http://qimia.blogspot.com კურსის ავტორები: მერაბ ჯელია, გიორგი მახარაძე, ნუნუ ჯავახიშვილი.

1. 1
გაკვეთილი N7
საშინაო დავალების შემოწმება:
3. მოც: m (HCl) = 30 გ
–––––––––––––––––––
უ.გ. m (Al2O3) =?
m (AlCl3) =?
ჯერ შევადგინოთ რეაქციის ტოლობა:
Al2O3 + 6HCl  2AlCl3 + 3H2O
გამოვთვალოთ M (HCl), M(Al2O3) და M(AlCl3 ):
M (HCl) = 1+ 35,5 = 36,5 გ/მოლი
M (Al2O3) = 2 . 27 + 3 . 16 = 102 გ/მოლი
M (AlCl3) = 27 + 3 . 35,5 = 133,5 გ/მოლი
შევადგინოთ და გამოვთვალოთ შემდეგი პროპორციები:
102გ Al2O3 რეაგირებს 6 . 36,5გ HCl–თან
X “ “ 30 “ “
x=m(Al2O3)=30·102/6·36,5=13,97გ
6 . 36,5გ HCl შეესაბამება 2 . 133,5 გ AlCl3 – ს
30 “ “ “ X “ “
X=m(AlCl 3 )=30·2·133,5/6·36,5=36,58გ
პასუხი: m (Al2O3) =13,97 გ
m (AlCl3) =36,58 გ
4. მოც: m (CuSO4) =40 გ
––––––––––––––––––––
უ.გ. m (CuO) = ?
m (H2SO4) =?
რეაქციის ტოლობაა:

2. 2
CuO + H2SO4  CuSO4 + H2O
(როგორც ვხედავთ ამ სქემაში კოეფიციენტების შეტანა საჭირო არაა)
გამოვთვალოთ M(CuSO4), M(CuO) და M (H2SO4):
M (CuSO4) = 64 + 32 + 4 . 16 = 160 გ/მოლი
M (CuO) = 64 + 16 = 80 გ/მოლი
M (H2SO4) = 2 . 1 + 32 + 4 . 16 = 98 გ/მოლი
შემდეგ კი ჩვეულებრივი წესით:
80გ CuO შეესაბამება 160 გ CuSO4 -ს
X “ “ 40 “ “
X=m(CuO)=40·80/160 =20გ
160 გ CuSO4 შეესაბამება 98გ H2SO4 -ს
40 “ “ “ X
X=m(H2SO4)=40·98/160 =24,5 გ
1
პასუხი: რეაქციაში შედის 20 გ CuO და 24,5 გ H2SO4 .
5. მოც: m (C) = 24 გ
––––––––––––––––––
უ.გ. m (P2O5) = ?
m (P) = ?
ჯერ გავატოლოთ რეაქციის სქემა:
P2O5 + 5C  2P + 5CO
ვიპოვოთ M(C), M(P2O5) და M(P):
M(C)=12გ/მოლი
M (P2O5) = 2 . 31 + 5 . 16 = 142 გ/მოლი
M (P) = 31 გ/მოლი
142გ P2O5 შეესაბამება 5 გ C –ს
X “ “ 24 “
X=m( P2O5) =142·24/5·12 =56,8 გ

3. 3
5 გ C შეესაბამება 2 გ P-ს
24 გ “ “ X “
X=m( P) =24·2·31/2·12 = 24,8 გ
პასუხი: რეაქციაში შედის 56,8 გ P2O5, მიიღება 24,8 გ P.
6. მოც: m (O2) = 6,4 გ
–––––––––––––––––––
უ.გ. m (HgO) =?
m (Hg) = ?
დავწეროთ რეაქციის ტოლობა:
2HgO  2Hg + O2
M(O2)=32გ/მოლი
M (Hg) = 201 გ/მოლი M(HgO) = 201 + 16 = 217 გ/მოლი
2 გ HgO შეესაბამება გ O2-ს
X “ “ 6,4 “
X= m (HgO)=2·217·6,4/32 =86,8 გ
2 გ Hg შეესაბამება გ O2-ს
X “ “ 6,4 “
X= m (Hg)=2·201·6,4/32 =80,4 გ
პასუხი: დაიშალა 86,8 გ HgO, წარმოიქმნა 80,4 გ Hg.
7. მოც: m (CaO) = 28 გ
––––––––––––––––––––––
უ.გ. m (CaCO3) = ?
m(CO2 ) = ?

4. 4
დავწეროთ რეაქციის ტოლობა:
CaCO3  CaO + CO2
M (CaCO3) = 40 + 12 + 3 . 16 = 100 გ/მოლი
M (CaO) = 40+16=56 გ/მოლი
M(CO2) = 12+ 2 გ/მოლი
100 გ CaCO3 შეესაბამება გ CaO-ს
X “ “ 28 “
x=28·100/56=50გ
56 გ CaO შეესაბამება გ CO2 -ს
28 “ “ X “
x=28·44/56=22 გ
პასუხი: უნდა დაიშალოს 50 გ CaCO3. მიიღება 22 გ CO2
ავოგადროს კანონი და აირების მოლური მოცულობა
ფრანგი მეცნიერი გეი-ლუსაკი სწავლობდა რა გაზების (აირების) თვისებებს, მან
დაადგინა შემდეგი კანონზომიერება: მუდმივი წნევისა და ტემპერატურის
პირობებში რეაქციაში შესული აირების მოცულობები და რეაქციის შედეგად
მიღებული აირების მოცულობები ისე შეეფარდება ერთმანეთს, როგორც მცირე
მთელი რიცხვები. მაგ: რეაქციისათვის N2 + 3H2 = 2 NH3 რეაქციაში შესული და
რეაქციის შედეგად მიღებული აირების მოცულობების თანაფარდობაა 1 : 3 : 2.
ამ კანონზომიერების ასახსნელად იტალიელმა მეცნიერმა ა. ავოგადრომ
ჩამოაყალიბა ჰიპოთეზა, რომელიც შემდგომ ექსპერიმენტულად დადასტურდა. ამ
კანონს ავოგადროს კანონი დაერქვა:
ნებისმიერი აირის ტოლი მოცულობები ერთნაირ პირობებში (ერთნაირი წნევა და
ტემპერატურა) მოლეკულების ერთიდაიგივე რაოდენობას შეიცავენ.
სხვაგვარად: სხვადასხვა აირების ტოლი რაოდენობები ერთნაირ პირობებში
(იგულისხმება ერთნაირი წნევა და ტემპერატურა) ერთნაირ მოცულობებს იკავებენ.
შეთანხმდნენ, რომ ნორმალურ პირობებად აირებისთვის ითვლება 00C (2730K)
ტემპერატურა და 1 ატმ. ანუ 760მმ ვერცხლისწყლის სვეტის (101325 პა) წნევა.
ნებისმიერი აირის 1 მოლი ნორმალურ პირობებში იკავებს 22,4 ლ მოცულობას. ამ
კანონს აირების მოლური მოცულობის კანონი ქვია.

5. 5
ასე რომ, 2 გ წყალბადი (H2), ან 32 გ ჟანგბადი (O2), ან 71 გ ქლორი (Cl2), ან 16 გ
მეთანი (CH4) და ა.შ. ნორმალურ პირობებში (ნ.პ.) იკავებენ 22,4 ლ მოცულობას.
ამ კანონიდან გამომდინარე ჩვენ შეგვიძლია ვიპოვოთ ნებისმიერი აირის მასა თუ
ცნობილია აირის მოცულობა ნ.პ.-ში. და პირიქით, შეგვიძლია ვიპოვოთ რა
მოცულობას დაიკავებს აირი ნ.პ.-ში, თუ ცნობილია აირის მასა.
M ამოცანა: რამდენი გრამია (ნ.პ.) 30ლ CO2:
Mმოც: Vo (CO2) = 30 ლ
––––––––––––––––––
უ.გ. m (CO2) = ?
(Vo ეს არის აირის მოცულობა ნ.პ.-ში)
როგორც ვიცით ნ.პ.ში ნებისმიერი აირის 1 მოლის მოცულობა არის 22,4 ლ.
Vo (CO2) 30
ამიტომ n (CO2) = –––––––––––– = –––––––  1,339 მოლი
22,4 22,4
როგორც გვახსოვს m (ნივთ) = n (ნივთ) . M (ნივთ)
M (CO2) = 12 + 2 . 16 = 44 გ/მოლი
m (CO2) = 1,339 . 44 = 58,9 გ
იგივე შეგვიძლია გამოვთვალოთ პროპორციის შედგენის გზითაც:
ნ.პ. 22,4 ლ CO2 –ს მასაა გ
30 ლ “ “ X გ
X=44·30/22,4=58,9გ
პასუხი: 30 ლ (ნ.პ.-ში) CO2 –ის მასაა 58,96 გ.
ამოცანა : რა მოცულობას დაიკავებს ნ.პ.-ში 24 გ მეთანი (CH4)?
მოც: m (CH4) = 24 გ
––––––––––––––––––––––
უ.გ. Vo (CH4) = ?
გამოვთვალოთ მეთანის მოლური მასა.
M (CH4) = 12 + 4 . 1 = 16 გ/მოლი
ამოცანის პირობის თანახმად m (CH4) = 24 გ. შეგვიძლია შევადგინოთ პროპორცია:
ნ.პ. 22,4 ლ CH4 –ს მასაა გ
Xლ “ “ 24 g
X=24·22,4/16=33,6ლ
პასუხი: 24 გ მეთანი ნ.პ.-ში დაიკავებს 33,6 ლ მოცულობას.

6. 6
ხშირად იყენებენ სიდიდეს, რომელსაც აირების ფარდობით სიმკვრივეს უწოდებენ.
Mმას აღნიშნავენ D ასოთი.
აირების ფარდობითი სიმკვრივე გვიჩვენებს რამდენჯერ მძიმეა (მსუბუქია) ერთი
აირი მეორეზე ტოლი მოცულობისა და ერთნაირი ფიზიკური პირობების
შემთხვევაში.
მაგ: თუ სიმარტივისთვის ავიღებთ, რომ ორი აირი, რომლებსაც ვადარებთ
ერთმანეთს, მოთავსებულია ერთნაირ პირობებში, კერძოდ ნ.პ.-ში და იკავებენ 22,4 ლ
მოცულობას, მაშინ პირველი აირის მასა იქნება M1 გ ( ანუ რიცხობრივად შესაბამისი
მოლური მასის ტოლია) ხოლო მეორესი M2 გ, მაშინ:
M1
D = ––––
M2
ფარდობითი სიმკვრივე მუდმივია ნებისმიერი სხვა პირობებისა და სხვა
მოცულობებისთვის.
თუ აირს ვადარებთ წყალბადს, მაშინ ვიღებთ აირის სიმკვრივეს წყალბადის მიმართ
და ფორმულა მიიღებს შემდეგ სახეს:
M
DH2 =
2 (რადგან M (H2) = 2 )
ხშირად ითვლიან აირების ფარდობით სიმკვრივეს ჰაერის მიმართ. Hჰაერი
ძირითადად აზოტის, ჟანგბადის, აგრეთვე მცირე რაოდენობით სხვა აირების
ნარევია. აღმოჩნდა, რომ ნ.პ.-ში 22,4 ლ ჰაერის მასა არის 29 გ. ამიტომ თვლიან, რომ M
(ჰაერი) = 29 გ/მოლი.
M
შესაბამისად D (ჰაერი) = –––
29
ცხადია, რომ როცა D (ჰაერი) >1, მაშინ მოცემული აირი ჰაერზე მძიმეა, ხოლო როცა
D (ჰაერი) <1, მაშინ მოცემული აირი ჰაერზე მსუბუქია.
Aაირების ფარდობითი სიმკვრივე (უცნობი აირისა ცნობილის მიმართ) შეიძ–ლება
სხვადასხვა ექსპერიმენტული გზით განისაზღვროს.Aაქედან გამომდინარე შეიძლება
განვსაზღვროთ უცნობი აირის მოლური მასა.
M1
D = –––––– M1 = DM2
M2
სადაც M1 უცნობი აირის მოლური მასაა. M2 ცნობილი აირის მოლური მასაა. D
აირების ფარდობითი სიმკვრივე.
მაგ: ამოცანა: დადგენილია, რომ უცნობი აირის ფარდობითი სიმკვრივე ჰაერის
მიმართ არის 1,51. როგორია უცნობი აირის მოლური მასა?
მოც: D (ჰაერი) = 1,51
–––––––––––––––––––––––––––
უ.გ. M (აირი) = ?
M M
D (ჰაერი) = ––––––––––––– ანუ D (ჰაერი) = –––––
M (ჰაერი) 29

7. 7
M = 29 D (ჰაერი) = 29 . 1,51 = 43,79  44
პასუხი: საძიებელი აირის M = 44 გ/მოლი
აირთა ნარევის შედგენილობა შეიძლება გამოისახოს, როგორც შემადგენელი
კომპონენტების მასური წილებით (როგორც მყარი და თხევადი ნარევების
შემთხვევაში), ისე აირების მოცულობითი წილებით.
მაგალითად: თუ შეურევთ 2 ლ O2-ს და 3 ლ N2-ს, მაშინ მიღებულ ნარევში
(   V(O2)  2   ანუ 
V(ნარევი) 2+3
  V(N2)  3   ანუ 
  V(ნარევი) 2+3
სადაც, არის აირის მოცულობითი წილი აირთა ნარევში.
საშინაო დავალება
1. ჩამოაყალიბეთ აირების მარტივ ფარდობათა წესი (გეი- ლუსაკის კანონი).
2. ჩამოაყალიბეთ ავოგადროს კანონი.
3. ჩამოაყალიბეთ აირების მოლურ მოცულობათა კანონი. როგორია ნორმალური
პირობები?
4. რა მოცულობებს დაიკავებს ნ.პ.-ში:
ა) 10 გ ამიაკი (NH3)?
ბ) 25გ ქლორი (Cl2)?
გ) 15 გ ეთანი (C2H6)?
5. რამდენი გრამი იქნება ნ.პ.-ში გაზომილი:
ა) 5 ლ ჟანგბადი (O2)?
ბ) 3,36 ლ ქლორი (Cl2)?
გ) 4 ლ პროპანი (C3H6)?
6. რა მოცულობებს დაიკავებს ნ.პ.-ში ნარევი, რომელიც შედგება 10 გ ჟანგბადის
(O2), 7 გ აზოტის (N2) და 4,4 გ ნახშირორჟანგისაგან (CO2)?
7. რამდენი გრამია აირების ნარევი, რომელიც შედგება 5 ლ ჟანგბადისა და 10 ლ
აზოტისგან (მოცულობები გაზომილია ნ.პ.-ში).
8. როგორია ნახშირორჟანგის (CO2) ფარდობითი სიმკვრივე წყალბადის (H2),
ჟანგბადის (O2) და ჰაერის მიმართ?
9. როგორია 5 ლ ჟანგბადის (O2) და 10 ლ ნახშირორჟანგის (CO2) (ნ.პ.-ში) ნარევის
საშუალო მოლეკულური მასა და სიმკვრივე ჰაერის მიმართ?