Deze presentatie is onderdeel van de bijeenkomst 'Regionaal Economische Thermometer' op donderdag 13 juni 2013. Voor meer kennisbijeenkomsten zie www.kennisvloer.nl

1. 14 juni 2013
Kennis & Economisch Onderzoek
Graafschap-Noord
Van de wereld naar de regio

2. Inhoud
• Internationale omgeving
• Nederland
– Pijnpunten in perspectief
– Vooruitzichten
• Regionale economie
– Structuur
– Ontwikkeling
– Sectoren
• Economisch presteren MKB in 2011
• Vooruitzichten
Kennis & Economisch Onderzoek2

3. Kennis & Economisch Onderzoek
Internationale omgeving

4. Wereld
Van het jaar 0 tot de Grote Recessie
Kennis & Economisch Onderzoek4

5. Wereld
Ongelijk herstel van productieniveau
Kennis & Economisch Onderzoek5
80
90
100
110
120
130
140
150
160
170
180
190
200
210
80
90
100
110
120
130
140
150
160
170
180
190
200
210
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13
Opkomende wereld Wereld Ontwikkelde wereld
Industriële productie, index, 2000=100
en exponentiële trendlijn voor 1991-heden
indexindex

6. Wereld
Opkomende wereld draag handelsgroei
Kennis & Economisch Onderzoek6
-14
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
-14
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
08 09 10 11 12 13
Verenigde Staten Japan
Eurozone Andere ontwikkelde landen
Azië Centraal en Oost-Europa
Latijns Amerika Afrika en Midden-Oosten
Andere opkomende landen Wereldhandel
CPB Wereldhandel, 3m/3m verandering
% %

7. Europa
De pijn van de periferie
Kennis & Economisch Onderzoek7
0
5
10
15
20
25
30
-20 -15 -10 -5 0 5 10
Werkloosheid2012
BBP-groei 2008-2012

8. Europa
De pijn van de periferie
Kennis & Economisch Onderzoek8
0
5
10
15
20
25
30
-20 -15 -10 -5 0 5 10
Werkloosheid2012
BBP-groei 2008-2012
België
Denemarken
GB
Finland
Oostenrijk
Duitsland
Zwitserland
Zweden
Frankrijk

9. Europa
De pijn van de periferie
Kennis & Economisch Onderzoek9
0
5
10
15
20
25
30
-20 -15 -10 -5 0 5 10
Werkloosheid2012
BBP-groei 2008-2012
Griekenland
België
Denemarken
GB
Finland
Italië
Oostenrijk
Duitsland
Zwitserland
Zweden
Frankrijk
PortugalIerland
Spanje

10. Europa
De pijn van de periferie
Kennis & Economisch Onderzoek10
0
5
10
15
20
25
30
-20 -15 -10 -5 0 5 10
Werkloosheid2012
BBP-groei 2008-2012
Griekenland
België
Denemarken
GB
Finland
Italië
Nederland
Oostenrijk
Duitsland
Zwitserland
Zweden
Frankrijk
PortugalIerland
Spanje

11. Kennis & Economisch Onderzoek
Pijnpunten in perspectief
Nederland

12. Nederland
Een somber volk
Kennis & Economisch Onderzoek12
-80
-60
-40
-20
0
20
40
-80
-60
-40
-20
0
20
40
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13
Consumentenvertrouwen Economisch klimaat
Koopbereidheid
Saldo % optimisten en pessimisten Saldo % optimisten en pessimisten

13. Nederland
3 recessies op rij…
Kennis & Economisch Onderzoek13
-2.5
-1.5
-0.5
0.5
1.5
2.5
3.5
4.5
5.5
6.5
7.5
8.5
9.5
90
95
100
105
110
115
04 05 06 07 08 09 10 11 12 13
BBP k-o-k BBP index 04K1=100
index
Nederlands BBP-volume, seizoensgecorrigeerd,
werkelijke ontwikkeling
%

14. Nederland
…maar nog steeds rijk
Kennis & Economisch Onderzoek14
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
BBP per capita PPP % wereldbevolking % mondiaal BBP
1000 $PPP %
Qatar
Luxemburg
Singapore
Frankrijk
Spanje en Italië
Estland
Rusland
Brazilië
China
India
VS

15. Nederland
Oplopende werkloosheid…
Kennis & Economisch Onderzoek15
3%
4%
5%
6%
7%
8%
9%
6800
7000
7200
7400
7600
7800
8000
8200
03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13
Werkloosheid (r-as) Werkgelegenheid (l-as) Arbeidsaanbod (l-as)
SeizoensgecorrigeerdAantal personen x 1.000 % beroepsbevolking

16. Nederland
…maar nog steeds relatief laag
Kennis & Economisch Onderzoek16
-5
0
5
10
15
20
25
30
-5
0
5
10
15
20
25
30 GR
ES
PT
CY
SI
IE
LV
BG
EMU
IT
FR
PO
SL
EE
SE
BE
TU
FI
GB
US
RO
CZ
DK
NL
IC
LU
DE
AT
JP
NO
jun-08 stijging t/m apr 2013
%%
Werkloosheid (internationale definitie) als
percentage van de beroepsbevolking

17. Nederland
Dalende huizenprijzen…
Kennis & Economisch Onderzoek17

18. Nederland
…maar nog steeds zeer vermogend
Kennis & Economisch Onderzoek18
-200%
-100%
0%
100%
200%
300%
400%
500%
-200%
-100%
0%
100%
200%
300%
400%
500%
Financial assets Financial liabilities Net financial assets
% of GDP % of GDP

19. Nederland
Grote bezuinigingsopgave…
Kennis & Economisch Onderzoek19
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13
Inkomsten Uitgaven Begrotingssaldo
% BBP
% BBP
Vorderingensaldo overheid, 4-kwartaals gemiddelde
Ieder vierde kwartaal geeft het saldo voor dat jaar
Inkomsten en uitgaven overheid, 4-kwartaals
gemiddelde. Ieder vierde kwartaal geeft het saldo
voor dat jaar

20. Nederland
…maar toch redelijk op orde
Kennis & Economisch Onderzoek20
BE
DE
IE
GR
ES
FR
IT
LU
NL
AT
PT
FI
EMU
VK
VS
JP
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
0 40 80 120 160 200 240
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
0 40 80 120 160 200 240
Begrotingstekort en schuld overheid, %-BBP,
2012 raming Europese Commissie/IMF (VS, JP)Schuld
Tekort

21. Nederland
Kortom
Kennis & Economisch Onderzoek21
• Van crisis op crisis
– Private schuldencrisis
– Bankencrisis
– Economische crisis
– Publieke schuldencrisis
• Dat raakt onze reële economie: faillissementen, werkloosheid,
huizenprijzen, bezuinigingen
• Maar vergeet niet: 25 jaar onafgebroken groei leidt tot gewenning,
nu wennen aan lage groei of stagnatie

22. Nederland
7 magere jaren
Kennis & Economisch Onderzoek22
• Lagere economische groei:
– Schuldafbouw van overheden,
bedrijven en consumenten
– Demografische tegenwind
– Minder groei door globalisering
– Einde aan stijging opleidingsniveau
– Transitie naar duurzaamheid
• Is dat erg?
– Economische groei is maar een beperkt
begrip van welvaart
– Het gaat om veel meer: ecologische en
sociale aspecten
• Maar
– Betekent wel grote uitdaging voor
gezinnen, bedrijven en overheden in
een model dat op groei gebaseerd is

23. Kennis & Economisch Onderzoek
Graafschap-Noord

24. Graafschap-Noord
Werkgebied Rabobank
Kennis & Economisch Onderzoek24

25. Graafschap-Noord
Gemeenten en vergelijking
Kennis & Economisch Onderzoek25

26. Graafschap-Noord
Werkgelegenheidsstructuur 1
Kennis & Economisch Onderzoek26
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%
Landbouw
Industrie
Bouw
Logistiek
Groothandel
Detailhandel
Horeca
Financiële diensten
Zakelijke diensten
Overheid & onderwijs
Zorg
Overig
Zutphen Apeldoorn Deventer Nederland

27. Graafschap-Noord
Werkgelegenheidsstructuur 2
Kennis & Economisch Onderzoek27
0% 5% 10% 15% 20% 25%
Landbouw
Industrie
Bouw
Logistiek
Groothandel
Detailhandel
Horeca
Financiële diensten
Zakelijke diensten
Overheid & onderwijs
Zorg
Overig
BBBL Achterhoek Zuid Nederland

28. Graafschap-Noord
Werkgelegenheidsontwikkeling 1
Kennis & Economisch Onderzoek28
95
100
105
110
115
120
'00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12
Zutphen Apeldoorn Deventer Nederland

29. Graafschap-Noord
Werkgelegenheidsontwikkeling 2
Kennis & Economisch Onderzoek29
95
100
105
110
115
120
'00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12
BBBL Achterhoek Zuid Nederland

30. Graafschap-Noord
Groei per sector
Kennis & Economisch Onderzoek30
-4.000 -2.000 0 2.000 4.000 6.000 8.000
Zorg
Overig
Detailhandel
Overheid & onderwijs
Zakelijke diensten
Groothandel
Horeca
Bouw
Financiële diensten
Logistiek
Industrie
Landbouw
Totaal
2000-2008 2008-2012

31. Graafschap-Noord
Werkgelegenheidsstructuur
Kennis & Economisch Onderzoek31
0% 5% 10% 15% 20%
Landbouw
Industrie
Bouw
Logistiek
Groothandel
Detailhandel
Horeca
Financiële diensten
Zakelijke diensten
Overheid & onderwijs
Zorg
Overig
2000 2012

32. Economische kracht van het MKB
MKB Regio Top 40
Kennis & Economisch Onderzoek32
• 5 indicatoren
– Nettowinstmarge
– Arbeidsproductiviteit
– Investeringsratio
– Liquiditeit
– Solvabiliteit
• 7 sectoren
– Industrie
– Bouw
– Groothandel
– Detailhandel
– Logistiek
– Horeca en vrije tijd
– Zakelijke diensten

33. Economische kracht van het MKB
Scores Achterhoek
Kennis & Economisch Onderzoek33
Netto winstmarge
Arbeidsproductiviteit
Investeringsratio Liquiditeit
Solvabiliteit
Nederland Achterhoek

34. Economische kracht van het MKB
Nettowinstmarge
Kennis & Economisch Onderzoek34
-2,0% -1,0% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0%
Graafschap-Noord
Zutphen
Apeldoorn
Deventer
BBBL
Achterhoek-Zuid
Nederland

35. Economische kracht van het MKB
Arbeidsproductiviteit
Kennis & Economisch Onderzoek35
€ - € 20.000 € 40.000 € 60.000 € 80.000
Graafschap-Noord
Zutphen
Apeldoorn
Deventer
BBBL
Achterhoek-Zuid
Nederland

36. Economische kracht van het MKB
Investeringsratio
Kennis & Economisch Onderzoek36
0% 10% 20% 30% 40% 50%
Graafschap-Noord
Zutphen
Apeldoorn
Deventer
BBBL
Achterhoek-Zuid
Nederland
Zeer lage solvabiliteit in de horeca
en de zakelijke dienstverlening

37. Economische kracht van het MKB
Liquiditeit
Kennis & Economisch Onderzoek37
0,00 0,50 1,00 1,50 2,00
Graafschap-Noord
Zutphen
Apeldoorn
Deventer
BBBL
Achterhoek-Zuid
Nederland

38. Economische kracht van het MKB
Solvabiliteit
Kennis & Economisch Onderzoek38
0% 10% 20% 30% 40% 50%
Graafschap-Noord
Zutphen
Apeldoorn
Deventer
BBBL
Achterhoek-Zuid
Nederland

39. Verwachtingen
Ontwikkeling productievolume
Kennis & Economisch Onderzoek39
-8%
-4%
0%
4%
8%
2011 2012 2013

40. Verwachtingen
???
Kennis & Economisch Onderzoek40
• Goed geïnformeerde mensen weten dat het onmogelijk is om
stemgeluid over een draad te versturen en dat als het zou kunnen
niet van praktisch nut zou zijn (redactioneel commentaar in de
Boston Post, 1865).
• Ik denk dat er een wereldmarkt voor misschien 5 computers is
(Thomas Watson, voorzitter IBM, 1943).
• Rond 2005 zal duidelijk worden dat het effect van het Internet op
de economie niet groter is geweest dan dat van de faxmachine (Paul
Krugman, 2000).

41. www.rabobank.com/kennisbank
Rabo
Economie
Volg
ons op
Twitter
Meer weten?
Ontvang de Kennismail!
Kennis & Economisch Onderzoek