Stichting.
Deelnemende partijen: Rooms-Katholieke basisschool Toermalijn, kinderopvangorganisatie 2Samen en
het Koorenhuis.
Leerlingen: Op de Toermalijn zitten nu in totaal zo’n 180 leerlingen, maar er is plek voor
250 leerlingen. Van deze 180 leerlingen maken dagelijks ongeveer 140
leerlingen gebruik van de tussenschoolse opvang en 80 van de naschoolse
opvang.
Verbinding tussen brede school en andere schooltijden
De gemeente Den Haag heeft in 2007 drie profielen voor de brede school vastgesteld waaronder het
leerkansenprofiel. Brede scholen met dit profiel verlengen de leer- en ontwikkeltijd van alle kinderen
met zes uur per week. In schooljaar 2009-2010 werkten tien scholen met het leerkansenprofiel, waar-
onder de Toermalijn. Deze school is sinds 2008 een TalentOntwikkelingsSchool (TOS). Vier dagen in de
week wordt een programma aangeboden tot 16.30. Tot nu toe is vooral het Koorenhuis betrokken bij de
TOS-activiteiten, maar er wordt samen met de kinderopvang bekeken hoe de kinderopvang meer betrok-
ken kan worden bij de school.
Gerard Paardekooper (directeur Toermalijn) en Wim In die extra uren is er naast extra aandacht voor
van Ogtrop (directeur 2Samen) worden beide ge- taalontwikkeling, ook aandacht voor sociale vaar-
dreven door de ambitie om talenten van kinderen digheden, burgerschap, sport en cultuur. Ook ICT/
optimaal te ontwikkelen. Hun visie op talentont- nieuwe media, techniekonderwijs en huiswerkbe-
wikkeling vormt de verbindende schakel tussen het geleiding kunnen hierin een plaats hebben. Activi-
onderwijs en de kinderopvang. Samen met hun me- teiten als sport en cultuur worden binnen de TOS
dewerkers zijn ze op zoek naar mogelijkheden om niet aangeboden als recreatie, maar zijn gericht op
hun krachten te bundelen. het versterken van de competenties van kinderen,
met name op het gebied van taal, sociaal-emoti-
Profileren onele ontwikkeling en sociale binding. Tot nu toe
De Toermalijn wil zich profileren met talentontwik- zijn de TOS-activiteiten alleen voor groep 3 t/m 8,
keling en op die manier een grote groep ouders en maar in de komende jaren worden deze activitei-
kinderen aanspreken. Sinds 2008 is de Toermalijn ten naar verwachting uitgebreid naar de kleuter-
een TalentOntwikkelingsSchool (TOS). Met behulp groepen. Hierbij wordt gewerkt vanuit het idee dat
van gemeentelijke subsidie is een verlenging van de kinderen in de middenbouw kennismaken met al-
leer- en ontwikkeltijd van 6 uur voor alle kinderen lerlei thema’s en in de bovenbouw daadwerkelijk
van de school gerealiseerd. hun talenten kunnen ontwikkelen op één van deze
thema’s.
De schoolweek voor groep 3 t/m 8 bestaat uit
vier gelijke schooldagen van 8.30 tot 16.30. Op
woensdagmiddag zijn de kinderen vrij. Tussen de
middag hebben kinderen één uur pauze onder
toezicht van de docent en enkele vrijwilligers.
Tot 2014 is de school verzekerd van budget voor
de TOS-activiteiten vanuit de gemeentebegroting.
13

14. Kinderopvang Geïntegreerd
De rol van de kinderopvang bij de TalentOntwik- In de toekomst vinden Paardekooper en Van Ogtrop
kelingsSchool is momenteel nog beperkt. Het TOS- een geïntegreerd kindcentrum wenselijk:
aanbod op de Toermalijn concurreert nu bovendien • waarin onderwijs en opvang wordt aangeboden
met het aanbod aan naschoolse opvang. door één team;
• waarbij gewerkt wordt vanuit één pedagogische
Op de Toermalijn worden ieder schooljaar vier visie;
blokken met TOS-activiteiten aangeboden van • waarbij wordt gewerkt met een continurooster
elk tien weken. Kinderen kiezen zelf welke ac- en een dagvenster van 8.30 tot 18.00.
tiviteiten zij in die blokken gaan doen. De TOS-
activiteiten zijn: De weg daar naar toe kent nog een aantal obsta-
• muziek kels. Er zijn nu nog te veel gescheiden en tijdelijke
• techniek budgetten voor onderwijs en opvang. Rijksbeleid
• beeldende vorming en gemeentebeleid spelen een bepalende rol in het
• sport scheppen van mogelijkheden voor het integreren
• dans van onderwijs en opvang. Niet alleen door middel
• theater van (bij voorkeur structurele) financiering, maar
Deze activiteiten worden begeleid door vakleer- ook door de gemeenschappelijkheid van onderwijs
krachten. Op maandag en vrijdag worden deze en opvang als uitgangspunt te nemen voor lokaal
activiteiten door de dag heen aangeboden. en landelijk beleid.
Stap voor stap
Het streven is om in de toekomst een sluitend aan- Paardekooper en Van Ogtrop zien de toekomst
bod van onderwijs en opvang te realiseren. Com- vol vertrouwen tegemoet, maar zien tegelijkertijd
binatie van TOS-activiteiten met buitenschoolse in dat er nog veel stappen gezet moeten worden.
opvang ligt dan voor de hand. Ook in personele zin Zo willen ze in ieder geval de komende jaren in-
zijn er verbindingen mogelijk. Bijvoorbeeld door vesteren in het beter leren van elkaar en het meer
medewerkers van 2Samen op hbo-niveau op te lei- naar elkaar toegroeien. Daarnaast vinden beide het
den met het oog op gecombineerde inzet als peda- belangrijk om anderen mee te nemen in hun visie.
gogisch medewerker in de kinderopvang en onder- Communicatie met leerkrachten, pedagogisch me-
wijsassistent in het onderwijs. dewerkers en ouders is daarbij van groot belang.
14

15. 2.3 Onderwijsvisie als basis voor andere schooltijden
Profiel Jan Vermeer (Delft)
Locatie: In het centrum van Delft bevindt zich openbare Montessorischool Jan Vermeer.
Deze school heeft twee locaties: locatie Raam en locatie Maria Duystlaan.
Deelnemende partijen: Openbare Montessorischool Jan Vermeer en kinderopvangorganisatie Stichting
de Lange Keizer. Beide partijen zitten inmiddels al 6 jaar in het zelfde gebouw.
Leerlingen: Op de Jan Vermeer zitten in totaal zo’n 350 leerlingen. Deze maken bijna
allemaal gebruik van de tussenschoolse opvang en iets meer dan de helft gaat
naar de naschoolse opvang.
Verbinding tussen brede school en andere schooltijden
Brede scholen zijn geen nieuw verschijnsel binnen de gemeente Delft. In elke wijk is inmiddels een brede
school te vinden. Een van die scholen is Jan Vermeer. De Jan Vermeer wil graag een rooster met vijf ge-
lijke dagen invoeren in schooljaar 2010-2011. In 2010 is dit voorbereid met behulp van een pilot. Hierbij
waren zowel de basisschool als de kinderopvang betrokken.
Willemien Bekema, Anneloes van de Graaff (direc- Voorbereiding
tie Jan Vermeer), Marja de Lange en Irma Keizer Als voorbereiding op de invoering van het continu-
(directie Stichting de Lange Keizer) willen graag rooster zijn de Jan Vermeer en de Lange Keizer al-
starten met een continurooster van vijf gelijke lereerst op bezoek geweest bij de Dominicusschool
dagen. Zij zien verschillende voordelen van zo’n in Rotterdam. Deze school werkt sinds schooljaar
nieuw rooster. 2009-2010 met een vijf gelijke dagenmodel en
diende daarmee als praktijkvoorbeeld.
Onderwijskundige visie
De redenen om voor andere schooltijden te kiezen
zijn niet alleen onderwijskundig, maar ook prak- Huidige tijdpad
tisch van aard. De onderwijskundige reden om voor • Bezoek aan de Dominicusschool in Rotterdam
andere schooltijden te kiezen hangt samen met het (januari/februari)
montessorionderwijs op de Jan Vermeer. Dit on- • MR vergadering over continurooster (januari)
derwijs gaat namelijk uit van een werkcurve met • Gesprek met klankbordgroep ouders (februari)
verschillende werk en rustmomenten die flexibel • Informatieavonden voor ouders (februari)
worden ingedeeld en aansluiten bij de behoefte van • Pilot met continurooster (maart)
de klas. Door de invoering van een continurooster • Evaluatie met team, kinderpanel, de Lange
wordt het voor de leerkracht mogelijk om zelf het Keizer en ouders (maart)
rustmoment (pauze) te bepalen dat past bij de klas. • Evaluatieavond met ouders (maart)
• MR vergadering besluit nemen over continu-
Een schooldag binnen het continurooster ziet er rooster (april)
als volgt uit:
• Werkperiode voor kinderen van 8.30 tot 11.30. Vervolgens is er in maart gedurende twee weken
Kinderen kunnen op een zelfgekozen moment een pilot met vijf gelijke schooldagen gehouden.
(rond 10.00) een tussendoortje eten of drinken. Voorafgaand aan deze pilot zijn er twee informa-
• Rond 11.30: 15 minuten eten en een half uur tieavonden geweest, waarin ouders informatie kre-
buitenspelen met de eigen leerkracht gen over de pilot en er de mogelijkheid was om
• Werkperiode voor kinderen van 12.00 tot 13.30 vragen te stellen.
Een meer praktische reden om voor het continu- Pilotevaluatie
rooster te kiezen is het lastig kunnen realiseren van Uit de evaluatie blijkt dat de pilot een succes is:
de tussenschoolse opvang. Er zijn geen vrijwilligers zowel het team van de kinderopvang als de school
te vinden die één uur per dag willen werken. Verder en de kinderen zijn positief. Volgens de Jan Vermeer
zorgt een continurooster voor een betere spreiding zijn er ook de leerkrachten ‘om gegaan’ door de pi-
van leerlingen in de opvang over de schoolweek. lot. Voor de pilot zag de helft van de docenten an-
15

16. dere schooltijden niet zitten. Door de pilot zagen ze maken. De Jan Vermeer en de Lange Keizer willen
in dat het nieuwe rooster goed werkt: de flexibele in de toekomst wel een gezamenlijk naschools aan-
pauzes zijn goed te realiseren en de kinderen zijn bod op het gebied van sport en cultuur aanbieden,
rustiger doordat er minder wisselingen zijn. Naast maar hier zijn op dit moment nog geen concrete
het team staat ook de MR achter het nieuwe roos- plannen voor. De kinderopvang ziet met de komst
ter. De Jan Vermeer ziet de inzet van de MR voor van een continurooster mogelijkheden om het acti-
andere schooltijden als een pre voor het proces. Er viteitenaanbod uit te breiden. Simpelweg omdat er
volgt nog een ouderraadpleging onder ouders over meer tijd voor activiteiten is. De Lange Keizer heeft
de keuze voor een continurooster. De uitkomsten vanuit eigen middelen al mensen aangetrokken die
hiervan worden door de MR meegenomen in de be- sportactiviteiten aanbieden.
sluitvorming, maar uiteindelijk zal de MR beslissen
voor welk rooster wordt gekozen. De school en de kinderopvang zouden het pret-
tiger vinden als de naschoolse activiteiten die
De twee opties voor het weekrooster zijn: door de gemeente worden aangeboden beter
1. ijf gelijke dagen met elke dag een half uur
v aansluiten bij de nieuwe schooltijden. Een betere
pauze aansluiting zou ook kunnen helpen om de laatste
2. vier gelijke dagen met de woensdagmiddag vrij groep twijfelende ouders over de streep te trek-
en elke dag een kwartier pauze. ken.
Randvoorwaarden Vanuit de gemeente is er wel subsidie voor dagar-
De informatieavonden hebben bij een aantal ouders rangementen, maar dit geld is bedoeld voor het
de weerstand tegen andere schooltijden kunnen aanstellen van een dagarrangementencoördinator
wegnemen. Toch is er nog altijd een kleine groep en niet voor naschoolse activiteiten. Vooralsnog is
ouders die er (nu nog) niets in ziet. Deze ouders er dus nog geen verbinding gelegd tussen de nieu-
vinden dat de school vooruitloopt op de muziek we schooltijden op de Jan Vermeer en het Delftse
en willen dat de randvoorwaarden geregeld zijn Brede School aanbod. In de toekomst ligt het ech-
voordat de nieuwe schooltijden worden ingevoerd. ter wel degelijk voor de hand om de activiteiten na
Onder randvoorwaarden verstaan zij het aansluiten schooltijd voor alle kinderen open te stellen en dus
van naschoolse activiteiten op de schooltijden. het activiteitenaanbod van de brede school en BSO
te integreren. In de toekomst ligt het echter wel
Verbinding met de brede school degelijk voor de hand om de activiteiten na school-
Zowel vanuit de Lange Keizer als vanuit de ge- tijd voor alle kinderen open te stellen en dus het
meente worden naschoolse activiteiten aangebo- activiteitenaanbod van de brede school en BSO te
den. Deze activiteiten staan los van elkaar: kinderen integreren.
van de kinderopvang kunnen hier geen gebruik van
Wat zouden ze de volgende keer anders doen?
Als ze opnieuw zouden mogen beginnen dan ziet het ideale tijdpad voor de invoering van andere school-
tijden er volgens de Jan Vermeer en de Lange Keizer als volgt uit:
• Voor de zomervakantie het team en de MR informeren over de plannen voor een nieuw lesrooster.
• Na de zomervakantie ouders informeren over de plannen voor een nieuw lesrooster. Bij het informeren
van de ouders is het belangrijk om ze te informeren over de inhoudelijke kant van nieuwe tijden
(redenen om voor het continurooster te kiezen en de gevolgen ervan voor de inhoud van het onderwijs)
en de praktische kant (dagindeling).
• Voor de kerstvakantie bezoek aan een school die al werkt met andere schooltijden.
• Eind februari een pilot met het nieuwe lesrooster.
• Na de pilot een evaluatie onder leerlingen (leerlingpanel), ouders (enquête) en leerkrachten (enquête).
• Besluitvorming op basis van uitkomsten panel. MR maakt uiteindelijk de beslissing.
16

17. 2.4 Met één team werken aan de Sterrenschool
Profiel Sterrenschool (Apeldoorn)
Locatie: Sterrenschool Apeldoorn komt in Apeldoorn Noord aan de Buijs Ballotstraat 62.
Deelnemende partijen: Leerplein055 en Kinderopvang OOK (kinderdagverblijven, BSO en
peuterspeelzaalwerk). Medewerkers van beide partijen vormen binnen de
Sterrenschool één team onder leiding van één managementteam.
Leerlingen: Op de Sterrenschool zitten in totaal zo’n 74 leerlingen, maar de school wil door
groeien naar ongeveer 250 leerlingen. Van de huidige 74 leerlingen maken bijna
alle leerlingen gebruik van de tussenschoolse opvang en 20 van de naschoolse
opvang.
Verbinding tussen brede school en andere schooltijden
Sterrenschool Apeldoorn is op 16 augustus 2010 van start gegaan. In de Sterrenschool gaan onderwijs
(basisschool Comenius) en kinderopvang (OOK) hand in hand. De school is het hele jaar open en werkt
met een continurooster. Ouders kunnen kiezen uit een vier- of vijfdaagse schoolweek met 4 snipperda-
gen en de mogelijkheid om vakanties zelf in te plannen. De Sterrenschool ligt in de wijk Kerschoten en
beide partijen maken ook deel uit van de brede school Kerschoten. In dit samenwerkingsverband partici-
peren meerdere basisscholen en kinderopvangaanbieders. Welzijnsinstelling Wisselwerk trekt de kar. De
brede school en de Sterrenschool opereren nu nog min of meer los van elkaar, maar het streven is om de
programma’s en activiteiten in de toekomst te gaan combineren.
Hans van der Most (manager onderwijs) en Henny grenzen, zelf worden gekozen. Daarnaast kunnen
Booy (manager kinderopvang) zijn sinds 16 augus- ouders kiezen uit een vier- of vijfdaagse school-
tus 2010 samen verantwoordelijk voor de eerste week.
Sterrenschool in Nederland. Bij een vierdaagse schoolweek is de vrijdag de vrije
dag. In de toekomst worden de schooltijden wel-
Het Sterrenschoolconcept gaat uit van de vol-
licht nog flexibeler, maar de school wil dit stap voor
gende vijf sterren:
stap doen. “In het begin wordt vooral goed gemo-
1. De school is het hele jaar open
nitord en bekeken waar behoefte aan is. Vervolgens
2. Een klimaat voor alle kinderen
kan er steeds een stapje bij”. Ondanks dat deze wij-
3. Maatwerk voor ieder kind
ziging van schooltijden heel wat voeten in de aarde
4. Uitblinken in rekenen, taal en lezen
heeft gehad, zijn zowel de huidige ouders als de
5. Binding met de buurt
MR akkoord gegaan.
Veranderende populatie Alle leerkrachten en onderwijsassistenten van
Drie jaar geleden merkten ze op de school in de Leerplein055 die volledig achter het concept
Buijs Ballotstraat dat de leerlingpopulatie veran- staan, hebben dat aan kunnen geven, vervolgens
derde door een verschuiving van de samenstelling is daar een selectie op toegepast. Bij de Kinder-
van de bewoners in de wijk. Tijd om eens na te den- opvang OOK is een soortgelijke procedure ge-
ken over de toekomst van de school, tijd voor een volgd. Ook zij hebben de medewerkers bewust
nieuw concept: hoe vorm je een afspiegeling van laten kiezen voor het concept.
de wijk en zorg je dat het leerlingenaantal groeit?
Welke onderwijskundige visie kies je hierbij en wat Nauwe samenwerking
speelt er allemaal op het gebied van onderwijs en Volgens Van der Most en Booy is het unieke van
vrije tijd? Dat nieuwe concept is de Sterrenschool deze Sterrenschool dat er vanaf augustus sprake is
geworden. van één team en één managementteam.
Aan de vorming van dit team is in 2010 hard ge-
Het hele jaar open werkt. Er zijn vele gesprekken en vergaderingen
De Sterrenschool is het hele jaar open van 7.00 geweest en er is, uniek in Nederland, gezamenlijk
tot 19.00: vakanties en vrije dagen kunnen, binnen scholing gevolgd. Een deel van de medewerkers van
17

18. de Sterrenschool zal combinatiefuncties krijgen Toekomst
waarbij de onderwijsassistent, naast haar onder- Zowel van der Most als Booy zien de toekomst po-
wijstaak, ook de voor- en tussenschoolse opvang sitief in. Er zijn nog wel een aantal ontwikkelings-
aanbiedt of werkt in de naschoolse opvang. punten voor de toekomst, zoals het meer betrekken
van het kinderdagverblijf en de peuterspeelzaal bij
Combinatie Sterrenschool / brede school de Sterrenschool.
Basisschool Comenius en OOK vormen niet alleen Deze zitten nu in een ander gebouw. Het is de be-
een Sterrenschool, maar maken ook deel uit van de doeling dat er een doorgaande lijn vanuit het kin-
brede school Kerschoten. Deze samenwerking zal derdagverblijf naar de Sterrenschool komt. Daar-
naast de Sterrenschool blijven bestaan. naast wil de Sterrenschool uiteindelijk ook toe naar
één registratiesysteem en kindvolgsysteem voor de
De grootste partijen binnen de kinderopvang en de school. Die doorgaande lijn is
brede school Kerschoten zijn: volgens Van der Most en Booy de kracht van de
• basisschool Comenius; Sterrenschool.
• basisschool De Rank (PCBO)
• OOK (kinderopvang en peuterspeelzaal)
• Wisselwerk (welzijn) Ouders kunnen kiezen uit de volgende
schoolpaketten:
• vijfdaagse schoolweek: schooldag begint om
Er zullen faciliteiten komen die alleen voor kinderen
8.30 en eindigt om 14.15
van de Sterrenschool zijn, zoals de peuter/kleuter-
• vierdaagse schoolweek: schooldag begint om
groep, zwemles en een warme maaltijd. Daarnaast
8.30 en eindigt om 15.30.
blijven de activiteiten van de brede school bestaan
• De vrije dag is de vrijdag.
waaraan kinderen van de Sterrenschool en de bui-
Bij deze arrangementen worden vakanties en
tenschoolse opvang kunnen deelnemen. Van der
vrije dagen in overleg vastgesteld.
Most en Booy zien het als een belangrijk ontwik-
• standaardpakket: 5 daagse schoolweek met
kelpunt om de brede schoolactiviteiten en Sterren-
vakanties volgens het gemeentelijke rooster
schoolactiviteiten meer met elkaar te combineren.
Bij alle pakketten kunnen ouders vier snipper-
Hierover willen zij een open gesprek voeren met de
dagen flexibel inplannen.
andere partners binnen de brede school.
18

19. 2.5 De brede school als kindcentrum
Joop Vinck is directeur van basisschool De Poort Samenwerking
en manager van brede school La Belletsa in Maas- “Een intensieve samenwerking tussen partners bin-
tricht. Hij heeft een heldere visie op de toekomst nen de brede school onder één regisseur is mijns
van de brede school en de rol van andere school- inziens dé oplossing. Dat betekent korte routes,
tijden daarin. We geven die visie hier in zijn eigen korte lijnen en veilig samenspel van de samenwer-
woorden weer. kingspartners. Gesubsidieerde instellingen voor de
jeugd moeten niet vanuit instellingsgericht denken
Totaalpakket werken, maar vanuit de vraag hoe ze hun aanbod in
“Ouders kiezen niet meer voor een school, maar de nieuwe centra on the spot kunnen laten landen.
voor een totaalpakket. Dat totaalpakket maakt het Hierdoor krijgen meer kinderen kansen op culturele
mogelijk op één locatie je kind te brengen en dat impulsen, kansen die bepaalde bevolkingsgroepen
aan het einde van je werkdag op die locatie weer door emotionele, culturele en letterlijke afstand
op te halen. Je draagt het kind aan één hand over nu niet krijgen of hebben. Het maakt niet uit of
en weet dat de professionals (ieder vanuit een an- onderwijs of kinderopvang regisseert, als de regie
dere core-bussiness) vanuit een agogische manier maar vanuit kwaliteit gebeurt en laat dat vooral op
van werken met je kind aan de slag zijn. Hierbij locaties bepaald worden.”
gaan educatie, verzorging en opvang hand in hand.
Een brede school als kindcentrum. Waar ook op Kansen voor kinderen
voeding en lichamelijk welzijn wordt gestuurd en “We doen dit in het belang van het kind en zorgen
waar kansen liggen voor emotioneel evenwicht. daarmee ook voor de mogelijkheid om te voorko-
Een brede school die samen met aanbieders van men dat kinderen na school op straat rondhangen.
sport en cultuur een afgestemd aanbod biedt. Als
die brede school dat goed uitzet met aanbieders, Bind kinderen aan het nieuw te vormen instituut
dan hoeven ouders hun kinderen aansluitend of in en sluit aan bij wat kinderen nodig hebben. An-
het weekend niet meer naar allerlei aparte sport- dere schooltijden in de brede school hebben een
en cultuuractiviteiten te brengen, want dat is mede kans van slagen en zullen een enorme positieve
onderdeel van het profiel van die brede school. Dat impuls aan onze samenleving geven, omdat ouders
zou pas rust brengen bij kinderen in de wetenschap weer met een gerust hart kunnen participeren in
dat wanneer je thuis komt je ook echt vrije tijd hebt de maatschappij en de economie op gang houden.
om op straat met je vriendjes te spelen en tijd te
hebben voor je hobby’s thuis. Ook bij ouders haal Tegelijkertijd hebben kinderen een plek waar op de
je stress weg, want je kunt op je gemak weer tijd juiste wijze aandacht is voor wat ze nodig hebben:
besteden aan je kinderen. Nu staat die boog vaak een plek waar je je thuis mag voelen en waar tijd
continu gespannen.” en aandacht voor je is.”
Profiel La Belletsa – De Poort
Basisschool De Poort vormt het kloppend hart van de brede school La Bellettsa in de Maastrichtse wijk
Heugemerveld. Sinds de oplevering in 2002 maken diverse partijen gebruik van ’la Bellettsa’. In het pand
is het wijkinformatiecentrum gevestigd, hier vindt schoolmaatschappelijk werk, ouder- en tienerwerk
plaats en verder wordt de multifunctionele accommodatie gebruikt door buurtverenigingen. Dit varieert
van sportactiviteiten in de gymzaal tot bijeenkomsten van de carnavalsvereniging. La Bellettsa is hier-
mee een centrale ontmoetingsplek in de wijk voor verschillende generaties, van kinderen tot hun ouders
en senioren en van ’s ochtends vroeg tot in de kleine uurtjes. Het schoolbestuur spreekt liever van een
magneetschool dan van een brede school, omdat dit volgens hen het type school goed typeert. De term
‘magneetschool’ wil zeggen dat de partners elkaar aanvullen en versterken.
19

20. 3. Factsheet
1500
1200
1000
500
250
De ontwikkeling van brede scholen is medio jaren 0
negentig in Nederland op gang gekomen. 2001 2003 2005 2007 2009
Inmiddels wordt de brede school in het primair on-
derwijs in vrijwel elke gemeenten ingevoerd en tot een basisvoorziening in wijken en gemeenten.
kan het concept ook in het voortgezet onderwijs
op veel bijval rekenen. Tegelijkertijd staan nieuwe Doelstellingen
tijden voor onderwijs en opvang momenteel volop Brede scholen hebben ieder zo hun eigen doelstel-
in de belangstelling. Veel scholen en organisaties lingen. Door de jaren heen zien we echter steeds de
voor kinderopvang zijn in gesprek over een samen- volgende drie doelstellingen voor de brede school
hangend dagarrangement én verdergaande sa- terugkeren:
menwerking en gezamenlijke bedrijfsvoering. Een • ontwikkelingskansen bieden voor kinderen
in het oog springend speerpunt in dat verband is • doorgaande lijn
het voornemen om de traditionele schooltijden los • samenwerking versterken/verbeteren
te laten en begin- en eindtijden van onderwijs en Ook in 2009 zien we dat het bieden van ontwik-
opvang beter op elkaar af te stemmen. Hieronder kelingskansen voor kinderen een belangrijk doel is-
volgt een korte beschrijving van de twee speelvel- voor brede scholen. Dit zien we ook terug in de bre-
den: brede scholen en kinderopvang. de schoolprofielen. Het kansenprofiel heeft lang op
nummer één gestaan. Maar daar is verandering in
gekomen. Tweederde van de huidige brede scholen
3.1 Brede scholen opereert in de eerste plaats vanuit een verrijkings-
profiel. Brede scholen zijn zich daarmee meer op
Basisvoorziening een grote groep leerlingen gaan richten in plaats
De brede school is niet meer weg te denken uit de van op een specifieke groep.
Nederlandse samenleving. In 2001 waren er nog
maar 250 brede scholen. Inmiddels is dit aantal ge- Brede schoolprofielen
stegen naar 1200 brede scholen in 2009. Op basis Talentontwikkeling wordt volgens lector integraal
van deze cijfers heeft het ministerie van OCW als jeugdbeleid Jeannette Doornenbal steeds belang-
doel gesteld dat er 1500 brede scholen zijn in 2011. rijker om tegemoet te komen aan de veranderende
Brede scholen zijn overal in Nederland te vinden: in eisen vanuit een intensieve kennissamenleving2.
alle provincies, in vrijwel alle grote, middelgrote en Als gevolg hiervan moeten de prestaties van alle
kleine steden en als het gaat om brede scholen in kinderen omhoog. Deze prestaties kunnen volgens
het basisonderwijs ook in het overgrote deel van de Doornenbal verhoogd worden door meer én be-
dorpen1. De brede school ontwikkelt zich daarmee tere leertijd en extra activiteiten in de zomer en
Profiel 2007 2009
De brede school is gericht op talentontwikkeling bij alle leerlingen met een breed aanbod
Verrijkingsprofiel 2 1
aan sportieve, sociale en culturele activiteiten
De brede school is gericht op versterking van de wijk met aanbod voor kinderen, ouders én
Wijkprofiel 3 2
overige buurtbewoners
De brede school is gericht op het scheppen van kansen en het voorkomen en
Kansenprofiel 1 3
bestrijden van onderwijsachterstanden
De brede school is gericht op het bieden van sluitende arrangementen van onderwijs en
Opvangprofiel 5 4
opvang voor werkende ouders
De brede school is gericht op verbreding en verbetering van de zorg voor
Zorgprofiel 4 5
kinderen met problemen
20

21. na schooltijd. De brede school kan hierin een rol noodzakelijk. Op die manier zijn werkende ouders
spelen door verdiepende activiteiten aan te bieden minder gebonden aan de bestaande schooltijden.
voor kinderen die achterlopen en verbredende acti- De brede school wordt gezien als de plek waar deze
viteiten voor kinderen die het aankunnen. nieuwe schooltijden goed tot hun recht kunnen
komen. In de brede school werken verschillende
Opvang en onderwijs in de brede school partijen (zie kader) vaak al samen en ze zijn zelfs
De overheid wil het voor ouders makkelijker maken regelmatig in hetzelfde gebouw gehuisvest. Ze
om werk en zorg te combineren. Sluitende dagar- hebben daarmee de faciliteiten om tijden op elkaar
rangementen (zie kader) waarin voor-, tussen-, en af te stemmen en een sluitend dagarrangement
naschoolse opvang, onderwijs en vrijetijdsactivi- aan te bieden.
teiten met elkaar worden verbonden, zijn daarbij
Dagarrangementen binnen de brede school (2009)
9% dagarrangement gedurende Een derde van de brede scholen
schoolweken biedt dagarrangementen aan.
32% Bij 80% van deze dag-
59% dagarrangement gedurende
arrangementen sluiten alle
schoolweken en vakantieweken
activiteiten wat betreft tijd
op elkaar aan.
geen dagarrangement
Soorten opvang in de brede school (2009)
Tieneropvang 6%
(Zomer)vakantieopvang 32% Lang niet alle brede scholen bieden
Weekendschool 6% dagarrangementen, maar een
Naschoolse activiteiten 81% behoorlijk deel van de brede
scholen biedt wel meerdere vormen
Naschoolse opvang/BSO 78%
van opvang. Op het grootste deel
Tussenschoolse opvang (overblijven) 87% van de brede scholen worden in
Opvang voor schooltijd (voor 8.30) 58% elk geval tussenschoolse opvang,
Voorschool 2-4 38% naschoolse opvang en naschoolse
Opvang 0-4: peuterspeelzaal 75% activiteiten aangeboden.
Opvang 0-4 j: kinderopvang 46%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Actief betrokken partners binnen de brede school volgens het PO (2009)
Basisschool 97%
Peuterspeelzaal 69%
De school is de spil van de brede
Kinderopvang 67% school. De belangrijkste partners
58% zijn de peuterspeelzaal,
Welzijnswerk
kinderopvang, welzijnsinstellingen,
Sportvereniging 58% sportverenigingen,
Voorschool (VVE) 56% voorschool, gemeente
en bibliotheek.
Gemeente 53%
Bibliotheek 51%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
21

22. Samenwerking tussen verschillende partners is een wil zeggen dat de partijen elkaar kennen, expertise
belangrijk kenmerk van de brede school. Maar lang uitwisselen, activiteiten op elkaar afstemmen en
niet altijd vanzelfsprekend. Op de helft van de bre- elkaars ruimten gebruiken.
de scholen wordt face-to-face samengewerkt. Dat
Samenwerkingsvormen binnen de brede school (2009)
De organisaties hebben geen zicht op elkaar, er is geen of
Back to back minimale samenwerking en ruimten worden niet gedeeld
of multifunctioneel gebruikt. 1% 9%
50%
De organisaties hebben een open houding naar elkaar. Ze kennen 43%
Face to face elkaars expertise, stemmen hun werkzaamheden op elkaar af en
enkele ruimten worden multifunctioneel gebruikt.
Het geheel is meer dan de som der delen. Er is sprake van
Back to back
synergie en door nauw samen te werken kunnen de organisaties
Hand in hand
samen een kwalitatief hoger voorzieningenniveau realiseren.
Waar mogelijk wordt van elkaars ruimten gebruik gemaakt. Face to face
Hand in hand
De afzonderlijke organisaties geven hun autonomie (gedeeltelijk)
op en gaan op in één organisatie, die een integraal aanbod Cheek to cheek
Cheek to cheek
verzorgt. Wat het gebruik van het gebouw betreft geldt:
niets is van iemand, alles is voor iedereen.
Rol van de kinderopvang scholen een kinderopvanginstelling betrokken. Wel
De betrokkenheid van de kinderopvang bij de brede is het aandeel actief participerende kinderopvang-
school is groot. In 2009 is bij 88% van de brede instellingen iets teruggelopen sinds 2007.
Rol van de kinderopvang in de brede school
2009 67% 21% 12% actief = participeert actief in het proces
passief = wel betrokken, geen activiteit
2007 73% 14% 13% niet betrokken
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
22

23. 3.2 Kinderopvang steeds meer gezinnen met twee werkende ouders.
Die hebben behoefte aan opvangvoorzieningen
Steeds meer vrouwen zijn de afgelopen decen- waaraan ze hun kinderen met een gerust hart kun-
nia buitenshuis gaan werken3 en daardoor zijn er nen toevertrouwen.
Netto arbeidsparticipatie van vrouwen 25-45 jaar van 2003 t/m 2008 (percentage)
78%
76%
74%
72%
70%
68%
66%
64%
62%
03 /20 rt
04 /20 rt
05 /20 rt
06 /20 rt
07 /20 rt
08 /20 rt
04 /20 ec
05 /20 ec
06 /20 ec
07 /20 ec
08 /20 ec
c
03 20 un
04 20 un
05 20 un
06 20 un
07 20 un
08 20 un
04 /20 ep
05 /20 ep
06 /20 ep
/2 ep
/2 ep
00 p
de
20 apr 03 m
20 apr 04 m
20 apr 05 m
20 apr 06 m
20 apr 07 m
20 apr 08 m
t/2 se
20 jan 03 d
20 jan 04 d
20 jan 05 d
20 jan 06 d
20 jan 07 d
20 jul/ 03 j
20 jul/ 04 j
20 jul/ 05 j
20 jul/ 06 j
20 jul/ 07 j
20 jul/ 08 j
20 okt 3 s
20 okt 4 s
20 okt 5 s
20 okt 6 s
20 okt 7 s
8
ok 08
0
0
0
0
0
0
0
03 /20
20 jan
03
07
08
20
Deze trend zien we terug in de sterke groei die de 802.000 kinderen gebruik van kinderopvang. Het
kinderopvang de afgelopen jaren heeft doorge- grootste deel van de kinderen die gebruik maken
maakt. In 2005 maakten nog maar 375.000 kin- van de kinderopvang vinden we binnen de dagop-
deren van 0 tot 12 jaar gebruik van kinderopvang4. vang (0-4 jaar) en de buitenschoolse opvang (4-12
In 2009 is dit aantal verdubbeld, inmiddels maken jaar).
Kinderen in de kinderopvang
1.000.000
802.000 totaal 0-12 jaar
800.000
600.000
375.000 dagopvang (0-4 jaar)
400.000
buitenschoolse opvang (4-12 jaar)
200.000
gastouderopvang (0-4 jaar)
gastouderopvang (4-12 jaar)
0
2005 2006 2007 2008 2009
23

24. Buitenschoolse opvang Tussenschoolse opvang
Buitenschoolse opvang is bedoeld voor kinderen Doordat ouders steeds vaker werken zijn zij vaak
van 4 tot 12 jaar die naar de basisschool gaan en niet in staat om hun kinderen tussen de middag
verzorgt de opvang voor of na schooltijd en tijdens op te vangen. Sinds 1 augustus 2006 zijn scholen
de schoolvakanties en andere vrije dagen, zoals stu- verantwoordelijk voor het organiseren van tussen-
diedagen van de leerkrachten. Voor de organisatie schoolse opvang (het overblijven), in overleg met
van de opvang gaan de scholen een samenwerking de ouders. Sinds 1 januari 2007 zijn scholen boven-
aan met een kinderopvangorganisatie. In het begin dien wettelijk verplicht voor- en naschoolse opvang
was de BSO er vooral op gericht om kinderen van te organiseren als de ouders daarom vragen (motie
werkende ouders een vervangende thuissituatie te Van Aartsen - Bos). Deze verplichting maakt het
bieden aan. In de loop van de jaren is deze functie mogelijk voor werkende ouders om hun kind tus-
veranderd. Ouders willen graag dat hun kinderen sen 07.30 uur tot 18.30 uur op school te laten zijn.
vrijetijdsactiviteiten, zoals sport en muziek, ook Scholen hoeven de tussenschoolse opvang niet zelf
onder BSO-tijd kunnen uitoefenen. Kinderen, met te organiseren ze kunnen er ook voor kiezen om het
name kinderen vanaf acht jaar, willen meer vrijheid uit te besteden aan een professionele organisatie.
in de invulling van de BSO-tijd.
In sommige gevallen worden de activiteiten in de
naschoolse opvang georganiseerd in samenwerking
met andere organisaties. Op veel brede scholen
zien we dat kinderopvang en welzijn nauw samen-
werken bij het ontwikkelen en aanbieden van acti-
viteiten na school. Ook de centra voor de kunsten/
muziekschool en de sportsector zijn vaak betrok-
ken bij het aanbod aan buitenschoolse activiteiten.
Samenwerking tussen onderwijs en buitenschoolse
opvang biedt bovendien de mogelijkheid een relatie
te leggen tussen binnen- en buitenschools leren.
Dit kan de ontwikkelingskansen van met name kin-
deren in achterstandssituaties ten goede komen.
Door deze verschillende vormen van samenwerking
tussen kinderopvang en andere organisaties ont-
staat een samenhangend aanbod.5
1
Oberon (2009). Brede scholen in Nederland. Jaarbericht 2009. Utrecht: Oberon
2
J. Doornenbal (2009). Nieuwe tijden in onderwijs en opvang. Pedagogische kernwaarden en
leidraden. Voordracht uitgesproken tijdens het Symposium Nieuwe Tijden in onderwijs en opvang
3
SCP (2005). De tijd als spiegel, Hoe Nederlanders hun tijd besteden
4
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2010). Kerncijfers 2005-2009
5
Oomen, Kruiter, van der Grinten e.a. (2009). Brede scholen in Nederland. Jaarbericht 2009. Utrecht: Oberon
24