คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อมสำหรับญาติและผู้ดูแล
•
18 likes•29,218 views
คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อมสำหรับญาติและผู้ดูแล http://www.agingthai.com/sites/default/files/uploads/1/คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อมสำหรับญาติและผู้ดูแล.pdf
Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Viewers also liked
Viewers also liked (20)
Similar to คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อมสำหรับญาติและผู้ดูแล
Similar to คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อมสำหรับญาติและผู้ดูแล (19)
More from Utai Sukviwatsirikul
More from Utai Sukviwatsirikul (20)
คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อมสำหรับญาติและผู้ดูแล
- 2. แผนงานวิจัยหลัก การพัฒนารูปแบบการวางแผนการจำ�หน่ายผู้สูงอายุ โดยทีมสหสาขาวิชาชีพ ศูนย์สมเด็จพระสังฆราชญาณสังวรเพื่อผู้สูงอายุ Research for developing of discharge planning model for elderly patient by multidisciplinary team of The Supreme Patriarch Center on Aging งานวิจัยย่อย เรื่อง รูปแบบการวางแผนจำ�หน่ายผู้ป่วยสูงอายุโรคสมองเสื่อมสำ�หรับญาติและผู้ดูแล โดยทีมสหสาขาวิชาชีพ Discharge planning model for elderly patient with dementia by multidisciplinary team
- 3. กคู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล คำ�นำ� คู่มือ “ความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อมสำ�หรับญาติและ ผู้ดูแล” นี้เรียบเรียงขึ้นเพื่อเป็นเครื่องมือในการดำ�เนินโครงการวิจัย เรื่องรูปแบบ การวางแผนจำ�หน่ายผู้ป่วยสูงอายุโรคสมองเสื่อมโดยทีมสหสาขาวิชาชีพ ซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนารูปแบบการวางแผนการจำ�หน่ายผู้ป่วยสูงอายุโดย ทีมสหสาขาวิชาชีพ ศูนย์สมเด็จพระสังฆราชญาณสังวรเพื่อผู้สูงอายุ ซึ่งเนื้อหา ภายในของคู่มือเล่มนี้ จะเป็นความรู้เกี่ยวกับโรคสมองเสื่อมตลอดจนวิธีการดูแล ผู้ป่วย และผู้ที่อยู่ใกล้ชิดผู้ป่วย ทั้งนี้เพื่อสร้างความเข้าใจ และเป็นการส่งเสริม ความรู้อย่างถูกต้อง อันจะเป็นประโยชน์อย่างยิ่งต่อบุคลากรที่เกี่ยวข้อง ผู้ป่วยสมองเสื่อม และผู้ที่อยู่ใกล้ชิดผู้ป่วย ทีมวิจัยศูนย์สมเด็จพระสังฆราชญาณสังวรเพื่อผู้สูงอายุหวังว่าคู่มือเล่มนี้ จะเป็นประโยชน์แก่อาสาสมัคร บุคลากรที่เกี่ยวข้อง ผู้ป่วยสมองเสื่อม และผู้ที่อยู่ ใกล้ชิดผู้ป่วยและบุคคลทั่วไปที่สนใจ ซึ่งมีแนวทางในการนำ�ไปปฏิบัติได้จริงตลอด การดำ�เนินโครงการวิจัย รวมทั้งเนื้อหาที่สามารถนำ�ไปปรับใช้ได้ในชีวิตประจำ�วันได้ คณะผู้จัดทำ�
- 4. ข คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล สารบัญ หน้า ทำ�ความรู้จักกับโรคสมองเสื่อม 1 จะทราบได้อย่างไรว่าเป็นโรคสมองเสื่อมหรือเป็นการขี้ลืมธรรมดาๆ 2 อะไรทำ�ให้สมองเสื่อม 3 อาการที่สำ�คัญของโรคสมองเสื่อม 5 โรคสมองเสื่อมรักษาหรือป้องกันได้หรือไม่ 9 ข้อควรคำ�นึงเบื้องต้นสำ�หรับผู้ดูแลหรือผู้ที่อยู่ใกล้ชิดผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม 10 ปัญหาต่างๆ และแนวทางการช่วยเหลือผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม 11 โรคสมองเสื่อมส่งผลกระทบต่อผู้ดูแลอย่างไร 36 หลักการดูแลตนเองของผู้ดูแลผู้ป่วยสมองเสื่อม 38 อาหารสำ�หรับผู้ป่วยสูงอายุโรคสมองเสื่อม 39 ปัญหาโภชนาการในผู้ป่วยอัลไซเมอร์ 40 ความสัมพันธ์ทางโภชนาการกับการเกิดโรคอัลไซเมอร์ 42 การบริโภคเพื่อส่งเสริมการทำ�งานของสมอง 52 การออกกำ�ลังสมอง (Neurobics exercise) 57 การเลือกสถานพยาบาลที่จะฝากให้ดูแลผู้ป่วยสมองเสื่อม 61 องค์กรที่ให้ความรู้ และความช่วยเหลือผู้ป่วยสมองเสื่อมและผู้ดูแล 62 การติดตามผู้ป่วยโรคสมองเสื่อมที่หายออกจากบ้าน 63
- 5. 1คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล ทำ�ความรู้จักกับโรคสมองเสื่อม โรคสมองเสื่อม คืออะไร โรคสมองเสื่อม(dementia)เป็นกลุ่มอาการซึ่งเกิดมาจากความผิดปกติ ในการทำ�งานของสมอง มีการสูญเสียหน้าที่ของสมองหลายด้านพร้อมๆ กัน แบบค่อยเป็นค่อยไป แต่เกิดขึ้นอย่างถาวร ส่งผลให้มีการเสื่อมของระบบความจำ� และการใช้ความคิดด้านต่างๆ ความสามารถของบุคคลลดลง ผู้ป่วยจะสูญเสีย ความสามารถในการแก้ไขปัญหาหรือการควบคุมตนเอง มีพฤติกรรมแปลกๆ บุคลิกภาพเปลี่ยนไป มีความผิดปกติในการใช้ภาษา การคำ�นวณ ความคิดริเริ่ม ความเข้าใจ และส่งผลกระทบต่อการทำ�งาน รวมถึงการดำ�รงชีวิตประจำ�วัน แต่กลุ่มอาการสมองเสื่อมที่พบมากในผู้สูงอายุนั้นต้องพิจารณาว่าเกิดขึ้นเนื่องจาก อายุมากขึ้นหรือเป็นโรคสมองเสื่อม หากเป็นอาการสมองเสื่อมที่เกิดจากอายุที่ เพิ่มขึ้นนั้น โดยมากจะสูญเสียความจำ�เพียงอย่างเดียวซึ่งจะเป็นไปอย่างช้าๆ โดย ไม่มีผลต่อการทำ�งานหรือการใช้ชีวิตประจำ�วัน โรคในกลุ่มอาการสมองเสื่อมที่ พบบ่อย คือโรคอัลไซเมอร์ โรคสมองเสื่อม เป็นโรคผู้สูงอายุ พบในผู้สูงอายุที่มีอายุมาก กว่า 60 ปี ร้อยละ 3.4 โดยโรคสมองเสื่อมในประชากรไทยที่พบนั้น พบว่ามีปัจจัยที่เกี่ยวข้อง คือ โอกาสของการเกิดโรคจะเป็นไปตามอายุที่เพิ่มขึ้น ประชากรที่ด้อยการศึกษา จะเป็นโรคนี้มากกว่าประชากรที่มีการศึกษาดีและผู้สูงอายุในเขตเมืองใหญ่ จะมี โอกาสเป็นโรคนี้มากกว่าผู้ที่อยู่อาศัยในเขตที่เจริญน้อยกว่า และพบว่าโรคสมอง เสื่อมมีความสัมพันธ์กับโรคความดันโลหิตสูง คาดว่าโอกาสการเกิดโรคที่พบนี้ สัมพันธ์กับการบริโภคเกลือและภาวะเครียดในกลุ่มคนเมือง
- 6. 2 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล จะทราบได้อย่างไรว่าเป็นโรคสมองเสื่อม หรือเป็นการขี้ลืมธรรมดาๆ ความแตกต่างระหว่างอาการลืมปกติ และการป่วยด้วยโรคสมองเสื่อม ผู้สูงอายุหรือผู้ดูแลผู้สูงอายุ บางครั้งเกิดอาการสงสัยว่าผู้สูงอายุเอง เป็นโรคสมองเสื่อมหรือไม่ โดยมาพบแพทย์ด้วยอาการว่าบางครั้งเมื่อจอดรถแล้ว ขึ้นไปทำ�งาน เกิดอาการไม่แน่ใจว่าล็อคกุญแจรถแล้วหรือยัง ต้องกลับไปดูอีกครั้ง หรือบางครั้งเมื่อจากบ้านแล้ว ไม่แน่ใจว่า ถอดปลั๊กเครื่องใช้ไฟฟ้าเรียบร้อยแล้ว จากอาการดังกล่าวเป็นอาการที่พบได้ในคนทั่วไป การที่จำ�แนกว่าเป็นอาการที่ พบได้ในคนทั่วไป การที่จำ�แนกว่าเป็นการลืมที่ธรรมดา หรือเป็นการหลงลืมจาก ภาวะสมองเสื่อมนั้น มีหลักง่ายๆ คือ หากจำ�ได้ว่าลืมทำ�อะไรถือเป็นการลืมธรรมดาๆเมื่อมีการฝึกเตือนตนเอง จะช่วยให้แก้ไขความจำ�ให้ดีขึ้นได้ แต่ถ้าจำ�ไม่ได้เลยว่าเคยทำ�อะไรหรือลืมอะไร อาจสงสัยได้ว่ามีภาวะสมองเสื่อมแล้ว ซึ่งเมื่อผู้ป่วยหรือญาติรู้สึกว่าตนเองหรือ ผู้ที่ตนดูแลอยู่นั้นมีความจำ�ผิดปกติหรือมีปัญหาพฤติกรรมผิดปกติ อาจมาปรึกษา แพทย์ การวินิจฉัยโรค เมื่อมีอาการน่าสงสัย ควรปรึกษาแพทย์เพื่อรับการทดสอบสมรรถภาพ ของสมองซึ่งผลจากแบบทดสอบสามารถบอกได้ว่าผู้ป่วยมีภาวะสมองเสื่อมหรือไม่ หากผลตรวจน่าสงสัยว่าเป็นโรคสมองเสื่อม แพทย์จะทำ�การตรวจพิเศษเพิ่มเติม เช่น ตรวจร่างกายและเลือดทั่วไปเพื่อคัดแยกโรคต่างๆ ที่เกิดขึ้นภายนอกสมองที่มี ผลต่อความจำ�หรือทำ�ให้สมองเสื่อม เมื่อแยกโรคทั่วไปออกแล้ว แพทย์ก็จะทำ�การ ตรวจปัญหาที่เกิดขึ้นในสมอง โดยการเอ็กซเรย์คอมพิวเตอร์สมอง เช่น CT MRI หรือ PET scan ก็จะทำ�ให้สามารถวินิจฉัยโรคได้ถูกต้อง
- 7. 3คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล อะไรทำ�ให้สมองเสื่อม สาเหตุโรคสมองเสื่อม สมองเสื่อมเกิดได้จากสาเหตุหลายอย่าง การที่สมองเสื่อมได้นั้นเป็น ผลจากเนื้อหรือเซลล์สมองในส่วนที่เกี่ยวข้องกับความจำ� พฤติกรรม บุคลิกภาพ มีจำ�นวนลดลงมีการเสื่อมสลายหรือมีการตายเกิดขึ้นทำ�ให้เซลล์สมองที่เหลืออยู่ ไม่สามารถทำ�งานได้ตามปกติ จึงเกิดอาการบกพร่อง ทางความสามารถของ สมองขึ้น สาเหตุโรคสมองเสื่อมที่พบบ่อยๆ ได้แก่ 1. การเสื่อมสลายของเซลล์สมอง เช่น โรคอัลไซเมอร์ โรคพาร์กินสัน เกิดจากปัญหาหลอดเลือดสมอง (ตีบ ตัน หรือแตก) ทำ�ให้ปริมาณเลือดที่ไปเลี้ยง สมองลดลงถ้าลดลงมากจนถึงระดับที่ไม่เพียงพอกับการใช้งานของสมอง ซึ่งจะ ทำ�ให้เนื้อสมองตายไปซึ่งพบได้บ่อยในประเทศไทย 2. การขาดสารอาหารบางชนิดโดยเฉพาะวิตามินบี 1 หรือวิตามินบี 12 วิตามินบี 1 เป็นสารช่วยให้การทำ�งานของเซลล์สมองเป็นไปอย่างปกติผู้ที่ขาด วิตามินบี1มักจะพบในผู้ป่วยที่ติดเหล้าหรือเป็นพิษสุราเรื้อรัง คนกลุ่มนี้มักจะกิน เหล้าจนเมาและไม่ได้กินอาหารที่เพียงพอส่งผลให้เซลล์สมองทำ�งานไม่ได้ตามปกติ จนอาจถึงขั้นที่เซลล์สมองเสียหายหรือตายไปส่วนวิตามินบี 12 นั้น ก็มี ความจำ�เป็นต่อการทำ�งานของสมอง ซึ่งผู้ที่ขาดวิตามินชนิดนี้มักพบในผู้ป่วยที่ เคร่งในการรับประทานอาหารมังสวิรัติเป็นระยะเวลานาน เนื่องจากวิตามินบี 12 ได้จากนํ้าปลาหรือจากเนื้อสัตว์ เช่น เนื้อหมู ดังนั้นคนที่รับประทานมังสวิรัติ จึงควรได้รับวิตามินเสริมเป็นครั้งคราว เพื่อให้เพียงพอต่อความต้องการของ ร่างกาย นอกจากนี้ อาจพบการขาดวิตามินบี 12 ในผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัด กระเพาะอาหารและลำ�ไส้เล็กส่วนต้นออกไป ทำ�ให้ขาดสารอาหารบางอย่างที่ ช่วยหรือจำ�เป็นในการดูดซึมวิตามินบี 12 จากกระเพาะอาหารและลำ�ไส้เข้าสู่ ระบบของร่างกาย
- 8. 4 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล 3. การติดเชื้อในสมอง เช่น ซิฟิลิส ไวรัสเอชไอวี (ไวรัสที่ทำ�ให้เกิด โรคเอดส์) 4. การแปรปรวนของเมตาโบลิกของร่างกาย เช่น ต่อมธัยรอยด์ทำ�งาน มากหรือน้อยไป 5. จากการถูกกระทบกระแทกศีรษะอยู่เสมอซึ่งพบบ่อยในนักมวยหรือ นักกีฬาบางประเภทที่ต้องใช้ศีรษะกระทบสิ่งต่างๆ 6. เนื้องอกในสมองโดยเฉพาะ เนื้องอกที่เกิดจากด้านหน้าของสมอง ส่งผลให้เกิดอาการต่างๆดังนี้แขนขาไม่มีแรงมองเห็นภาพซ้อนหรืออาการที่แสดง ว่ามีความดันในกะโหลกศีรษะมากขึ้น เช่น อาเจียนหรือปวดศีรษะ อาการต่างๆ เหล่านี้ จะไม่พบในผู้ป่วยที่มีเนื้องอกในสมองส่วนอื่น ซึ่งการที่มีผู้ป่วยมีเนื้องอก ในสมองส่วนหน้านั้น อาจทำ�ให้บุคลิกภาพ ความจำ�และการตัดสินใจเปลี่ยนแปลง ซึ่งเป็นลักษณะของผู้ป่วยสมองเสื่อม 7. ช่องในสมองขยายใหญ่จากนํ้าเลี้ยงสมองคั่ง 8. ยาหรือสารที่เป็นพิษ โดยเฉพาะยาที่มีผลต่อการทำ�งานของสมอง
- 9. 5คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล อาการที่สำ�คัญของโรคสมองเสื่อม ผู้ป่วยสมองเสื่อมในระยะแรกอาจมีอาการไม่มากนัก โดยเฉพาะอาการ หลงลืม และยังสามารถช่วยเหลือตัวเองได้บ้าง แต่จะทรุดหนักเมื่อเวลาผ่านไป อาการดำ�เนินแบบค่อยเป็นค่อยไปผู้ป่วยจะเริ่มมีปัญหาด้านพฤติกรรมและอาการ ทางระบบประสาทอื่นๆตามมาซึ่งอาการที่สามารถพบได้ในผู้ป่วยสมองเสื่อมมีดังนี้ ความจำ�เสื่อม โดยเฉพาะความจำ�ระยะสั้น หรือมีความบกพร่องในการ เรียนรู้สิ่งใหม่ๆ ที่เกิดขึ้นในชีวิตประจำ�วันมากเกินวัย เมื่อเทียบกับผู้ที่มีอายุใกล้ เคียงกัน เช่น การวางของแล้วลืม จำ�นัดหมายที่สำ�คัญไม่ได้ ลืมไปแล้วว่าเมื่อสักครู่ พูดอะไร ใครมาพบบ้างในวันนี้ และหากมีความรุนแรงมากขึ้นความจำ�ในอดีต ก็จะเสื่อมด้วย ไม่สามารถทำ�สิ่งที่เคยทำ�ได้ เช่นลืมไปว่าจะปรุงอาหารชนิดนี้ได้อย่างไร ทั้งที่เคยทำ� มีปัญหาในการใช้ภาษา เช่น พูดไม่รู้เรื่อง พูดซํ้าๆ ซากๆ เรียกชื่อคน หรือสิ่งของเพี้ยนไป ลำ�บากในการหาคำ�พูดที่ถูกต้อง ทำ�ให้ผู้อื่นฟังไม่เข้าใจ มีปัญหาในการลำ�ดับทิศทางและเวลา ทำ�ให้เกิดการหลงทาง หรือ กลับบ้านตัวเองไม่ถูก สติปัญญาด้อยลง การคิดเรื่องยากๆ หรือคิดแก้ปัญหาอะไรไม่ค่อยได้ มีการตัดสินใจผิดพลาด วางของผิดที่ผิดทาง เช่น เอาเตารีดไปวางในตู้เย็น เอานาฬิกาข้อมือใส่ เหยือกนํ้า เป็นต้น อารมณ์เปลี่ยนแปลงง่ายและรวดเร็ว เช่น เดี๋ยวโกรธ เดี๋ยวร้องไห้ เดี๋ยวก็สงบนิ่ง บุคลิกเปลี่ยนแปลงไป เช่น ไม่สนใจต่อสิ่งแวดล้อม ซึมเศร้าหรืออาจจะ มีบุคลิกที่กลับไปเป็นเด็กอีกครั้ง ในรายที่มีอาการรุนแรงมากๆ อาจไม่สามารถ ช่วยเหลือตนเองได้ แม้แต่การอาบนํ้า เข้าห้องนํ้า จึงต้องมีผู้ดูแลตลอดเวลา
- 10. 6 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล หากแบ่งลำ�ดับอาการของโรค สามารถแบ่งได้ 3 ระยะ คือ ระยะที่ 1 (ภาวะสมองเสื่อมระดับเล็กน้อย) ผู้ป่วยจะมีอาการหลงลืม โดยเฉพาะลืมเรื่องที่เพิ่งเกิดขึ้นหรือตั้งใจจะทำ� เช่น จำ�ไม่ได้ว่าวางของไว้ที่ไหน จำ�ชื่อคนหรือสถานที่ที่คุ้นเคยไม่ได้ ไม่ค่อยมีสมาธิ ส่วนความจำ�เกี่ยวกับอดีตยังดีอยู่ เริ่มมีความบกพร่องในหน้าที่การงานและสังคม อย่างเห็นได้ชัด แต่ผู้ป่วยยังสามารถช่วยเหลือตัวเองในชีวิตประจำ�วันได้ และ การตัดสินใจยังค่อนข้างดี ระยะที่ 2 (ภาวะสมองเสื่อมระดับระดับปานกลาง) เมื่อโรคดำ�เนินต่อไปจากระยะที่ 1 ในระยะนี้ความจำ�จะเริ่มเสื่อมมากขึ้น มีความบกพร่องในเรื่องความเข้าใจ ความสามารถในการเรียนรู้ การแก้ปัญหา และการตัดสินใจ เช่น ไม่สามารถคำ�นวณตัวเลขง่ายๆ ได้ การกะระยะทาง เปิดโทรทัศน์ไม่ได้ทำ�อาหารที่เคยทำ�ไม่ได้ทั้งที่สิ่งเหล่านี้เป็นสิ่งที่เคยทำ�ได้มาก่อน หรือยืนดูนํ้าล้นอ่างเฉยๆ เพราะไม่รู้จะแก้ปัญหาอย่างไร ลืมแม้กระทั่งชื่อคนใน ครอบครัว ในช่วงท้ายของระยะนี้ผู้ป่วยอาจมีอาการทางจิต เช่น ประสาทหลอน หลงผิดหลงลืม ผู้ป่วยในระยะนี้เริ่มไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองได้ การปล่อยให้ อยู่คนเดียวอาจเป็นอันตรายจำ� เป็นต้องอาศัยผู้ดูแลตามสมควร ระยะที่ 3 (ภาวะสมองเสื่อมขั้นรุนแรง) ในระยะนี้ผู้ป่วยจะไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้เลยแม้แต่การทำ�กิจวัตร ประจำ�วัน ต้องมีผู้เฝ้าดูแลตลอดเวลา แม้แต่ความจำ�ก็ไม่สามารถจำ�สิ่งที่เพิ่ง เกิดขึ้นได้เลย จำ�ญาติพี่น้องไม่ได้ หรือแม้แต่ตนเองก็จำ�ไม่ได้ มักเดินหลงทางใน บ้านตนเองมีบุคลิกภาพที่เปลี่ยนไปเคลื่อนไหวช้าหรืออาจเคลื่อนไหวไม่ได้แม้แต่ สุขอนามัยของตนเองก็ดูแลไม่ได้ เช่น กลั้นปัสสาวะอุจจาระไม่ได้ อาจเกิดอาการ แทรกซ้อนที่ทำ�ให้เกิดอันตรายต่อชีวิตได้
- 11. 7คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล สรุป อาการเตือนและอาการที่เกิดขึ้นของโรคสมองเสื่อม มีลักษณะ ดังนี้ 1. หลงลืม ซึ่งมีผลต่อชีวิตประจำ�วัน 2. ทำ�กิจวัตรที่เคยทำ�ไม่ได้ 3. มีปัญหาในการใช้ภาษา 4. ไม่รู้เวลา 5. การตัดสินใจแย่ลง 6. มีปัญหาในการคิดแบบนามธรรม 7. วางของผิดที่ 8. มีพฤติกรรมและอารมณ์ที่เปลี่ยนไป 9. บุคลิกเปลี่ยน 10. ขาดความคิดริเริ่ม
- 12. 8 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล โรคอื่นๆ ที่มีอาการคล้ายโรคสมองเสื่อม ผลข้างเคียงจากยาบางชนิด ภาวะซึมเศร้า การรับประทานอาหารไม่ครบหมู่ หรือการขาดวิตามินหรือเกลือแร่ บางชนิดในร่างกาย เนื้องอกในสมอง โรคหลอดเลือดบางชนิด ปัญหาจากต่อมทัยรอยด์
- 13. 9คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล โรคสมองเสื่อมรักษาหรือป้องกันได้หรือไม่ โรคสมองเสื่อมนั้นบางประเภทอาจรักษาได้แต่บางประเภทอาจรักษา ไม่ได้ หากเป็นผู้ป่วยสมองเสื่อม ที่เกิดจากการขาดสารอาหารบางอย่างเช่น วิตามิน B1, B12 หรือผู้ป่วยที่มีการแปรปรวน ของระบบเมตาโบลิกของร่างกาย เมื่อได้รับการรักษาแล้ว อาการสมองเสื่อมจะดีขึ้นซึ่งขึ้นอยู่กับอาการที่เป็น หรือความเสียหายของสมอง ว่ามีมากน้อยเพียงใด ถ้าความเสียหายไม่มากนัก และได้รับการแก้ไขตามเวลาที่เหมาะสมตลอดจนเนื้อสมองไม่ถูกทำ�ลายไปมาก ผู้ป่วยจะมีอาการดีขึ้น และเมื่อรักษาแล้ว อาการก็จะทรงอยู่ในลักษณะนี้เรื่อยๆ แต่หากเป็นโรคสมองเสื่อมที่เกิดจากการเสื่อมสลายของสมอง ปัญหา หลอดเลือดสมอง การติดเชื้อในสมองหรือจากการกระทบกระแทก ผู้ป่วยเหล่านี้ จะไม่สามารถรักษาได้ ซึ่งอาจมียาบางประเภทที่ช่วยชะลออาการของผู้ป่วย แต่ในที่สุดเมื่อมีอาการมากขึ้น อาการสมองเสื่อมของบุคคลนั้น จะมีอาการ ทันคนอื่นทีไม่ได้รับยาเช่นกัน สำ�หรับโรคสมองเสื่อมชนิดอัลไซเมอร์ แม้ในปัจจุบันยังไม่มีทางป้องกัน เฉพาะโรค แต่เชื่อว่าการทำ�กิจกรรมต่างๆ เช่น การออกกำ�ลังกายในผู้สูงอายุ สามารถช่วยชะลอการเกิดโรคหรือชะลอความเสื่อมของสมองลงได้บ้างในผู้ที่ เกิดโรคแล้ว ซึ่งกิจกรรมต่างๆ ที่มีส่วนส่งเสริมทั้งสุขภาพกาย และสุขภาพจิตใน ผู้สูงอายุ เช่น การออกกำ�ลังกายด้วย แอโรบิคด๊านซ์ ลีลาศ รำ�มวยจีน กีฬาเปตอง รำ�วง นั่งสมาธิ หรือร้องเพลง ตลอดจน การตรวจสุขภาพร่างกายและการได้รับ ข้อมูลข่าวสาร เกี่ยวกับโรคต่างๆ กิจกรรมเหล่านี้จะช่วยให้ผู้สูงอายุมีร่างกายที่ แข็งแรง มีการสูบฉีดโลหิตที่ดีช่วยในเรื่องของการฝึกด้านความจำ� การฝึกจิตใจ ให้ผ่องใสหรือทำ�ให้ผู้สูงอายุรู้จักโรค และทราบแนวทางในการป้องกัน มิให้เกิด โรคได้เพิ่มขึ้นนอกจากนั้นจะเป็นการให้ผู้สูงอายุมีการปรับตัวในการอยู่ร่วมกับ ผู้อื่นได้ดียิ่งขึ้น
- 14. 10 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล ข้อควรคำ�นึงเบื้องต้นสำ�หรับผู้ดูแล หรือผู้ที่อยู่ใกล้ชิดผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม 1. อาการต่างๆที่พบในผู้ป่วยสมองเสื่อมเกิดจากโรคทางสมองมิใช่การ แกล้งทำ�หรือความตั้งใจ 2. ผู้ที่ป่วยเป็นโรคสมองเสื่อม จะมีระดับสติปัญญาลดลงจึงไม่ควร คาดหวังที่จะให้เขาเรียนรู้ในสิ่งที่สอนหรือบอกไป 3. อาการหลายๆ อาการที่เกิดขึ้น อาจไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ เป็นไปได้เพียงให้อาการนั้นคงอยู่แต่ไม่รบกวนผู้ป่วย หรือคนรอบข้างมากนัก 4. อาการที่พิจารณาแล้วว่า ไม่เป็นอันตรายต่อชีวิตและความปลอดภัย ของคนรอบข้างและผู้ป่วยเองอาจไม่จำ�เป็นต้องรักษาเพื่อให้อาการเหล่านั้นหมดไป 5. วิธีการที่ใช้ได้ดีกับผู้ป่วยคนหนึ่ง อาจไม่ได้ผลเมื่อนำ�ไปใช้กับผู้ป่วย คนอื่นหรือแม้แต่ในผู้ป่วยคนเดียวกันแต่ต่างเวลากันดังนั้นผู้ดูแลควรมีการสังเกต และเรียนรู้จากคนรอบข้าง หรือจากประสบการณ์ของผู้อื่นร่วมด้วย 6. เมื่อใดก็ตามที่ผู้ดูแล หรือผู้ที่อยู่ใกล้ชิดผู้ป่วยเกิดอารมณ์หงุดหงิด ก้าวร้าว ควรระรีบเตือนตนเองและพาตนเองออามาจากผู้ป่วย เนื่องจากผู้ป่วย จะไม่เข้าใจว่าผู้ดูแลมีความรู้สึกอย่างไรเพราะการรับรู้ของเขาลดลง อย่างไรก็ตาม ผู้ป่วยยังคงรับรู้ว่ามีความไม่พอใจเกิดขึ้นและอาจมีพฤติกรรมแปลกๆ เพิ่มขึ้น ซึ่งอาจเป็นการรบกวนคนรอบข้างมากขึ้นส่งผลให้ผู้ดูแลเกิดความหงุดหงิดเพิ่มขึ้น ดังนั้นเมื่อผู้ดูแลออกมาพ้นมาจากผู้ป่วยแล้วควรรีบหาทางผ่อนคลาย และอาจหา คำ�แนะนำ�จากแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญ เพื่อหาทางช่วยเหลือ
- 15. 11คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล ปัญหาต่างๆ และแนวทาง การช่วยเหลือผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม ปัญหาความสับสนเรื่องเวลาและสถานที่ ความสับสนเรื่องเวลาและสถานที่ อาจทำ�ให้ผู้ป่วยบางคน ตกใจตื่นขึ้น ตอนเที่ยงคืน และแต่งตัวออกไปทำ�งานหรือคิดว่าโรงพยาบาลคือบ้านตนเอง เป็นต้น แนวทางการช่วยเหลือ 1. ทำ�ป้ายบอกเวลากลางวันกลางคืน วางไว้ข้างเตียงนอน ในตำ�แหน่ง ที่ผู้ป่วยสามารถมองเห็นได้ง่าย โดยป้ายดังกล่าวอาจติดป้ายชื่อ รูปถ่าย หรือ สัญลักษณ์ร่วมด้วย 2. ญาติหรือผู้ดูแล คอยพลิกป้ายให้ถูกต้องตรงตามเวลา 3. พยาบาลจัดข้าวของเครื่องใช้ภายในบ้านให้อยู่ในสภาพเดิมเสมอ ไม่ควรเปลี่ยนแปลงบ่อยเพราะผู้ป่วยจะจำ�ไม่ได้ ปัญหาการสูญเสียทักษะต่างๆ ผู้สูงอายุเป็นวัยที่ต้องเผชิญกับความเสื่อมโทรมทั้งทางร่างกายและจิตใจ โดยธรรมชาติ เช่นสายตาเริ่มมองเห็นไม่ชัดเจน เวียนศีรษะ หน้ามืดตาลายง่าย ระบบการหายใจลำ�บากรวมถึงระบบประสาทกล้ามเนื้อกระดูและข้อเมื่อบวกกับ อาการเสื่อมทางสมองจึงส่งผลถึงทักษะในการปฏิบัติต่างๆที่เป็นกิจวัตรประจำ�วัน อยู่บ่อยครั้ง บางครั้งอาจก่อให้เกิดอันตราย เช่น ผู้มีปัญหาในระยะแรกเมื่อเตรียม อาการ อาจเปิดแก๊สทิ้งไว้ หรือรายที่อยู่ในระยะปานกลาง อาจเริ่มสูญเสียความ สามารถในการดูแลตนเอง เช่น การแต่งตัว การอาบนํ้า หรือในขั้นรุนแรงอาจไม่ สามารถกลืนอาหารได้เอง เป็นต้น
- 17. 13คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล แนวทางการช่วยเหลือ 1. ถ้าผู้ป่วยชอบทำ�งาน อย่างหนึ่งอย่างใด ก็ปล่อยให้ทำ�ต่อไป เพราะ การได้ทำ�งานเป็นการคงสภาพทักษะต่างๆ และทำ�ให้ผู้ป่วยรู้สึกว่าตนมีคุณค่ามี ประโยชน์ต่อครอบครัวไม่ได้เป็นภาระแก่ลูกหลานซึ่งเป็นการช่วยรักษาสุขภาพจิต ที่ดีมาอย่างหนึ่ง เพียงแต่ถ้างานใดที่อาจก่อให้เกิดอันตรายต่อผู้ป่วย ญาติหรือ ผู้ดูแล ต้องคอยระวังดูแลและเอาใจใส่เช่น การทำ�งานที่เกี่ยวกับเครื่องใช้ไฟฟ้า ต่างๆ หรืออุปกรณ์เชื้อเพลิง 2. สิ่งของบางอย่างที่ผู้ป่วยใช้บ่อยๆให้ติดป้ายชื่อวิธีใช้และข้อควรระวังไว้ อย่างถูกต้องตรงตามตำ�แหน่ง 3. บรรยากาศภายในบ้านหรือสถานที่ที่ผู้ป่วยอยู่ควรมีแสงสว่างเพียงพอ ไม่มีคนพลุกพล่านหรือมีพื้นที่ห้องเหมาะสมไม่ลื่น ห้องนํ้าต้องเช็คให้แห้งอย่า ให้เปียกแฉะหรือมีนํ้าสบู่อยู่ เพราะอาจทำ�ให้ผู้สูงอายุลื่นล้มและเป็นอันตรายได้ ผู้ป่วยบางรายที่คุ้นเคยกับการใช้โทรศัพท์ควรสนับสนุนให้มีการใช้และรับโทรศัพท์ ต่อไปเพียงแต่อาจต้องมีปากกา สมุดบันทึก และมีเบอร์โทรศัพท์ที่สำ�คัญและ จำ�เป็นสำ�หรับผู้ป่วย เช่น เบอร์ของสมาชิกในครอบครัว แพทย์ประจำ�ตัว หรือ โรงพยาบาลไว้อย่างชัดเจนใกล้เครื่องรับโทรศัพท์ ปัญหาการหลงทาง ผู้ป่วยอัลไซเมอร์ตั้งแต่ระดับปานกลางเป็นต้นไปจะเริ่มจำ�บ้านของตนเอง ไม่ได้ ปัญหาที่ตามมา เช่น ผู้ป่วยอาจกลับบ้านของตนไม่ได้ หาห้องนํ้าไม่เจอหรือ อาจเดินเข้าไปในห้องนอนหรือบ้านของผู้อื่น แนวทางการช่วยเหลือ 1. ภายในบ้านควรมีป้ายชื่อ เครื่องหมายหรือสัญลักษณ์บอกทิศทาง เกี่ยวกับ ห้องนํ้า ห้องสุขา และหน้าห้องของสมาชิกคนอื่นๆ และมีโคมไฟหรือ แสงสว่างให้เพียงพอ 2. ผู้ป่วยบางรายมีร่างกายแข็งแรง ชอบออกไปนอกบ้าน อาจมีบัตร ประจำ�ตัว บอกชื่อ ที่อยู่ เบอร์โทรศัพท์ และข้อมูลการเจ็บป่วยอยู่ในนั้นด้วย เพื่อ ความสะดวกแก่ผู้ให้ความช่วยเหลือหรือนำ�ส่งกลับบ้าน
- 19. 15คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล ปัญหาของการไม่อยู่ในโลกของความเป็นจริง ปัจจุบันผู้สูงอายุมักจะจำ�เรื่องต่างๆ ที่เกิดขึ้นใหม่ไม่ได้ แต่จะจำ�เรื่อง ที่ผ่านมาในอดีตได้ดีซึ่งในผู้สูงอายุสมองเสื่อมอาทิอัลไซเมอร์ตั้งแต่ระดับปานกลาง ค่อนข้างรุนแรง เป็นต้นไปจะมีระดับความรุนแรงของอาการดังกล่าวมากขึ้น จนเป็นปัญหาต่อการดำ�เนินชีวิตประจำ�วันเช่นจำ�เหตุการณ์ ในปัจจุบันแม้กระทั่ง ชื่อบุตร คู่สมรสหรือเมืองที่อยู่อาศัยไม่ได้ แต่กลับจำ�เหตุการณ์ในวัยตอนต้นของ ชีวิตได้ดี แนวทางการช่วยเหลือ 1. เริ่มจากระดับความจำ�เป็นที่มีอยู่ในปัจจุบันเช่นให้เล่าประสบการณ์ ที่ท่านเคยภาคภูมิใจในอดีตโดยอาจนำ�ภาพเหตุการณ์ต่างๆ ในอดีต จากอัลบั้ม รูปเก่าๆ ภาพเหตุการณ์ในประวัติศาสตร์ฯลฯ ให้ผู้ป่วยเล่า 2. จากนั้นจึงลำ�ดับเหตุการณ์ จากอดีตมาจนถึงปัจจุบันซึ่งจะช่วยฟื้น ความจำ�ของผู้สูงอายุได้ทีละเล็กที่ละน้อยอันจะนำ�มาสู่ชีวิตในปัจจุบันได้ในท้าย ที่สุด 3. กิจกรรมดังกล่าวหากมีหลานๆ วัยเด็กเล็กๆ เข้าร่วมด้วย จะมี ประโยชน์มาก เพราะเด็กชอบฟังเรื่องที่เล่าซํ้าไปซํ้ามา และเป็นการเรียนวิชา ประวัติศาสตร์ไปในตัว ปัญหาการเข้าร่วมกิจกรรมต่างๆ การที่ผู้สูงอายุ มีโอกาสในการเข้าร่วมกิจกรรมต่างๆ ร่วมกับสมาชิกใน ครอบครัว หรือชุมชน นอกจากเป็นการคลายความทุกข์ และความกังวลแล้ว กิจกรรมเล่านี้ ยังทำ�ให้ผู้สูงอายุรู้สึกว่า ตนเป็นส่วนหนึ่งของครอบครัวและสังคม นอกจากนั้นการทำ�กิจกรรมยังช่วยให้ร่างกายแข็งแรง ระบบย่อยอาหาร การขับถ่ายและระบบการไหลเวียนเป็นไปด้วยดี ซึ่งเป็นการชะลอความเสื่อมทาง ความสามารถที่ดีอีกด้วย แต่สำ�หรับผู้สูงอายุที่ป่วยด้วยโรคอัลไซเมอร์ มีข้อจำ�กัด ในการปฏิบัติกิจกรรม ดังนี้
- 21. 17คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล แนวทางการช่วยเหลือ 1. ในกรณีที่อาการสมองเสื่อม ยังไม่ถึงขั้นรุนแรงเมื่อสมาชิกใน ครอบครัวนั่งดูรายการโทรทัศน์อาจชวนผู้ป่วยดูด้วย แต่ต้องแน่ใจว่าท่านสามารถ ติดตามเรื่องราวต่างๆ ได้ 2. เมื่อผู้สูงอายุเล่าถึงความหลังแม้ว่าจะบ่อยครั้ง แต่ผู้ที่ใกล้ชิดไม่ควร ขัดจังหวะ ขัดแย้งหรือห้าม ควรปล่อยให้ท่านเล่าต่อไป เพราะเป็นสิ่งที่ช่วยให้ ผู้สูงอายุมีความสุขและอยากเข้าร่วมกิจกรรม 3. หาเวลาว่างที่จะพาผู้สูงอายุให้ไปตามที่ต่างๆ เช่น พาไปเยี่ยมเพื่อน หรือญาติพี่น้อง เพื่อช่วยให้ผู้สูงอายุมีความสุขและลืมเรื่องที่กังวล 4. ผู้ป่วยที่เลื่อมใสศาสนา อาจพาไปวัด ฟังเทศน์ สนทนาธรรม หรือ ทำ�บุญเลี้ยงพระในกรณีที่ผู้ป่วยมีความสนใจในกิจกรรมยามว่างใดก็ตามเป็นพิเศษ ลูกหลานควรให้การสนับสนุน และมีส่วนร่วม ปัญหาลืมประทานยา ปัญหาที่มักพบ คือ ผู้ป่วยมักลืมเรื่องรับประทานยา จำ�ไม่ได้ว่าทานแล้ว หรือยัง บางครั้งไม่ได้ทานเลย บางครั้งอาจทานเกินขนาด ซึ่งก่อให้เกิดอันตรายได้ แนวทางการช่วยเหลือ 1. หากล่องจ่ายยาจากร้านขายยา มาใช้ในการกำ�หนดเวลารับประทานยา โดยอาจบรรจุยาตามเวลา เป็นวันอาทิตย์ ตามระดับความจำ�ของผู้ป่วย โดยมีญาติ หรือผู้ดูแลคอยเช็คปริมาณยาจากล่อง 2. อาจใช้เสียงนาฬิกาปลุกช่วยในการเตือนความจำ�ของผู้ป่วย โดยอาจ เป็นเสียงแปลกๆ เช่น เสียงคน หรือ เป็นเสียงเตือนอื่นๆ ตามความเหมาะสม
- 23. 19คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล ปัญหาด้านการสื่อสาร ผู้ป่วยอัลไซเมอร์ โดยทั่วไปจะมีการสูญเสียทักษะในการสื่อสารกับ บุคคลอื่นเพิ่มขึ้นโดยอาจเริ่มจากการจำ�ชื่อคนวัตถุสิ่งของ และสถานที่ต่างๆ ไม่ได้ จนถึงขั้นสุดท้ายอาจพูดได้แค่ 5-6 คำ�หรือ พูดเพียงแค่คำ�ใดคำ�หนึ่งซํ้าไปซํ้ามา แนวทางการช่วยเหลือ 1. ญาติหรือผู้ดูแลอาจช่วยพูดแทน ในสิ่งที่ผู้ป่วยต้องการจะสื่อสาร โดยสังเกตจากสีหน้าท่าทางและการแสงออกเพราะผู้ป่วยเหล่านี้ มักมีปัญหาทาง การสื่อสารด้านภาษาพูดเท่านั้น แต่ภาษาท่าทางต่างๆ ยังเข้าใจและสื่อสารได้ 2. ควรตรวจให้แน่ใจว่า ผู้ป่วยได้ยินสิ่งที่ป่วยชัดเจนหรือไม่ เนื่องจาก ผู้ป่วยบางราย อาจมีอาการหูตึง หรือมีขี้หมูมากทำ�ให้การได้ยินไม่ชัดเจน 3. พยายามกำ�จัดเสียงรบกวนต่างๆ เช่น เสียงวิทยุหรือโทรทัศน์ขณะที่ มีการสนทนากับผู้ป่วย 4. หากผู้ป่วยใส่ฟันปลอม ต้องแน่ใจว่า ฟันปลอมอยู่ในสภาพที่กระชับ เหมาะเจาะ เพราะหากฟันปลอมหลวมจะทำ�ให้การพูดไม่ชัดเจน 5. พยายามพูดด้วยประโยคง่ายๆชัดเจนและมีความอดทนรอคอยและ ให้เวลาในการตอบกับผู้ป่วย 6. ขณะสนทนากับผู้ป่วย ควรมีภาษาทางกายร่วมด้วย เช่น การจับมือ หรือการสบตา 7. ในรายที่มีอาการสมองเสื่อมขั้นรุนแรงจนจำ�ญาติหรือผู้ดูแลไม่ได้ ในการเข้าพบผู้ป่วยต้องมีการแนะนำ�ตนเองพร้อมๆ กับเรียกชื่อผู้ป่วยทุกครั้ง
- 24. 20 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล ปัญหาความผิดปกติทางพฤติกรรม ปัญหาความผิดปกติทางพฤติกรรมพบในผู้ป่วยอัลไซเมอร์บางรายเท่านั้น ซึ่งพฤติกรรมผิดปกติที่มักพบบ่อยๆ ได้แก่ พฤติกรรมก้าวร้าวรุนแรง เที่ยวเตร่ พูดจาไม่อยู่กับร่องกับรอย กลั้นปัสสาวะอุจจาระไม่อยู่ หรือบางรายอาจเปลื้องผ้า ในที่สาธารณะ พฤติกรรมเหล่านี้มีสาเหตุมาจากความบกพร่องด้านความจำ� ทำ�ให้ แปลความหมายสิ่งแวดล้อมต่างๆ ผิด เช่น คิดว่าห้องรับแขกเป็นห้องนอนจึง เปลื้องผ้า หรือคิดว่าสวนสาธารณะเป็นชายทุ่งในสมัยที่ตนเป็นเด็ก จึงสามารถ อุจจาระปัสสาวะได้ เป็นต้น แนวทางการช่วยเหลือ ญาติหรือผู้ดูแลควรมีความเข้าใจสาเหตุของพฤติกรรมดังกล่าว และ พยายามดูแลและเอาใจใส่ ด้วยความเคารพ นับถือรู้จักสงบสติอารมณ์และมีความ สุขภาพ พฤติกรรมชอบเที่ยวเตร่เถลไถล พฤติกรรมนี้มีสาเหตุมาจากการที่ผู้ป่วยย้อนชีวิตกลับไปสู่กิจวัตรที่เคย ทำ�ในอดีตซึ่งปัจจุบันสถานที่เหล่านั้นไม่มีแล้ว แต่ผู้ป่วยยังฝังใจอยู่ และพยายาม ประกอบกิจกรรมดังกล่าวดังนั้น พฤติกรรมที่แสดงออกมาจึงดูไม่เหมาะสม แนวทางการช่วยเหลือ 1. อาจค่อยๆ นำ�ผู้ป่วยกลับมาสู่เวลาและสถานที่ปัจจุบันด้วยความ สุภาพ หรือหากิจกรรมเพื่อความเพลิดเพลินอื่นๆ ที่ผู้ป่วยชื่นชอบ มาให้ผู้ป่วยทำ� 2. หากมีสนามหญ้าหน้าบ้านอาจให้ผู้ป่วยมาเดินเล่นเพื่อออกกำ�ลังกาย แต่ควรล็อคประตูบ้านเพื่อความปลอดภัย
- 26. 22 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล พฤติกรรมก้าวร้าว ในผู้สูงอายุ ที่ป่วยด้วยโรคอัลไซเมอร์ มักมีสาเหตุมาจาก ความผิดปกติ ด้านความจำ�ทำ�ให้เกิดการตัดสินใจและความสามารถในการแก้ปัญหาต่างๆลดลง กิจกรรมต่างๆที่เคยทำ�นั้นทำ�ไม่ได้ก่อให้เกิดความรู้สึกในทางลบเช่นคิดว่าตนเป็น คนไม่มีประโยชน์เป็นที่รังเกียจของลูกหลายมีความรู้สึกระแวงว่าคนปองร้ายฯลฯ อารมณ์เหล่านี้จะแสดงออกมาเป็นก้าวร้าวเมื่อมีเหตุการณ์มากระตุ้น เช่น เมื่อหา ของบางอย่างไม่พบหรือระแวงว่ามีใครมาขโมยของของตนไป แนวทางการช่วยเหลือ 1. ต้องยอมรับว่านั่นเป็นอาการเจ็บป่วยไม่ควรแสดงความไม่พอใจหรือ ต่อปากต่อคำ�กับผู้ป่วย 2. หลีกเลี่ยงการย้ายตำ�แหน่งของใช้ของผู้ป่วยหากผู้ป่วยแสดงอารมณ์ โมโห เนื่องจากหาของไม่พบ ญาติหรือผู้ดูแลอาจเข้าไปช่วยและค่อยๆ อธิบาย สิ่งที่เกิดขึ้น เมื่อมีโอกาส ควรเบนความสนใจไปสู่เรื่องอื่นหรือชักชวนผู้ป่วย ออกจากสถานการณ์ที่ทำ�ให้แสดงความก้าวร้าว
- 28. 24 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล ปัญหาด้านการอุจจาระปัสสาวะ ปัญหาด้านการอุจจาระ ปัสสาวะในผู้สูงอายุที่มีอาการสมองเสื่อม ส่วนหนึ่งอาจมีสาเหตุมาจากกล้ามเนื้อหูรูดของท่ออุจจาระ ปัสสาวะหย่อนยานลง ทำ�ให้การกลั้นทำ�ได้ไม่ค่อยดี เมื่อบวกกับภาวะสมองเสื่อมหาห้องนํ้าไม่พบ หรือเข้าใจผิดคิดว่าของบางอย่างเป็นโถปัสสาวะได้ ทำ�ให้เกิดปัญหาดังกล่าว แนวทางการช่วยเหลือ 1. ห้องนอนของผู้สูงอายุควรอยู่ชั้นล่าง อยู่ใกล้ห้องนํ้าทางเดินไม่วกวน และเปิดไฟสว่างตลอดเวลาเพื่อความสะดวกแก่ผู้สูงอายุในการลุกเข้าห้องนํ้า และ มีความปลอดภัย 2. ทำ�เครื่องหมาย สัญลักษณ์ หรือป้ายบอก ทิศทางไปห้องนํ้าให้ เห็นชัดอย่าให้มีสิ่งกีดขวางและไม่ควรให้ฟื้นลื่น 3. จดบันทึกเวลาขับถ่ายของผู้สูงอายุที่ เป็นอยู่ประจำ�เพื่อจะได้ช่วย ประมาณเวลาที่จะพาเข้าห้องนํ้า 4. ให้ผู้สูงอายุมีการเข้าห้องนํ้าอย่างเป็นเวลา 5. ดูแลเรื่องการดื่มนํ้าในปริมาณที่พอเหมาะ เช่น วันละ 2 - 6 แก้ว
- 29. 25คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล พฤติกรรมเปลื้องเสื้อผ้าในที่สาธารณะ แนวทางการช่วยเหลือ 1. ค้นหาสาเหตุและค่อยๆ เบนความสนใจนั้นพร้อมๆ กับช่วยสวมใส่ เสื้อผ้าอีกครั้ง 2. ค่อยๆ ถามถึงสิ่งที่ผู้ป่วยต้องการ และอธิบายถึงสิ่งที่ผู้ป่วยเข้าใจผิด ด้วยความสุขภาพ ไม่ควรตำ�หนิให้ผู้ป่วยอับอายจากการกระทำ�นั้น
- 30. 26 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล พฤติกรรมที่ไม่ยอมนอนในเวลากลางคืน ปัญหาในการนอน เป็นเรื่องที่พบได้บ่อยมากในผู้ป่วยสมองเสื่อมอาจมี สาเหตุหลายประการ เช่น การเปลี่ยนแปลงในการนอนหลับของผู้ที่มีอายุ เช่น หลับๆ ตื่นๆ หรือหลับไม่ต่อเนื่องสมองที่เกี่ยวข้องกับการนอนเสื่อมลงหรือยา โรคภาวะแทรกซ้อนของโรคอาจรบกวนการนอน แนวทางการช่วยเหลือ 1. พยายามให้หลับ – ตื่นเป็นเวลา โดยเฉพาะการตื่นนอน 2. ควรจัดให้มีการออกกำ�ลังกาย หรือการเคลื่อนไหวเป็นประจำ� สมํ่าเสมอ เช่น การเดินเล่นในตอนเช้าหรือเย็น 3. ไม่อยู่แต่ในห้อง หรือสถานที่ที่มือจนเกินไปเพราะจะทำ�ให้ผู้ป่วย ไม่ทราบว่า เป็นเวลากลางวันหรือกลางคืนควรให้ผู้ป่วยได้พบแสงสว่างบ้าง เมื่อเข้าไปในห้องที่ไม่ค่อยสว่างจะได้หลับง่ายขึ้น 4. ควรให้ผู้ป่วยหลีกเลี่ยง การนอนหลับในเวลากลางวันอาจนอนหลับ ได้ในช่วงบ่าย แต่ไม่ควรเกิน 15.00 น. 5. ควรมีการเตือนผู้ป่วยเป็นระยะเมื่อถึงเวลาใกล้เข้านอนเพื่อให้ผู้ป่วย ได้เตรียมตัวและจำ�ได้ว่าถึงเวลานอนแล้ว 6. หลีกเลี่ยงกิจกรรมที่ตื่นเต้น ในช่วงเย็นและคํ่า เช่น การพาไปในที่ ที่มีคนมากๆหรือสถานที่ที่มีความอึกทึกเพราะจะทำ�ให้ผู้ป่วยวุ่นวายและหลับยาก 7. ไม่ควรคาดหวังให้ปัญหาการนอนหลับนั้นดีขึ้นโดยเร็ว เนื่องจาก เป็นเรื่องที่ต้องค่อยๆ มีการเปลี่ยนแปลงและบางครั้ง การนอนหลับอาจดีคงที่ได้ ระยะหนึ่ง สลับกับบางวันที่มีปัญหาก็เป็นได้ 8. ดูแลเรื่องยาที่ผู้ป่วยใช้อยู่ ยาบางตัวอาจมีผลกระทบกับการนอน
- 31. 27คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล พฤติกรรมไม่ยอมนอนในเวลากลางคืน
- 32. 28 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล อาการหูแว่วประสาทหลอน ผู้ป่วยสมองเสื่อมจำ�นวนหนึ่ง จะมีอาการหูแว่ว ประสาทหลอนเกิดขึ้น เช่นได้ยินเสียงมีคนมาพูดคุยเห็นภาพต่างๆนานาซึ่งอาการเหล่านี้เป็นผลโดยตรง ตรวจจากการทำ�งานที่ผิดปกติของสมองอาจเนื่องจากโรคสมองเสื่อมเองยาบางชนิด หรือภาวะแทรกซ้อนบางอย่าง แนวทางการช่วยเหลือ 1. ในช่วงแรก จะไม่พบอาการเหล่านี้บ่อยนักและไม่รุนแรง ผู้ป่วยอาจ มีความสามารถที่จะแยกแยะได้ว่าสิ่งเหล่านี้เป็นอาการผิดปกติที่เกิดกับตนเอง 2. ให้แพทย์ช่วยประเมินถึงสาเหตุ อธิบายให้ผู้ป่วยเข้าใจถึงสิ่งที่เกิดขึ้น ว่าถึงแม้จะเป็นเรื่องผิดปกติ แต่ไม่ใช่เรื่องที่อันตราย และหากอาการนั้นไม่เป็น อันตรายต่อชีวิต และความปลอดภัยของผู้ป่วย รวมทั้งคนใกล้ชิดควรปลอบผู้ป่วย ว่าไม่ต้องตกใจกับสิ่งที่เกิดขึ้น 3. เบี่ยงเบนความสนใจ ชวนคุยเรื่องอื่นเพื่อให้ผู้ป่วยเลิกหมกมุ่นกับ อาการเหล่านี้ หากต่อมามีอาการมากขึ้น ผู้ป่วยควรจะพบแพทย์ เพื่อประเมินถึง สาเหตุและการทำ�การรักษาตลอดจนทำ�ความเข้าใจกับแพทย์ ถึงผลข้างเคียงของ ยาหรือการรักษานั้นๆถ้าสงสัยว่าอาจเป็นผลมาจากยาบางอย่างควรปรึกษาแพทย์
- 34. 30 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล พฤติกรรมไม่รับประทานอาหาร สาเหตุของการไม่รับประทานอาหาร เกิดขึ้นได้จากหลายปัจจัย ไม่ว่าจากการเสื่อมของสมองที่เป็นมากขึ้นจนไม่สามารถรับรู้ได้ว่าสิ่งที่อยู่ตรงหน้า คืออาหารรวมถึงการไม่รู้จักวิธีในการใช้ช้อนหรือส้อมความสามารถของการกลืน รวมถึง การเคี้ยวอาหารเสื่อมลง ในการกลับกันบางครั้งผู้ป่วยอาจทานอาหาร ไม่หยุดหรือทานไม่เลือกไม่ว่าสิ่งนั้นจะรับประทานได้หรือไม่ก็ตาม นอกจากนี้ สภาวะอารมณ์ ผลข้างเคียงของยาและโรคแทรกซ้อน ก็มีส่วนไม่น้อยในการทำ�ให้ เกิดปัญหานี้ แนวทางการช่วยเหลือ 1. ควรพาผู้ป่วยไปพบทันตแพทย์ เพื่อตรวจและแก้ไขปัญหา สุขภาพ ในช่องปากแต่เนิ่นๆ 2. ปรึกษาแพทย์ว่ามีสาเหตุของการไม่ทานอาหารที่ตรวจพบได้หรือไม่ เช่น ปัญหาการเคี้ยวการกลืนความผิดปกติ ของอารมณ์หรือโรคแทรกซ้อนอื่นๆ 3. พยายามจัดบรรยากาศของการรับประทานอาหารให้คงเดิมสมํ่าเสมอ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของเวลา สถานที่ (รวมถึงตำ�แหน่งของเก้าอี้) ชนิดของอาหาร ควรสังเกตว่าชอบรับประทานอาหารประเภทใด ควรเป็นอาหารประเภทเดิมๆ ที่คุ้นเคย เคี้ยวง่ายไม่ลำ�บากต่อการกลืน 4. ยืดหยุ่นอารมณ์ของผู้ป่วยบ้างไม่จำ�เป็นต้องตรงเวลาทุกครั้ง บางมื้อ อาจข้ามไปได้ หรือเลื่อนเวลาเข้าหรือออกได้บ้าง 5. ลดความใส่ในกับวิธีการทานอาหารบ้างอาจมีการหกเลอะเทอะใน บางครั้ง ถ้าผู้ป่วยไม่รู้จักการใช้ช้อนส้อมอาจต้องป้อน หรือหาวิธีการช่วยในการ รับประทานอาหารให้เป็นเรื่องง่ายๆ 6. อาจปรึกษาแพทย์เกี่ยวกับโภชนาการของอาหารว่าควรเสริมอาหาร ประเภทใด เพื่อให้ผู้ป่วยได้คุณค่าทางอาหารครบ
- 36. 32 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล พฤติกรรมชอบถามซํ้า สาเหตุของพฤติกรรมนี้ เนื่องจากความสามารถในการจดจำ�ลดลง บกพร่องไป หรืออาจเป็นจากความวิตกกังวลต่อเหตุการณ์นั้นๆ แนวทางการช่วยเหลือ 1. พยายามเบี่ยงเบนความสนใจ คุยเรื่องอื่น 2. ไม่วกกลับมายํ้า หรือทบทวนในเรื่องนั้นอีก 3. ถ้าผู้ป่วยยังสามารถพอที่จะอ่านออก และเข้าใจได้อาจใช้วิธีเขียน คำ�ตอบ หรือเขียนข้อความให้ผู้ป่วยเก็บไว้จะได้คอยเตือนตนเอง 4. บางครั้งอาการเหล่านี้ อาจเกิดจากความวิตกกังวลอาจพูดคุยเพื่อ ปลอบโยน และสร้างความมั่นใจให้ผู้ป่วย
- 38. 34 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล พฤติกรรมไม่ชอบอาบนํ้า การอาบนํ้าในผู้ป่วยสมองเสื่อม อาจทำ�ให้ผู้ป่วยรู้สึกกลัวจนเกิดการ ต่อต้าน ไม่ยอมอาบ ส่งผลให้เกิดความเหน็ดเหนื่อยในผู้ดูแลได้ แนวทางการช่วยเหลือ 1. พยายามจัดเวลาอาบนํ้าให้เป็นกิจวัตร ที่คงที่เป็นประจำ�สมํ่าเสมอ เช่นหลังตื่นนอน หรือหลังการเดินเล่นตอนเช้า เป็นต้น 2. ทำ�บรรยากาศของการอาบนํ้า ให้เป็นเรื่องง่ายๆ ไม่ใช่การบังคับ 3. มีการบอกผู้ป่วยล่วงหน้าว่ากำ�ลังจะต้องอาบนํ้า 4. ค่อยๆ ให้ผู้ป่วยคุ้นเคยกับนํ้าที่กำ�ลังจะอาบและอุณหภูมิของนํ้า ไม่ควรร้อนหรือเย็นจนเกินไปตลอดจนยืดหยุ่นกับความต้องการของผู้ป่วยบ้าง
- 40. 36 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล โรคสมองเสื่อมส่งผลกระทบต่อผู้ดูแลอย่างไร 1. ด้านจิตใจ ผู้ดูแลจะเกิดความรู้สึกสูญเสียผู้ที่ตนรัก เพราะผู้ป่วย ระยะหลังอาจจำ�หน้าผู้ดูแลญาติมิตรไม่ได้นิสัยใจคอและพฤติกรรมเปลี่ยนแปลงไป การต้อนรับผิดชอบผู้ป่วยตลอดเวลา และต้องรับภาระหนักอย่างโดดเดี่ยว ทำ�ให้ ผู้ดูแลอาจรู้สึกว่าตนถูกทอดทิ้งส่งผลให้ผู้ดูแลเกิดความรู้สึกโกรธผิดหวังเบื่อหน่าย เครียด ท้อแท้ วิตกกังวล ครุ่นคิดถึงปัญหา 2. ด้านร่างกาย จากการเปลี่ยนแปลงด้านอารมณ์และจิตใจ ของผู้ดูแล ผู้ป่วยอัลไซเมอร์จะทำ�ให้ร่างกายอ่อนเพลียส่งผลให้เกิดอาการเจ็บป่วย และ ติดเชื้อได้ง่าย 3. ด้านสัมพันธภาพ ผู้ดูแลจะเกิดปัญหาสัมพันธภาพกับผู้ป่วย จากการพูดบ่นซํ้าซาก การจู้จี้ของผู้ป่วย การพูดจาสับสนของผู้ป่วยอาจทำ�ให้ ผู้ดูแลแปลความหมายไปในทางที่ผิดได้ 4. ด้านเศรษฐกิจ การที่ผู้ดูแลผู้ป่วยตลอด 24 ชั่วโมง ทำ�ให้ไม่สามารถ ประกอบอาชีพได้ตามปกติส่งผลให้รายได้ของครอบครัวลดลง และเกิดปัญหาด้าน เศรษฐกิจของครอบครัวทั้งค่ายาและค่ารักษาพยาบาล จากปัญหาต่างๆ เหล่านี้ ญาติหรือผู้ดูแลจำ�เป็นต้องมีวิธีการจัดการกับความเครียดที่เกิดขึ้นโดยมีแนวทาง ดังนี้ พยายามทำ�ความเข้าใจปัญหาของผู้ป่วยให้มากที่สุดเท่าที่เป็นไปได้ เช่น ศึกษาเพิ่มเติมจากหนังสือที่เกี่ยวข้องกับโรคอัลไซเมอร์ หรือเมื่อมีโอกาส ควรคุยปรึกษาแพทย์หรือผู้ที่เคยมีญาติเป็นเช่นเดียวกัน ซึ่งการสร้างความเข้าใจ จะช่วยผ่อนคลายความรู้สึกขัดแย้ง และสงสัยในตัวผู้ป่วย ญาติหรือผู้ดูแล ควรหาพักผ่อนให้มาก เช่น ออกนอกบ้าน หรือลาพักร้อน และเป็นการเปิดโอกาสให้ญาติพี่น้องคนอื่นหรือเพื่อนบ้าน ได้มีส่วนร่วมในการดูแลผู้สูงอายุ
- 41. 37คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล การดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อมนั้น อาจตกเป็นภาระของสมาชิก ครอบครัวคนใดคนหนึ่ง จึงอาจเกิดความรู้สึกที่ว่าเพราะเหตุใดสมาชิกคนอื่นจึง ไม่ดูแล ซึ่งอาจนำ�มาซึ่งความฉุนเฉียวและการพูดจารุนแรง ทำ�ให้ผู้ป่วยเสียใจและ ผู้ดูแลอาจรู้สึกผิดภายหลังได้ โดยเฉพาะ เมื่อท่านเหล่านี้ สูญเสียชีวิตแล้วดังนั้น หากเกิดความรู้สึกดังกล่าว ญาติหรือผู้ดูแลควรหาทางออกให้แก่ตนเอง ในทางที่ เหมาะสม เช่น เล่นกีฬา ออกกำ�ลังกาย หรือเข้าชมรม ผู้ดูแล ควรจัดเตรียมความพร้อมและให้คำ�แนะนำ�ในเรื่องต่อไปนี้ 1. เทคนิคการติดต่อสื่อสารกับผู้ป่วย 2. ปรับสถานที่อยู่อาศัยให้ปลอดภัยเก็บสิ่งของอันตรายใช้เฟอร์นิเจอร์ ที่มั่นคง แสงสว่างเหมาะสม หน้าต่าง/ประตูที่ยากต่อการเปิด ไฟฟ้า/แก๊ส/นํ้าร้อน ของชิ้นเล็กๆ อาจเอาเข้าปากแล้วสำ�ลัก ระวังไฟไหม้ ปลั๊กไฟ 3. เตรียมแผนสำ�รองในกรณีที่ตนเองมีภารกิจส่วนตัวจำ�เป็น เจ็บป่วย 4. คำ�แนะนำ�สำ�หรับผู้ดูแล ดูแลตัวเองด้วย ทุกคนในครอบครัวต้องมีส่วนร่วม ไม่ทิ้งภาระทั้งหมดให้กับ ผู้ดูแลหลักเพียงคนเดียว จัดแบ่งเวลาให้เหมาะสม โดยควรมีเวลาเป็นของตนเองบ้าง ถ้าผู้ดูแลก็มีครอบครัวจะต้องแบ่งเวลาให้ทั้งผู้ป่วยและบุคคลในครอบครัว (สามี, ลูก) ตามความเหมาะสม ร้องขอความช่วยเหลือ
- 42. 38 คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล หลักการดูแลตนเองของผู้ดูแลผู้ป่วยสมองเสื่อม การที่เราจะสามารถให้การดูแลผู้อื่นได้เป็นอย่างดีนั้น เราจะต้องสามารถ ดูแลตนเองให้มีสุขภาพที่ดีก่อนเสมอ เราสามารถแบ่งการดูแลสุขภาพตนเองของ ผู้ดูแลผู้ป่วยสมองเสื่อมได้ดังนี้ 1. การดูแลสุขภาพกายให้แข็งแรงอยู่เสมอ ได้แก่ การรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ ออกกำ�ลังกายอย่างสมํ่าเสมอ ตรวจสุขภาพประจำ�ปี การป้องกันตนเองไม่ให้เกิดการบาดเจ็บจากการดูแลผู้ป่วย เช่น การปวดเมื่อยตามส่วนต่างๆของร่างกาย โดยเฉพาะอาการปวดหลัง ปวดไหล่ ซึ่งมีสาเหตุมาจากการเคลื่อนย้ายหรือยกตัวผู้ป่วยไม่ถูกวิธีและเกินกำ�ลังของตน 2. ทำ�ตนเองให้มีจิตใจสดใส นอนหลับพักผ่อนอย่างเพียงพอ 3. มีสังคมแวดล้อมรอบข้างที่ดี ควรมีสิ่งที่ตนเองทำ�แล้วเกิดความสุข ความพอใจบ้าง
- 43. 39คู่มือความรู้และการดูแลผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม สำ�หรับญาติและผู้ดูแล อาหารสำ�หรับผู้ป่วยสูงอายุโรคสมองเสื่อม อาหารมีความสำ�คัญอย่างยิ่งในการช่วยรักษาสุขภาพให้แก่ผู้ป่วยอัลไซเมอร์ ไม่ให้สภาวะเลวร้ายไปกว่าเก่า การช่วยให้ผู้ป่วยอัลไซเมอร์รับประทานอาหาร ได้อย่างถูกต้อง ได้สารอาหารครบถ้วนเพียงพอกับความต้องการของผู้ป่วยเป็น งานที่ท้าทายในการผู้ดูแลรักษาผู้ป่วยประเภทนี้ โภชนาการที่ดีจำ�เป็นสำ�หรับการเสริมสร้างพละกำ�ลังความแข็งแรงให้ กับร่างกาย ต้านทานการติดเชื้อ ช่วยการรักษาแผล ในผู้สูงอายุแม้จะมีสุขภาพดี สมรรถภาพในการรับรส ได้กลิ่น ความรู้สึกกระหายนํ้า และประสิทธิภาพใน การย่อยและดูดซึมอาหารลดลง สิ่งเหล่านี้ส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในการ รับประทานอาหาร โรคอัลไซเมอร์สามารถเร่งให้เกิดการเปลี่ยนแปลงเหล่านี้ และส่งผลให้สภาวะโภชนาการลดลง