3. PE-training Beroepsethiek
• Verplicht voor Accountants in Business (ongeveer
8.000 RA’s en AA’s)
• Verplicht PE-onderwerp in 2012 of 2013
• Nog niet verplicht voor RC’s, maar daarom niet
minder relevant
4. Doel training
De training beoogt de bewustwording, het begrip en de toepassing van ethische principes door
accountants in business te vergroten
Na afloop van de training heeft de deelnemer:
• zijn kennis van de Verordening Gedragscode opgefrist
• inzicht in de eigen ethiek (deugden, waarden en principes)
En kan hij:
• ethische dilemma’s signaleren en daarmee op de juiste wijze omgaan
• ethische principes in het eigen handelen en de werkomgeving bevorderen en borgen
• zijn/haar rug rechthouden en standvastig communiceren in lastige gedragsmatige dilemma’s
5. De training
• De aanleiding voor de training
• De verwachtingen van het maatschappelijk verkeer
• De definitie van het begrip ethiek en de samenhang met de regelgeving en gedragscode
• Wat ethische dilemma's zijn
• Stappenplan hoe ethische dilemma's te hanteren en valkuilen te vermijden
• Opstelling en positionering in (lastige) gesprekssituaties met medewerkers, collega's, leidinggevenden, klanten en overige
stakeholders
• Aandachtspunten om de toepassing van (beroeps)ethiek in de eigen organisatie te bevorderen, inclusief de rol van
gedragscodes daarbij
• Herhaling VRC gedragscode
• Concrete vraagstukken, dilemma's uit de eigen organisatie
6. Clips
De gedragstrainer in deze cursus, Liesbeth van Laak, geeft een inleiding over de
volgende zes thema's in zes videoclips:
1. Wat is ethiek en is het te leren? Zij legt uit dat er verschillende leerniveau's
zijn aan de hand van het Model van Bateson.
2. Filosofie in een notendop en de uitleg van verschillende manieren van
ethisch redeneren.
3. Het stimuleren van een op een ethische principes gebaseerde cultuur (met
aandacht voor de rol van de VGC).
4. Handvatten aanreiken aan de hand van het model van Muel Kaptein.
Toelichting op het self-assessment.
5. Signaleren en bespreken van ethische dilemma’s.
6. Hoe moet je standvastig communiceren? Opfrissen van gesprekstechnieken.
Luisteren, samenvatten en doorvragen. Inhoud, proces en relaties. Tips en
trucs.
7. Aanleiding
“Het onderwerp Beroepsethiek is onderdeel van het door de NBA opgestelde
Plan van Aanpak ter verbetering van de kwaliteit van de beroepsuitoefening.
Het betreft een beroepsbreed programma gericht op gedragsverandering ten
aanzien van de professioneel-kritische instelling en ethiek.”
Wat moet je RC hiermee?
www.nba.nl
8. Kernthema’s Plan van Aanpak NBA (1)
• Verbetering van kwaliteit
• Waarborging onafhankelijkheid
• Toezicht en transparantie
• Verbreding poortwachtersfunctie
9. Kernthema’s Plan van Aanpak NBA (2)
Kwaliteit Toezicht en transparantie
• Verplichte cursus PKI en • Code voor
Beroepsethiek accountantsorganisaties,
• Geen commerciële prikkels als inclusief onafhankelijk toezicht
criterium voor beloning binnen kantoren zelf
Onafhankelijkheid Poortwachtersfunctie
• Raad van Commissarissen als • Meer zekerheid en meer
opdrachtgever van de accountant informatieve rapportages
• Aanscherpen regels voor voor stakeholders
combinatie controle en advies
10. Klassieke zeven deugden
• Voorzichtigheid
• Rechtvaardigheid
• Zelfbeheersing Mijn stelling is dat in negentig procent van
de situaties waar een ethische keuze moet
• Moed worden gemaakt, er geen sprake is van
een dilemma of van een noodzaak je
• Geloof
geweten diepgaand te bevragen.
• Hoop
Andreas Kinneging, Rechtsfilosoof en Ethicus
• Naastenliefde
We bekijken twee colleges van Harvard professor
Michael Sandel over de klassieke filosofen die zich
met ethische vraagstukken bezighielden
11. De oneerlijkheid van eerlijke mensen
• Mazar et al. 2008 in Journal of Marketing Research
• Serie experimenten om te onderzoeken waarom mensen soms niet de
waarheid spreken
• De cijfers in de jaarrekening manipuleren is ook een vorm van niet de
waarheid spreken
• Waarom doen mensen dit?
12. Theory of self-concept maintenance
• Mensen denken bij voorkeur over zichzelf als zijnde eerlijk (zelfbeeld)
• Maar vaak levert oneerlijk gedrag (financieel) voordeel op
• De vraag is hoe mensen met deze spanning omgaan
• Twee mechanismen om je zelfbeeld hoog te houden:
– Géén of te weinig aandacht voor morele standaarden; als je bepaalde
morele standaarden hebt, maar je daar niet bewust van bent, dan zul je er
ook niet bewust van afwijken, en dus ook geen slecht gevoel aan
overhouden als je immoreel handelt (bijvoorbeeld een kind dat is
opgegroeid in een omgeving waar stelen normaal is zal geen slecht gevoel
eraan overhouden als hij iets steelt)
– De mogelijkheid tot classificatie van je gedrag anders dan zijnde oneerlijk
of immoreel (bijvoorbeeld 10 cent stelen van een vriend kun je moeilijker
afdoen als iets wat normaal is dan het stelen van een pen die 10 cent kost
van die vriend; ‘hij leent mijn pen ook regelmatig en geeft ze dan niet
terug’); rationalisatie
13. ‘Optellen-tot-10’ taak
Vind de twee getallen die optellen tot 10
1,69 1,82 2,91
4,67 4,81 3,05
5,82 5,06 4,28
6,36 5,19 4,57
20 van deze matrices, maximale score dus 20, 4 minuten tijd, steeds maar
één combinatie per matrix mogelijk
14. Ontwerp
• Kleine beloning $0,50 en grote beloning $2,00 voor elk juist antwoord
• De mogelijkheid om te liegen versus géén mogelijkheid om te liegen over
de eigen score (registratie van de eigen scores door de deelnemers zélf
zonder controle door de spelleider versus registratie door de spelleider
van de scores)
• Een deel van de groep die de mogelijkheid had om te liegen ontving de
volgende tekst op het spelformulier waarop ze hun score moesten
invullen: ‘Ik realiseer me dat dit spel onder de ethische code van mijn
organisatie valt’
17. Uitleg spel
• Elke deelnemer speelt het spel tegen een zelf te kiezen virtuele
tegenspeler
• Doel is ethische keuzen te maken in een aantal dilemmasituaties uit
de dagelijkse praktijk van de accountant in busines
• De speler moet een goede balans bewaren tussen wat het best kan
worden aangeduid als altruïstische waarde en egoïstische waarde
• De virtuele tegenspeler motiveert zijn keuze en probeert de
deelnemer te bewegen een andere keuze te maken
18. Altruïstische waarde versus egoïstische waarde
• Altruïstische waarde: hoe ethischer het gedrag, hoe hoger deze waarde;
door zich ethischer te gedragen zal iemand in het algemeen ook een
betere reputatie opbouwen; het gaat hier om waardecreatie
• Egoïstische waarde: hoe hoger deze waarde, hoe meer meestal financieel
voordeel voor de betrokkene en/of de organisatie kan worden behaald,
bijvoorbeeld door een hogere bonus of een hogere winst; dit is géén
waardecreatie, maar korte-termijn gewin
Vaak gaat een hoge altruïstische waarde van een bepaald gedrag gepaard met
een lage egoïstische waarde en een hoge altruïstische waarde, en vice
versa, maar dit hoeft niet altijd zo te zijn
20. Waarom gedragscodes voor controllers en andere
accountants?
• Bevorderen professionele niveau van de beroepsuitoefening
• Verduidelijking voor werkgevers, collega’s, opdrachtgevers en anderen
(maatschappelijk verkeer)
• Acceptabel en onacceptabel gedrag identificeren
• Een ‘benchmark’ bieden voor zelfevaluatie door degenen waarvoor de
code geldt
• De identiteit van de accountant ten opzichte van andere professies
afbakenen
• Een teken van volwassenheid van de professie
21. Startcasus 1: de zakenreis
• U (RC) bent op zakenreis in een ver buitenland. U wil de lokale vestiging
uitbreiden. De directeur van die vestiging geeft aan dat een
bemiddelingsbureau snel de vereiste vergunning kan verzorgen. Dat kost
dan wel 1000 Euro extra.
Is dat een dilemma?
22. Startcasus 2: de zakenreis
• U (RC) bent op zakenreis in een ver buitenland. U wil de lokale vestiging
uitbreiden. De directeur van die vestiging geeft aan dat een
bemiddelingsbureau snel de vereiste vergunning kan verzorgen. Dat kost
dan wel 250.000 Euro extra.
Is dat een dilemma?
23. Doel van de Code
• Bevorderen professionele niveau van de beroepsuitoefening
• Verduidelijking voor werkgevers, collega’s, opdrachtgevers en
anderen (maatschappelijk verkeer)
• Acceptabel en onacceptabel gedrag identificeren
• Een ‘benchmark’ bieden voor zelfevaluatie door degenen waarvoor
de Code geldt
• De identiteit van de RC ten opzichte van andere professies afbakenen
• Een teken van volwassenheid van de professie
24. Gekozen uitgangspunten
• Aansluiting op andere codes (IFAC, NIVRA, CIMA)
• Korte code, ondersteund met cases
• Streefbepalingen in plaats van grensbepalingen
• Code is gericht op een levende, zich ontwikkelende praktijk:
Moresprudentie
25. Toepassingsgebied
Rol Rol in Finance & Control Geen rol in Finance &
Control
Domein
Professioneel Ja - Code opgesteld vanuit het professionele
domein
Privaat Ja Nee – behalve als er
effecten zijn in het
professionele domein
en/of professionele
activiteiten in het
private domein
27. Integriteit (art. 2.2)
• Dit impliceert dat de Registercontroller in al zijn interacties eerlijk moet zijn.
• Toelichting: hij moet niet geassocieerd worden met rapportages , aangiften of
communicatie als hij van mening is dat deze
• onjuist of misleidend zijn,
• geen deugdelijke grondslag hebben,
• incompleet zijn of verhullen waar dit misleidend is.
28. Objectiviteit (art. 2.3)
• Dit impliceert dat de Registercontroller zijn oordeel niet laat beïnvloeden door
vooroordelen, belangenverstrengeling of ongepaste beïnvloeding door derden.
• Bijvoorbeeld: hij moet ervoor zorgen dat hij alle relaties mijdt die zijn
onafhankelijke en professionele oordeel op ongewenste wijze zouden kunnen
beïnvloeden.
29. Deskundigheid en zorgvuldigheid (art. 2.4)
• Dit impliceert dat de Registercontroller de plicht heeft om te allen tijde gedegen
en in overeenstemming met vaktechnische en professionele standaarden te werk
te gaan.
• Bijvoorbeeld:
• Hij moet een erkende RC/EMFC opleiding volgen
• Hij moet zijn deskundigheid onderhouden (bijv. voldoen aan de PE-eisen van de VRC)
• Hij betracht zorgvuldigheid bij het uitvoeren van opdrachten
• Hij zorgt ervoor dat het werk van hen die onder zijn verantwoordelijkheid werken, voldoet aan
alle relevante kwaliteitseisen
• Hij maakt zijn baas of opdrachtgever attent op beperkingen die inherent zijn aan zijn diensten
30. Geheimhouding (art. 2.5)
• Dit impliceert dat de Registercontroller vertrouwelijke informatie die hij heeft
verkregen niet aan derden verstrekt noch zal gebruiken om zichzelf te bevoordelen
tenzij hij daartoe expliciet is gemachtigd of tenzij er wettelijke of professionele
rechten of plichten zijn om dit te doen.
• Toelichting:
• Soms is verstrekking van vertrouwelijke informatie toegestaan, of bij wet vereist of
professioneel verplicht zonder dat het bij wet is verboden
• Wees alert op onopzettelijke schending van geheimhouding
• Plicht tot zorgvuldige omgang met vertrouwelijke informatie blijft ook bestaan na
beëindiging van een formele relatie
• Let op de overwegingen (art. 2.5.4) bij het beslissen om vertrouwelijke informatie
aan derden te verstrekken
31. Professionaliteit (art. 2.6)
• Dit houdt in dat de Registercontroller de voor hem relevante wet- en regelgeving
naleeft en zich onthoudt van elk handelen, dat het beroep in diskrediet brengt.
• Toelichting: ‘handelen dat het beroep in diskrediet brengt’ staat voor handelingen
die door een redelijke en goed geïnformeerde derde die over alle relevante
informatie beschikt, als schadelijk voor de goede naam van het beroep zullen
worden opgevat.
• Toelichting: Het is van belang dat de Registercontroller zich ervan bewust is dat,
wanneer hij een oordeel vormt over welke gevolgen een bepaald gedrag voor de
goede naam van het controllerberoep heeft, hij de culturele verschillen tussen
landen in overweging neemt.
32. PODIG: acroniem om de fundamentele beginselen te
onthouden
• P Professionaliteit
• O Objectiviteit
• D Deskundigheid
• I Integriteit
• G Geheimhouding
33. Aanpak dilemma’s
1. Beoordeel situatie en relevante feiten; documenteer
2. Benoem kernvraag en relevante fundamentele beginselen; documenteer
3. Overzie diverse alternatieve handelwijzen, maak een keuze en
onderbouw de keuze; documenteer
4. Bepaal de consequenties, naleving en handhaving; documenteer
34. Escalatieladder
Mogelijke volgorde om zaken aan te kaarten:
• De bovengeschikte
• Corporate controller / vertrouwenspersoon / interne accountant /
compliance officer / legal officer
• CFO
• CEO
• Audit committtee (RvC)
• Externe accountant
• Andere externe partijen
Per stap afweging maken!
35. Te overwegen handelwijzen indien dilemma niet adequaat is
op te lossen
• vragen advies aan werkgever
• advies VRC / jurist
• beëindiging relatie
• melden aan VRC
Let op:
1. Altijd adequaat documenteren (met het oog op het kunnen
afleggen van verantwoording)
2. Vorm coalities (samen sta je sterker)
36. Handhaving
Handhaving via de Raad van Tucht
Start wordt gevormd door een klacht van bijvoorbeeld:
• de VRC
• de werkgever of opdrachtgever
• een andere registercontroller
• een andere belanghebbende
37. Ter vergelijking: onderdelen VGC voor RA’s
• Deel A: Gedragscode voor iedere registeraccountant
• Deel B: Gedragscode voor de openbaar accountant, intern accountant en
overheidsaccountant
• Deel C: Gedragscode voor de accountant in business
• Deel D: Nadere voorschriften, wijziging van de Verordening
kwaliteitstoetsing, en Slotbepalingen
Dus Deel C is te vergelijken met de VRC gedragscode
De VRC gedragscode is minder gedetailleerd, het gaat om het handelen in de
geest van de code
De VRC code bevat twee belangrijke ‘escapes’:
1. Art. 2.6 - laatste zin over culturele verschillen
2. Art. 1 - soms is de code niet van toepassing in het private domein
38. Samenvatting VRC Gedragscode
• Oogmerk gedragscode is verhogen professionaliteit
• Korte code met streef- in plaats van grensbepalingen; levende praktijk, wat
moresprudentie vergt
• Code geldt voor professioneel domein en soms voor private domein
• Vijf fundamentele beginselen: P – O – D – I – G
• Vier stappen bij de aanpak van een dilemma; vraag daarbij advies, wees
transparant en documenteer
• Handhaving via de Raad van Tucht op grond van een klacht
40. Dilemma 1
U – een RC – bent Financieel directeur en lid van de Business Unit-directie. De jaarlijkse bonus
(tot 50% van het basissalaris) van de BU-directie (waaronder ook die van u) is afhankelijk van de
jaarlijkse operationele winst ten opzichte van het budget.
Aan het einde van boekjaar 2012 blijkt dat er ruim voldoende resultaten behaald zijn om de
maximale bonus over 2012 te betalen. De BU-directie overlegt en de collega’s verzoeken u, in het
belang van hen allen, de resultaten boven de benodigde winst voor maximale bonus zoveel
mogelijk af te romen door extra voorzieningen in 2012 te nemen die dan zonodig in 2013 zouden
kunnen worden aangewend om het resultaat te verhogen en de bonus voor 2013 grotendeels
veilig te stellen. U heeft uitgerekend dat de aldus te boeken extra voorzieningen onder de
materialiteitsgrens van de accountant vallen en aldus zouden worden geaccepteerd voor de
jaarrekeningcontrole 2012. Dientengevolge redeneert u dat het daarmee toelaatbaar is, extra
voorzieningen altijd goed zijn in het kader van het voorzichtigheidsprincipe, en daarmee eerder
te aanvaarden zijn dan bijvoorbeeld het activeren van kosten om winsten te flatteren. U ziet zich
daarmee in staat het collegiale verzoek in te willigen. Aldus worden de resultaten voor 2012 lager
vastgesteld.
Wat doet u?
41. Dilemma 2
U bent RC en solliciteert naar een baan als concerncontroller bij onderneming
ABC. Tijdens het gesprek legt de CFO uit dat de branche waarin ABC zit,
momenteel zware tijden doormaakt en dat het van groot belang is dat de
informatieverzorging naar de buitenwereld overwegend positief is. Dit om de
toegang tot de kapitaalmarkt open te houden. U had zich uiteraard al goed
georiënteerd en wist van de problemen in de branche. U realiseert zich echter
dat een verzoek om overwegend positieve informatie naar buiten te brengen
wel eens strijdig zou kunnen zijn met de VGC.
Wat doet u?
42. Dilemma 3
Zoals altijd hebt u enige tijd geleden de jaarlijkse belastingaangifte voor uw
bedrijf verzorgd. U ontdekt nu dat u een fout heeft gemaakt in het voordeel
van uw bedrijf. U weet dat er grote kans is dat de belastingdienst de fout niet
ontdekt.
Wat doet u?
43. Dilemma 4
U – een RC – bent twee maanden geleden in dienst getreden van bedrijf XYZ.
U bent rechterhand van de CFO, ook een RC. Al spoedig merkt u dat er
‘creatief’ wordt gebudgetteerd en gerapporteerd. Het budget van het
volgende jaar is te optimistisch, hetgeen de CFO in een bilateraal gesprek
toegeeft. U was erbij toen de CEO en de CFO besloten om de omzet van een
grote order onterecht naar voren (van het volgende naar het huidige
boekjaar) te halen. En in een gesprek met de accountant hoort u de CFO
onjuiste informatie geven, terwijl u hem kort voor het gesprek de juiste
informatie hebt verschaft.
Wat doet u?
44. Dilemma 5
U bent als RC de rechterhand van de CFO. Deze heeft ook de portefeuille ‘IT’. Er
ligt een voorstel voor een groot, bedrijfsbreed ERP IT-investeringsproject. De
interne IT-manager, de externe software-leverancier en de CFO zijn enthousiast
over het voorstel. In opdracht van de CFO heeft u de investering beoordeeld en
bent u tot de conclusie gekomen dat het project niet aansluit op de
bedrijfsstrategie, dat het de vraag is of de kosten opwegen tegen de baten en de
te creëren waarde, en dat de risico’s groot zijn. De CFO heeft uw visie
onderschreven maar niet van harte. U ziet korte tijd later dat het project
ongewijzigd en zonder enige verwijzing naar uw commentaar is opgenomen in het
investeringsplan dat naar de Raad van Bestuur (RvB) gaat. De IT-manager die u
het projectvoorstel dat naar de RvB gaat, liet zien, licht toe dat de CFO het
commentaar bewaart voor een later tijdstip: ‘We moeten eerst akkoord krijgen
voor dit project en ermee starten; als het eenmaal onderweg is, wordt het toch
niet meer gestopt; en dan kan hij een aantal van jouw punten als nieuwe feiten
presenteren en gebruiken ter verklaring van de kosten- en tijdoverschrijding,
bijvoorbeeld: er waren extra activiteiten nodig om de risico’s in te perken.’
Wat doet u?
45. Dilemma 6
U bent RC en penningmeester van een amateurvoetbalvereniging en doet in
die hoedanigheid de belastingaangifte namens de club. U staat daarbij voor
het dilemma dat de trainer en enkele spelers zwart worden uitbetaald en dat
er, om dit mogelijk te maken, een wit en een zwart kasboek is. Het zwarte
kasboek blijft altijd goed verborgen voor de buitenwereld inclusief de
kascontrolecommissie.
Wat doet u?
46. Dilemma 7
U bent RC en werkzaam als concerncontroller bij een onderneming die wordt
overgenomen. Een uur voordat het overnamecontract zal worden getekend,
ontdekt u dat er een grote schuld is die tijdens de due dilligence niet ontdekt
is. Deze ontdekking heeft zeker gevolgen voor de condities waaronder de
overname kan plaatsvinden. U meldt dit aan uw CFO en CEO die u meedelen
dat het nu niet het moment is om nog iets te veranderen in de cijfers.
Bovendien hebben veel medewerkers personeelsopties en dus een direct
financieel belang bij het slagen van deze overname. U heeft zélf overigens
geen personeelsopties.
Wat doet u?
47. Meenemen
• Ethiek is ....
• De VGC helpt bij het ethisch proberen te handelen, maar is lang niet
toereikend
• Stappenplan over hoe te handelen als zich een ethisch dilemma voordoet
helpt ook, maar is evenmin toereikend
• Kennis van je eigen ethisch profiel helpt ook, maar is ook niet toereikend want
dit draagt slechts bij aan bewustwording zonder dat het handelen automatisch
daarin meegaat
• Oefeningen met ethische dilemma’s creëren een bewustwording van hoe te
handelen en laten zien dat daadwerkelijk handelen vaak gemakkelijker gezegd
dan gedaan is
• En dan nog maar te zwijgen van het in de praktijk voor een ethisch dilemma
komen te staan; dat is de echte test
• Succes daarmee!
Notes de l'éditeur
[twitter]Woensdag 7 maart workshop voorAvans over finance en control implicaties van social media[/twitter]
[twitter]Waaromgedrageneerlijkemensenzichsomsoneerlijk? Theory of self-concept maintenance[/twitter]
[twitter]Mensenstrevennaareerlijkzelfbeeld, eerlijkheidheeftvaaknegatievefinanciëlegevolgen[/twitter][twitter]Twee mechanismenomzelfbeeldhoogtehouden: ontbrekenmorelenormen en rationalisatie[/twitter]
[twitter]Hetconfronteren van eenbeslisser met zijngedragscodeleidt tot ethischergedrag (Mazar et al. 2008)[/twitter]
[twitter]Ethische dilemma’s wordenopgelost door afwegingtemakentussenethische en persoonlijkewaarde[/twitter]