SlideShare une entreprise Scribd logo

Gdri competition laws and institutions

•Télécharger en tant que DOC, PDF•
•
Georgian National Communications Commission, GNCC
Georgian National Communications Commission, GNCC
1  sur  120
saqarTvelos ganviTarebis kvleviTi instituti konkurenciis kanonebi da institutebi saerTaSoriso praqtikis mimoxilva 1
Tbilisi 2012 Sinaarsi abreviatura Sesavali ------------------------------------------------------------------------------------------------ 4 nawili I. antimonopoliuri regulirebis samarTlebrivi safuZvlebi Tavi I konkurenciis kanonebis miznebi, gavrcelebis sfero ----------- 8 da ZiriTadi koncefciebi Tavi II konkurenciis kanonebis ZiriTadi debulebebi ---------------------- 22 2.1 antikonkurenciuli SeTanxmebebi/xelSekrulebebi ----------------------- 22 2.2 dominirebuli mdgomareoba da misi borotad d gamoyenebasTan dakavSirebuli akrZalvebi ------------------------------------------------------------------------29 2.3 koncentracia (Serwymebi da SeZenebi, gaerTianebebi) ------------------------42 nawili II. konkurenciuli politikis aRmasrulebeli organoebis dizainisa da efeqtianobis Sesaxeb Tavi III. konkurenciis saagentoebis (komisiebis, ofisebis) dizaini ---52 Tavi IV. konkurenciis saagentoebis (komisiebis, ofisebis) efeqtianobis Sesaxeb ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 59 daskvnebi da winadadebebi -------------------------------------------------------------------------71 gamoyenebuli literatura ------------------------------------------------------------------------72 2
danarTebi ----------------------------------------------------------------------------------------------------77 danarTi 1. konkurenciis kanonebi da aRmasrulebeli institutebi danarTi 2 konkurenciisa da momxmarebelTa dacvis organoebi danarTi 3 kanonmdeblobis miznebi gamokiTxuli qveynebis mixedviT danarTi 4-5 mniSvnelovani sabazro Zalauflebis Sefasebis ZiriTadi kriteriumebi (SerCeva moxda mxolod SeTavazebuli kriteriumebidan, Tumca sxva kriteriumebsac iyeneben) danarTi 6 konkurenciis saagentoebis msaxasiTeblebi SerCeuli qveynebis mixedviT danarTi 7 dominirebis prezumpcia da usafrTxoebis zRvruli normebi abreviatura ADB - aziis ganviTarebis banki CARICOM - karibis qveynebis gaerTianeba COMESA – aRmosavleT da dasavleT afrikis saerTo bazari DCFTA – SeTanxmeba Rrma da yovlismomcveli Tavisufali vaWrobis Sesaxeb DOJ- AaSS iusticiis departamenti ICN - konkurenciis saerTaSoriso qseli EU - evrokavSiri EC - evrokomisia EBRD - evropis rekonstruqciisa da ganviTarebis banki aziis 3
ECN - evropis konkurenciuli qseli FTC – aSS vaWrobis federaluri komisia FTA – SeTanxmeba Tavisufali vaWrobis Sesaxeb MERCOSUR – 1991 wlis politikur-ekonomikuri SeTanxmeba argentinas brazilias, urgvais da paragvais Soris OFT - Tavisufali vaWrobis ofisi OECD - ekonomikuri TanamSRomlobisa da ganviTarebis organizacia PCA –SeTanxmeba partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb UNCTAD - gaeros vaWrobisa da ganviTarebis komisia WTO - msoflios savaWro organizacia WB - msoflio banki DF Sesavali antimonopoliuri regulirebis tradiciebis mqone qveynebSic ki gansxvavebulia damokidebuleba konkurenciis kanonebis miznebisa da maTi miRwevis 4
saSualebebisadmi. miuxedavad amisa, yvela erTsulovania Semdegi principebis mimarT: - konkurenciis kanonebi unda iswrafodnen monopoliuri qcevisa da iseTi SeTanxmebebis Tavidan acilebisken, romlebic zians ayenebs momxmarebels. - am kanonebma unda Seqmnan xelSemwyobi pirobebi axali kompaniebis gamosasvlelad bazarze da arsebulTa Soris jansaRi konkurenciis dasacavad - kanonis iZulebiTi aRsrulebis reJimi unda iyos cxadi, prognozirebadi da transparentuli, raTa daarwmunos rogorc investorebi, rom isini daculi iqnebian bazarze damkvidrebuli firmebis antikonkurentuli qcevebisagan da maTi saqmianobac obieqturad iqneba Sefasebuli; aseve moqalaqeebi imaSi, rom daculi iqnebian monopolisti sawarmoebis mxridan mdgomareobis borotad gamoyenebisa da diqtatisagan. konkurenciuli kanonmdebloba SesaZloa iyos zedmetad mkacri an loialuri. Sesabamisad, gansxvavebuli iqneba misi praqtikuli efeqtic. orive SemTxvevaSi wagebulia momxmarebeli Semdeg garemoebaTa gamo: a) Tu kanoni zedmetad loialuria, momxmarebels uwevs dausabuTeblad gazrdili fasebis gadaxda, radganac konkurenti firmebi dausjelad axorcieleben Serwymas, farul SeTanxmebebs da sabazro Zalebis SemzRudav sxva qmedebebs. dominirebuli kompaniebi ki aseve dausjelad ,,aSeneben” sxva kompaniebisaTvis bazarze Sesasvlel barierebs. 5
b) Tu kanoni Zalze mkacria biurokratiis miswrafebam warmoebis moculobebisa da fasebis kontrolisadmi SesaZlebelia gamoiwvios bazarze moqmedi samewarmeo struqturebis iniciativis paralizeba. aseT SemTxvevaSi mosalodnelia, rom warmatebuli firmebi daisajon sruliad damsaxurebulad miRebuli maRali mogebis gamo, an sxva kompaniebisaTvis miyenebuli zianisaTvis. operaciebis vertikaluri integracia maqsimaluri efeqtianobis donemde ekrZalebaT aradominirebul kompaniebsac ki, romlebic ar floben mniSvnelovan sabazro SesaZleblobebs da Sesabamisad, survilic rom hqondeT, naklebad SesaZlebelia, rom isini borotad gamoiyeneben sakuTar sabazro Zaluflebas. es cnobili dilemaa da ekonomikuri Teoria da praqtika gamoyofs antimonopoliuri kanonebidan im komponentebs (e.w. ,,indikatorebs”), romelTa gamoyenebiTac SesaZlebelia ganisazRvros Tu ramdenad warmatebiT SeZles ama Tu im qveynis kanonmdeblebma misi gadaWra.kerZod:amasTan, Sinaarsobrivad sworad gaazrebuli da wakiTxuli kanoni mxolod pirveli nabijia imis gasagebad Tu rogor imoqmedebs igi saqmian wreebze, momxmareblebze da sazogadoebaze. interesebze mniSvnelovnadaa damokidebuli rogor iqneba sakanonmdeblo debulebebis gamoyenebuli antimonopoliuri organoebis mier da ganmartebuli mosamarTleebis mier. konkurenciis saerTaSoriso wesebi da principebi da, rac mTavaria, konkurenciis roli ekonomikis ganviTarebasa da sazogadoebis keTildReobis amaRlebaSi, dRis wesrigSi ayenebs konkurenciuli politikis Seqmnisa da gajansaRebis amocanas nebismier qveyanaSi. Sesabamisad qveynebis umravlesobaSi konkurenciuli politika ganixileba rogorc ekonomikuri politikis fganuyofeli nawili da reformebis erTerTi ZiriTadi mimarTuleba. aRniSnulze 6
miuTiTebs mraval qveyanaSi ganxorcielebuli da mimdinare reformebi konkurenciis sferoSi da konkurenciis kanonisa da politikis srulyofis mizniT ganxorcielebuli maregulirebeli qmedebebi. gansakuTrebiT gaaqtiurda konkurenciis politikis reformebi 90-ian wlebSi, rac ukavSirdeba postsocialistur qveynebSi mimdinare saxalxo meurneobis demonopolizaciis, saxelmwifo qonebis privatizebisa da ekonomikis liberalizebis procesebs. saqarTveloSi am sakiTxebis aqtualoba gamowveulia rogorc konkurenciis AaRiarebuli roliT ekonomikis zrdasa da ganviTarebaSi da momxmarebelTa keTildReobis amaRlebaSi, aseve antikonkurenciuli praqtikis gaaqtiurebiT (m.S. sasaqonlo bazrebis monopolizaciis gaZlierebuli tendenciebiTa da karteluri SeTanxmebebis aSkara niSnebiT) da saqarTvelos evrotlantikuri ambiciebiT. yovelive zemoarniSnuli qveynis xelisuflebas akisrebs Sesabamis valdebulebebs da maT Soris zrunvas konkurenciuli politikis iseTi elementebis uzrunvelyofaze, rogoricaa: a) konkurenciis saTanado, cxadi da prognozirebadi wesebis arseboba, b) maT dacvaze efeqturi saxelmwifo zedamxedveloba, g) aRsrulebis sando da gamWvirvale praqtika. saqarTveloSi konkurenciis politikis samarTlebrivi da organizaciuli bazis mSenebloba araTanmimdevrulobiT, wyvetilobiTa da winaaRmdegobebiT xasiaTdeboda. iseve rogorc sxva postsocialistur qveynebSi, saqarTveloSi konkurenciuli politika, rogorc ekonomikuri politikis sruliad axali mimarTuleba, garkveuli obieqturi problemebisa da subiqturi winaaRmdegobebis (maT Soris biznes interesebis mqone gavleniani saxelisuflebo wreebis mxridan) fonze viTardeboda, rasac kidev ufro arTulebda 90-ian wlebSi qveyanaSi Seqmnili umZimesi politikuri da socialur-ekonomikuri viTareba. miuxedavad amisa, antimonopoliuri politikis 7
ganviTarebis sawyis etapze iyo garkveuli warmatebebic, rogorc sakanonmdeblo bazis aseve instituciuri ganviTarebisa da kanondmeblobis aRsrulebis procesSi. aRniSnulze miuTiTebs, rogorc antimonopoliuri samsaxuris saqmianobis amsaxveli masalebi, aseve araerTi saerTaSoriso organizaciisa, Tu ucxoeli eqspertis Sefasebac (vrclad es sakiTxebi ganxilulia analitikur mimoxilvaSi: saqarTvelos konkurenciuli politikis retrospeqtiva -1992-2012 ww) da rCevebic Semdgomi ganviTarebisa da politikis efeqtianobis amaRlebisaTvis. sagulisxmoa, rom 2000-iani wlebis dasawyisSi nacvlad konkurenciuli politikis ganviTarebisa da saerTaSoriso normebTan miaxloebisa (rasac saqarTvelos xelisuflebas 1996 wels evrokavSirTan da mis wevr qveynebTan xelmowerili partniorobisa da TanamSromlobis xelSekrulebac avaldebulebda) da antimonopoliuri samsaxuris statusis gaZlirebisa (rasac im dros moqmedi antikorufciuli sabWoc xazgasmiT miuTiTebda), TandaTanobiT gamoikveTa zogadi konkurenciuli kanonmdeblobis dargobrivi niSniT fragmentaciisa da im dros moqmedi antimonopoliuri samsaxuris dasustebis mcdeloba. dasanania, rom vardebis revoluciis Semdeg damokidebuleba konkurenciuli politikisadmi kidev ufro gauaresda. Sesabamisad, dReisaTvis, rodesac araerT postocialistur qveyanaSi konkurenciuli politikis ganvitarebis 20 wlis Sedegebs aanalizeben, saqarTveloSi, konkurenciuli politikis reforma kvlav aqtualuria da SeiZleba iTqvas, rom yvelaferi Tavidan iwyeba aseT viTarebaSi, aucileblad mogvaCnia sakanonmdeblo cvlilebebis imgvarad gaazreba, rom saTanado politikuri nebis pirobebSi SesaZlebeli iyos saqarTvelos konstituciiT (30-e muxliT) garantirebuli konkurencis ganviTareba da momxmarebelTa uflebebis uflebebis relizacia SedarebiT naklebi regulirebis tvirTiTa da danaxarjebiT. 8
amasTan, gasaTvaliswinebelia, rom sakanonmdeblo cvlilebebi da Sesabamisi samarTlebrivi normebis dakanoneba mxolod pirveli nabijia konkurenciuli garemos gajansaRebis gzaze da, Tu rogor imoqmedebs kanoni saqmiani wreebis, momxmareblebisa da sazogadoebis interesebze damokidebulia sakanondbelo debulebebis interpretaciaze, ganmartebaze da gamoyenebaze aRmasrulebeli organoebisa da mosamarTleebis mier. Sesabamisad, dRis wesrigSia ara mxolod konkurenciis cxadi wesebis dakanoneba, aramed kanonmdeblobis administrirebisa da iZulebiTi aRsrulebis efeqtiani sistemis Seqmnis sakiTxic. winamdebare analitikuri mimoxilva miznad isaxavs farTo sazogadoebis informirebas konkurenciis saerTaSoriso principebis, wesebisa, agreTve sxvadsxva qveynebis kanonebisa da maTi aRsrulebis aprobirebul meqanizmebze. migvaCnia, rom es masala, sxva faqtorebTan erTad, mniSvnelovnad gaadvilebs konkurenciis Sesaxeb kanonmdeblobis ZiriTadi debulebebis formirebas/gaazrebas da Sesabamisi aRmasrulebeli institutis dizainis ZiriTadi elementebis gansazRvras. nawili pirveli. antimonopoliuri regulirebis samarTlebrivi safuZvlebi Tavi 1. konkurenciis kanonebis mizani, gavrcelebis sfero da ZiriTadi koncefciebi saerTaSoriso doneze aRiarebuli biznesis SemzRudavi praqtikis saxelmwifo kontrolis (maT Soris msoflios savaWro organizaciisa da ekonomikuri ganviTarebisa 9
da TanamSromlobis organizaciisa da gaeros) wesebi da principebi saxelmwifoebs mouwodebs miiRon, srulyon da efeqturad ganaxorcielon Sesabamisi sakanonmdeblo aqtebi, daafuZnon kanonmdebloba biznesis Semzudavi praqtikis (mogvianebiT es termini Seicvala antikonkurenciuli biznes praqtikiT) aRkveTisa da efeqturi regulirebis principebze, uzrunvelyon aradiskriminaciuli midgoma yvela sawarmosadmi, srulyon kanonis iZulebiTi aRsrulebis RonisZiebebi. analogiuri moTxovnebi da principebi gaTvaliswinebulia evrokavSiris sadamfuZneblo xelSekrulebis (axali, lisabonis redaqciiT - xelSekruleba evrokavSiris funqciobis Sesaxeb - TFEU, amoqmedda 2009 wlidan), konkurenciuli samarTlis ZiriTadi debulebebis saxiT da evrosabWos (1993) gadawyvetilebaSi e.w. “kopenhagentis kriteriumebis” saxiT, romelsac unda akmayoflebdes gawevrianebis msurveli nebismieri kandidati qveyana. dReisaTvis, msoflios 120-ze met qveyanaSi miRebulia gansxvavebuli dasaxelebis, dizainis, Tumca msgavsi struqturuli elementebis (e.w. ZiriTadi funqcionaluri debulebebis) Semcveli kanonebi konkurenciis Sesaxeb (SemdgomSi - kanoni) da aRsrulebis meqanizmebi (ix. danarTi 1) yvela kanoni Seicavs met naklebad zust, zogad, an ufro konkretul, vrcel an lakonur a) zogad debulebebs kanonis mizani/miznebis da amocanebis, gavrcelebis sfero/moqmedebis masStabis Sesaxeb da ZiriTadi koncefciebi/definiciebis gansazRvrebebs.; b) e.w. ZiriTad debulebebs, romlebSic Camoyalibebulia “konkurenciuli TamaSis wesebi”, maT Sorisaa: ZiriTadi akrZalvebi/akrZaluli qmedebebi da SeTanxmebebi, gamonaklisebi; g) Sesabamisi institutis administraciuli mowyobisa da kanonis administrirebasTan dakavSirebul debulebebs; d) darRvevaTa prevenciisa da 1
aRkveTis zomebs da RonisZiebebs, (sanqciebis CaTvliT); gasaCivrebis procedurebs, zaralis anazRaurebis meqanizmebs da sxva sakiTxebs. zogierTi kanoni exeba momxmarebelTa dacvisa da sxva maregulireblebTan urTierTobebis gamijvnisa da koordinaciis sakiTxebsac. konkurenciis kanonis mizani (da amocanebi): zogadad, konkurenciis kanonis mizania sasaqonlo da momsaxurebis bazrebze konkurenciis ganviTareba da dacva. konkurenciis, rogorc procesis (da ara misi romelime konkretuli monawilis) dacva, rac TavisTavad gulisxmobs antikonkurenciuli efeqtis mqone nebismieri praqtikis SeTanxmebis/qmedebis/qcevis prevencias, gamovlenasa da aRkveTas. konkurenciis Sesaxeb kanonebis mizani da amocanebi gamomdinareoben konkurenciis SemzRudavi praqtikidan da Sesabamisad, dakavSirebulia iseTi qmedebebis gamovlenas, dauSveblobasa da aRkveTasTan, rogoricaa: antikonkurenciuli SeTanxmebebi sawarmoTa Soris, Serwymebi da SeZenebi Tu maT Sedegad mosdevs sabazro Zalauflebis koncentracia, dominirebuli mdgomareoba da misi borotad gamoyeneba, rasac Sedegad mosdevs konkurenciis Sesusteba da aRkveTa da uaryofiTad moqmedebs vaWrobis ganviTarebaze da ekonomikur ganviTarebaze. sakamaTo ar aris, rom sakanonmdeblo debulebebi ise unda iyos formulirebuli, rom emsaxurebodes kanonis mizans da amocanebs, ar iZleodes maTi ormagi interpretaciis saSualebas, an qmnides gaugebrobas maTi aRsrulebis procesSi. amasTan, nebismieri saxelmwifo mowodebulia miiRos da gaaumjobesos da efeqturad aRasrulos Sesabamisi sakanonmdeblo aqtebi, agreTve aucilebeli 1
samarTlebrivi da administraciuli kontrolis procedurebi ( maT Soris transnacionaluri korporaciebis SemzRudavi praqtikis winaaRmdeg). miuxedavad msgavsi miznebisa, romlebic ukavSirdeba konkurenciis mxardaWeras da dacvas, an masTan dakavSirebul sakiTxebs, sxvadsxva qveynis kanonebi miznebis gansxvavebuli formulirebebiT xasiaTdebian. damaxasiaTebelia sxvadasxva kombinaciaSi iseTi frazebis gamoyeneba, rogoricaa: konkurenciis ganviTareba, waxaliseba da dacva; kapitalisa da ekonomikuri Zalauflebis koncentraciis kontroli; inovaciebis waxaliseba; sazogadoebis keTildReobis uzrunvelyofa da dacva; momxmarebelTa keTildReobis uzrunvelyofa da interesebis dacva da sxva. UNCTAD mier Catarebuli kvlevis (kvlevaSi monawileobda 33 qveyana) SedegebiT, kanonis erTerTi ZiriTadi amocanaa efeqtiani konkurenciis procesis (rogorc mizanis da saSualebis) uzrunvelyofa (32 qveyanaSi), momxmareblis keTildReobis uzrunvelyofa (30 qveyanaSi), efeqtianobis amaRleba (20 qveyanaSi), 1ekonomikuri Tavisuflebis uzrunvelyofa (13 qveyana). Sesabamisi debulebebis Sinaarsi qveynebis mixedviT warmodgenilia cxrilSi (ix. cxrili 1). konkurenciis Sesaxeb kanonebi msgavsia gamoyenebuli koncefciebis da maTi ganmartebebiს TvalsazrisiTac. amasTan, rogorc praqtika adasturebs, ganmartebebis simravle damaxasiaTebelia im qveynebis kanonebisaTvis, sadac konkurenciuli politika SedarebiT axalia da, Sesabamisad, konkurnciuli kulturac nakleb ganviTarebulia. Uufro ganviTarebuli qveynebi ki ganmartebebze aqcents ZiriTadad meorad kanonmdeblobasa da instruqciebSi amaxvileben. aSS-Si am sakiTxSi gansakuTrebuli roli aqvT sasamarTlo gadawyvetilebebs. rac Seexeba konceptualur msgavsebas, es ukanaskneli ganpirobebulia da aixsneba saerTaSoriso praqtikaSi 1
damkvidrebuli (UNCTAD, wesebisa da principebis kompleqsi, OECD da sxva wyaroebi) harmonizaciisa da ganviTarebis ufro maRal stadiaze myofi qveynebis gamocdilebis gaTvaliswinebis tendenciebiT. ama Tu im qveynis konkurenciuli politikis formirebaze gansakuTrebul gavlenas axdens saerTaSoriso organizaciebis rekomendaciebi da tipiuri normebi, agreTve ama Tu im ekonomikuri Tu politikuri blokisa da gaerTianebis pirobebi wevri/ gawevrianebis msurveli qveynebisaTvis. sailustraciod gamodgeba OECD-WB da UNCTAD-is tipiuri kanonebi konkurenciis Sesaxeb, EU Acquis ( wesebi konkurenciis sferoSi) da UNCTAD antikonkurenciuli praqtikis SemzRudavi wesebi da principebi, aseve evrokomisiis instruqciebi, meToduri miTiTebebi da sxva masalebi. kanonis amocanebi - konkurenciis Sesaxeb kanonebis ZiriTadi mizania konkurenciis ganviTareba da dacva, xolo amocanebis speqtri sxvadasxva kanonebSi met naklebad gansxvavebulia da qvemoT CamoTTvlilidan erTi an ramdenime komponentisagan Sedgeba (ix.cxr. 1): - momxmareblis keTildReoba - ekonomikuri efeqtianobis zrda (resursebis optimaluri ganawileba da maqsimalurad sasargeblod gamoyeneba, warmoebis efeqtianoba. iseTi garemos Seqmna romelic waxalisebs efetqianobis amaRlebas da sxva); - konkurenciis procesi (mraval kanonSi pirdapiraa miTiTebuli konkurenciis procesis SenarCunebis auciloblobaze im qmedebebis SezRudvis gziT, romelic aferxebs bazarze Sesvlasa da keTilsindisiri konkurenciis pirobebis SenarCunebas. swored 1
konkurenciis procesis dacva ganixileba kanonis miznis miRwevis (maT Soris momxareblis dacvisa da keTildReobis amaRlebis) ZiriTad xerxad; - sxva mosazrebebi (mravali kanoni sxva mosazrebebsac Seicavs, romlebic uSualod konkurenciis kanonis sferos ar ganekuTvneba: magaliTad zogierT kanonSi deklarirebulia iseTi amocanebi, rogoricaa keTilsindisieri konkurencia, erovnuli ekonomikis ganviTareba, regionaluri ganviTareba, aqcenti amaTu im dargobrivi politikaze da sxva). aSS uzenaesi sasamarTlos poziciaa, rom antimonopoliuri kanonmdeblobis ganxorcielebisas/dacvisas analizis procesSi naklebi yuradReba daeTmos sakiTxebs, romelic pirdapir ar exeba konkurencias. da rom analizis sagani unda iyos SezRudvis konkretuli faqti da misi mniSvneloba konkurenciisaTvis da ara is, Tu ramdenad sasargebloa konkurencia zogadad sazogadoebis interesebis an garkveuli dargisaTvis gansxvavebuli midgomebi konkurenciis kanonis miznebTan dakavSirebiT cxrili 1 qveyana kanonis mizani alJiri Tavisufali konkurenciis organizeba da waxaliseba, ekonomikuri efeqtianobis stimulireba da momxmareblis keTildReobis amaRleba samxreT Tanabari monawileoba erovnul ekonomikaSi, ekonomikis 1
afrika efeqtianobisa da qmedunarianobis amaRleba, araregulirebad bazrebze momxmareblis Tavisufali arCevanis uzrunvelyofa, potencialis gazrda saerTaSoriso konkurenciisaTvis, konkurentuli ekonomikis xelisSemSleli praqtikis SezRudva, sakuTrebis uflebebis gadacema sazogadoebrivi interesebis gaTvaliswinebiT, ekonomikis sferoSi konkurenciis monitoringisaTvis damoukidebeli dawesebulebebis Seqmna, am sferoSi qveynis saerTaSoriso valdebulebebis Sesruleba Sveicaria ekonomikis damRupveli an socialuri Sedegebis mqone kartelebis an sxva SezRudvebis/qmedebebis Tavidan acileba sabazro ekonomikis interesebisa liberalur principebze damyarebuli midgomebis gaTvaliswinebiT ungreTi sasaqonlo bazrebze konkurenciis mxardaWerasTan dakavSirebuli sazogadoebis interesebis dacva, keTilsindisieri saqmiani praqtikisa da momxmarebelTa interesebis dacva dania resursebis efeqtiani gadanawilebis waxaliseba realuri konkurenciis gziT sawarmoTa da momxmarebelTa keTildReobisaTvis ukraina ekonomikuriis konkurenciis mxardaWera da dacva, monopolizmis SezRudva, ekonomikuri efeqtianobisa da konkurentul urTierTobebze damyarebuli ekonomikis efeqtiani funqcionirebis uzrunvelyofa evrokavSiri Seqmna sistemisa, romelic ar dauSvebs Sida bazarze konkurenciis rRvevas norvegia konkurenciis waxaliseba da am gziT resursebis efeqtiani 1
gadanawileba, momxmareblis interesebis gaTvaliswinebiT zambia konkurenciis waxaliseba da dacva, monopoliebisa da koncentraciebis regulireba, momxmareblis keTildReobis dacva, warmoebisa da ganawilebis efeqtianobis amaRleba da sxva. CineTi monopoliuri qcevis Tavidan acileba, keTilsindisieri konkurenciis dacva ekonomikuri efeqtianobis amaRleba, momxmareblTa interesebis da sazogadoebrivi interesebis dacva da jansaRi socialisturi ekonomikis ganviTareba Svecia kanoni miznad isaxavs efeqtiani konkurenciis xelisSemSleli pirobebis likvidacias warmoebisa da ganawilebis sferoSi ruseTi ek. sivrcis mTlianoba, saqonlis Tavisufali gadaadgileba, konkurenciis dacva, ekonomikuri saqmianobis Tavisufleba da sasasaqonlo bazrebis efeqtiani funqciobisaTvis pirobebis Seqmna somxeTi Tavisufali konkurenciis waxaliseba da dacva, Sesabamisi garemos Seqmna mewarmeobis ganviTareba da momxmareblis uflebebis dacva indoeTi imdenad vrceli formulirebaa, rom citireba zedmetad miviCnieT (q.l.) taivani savaWro operaciebis mowesrigeba, momxmareblis interesebis dacva, ekonomikuri stimuluroba da ayvaveba (Tu aRorZineba?) laTinuri antitrastuli zomebis gamoyeneba konstituciiT garantirebuli iseTi amerikis uflebebis dasacavad, rogoricaa Tavisufali mewarmeoba, qonebis qveynebi: socialuri mniSvneloba, momxmarebelTa dacva, ekonomikuri Zalauflebis borotad gamoyenebis dauSvebloba da sxv. kolumbia konkurencia konstituciuri uflebaa da saxelmwifom unda miiRos 1
kanonebi ekonomikuri Tavisuflebis SezRudvis sawinaaRmdegod da ibrZolos borotad gamoyenebis nebismieri formis winaaRmdeg panama Tavisufali konkurenciisa da SejibrebiTobis procesis dacva, monopoliuri praqtikis da sxva SezRudvebis aRkveTa da momxmareblis uzenaesi uflebebis dacva peru monopolisturi, makontrolebeli da SemzRudavi praqtikis aRkveTa, romelic exeba konkurenciis Tavisuflebas da sxva. kanada konkurenciis mxardaWera da dacva ekonomikisa da misi unaris stimulirebis mizniT, raTa gaizardos kanadis monawileioba msoflio bazrebze da, rom mcire da saSualo sawarmoebs SeeZloT monawileoba ekonomikaSi da momxmaeblisaTvis konkurenciuli fasebisa da arCevanis uzrunvelyofa da sxva aSS efeqtianobis konkurenciis procesis (rogorc saSualebis da rogorc miznis) uzrunvelyofa, momxmareblis keToldReobis uzrunvlyofa, ekonomikuri efeqtianobis amaRleba wyaro: Modal law on competition (2010), available at: http://www.unctad.org rac Seexeba saqarTvelos konkurenciuli kanonmdebelobis ZiriTad mizans, sxvadasxva wlebSi miRebul, gauqmebul da moqmed sakanonmdeblo aqtebSi igi gansxvavebulad ganimarteba (ix. cxrili 2) 1
konkurenciis kanonis mizani saqarTveloSi cxrili 2 sakanonmdeblo aqtis dasaxeleba kanonis mizani saxelmwifo sabWos dekreti dekretSi mizani calke gansazRvruli ar aris, “monopoliuri saqmianobis aRkveTisa Tumca gamokveTilia is amocanebi rasac da konkurenciis ganviTarebis unda emsaxurebodes antimonopoliuri Sesaxeb” (1992) organo. kerZod: me-13 muxlis Tanaxmad, ZiriTadi amocanebia: “mewarmeobis mxardaWera da sasaqonlo bazrebze konkurenciis ganviTarebisaTvis pirobebis Seqmna; monopolizmis, bazarze dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis tavidan acilebisa da SezRudvis, arakeTilsindisieri konkurenciis aRmofxvris RonisZiebaTa ganxorcieleba; antimonopoliuri kanonmdeblobis dacvis saxelmwifo kontroli.” saqarTvelos kanoni monopoliuri „am kanonis mizania saqarTveloSi saqmianobisa da konkurenciis samewarmeo saqmianobis xelSewyobisa da Sesaxeb (1996) konkurentuli garemos SeqmnisaTvis 1
organizaciul-samarTlebrivi bazis Seqmna da momxmarebelTa uflebebis dacva (muxli 1. p1)“. saqarTvelos kanoni „ Tavisufali ” - fizikuri da iuridiuli pirebisaTvis, maTi vaWrobisa da konkurenciis organizaciuli-samarTlebrivi da sakuTrebis Sesaxeb“(2005) formis miuxedavad, saqarTveloSi Tavisufali vaWrobisa da konkurenciisaTvis barierebis moxsna, kerZod: a)ekonomikuri agentebis konkurenciisaTvis xelis arSeSla; b)bazarze Sexvlis administraciuli barierebis aRkveTa da bazarze ekonomikuri agentebis Tavisufali daSvebisaTvis xelis arSeSla; g) saxelmwifo da adgilobrivi xelisuflebis organoebis mxridan diskriminaciuli barierebis arsebobis aRkveTa da maTi Seqmnis dauSvebloba; d) SezRuduli konkurenciis pirobebSi regulirebad ekonomikur sferoebSi sazogadoebis sasicocxlo da ekonomikuri interesebis dacva.” 1
saqarTvelos kanonis proeqti ”Tavisufali vaWrobisa da konkurenciis მუხლი 2. Sesaxeb” (2012 wlis 29 martis “ამ კანონის mdgomareobiT) მიზანია საქართვ ელოში თავისუ ფალი ვაჭრობ ისა და კონკურ ენციის უზრუნ ველყოფ ა, კერძოდ : ა) თავისუ ფალი მეწარმე ობისა და კონკურ ენციის განვითა რების ხელშეწ ყობა; ბ) ბაზრის ლიბერა ლიზაცი ის ხელშეწ ყობის მიზნით , სახელმწ იფო ორგანო ს ან/და ადგილ 2
konkurenciis Sesaxeb kanonebis ZiriTadi struqturuli elementebia: zogadi nawili (mizani, definiciebi, kanonis gavrcelebis sfero), ZiriTadi funqcionaluri debulebebi (antikonkurenciuli SeTanxmebebis, monopoliuri mdgomareobis borotad gamoyenebis dauSvebloba, Serwymebi da SeZenebi, maTTan dakavSirebuli notifikaciis sistemebi da sagamoZiebo procedurebi. zogier kanonSi am CamonaTvals emateba debulebebi seqtorul maregulireblebTan urTierTobebis reglamentirebasTan, momxmarebelTa dacvasTan dakavSirebiT) da debulebebi kanonis administrirebasTan dakavSirebiT. es ukanaskneli moicavs administraciuli organos (miuxedavad dasaxelebisa: saagento, komisia, ofisi da sxva) Seqmnisa da funqciobis ZiriTad mareglamentirebel normebs, romlebic exeba iseT sakiTxebs rogoricaa: organos dizaini, mandati, Tanamdebobaze daniSnvis da gaTavisuflebis procedurebi (zogierT SemTxvevaSi sakvalifikacio moTxovnebic), iZulebiTi aRsrulebis meqanizmebs (sanqciebi da sxva) gadawyvetilebebis gasaCivrebis procedurebs da sxva sakiTxebs. bazris monawileTa da TviT konkurenciisaTvis mniSvnelovania rogorc kanonis ZiriTadi debulebebis aseve miznebis, gamoyenebis sferoebisa da gamonaklisebis swori gaazreba da cxadad Camoyalibeba, raTa administrirebis procesi ar iyos moulodneli da araprognozirebadi sazogadoebisaTvis. gasaTvalisiwinebelia, rom rac ufro axalia sistema (mag. indoeTi, barbadosi, nikaragua, iamaika, indoeTi da sxva) miT ufro vrcel da detalur ganmartebebs gvTavazobs kanoni ama Tu im definiciasTan dakavSirebiT. zogierT SemTxvevaSi erTidaigive termins sxvadasxva datvirTvac 2
gaaCnia. am mxriv sainteresoa samarTlebrivi ganmartebebi da konkurenciasTan dakavSirebuli koncefciebi. yvela kanoni konkurenciis Sesaxeb gansazRvravs subiqtebis wres, romlebzec vrceldeba kanoniT dawesebuli normebi, kanonis moqmedebis obieqtur sferos - akrZaluli qmedebebisa da gamonaklisebis saxiT da kanonis gavrcelebis teritoriul areals masStabs moqmedebisa. AamasTan, rekomendebulia, rom subieqtebis gansazRrisas CamoiTvalos ara konkretuli adresatebi, aramed maxasiaTeblebi Tu visze da ra SemTxvevaSi SeiZleba gavrceldes kanonis debulebebi. magaliTad: kanoTa umravlesoba subiqtebis wres gansazRvravs, rogorc: nebismieri samarTlebrivi formisa da sakuTrebis tipis sawarmo, romemlic eweva komerciul saqmianobas (zogierTi qveyana kanonis miznebisaTvis am ganmartebaSi aqcevs saxelmwifo da adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebsac da fizikur pirebsac). evropaSi gavrcelebulia meurne subieqtis koncefcia, romelic ganimarteba, rogorc ekonomikuri saqminobis monawle - iuridiuli statusisa da dafinansebis xerxebis/wyaroebis miuxedavad; indoneziaSi m/subieqti gulisxmobs yvela iuridiul da fizikur pirs, romelic qveynis teritoriaze axorcielebs ekonomikur saqmianobas ( mniSvneloba ara aqvs damoukideblad Tu xelSekrulebis safuZvelze); indoeTis kanonSi sawarmo gansazRvrulia, rogorc piri an samTavrobo uwyeba romelic, amaTu im formiT dakavSirebulia saqonelwarmoebisa da brunvis, momsaxurebis, investirebis, dazRvevis da sxva mravali saxis saqmianobasTan (Zalian vrceli CamonaTvalia!) garda saxelmwifos suverenuli funqciebis(maT Soris Tavdacva, atomuri energetika, savaluti reJimi) ganxorcielebasTan dakavSirebuli saqmianobisa; ukrainaSi – meurne subieqti gansazRvrulia, rogorc piri ( maT Soris 2
saxelmwifo da adgilobrivi mmarTvelobis organoebi), romelic saqmianobs warmoebis an realizaciisa da SeZenis sferoSi an axorcielebs sxva saxis sameurneo saqmianobas; somxeTis kanoni vrceldeba meurne subieqtebisa da xelisuflebis organoebis mizanmimarTul qmedebebze, romelTac SeuZliaT gamoiwvion konkurenciis Sesusteba, SezRudva da aRmofxvra, agreTve arakeTilsindisieri konkurenciis faqtebze, garda kanoniT gansazRvruli qmedebebisa da sferoebisa; koreis respublikaSi - kanoni vrceldeba sawarmoebze, daqiravebul muSebzec da Tanadebobis pirebzec, romlebic moqmedeben sawarmos saxeliT. gamonaklisebi gansazRvreba amave kanoniT. kanonis gamoyenebisaTvis mniSvnelovania dominirebuli mdgomareobis, dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis, horizontaluri da vertikaluri SeTanxmebebis, karteluri SeTanxmebebis, sabazro Zalauflebis da misi koncentraciis, Sesabamisi bazris, sasaqonlo da geografiuli bazris da sxva koncefciebi. sakanonmdeblo debulebebis gamoyenebis safuZvelia Sesabamisi bazris gansazRvra. Sesabamisi bazris gansazRvris meTodikaSi ki yvelaze mniSvnelovania dakonkretdes saqoneli/momsaxureba, rac warmoadgens konkurenciis sagans da ganisazRvros areali/sfero, sadac adgili aqvs metoqeobas. safuZveli sasaqonlo bazris gansazRvrisa aris urTierTCanacvlebadi saqonlis koncefcia. sxvadasxva qveynis kanonmdebloba Sesabamis bazars gansazRvravs, rogorc sasaqonlo an teritoriuli bazars, rogorc areals, sadac meurne subieqtebi konkurireben garkveuli periodis ganmavlobaSi da garkveuli saqonlis mowodebasa da momsaxurebisaSi. 2
kanonis gamoyenebis sfero/igive gavrcelebis areali/masStabi: UNCTADis tipiuri kanoni konkurenciis Sesaxeb da sarekomendacio principebi gansazRvravs, rom kanoni gamoiyenebodes yvela dargis, SeTanxmebebisa da subieqtebis mimarT, romelTac kavSiri aqvT saqonlisa da momsaxurebis komerciul gacvlasTan,. Tumca, zogierT SemTxvevaSi garkveuli politikuri samarTlebrivi da sxva miznebi/mizezebi gamoiyeneba arealis SesazRudad (maT Soris ,ganskuTrebuli jgufebis interesebis lobireba). UNCTAD-is monacemebiT, ukanaskneli 20 wlis ganmavlobaSi miRebuli kanonebis umravlesoba sakmaod zogadi iyo da maTi dakonkreteba, rogorc wesi, droTa ganmavlobaSi xdeboda, praqtikis gaTvaliswinebiT. cnobilia, rom 70-ian wlebSi kanadis kanonmdebloba ar vrceldeboda bankebze dazRvevaze, aviakompaniebze. aSS-Si wlebis ganmavlobaSi kanonis moqmedeba ar vrceldeboda ramdenime seqtorze (dazRveva, transporti, profesiuli beisboli, energetika), nawilobriv aseve iyo dazRveva – evrokavSirSi. am momentis gamoyenebas xSirad (Tumca sul sxva miznebiT/ motivebiT) cdiloben dainteresebuli pirebi da/an maTi lobistebi, gansakuTrebiT gardamaval da ganviTarebad qveynebSi (vTqvaT, jer biznesi ganviTardes da Semdeg avamoqmedoT kanoni; rom amerikaSi kanonmdebloba monopoliebis sawinaaRmdegod Seiqmna da sxva. am logikiT jer unda Seiqmnas monopolizebuli bazrebi da mere daiwyos zrunva konkurenciuli garemos gajansaRebaze?!). cxadia, saerTaSoriso praqtikis gaTvaliswinebiT, misaRebia dasabuTebuli gamonaklisebis daweseba garkveuli seqtorebisaTvis da ara ama Tu im piris an pirTa jgufisaTvis. Tumca, rogorc praqtika adasturebs, konkurenciisaTvis aranakleb saSiSia misi wesebis ignorireba ekonomikis demonopolizebisa da liberalizebis sawyis etapze 2
(rodesac xdeba saxelmwifo monopoliebis Canacvleba kerZo monopoliebiT da saxelisuflebo wreebi cdiloben ama Tu im formiT SeinarCunon gavlena maTi zedamxedvelobis arelidan gasul saqmianobaze; qveyanaSi yalibdeba nomenklaturuli biznesi; Cveulebrivi movlenaa diskriminaciuli da aragamWvirvale saprivatizebo procesebi da tenderebi da sxv). kanonma konkurenciis Sesaxeb unda uzrunvelyos antikonkurenciuli qmedebebis prevencia da aRkveTa da am mizniT Seqmnas saTanado meqanizmebi Dkonkurenciis wesebisa da principebis aradiskriminaciuli da Tanmimdevruli gamoyenebisaTvis. Sesabamisad, yvela kanoni konkurenciis Sesaxeb Seicavs ekonomikuri agentebis garkveuli saxis SeTanxmebebisa da qmedebebis amkrZalav normebs da iTvaliswinebs maTi iZulebiTi aRsrulebis RonisZiebebsac. imavdroulad, TiTqmis yvela qveynis konkurenciul kanonmdeblobaSi vxvdebiT gamonaklisebis ganmsazRvrel debulebebs (TviT kanonSi an kanonqvemdebare aqtebSi). cnobilia jgufuri da kerZo gamonaklisebi. jgufurAgamonaklisebs ganekuTvneba inteleqtualuri sakuTreba da saavtoro uflebebi gamoyenebis sferoebi, Tumca am ukanaskneliT sargebloba xSirad badebs konkurenciuli problemebs, da Sesabamisad midgomebi nelnela icvleba (mag. aSS, espaneTi da gaerTianebuli samefo cdiloben gansazRvron inteleqtualuri sakuTrebis adgili konkurenciasTan mimarTebaSi) da arc Tu iSviaTad mrewvelobis garkveuli seqtorebi (mag. israelSi – gamonaklisSi eqceva SeTanxmebebi, romelic exeba soflis meurneobis produqcias, saerTaSoriso sazRvao da sahaero gadazidvebs, gadazidvebis bazris yvela monawile am qveynis rezidenti, an saerTaSoriso asociaciis wevrebi arian). .zogierTi qveyanaSi konkurenciis kanonis moTxovnebi ar vrceldeba saeqspoto kartelze samamulo ekonomikis dacvis 2
motiviT; gamonaklisTa Soris xSirad gvxvdeba soflis meorneobis mTeli dargebi an/da garkveuli produqcia, Sromis bazari, transporti da regulirebadi dargebi, ufro kvalificiuri formulirebiTebiT ki am dargebis infrastruqturuli segmentebi, romlebic naturaluri monopoliis niSnebiT xasiaTdebian (zogierT qveyanaSi aseTi dargebi mTlianad gamosulia konkurenciuli regulirebis sferodan) da, romlebzec vrceldeba eqs ante regulaciis principebi sxva kanonebis Sesabamisad. amasTan, regulirebis sakiTxebSi saerTaSoriso doneze aRiarebuli araerTi eqspertebi xazgasmiT miuTiTebs zogadi konkurenciis wesebis yvela dargSi SeuzRudavad gamoyenebis sargeblianobaze da aucileblobaze (Jacobs, 2000). sazogadod konkurenciis kanonebis gavrcelebis areali ganisazRvreba ramdenime niSniT: kanonis gamoyenebis sferos mniSvnelovani aspeqtebia: subiqturi sfero, anu visze vrceldeba kanoni; sagnobrivi sfero, anu ra saxis saqmianobis regulirdeba kanoniT; teritoriuli sfero, ra teritoriaze moqmedebs kanoni. zogierTi qveynis kanoni vrceldeba mxolod konkretuli qveynis teritoriaze, zogierTi nebismier antikonkurenciuli qmedebaze, miuxedavad imisa sad imyofeba subieqti, mTavaria ra gavlena aqvs mas qveynis teritoriaze konkurenciis procesebze. mesame SemTxvevaa kanonis eqstrateritoriuli gamoyeneba (sagnobrivi gamoyeneba – faqti sxvagan xdeba, magram axdens gavlenas qveyanaSi – aSS, evropa, germania da singapuri, romelmac es principi daakanona qveynis gareT ganxorcielebul qmedebebzec an qveynis gareT myofi mxarebis mier ganxorcielebul qmedebebze. amasTan, gasaTvalisiwinebelia, rom rodesac saubaria konkurenciis dacvis regionalur 2
reJimebze, ibadeba kiTxva sad mTavrdeba nacionaluri da sad iwyeba regionuli reJimi? Tavi 2. konkurenciis kanonebis ZiriTadi debulebebi konkurenciis Sesaxeb sakanonmdeblo aqtebis ZiriTadi debulebebi koncentrirebulia firmaTaSoris SeTanxmebebze, dominirebuli kompaniebis saqmianobaze, Serwymebze da sxva organizaciul struqturul cvlilebebze. ( Tu gaviTvaliswinebT centraluri da aRmosavleT evropis qveynebis ekonomikis struqturas, savsebiT bunebrivia, rom am qveynebis kanonmdebloba ufro metad ( vidre amerikuli), koncentrirebulia dominirebuli firmebis qcevis kontrolze, rac garkveulwilad aixsneba am qveynebis ekonomikis zemonopolizebuli warsuliT). Ggarda amisa, zogierTi qveynis kanonSi mniSvnelovani adgili eTmoba arakeTilsimdisieri konkurenciis calkeuli formebis amkrZalav debulebebs (analogiuri midgoma iyo saqarTvelos 1996 wlis kanonSi, muxli 9). 2.1 antikonkurenciuli SeTanxmebebi/xelSekrulebebi aRiarebulia, rom horizontaluri da vertikaluri SeTanxmebebi sruliad gansxvavebuli movlenebia da kanoni, romelic mkveTrad ar mijnavs maT srulyofas saWiroebs. aucilebelia, rom kanonSi mkveTrad gamijnos upirobod antikonkurentuli SeTanxmebebi, romelTa ukanonod aRiarebisaTvis saWiroa mxolod faqtis dafiqsireba da SeTanxmebebi, romelTa kanonierebis dadgena specialistebis damatebiT Zalisxmevas saWiroebs, raTa adgili ar hqondes antikonkurentuli qcevebis 2
gamarTlebisaTvis argumentebis dausabuTebel da dausrulebel Ziebas mewarmeTa mxridan an/da aRmasrulebelTa zedmet aqtivobas da resursebis umiznod xarjvas iq sadac dominirebuli firmebis aSkaad normalur qcevasTan gvaqvs saqme. Ees sakiTxi gansakuTrebul mniSvnelobas iZens axlad formirebadi sabazro ekonomikisaTvis Sesabamisad mizanSewonilia rom calsaxad gansazRvruliyo da dakanonebuliyo mkacri wesebi konkurenciis SemzRudavi SeTanxmebebis mimarT; xelSemkvreli pirobebi Tu masSi monawileoben mcire firmebi saziano araa sazogadoebisaTvis. Sesabamisad, SeTanxmebebi romelSic ar monawileoben dominirebuli firmebi ar unda warmoadgendes antimonopoliuri kontrolis sagans. ekonomikiri agentebis SeTanxmebebze msjelobisas aucilebelia gaimijnos horizontaluri (SeTanxmeba warmoebisa da ganawilebis erT doneze moqmed, anu konkurent firmebs Soris) da vertikaluri SeTanxmebebis (SeTanxmeba warmoebisa da ganawilebis sxvadasxva doneze moqmed firmebs Soris) kategoriebi. kanonTa erT nawilSi antikonkurenciul SeTanxmebebში მოიაზრება orive saxis SeTanxmebebi, ზogierT qveynebSi ki kosta rika, samxreT afrika, indonezia da sxva calcalke formuლirebebi aqvT horizontalur da vertikalur SeTanxmebebTan dakavSirebiT, aseve დომინირებული მდგომარეობის ბოროტად გამოყენებთან დაკავშირებით debulebebis gamoyeneba SeiZleba vertikalur SeTanxmebebTan dakavSirebiთ rodesac eRTi mxare dominirebul mdgomareobaSia. zogierTi qveyana ubralod krZalavs antikonkurenciul SეTanxmebebs da gadawyvetilebis miRebas aRmasrulebels utovebs. aseTi midgoma erTis mxriv gamarთlebulia -moqnilobis kuთxiT, თumca garkveul SemTxvevebSi, gansakuთrebiT axal sistemaSi, qmnis gaurkvevlobis moments da umjobesia garkveulad iyos Camoyalibebuli romeli saxis 2
SeTanxmebebi iTvleba ukanonod. garkveuli qveynebis kanonebi akrZalvebTan erTad akrZaluli qmedebeბis konkretuli kategoriebis ჩamonaTvalsac gvთavazoben. amasTan, gansakuTrebuli yuradRebis sagania horizontaluri SeTanxmebebis is kategoria, romelic cnobilia karteluri SeTanxmebebis saxeliT (maT Sorisaa: fasebis fiqsireba, produqciis moculobis SezRudva winaswari SeTanxmebiT, teritoriebis dayofa da bazrebis an momxmarebelTa sxva niSniT ganawileba da jgufuri boikoti gayidvaze an SeZenaze (e.w. “bid rigging” - mraval qveyanaSi mkacrad isjeba). mravali qveyana kartelur SeTanxmebebs Tvlis upirobod kanonsawinaarmdegod da maTi ukanonod aRiareba ar moiTxovs damatebiT kvlevas, gansxvavebiT sxva saxis SeTanxmebebisagan, romelTa antikonkurenciuli efeqti kvlevis sagania. mraval qveyanaSi karteluri SeTanxmebebi kriminals ganekuTvneba, maSin rodesac sxva saxis hozizontaluri SeTanxmebebi isjeba mxolod administraciuli wesiT. gansakuTrebiT mkacria midgoma koluziur tenderebis mimarT, radgan es uSualod exeba saxelmwifo Sesyidvebs da vnebs sazogadoebriv interesebs. karteluri garigebebisagan gansxvavebiT horizontaluri SeTanxmebis sxva saxeobebi (maT Soris erToblivi marketingi, reklama, erToblivi SeZena, erToblivi sawarmo, informaciuli TanamSromloba, kvleva da ganviTareba da sxva mraval qveyanaSi gonivrulobis wesiT ganxilvis sagania. aSS-s antimonopoliuri kanonmdeblobiT (Sermanis kanonis pirveli nawiliT, romelic exeba antikonkurentul SeTanxmebebs), akrZalulia nebismieri kontraqti, piroba an molaparakeba, romelic mimarTulia vaWrobis an komerciuli saqmianobis SezRudvaze Statebs Soris”. miuxedavad aseTi formulirebisa konkurentebs Soris 2
SeTanxmebis mravali saxe saWiroebs dawvrilebiT iuridiul ganxilvas imis dasadgenad aRemateba Tu ara konkurenciis SezRudviT sazogadoebis keTildReobisaTvis miyenebuli zarali im upiratesobebs rac SeiZleba mohyves am SezRudvebs. amasTan, arseboben konkurentebs Soris SeTanxmebebis iseTi formebi, romlebic iTvleba upirobod sazianod da dauSvebelia nebismieri gadaxra maT iuridiul SefasebaSi. magaliTad: SeTanxmeba fasebze, bazris dayofa, momxmareblis mimagreba gansazRvrul momwodeblebze winaswari xelSekrulebebiT. SeTanxmebebis es saxeobebi iTvleba upirobod ukanonod. erTaderTi rac saWiroa maT ukanonod cnobisaTvis aris maTi arsebobis faqtis dadastureba. aSS-Si miRebuli gansxvaveba SeTanxmebebs Soris, romlebic miCneulia upirobod ukanonod ufro gasagebi gaxdeba Sermanis kanonTan dakavSirebuli sasamarTlo gadawyvetilebebis gacnobiT. am gansxvavebis mniSvneloba azriT swored imaSi mdgomareobs, rom mewarmeebs mieTiTebaT maTi zogierTi mosalodneli qmedebebis kanonsawinaaRmdego xasiaTze, agreTve imazec, rom amiT iqmneba administraciuli da sasamarTlos xarjebis ekonomiis SesaZlebloba, imdenad ramdenadac bevr SemTxvevaSi gamoricxulia ekonomikuri efeqtis winaswari Sefasebis aucilebloba (pitmani, 1992). rac Seexeba vertikalur STanxmebebs, mravali specialisti Tvlis rom maTi umravlesoba eqvemdebareba mizanSewonilobis wesiT ganxilvas, miuxedavad imisa, rom zogierTi maTgani (maT Soris sacalo fasis dadgena mimwodeblisagan, eqskluziuri garigebebi (rodesac firma ver irCevs myidvels an gamyidvels), eqskluziuri SeTanxmebebi sadistribucio teritoriebTan dakavSirebiT, xelSemkvreli 3
SeTanxmebebi (rodesac sqonlis SeZena SesaZlebelia mxolod damatebiT pirobiT/saqonlis SeZeniT) garkveul problemebs uqmnis konkurenciul process. gamonaklisebi/avtorizacia mravali iurisdiqcia awesebs individualur da jgufur gamonaklisebs kanoniT dadgenili akrZalvebidan (mag. Ggamonaklisia xelSekruleba, romlis mizania kvleva da ganviTareba). individualur gamonaklisebis avtorizaciisaTvis aucilebelia specialuri mimarTva Sesabamisi faqtebiTa da argumentebiT xelSekrulebasTan dakavSirebiT. Sesabamisad, mravali qveynis kanonmdebloba iTvalisiwinebs e.w. notifikaciis procedurebs (Setyobinebis formebs, maTi wardgenisa da ganxilvis vadebs da sxva sakiTxebs). rogorc praqtika gviCvenebs, umravlesoba aplikaciebisa dadebiTi gadawyvetilebiT mTavrdeba. am faqtoris da aplikaciebis /Setyobinebebis ganxilvis procesis Sromatevadobis gaTvaliswinebiT evrokavSirma gaauqma savaldebulo notifikaciis rejimi da moaxdina seriozuli reforma Serwymebis regulirebis sferoSi (evrosabWos direqtiva 139/2004, mario monti, axali regiulaciebis Sesaxeb). aSS kanonmdebloba ar cnobs gamonaklisebs da Sesabamisad arc notifikaciis reJims exeba. Tumca sasamarTlos araerTxel miuRia gadawyvetileba gamonaklisebTan dakavSirebiT. rac Seexeba individualur gamonaklisebs maTi gansazRvris ZiriTadi kriteriumia sargeblianoba sazogadoebisaTvis. am TvalsazrisiT sainteresoa evrokavSiris midgoma. (TFEU 101/3 muxli). garda amisa, aRiarebulia, rom garigebebi mcire sabazro wilis mqone firmebs Soris konkurenciisaTvis safrTxis Semcveli ar aris da Sesabamisad mraval qveyanaSi (m.S. evrokavSirsa da mis wevr qveynebSi) 3
dawesebulia e.w. De minimis wesebi, romlis Tanaxmadac umniSvnelo garigebebis kategoriaSi eqceva SeTanxmebebi/xelSekrulebebi mxareTa Soris Tu maTi erToblivi sabazro wili 10-15 procents ar aRemateba (gaaCnia SeTanxmebis saxes da qveyanas). gasaTvaliswinebelia, rom arc evrokavSirSi da arc OECD qveynebSi, gamonaklisebi kanoniT dawesebuli akrZalvebidan ar vrceleba kartelur SeTanxmebebze. aRniSnulTan dakavSirebiT, yuradRebas iqcevs “Tavisufali vaWrobisa da konkurenciis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis proeqti, romelic 29 Tebervals meore mosmeniT miiRo saqarTvelos parlamentma. proeqtiT gaTvaliswinebulia mravali jgufuri da kerZo gamonaklisi. amasTan, mravali qveynis msgavsad, saqarTvelos kanonproeqtic iTvaliswinebs konkurenciis umniSvnelod SemzRudav garigebebs, Tumca proeqtiT gaTvaliswinebuli zRvruli normebi Zalian maRalia da ar Seesabameba saerTaSoriso praqtikas (vrclad es sakiTxi, ixileT: q.lafaCi ”arsebiTi SeniSvnebi “Tavisufali vaWrobisa da konkurenciis Sesaxeb” saqarTvelos kanonproeqtze”). garda imisa, rom proeqti gansakuTrebiT ”guluxvia” gamonaklisebTan dakavSirebiT, ar iTvaliswinebs zemoxsenebul daTqmas, romlis Tanaxmadac gamonaklisebi ar vrceldeba karteluri SeTanxmebebis kategoriaze. rac am proeqtis seriozuli naklia. rogorc aRvniSneT, zogierTi kanoni gamonaklisebs avrcelebs mcire da saSualo firmebis SeTanxmebebze, Tu isini arsebiT gavlenas ar axdenen konkurenciaze da xels uwyoben maT efeqtian TanamSromlobas (Tumca aseT midgomas ar iziarebs zogierTi mkvlevari. mag. ixilavs ra aRmosavleT da centraluri evropis postsocialisturi qveynebis kanonebis Sesabamis debulebebs, pitmani Tvlis 3
rom zogierTi kanonis formulirebiT yvelaze aSkara fasebze garigebac ki SesaZloa Sedges, im imediT, rom mxareebi SeZleben antimonopoliuri organoebis darwmunebas, rom es faqti ar iwvevs konkurenciis SezRudvas). cnobilia e.w ‘krizis kartelebis’ da sxvaTa avtorizaciis (gamonaklisad aRiarebis) SemTxvevebic, Tumca garkveul garemoebebSi. mag.: iaponiisa da germaniis antikarteluri kanonmdeblobiT daSvebuli iyo e.w. racionaluri da antikrizis kartelebi mxareTa moTxovnis Sesabamisad. mogvianebiT orive qveyanam gaauqma es gamonaklisebi (Sesabamisad 1999 da 2005 wlebSi). aRsaniSnavia, rom im qveynebSic ki, sadac aseTi gamonaklisebi dRemde daSvebulia isini, TiTqmis, ar gamoiyeneba (unctad, 2010). Setyobinebis reJimi – rogorc SeTanxmebebis, aseve Serwymebis administrirebisaTvis mravali qveyana awesebs Setyobinebis rejims da specialur moTxovnebs mxareTa mimarT, maT Soris SeTanxmebis mxareTa saregistracio monacemebis, damfuZneblebisa da SeTanxmebis saxeobisa da sxva detalebis Sesaxeb informaciis wardgenis Taobaze. konkurenciis organo ixilavs da garkveuli garemoebebis gaTvaliswinebiT dasaSvebad an ukanonod miiCnevs garigebas da Sesabamis daskvnas ugzavnis ganmcxadeblebs (administraciuli werilis, rekomendaciis an sxva formiT). am sisitemas gaaCnia, rogorc dadebiTi aseve uaryofiTi momentebi. kargi magaliTia evrokavSirSi 1962 wlidan moqmedi sistema (romelic Seicvla), aTasobiT Setyobineba da Sesabamisi xarjebi. eqspertebis azriT, instiucionaluri ganviTarebis /Camoyalibebis pirvel etapze es sistema SesaZloa sasargebloc ki iyos monacemTa bazis Sesaqmnelad. garda amisa, rig SemTxvevaSi, am sistemis gamoyenebiT cnobili xdeba iseTi antikonkurenciuli qmedebebis 3
Sesaxeb, romelzedac samsaxurs warmodgenac ar eqneboda. axal, jer kidev Camouyalibebel sistemebSi, sadac kanonmdeblobis ZiriTadi koncefciebi sazogadoebisaTvis naklebad cnobilia, notifikaciis (Setyobinebis) sistemas SeuZlia dadebiTi rolis Sesruleba konkurenciis kulturis formirebaSic. rac Seexeba naklovanebebs: aseTi reJimi SesaZloa aRmoCndes kontrproduqtiuli konkurenciis saagentosaTvis resursebis gamoyenebis TvalsazrisiT da Seasustos Zalebi sxva aranakleb mniSvnelovan mimarTulebebze. miT umetes, rom xSirad Setyobinebebis simravlis miuxedavad maTi detalurad ganxilva mainc SeuZlebelia. miuxedavad gansxvavebuli midgomebisa, rogorc savaldebulo aseve nebayoflobiTi Setyobinebis SemTxvevaSi, kanoni aucileblad unda iTvaliswinebdes Setyobinebis ganxilvis vadebs. amasTan, gasaTvalsiwinebelia, rom nebarTva SesaZloa eqvemdebarebodes gamoTxovas axali garemoebebis gamovlenis an sxva dasabuTebul SemTxvevebSi. firmaTaSoris SeTanxmebebis regulirebasTan dakavSirebiT, sainteresoa ukanasknel wlebSi evrokavSiris qveynebSi damkvidrebuli e.w. Serbilebis/Semwynareblobis programa. programa iTvaliswinebs antikonkurenciul SeTanxmebebsa da garigebebSi monawile pirisaTvis sasjelis Semsubuqebas, an piris srulad gaTavisuflebas sasjelisgan, im SemTxvevaSi Tu es ukanaskneli amxels SeTanxmebis monawileebs da iTanamSromlebs faqtis gamoZiebis procesSi. (mag. poloneTis konkurenciisa da momxmarebelTa dacvis ofisis wliuri angariSis Tanaxmad, 2010 wels am programiT sargeblobis 8 SemTxveva dafiqsirda. maT Soris erTerTi sayofacxovrebo saRebavebis distributorebis monawileobiT. firma, romelmac amxila karteli, am da sxva garemoebebis gaTvaliswinebiT saerTod 3
gaTavisuflda sasjelisagan, maSin rodesac danarcen or kompanias daekisra jarima, Sesabamisad 39 mln da 9 milioni polonuri zlotis odenobiT). 22 dominirebuli mdgomareoba da misi borotad gamoyenebis dauSvebloba kontrolis ganxorcieleba dominirebuli mdgomareobis mqone firmebis saqmianobaze maT mier mdgomareobis SesaZlo borotad gamoyenebis Tavidan acilebisa da aRkveTis mizniT antimonopoliuri regulirebis erTerTi ZiriTadi mimarTulebaa. A yvela kanoni konkurenciis Sesaxeb, Seicavs rogorc dominirebis ganmsazRvrel kriteriumebs, aseve CamonaTvals im qmedebebisa, romlebic kvalificirdeba, rogorc mdgomareobis borotad gamoyeneba. zogierT qveyanaSi am sakiTxebs calke kanoniT aregulireben. zogadad, ekonomikur Teoriasa da praqtikaSi gavrcelebuli mosazrebebiT (da ara romelime konkretuli kanonis Tanaxmad), ekonomikuri agenti iTvleba dominirebuli mdgomareobis mqoned Tu mas SeuZlia bazarze zemoqmedeba konkurentebisagan damoukideblad. cnobilia koleqtiuri dominirebis cnebac. mag evrokavSirSi (keisebi nestle, perie). konkurenciuli kanonmdeblobiT ikrZaleba ara dominirebuli mdgomareoba (xSirad monopoliuri mdgomareoba da dominirebuli mdgomareoba erTi da nigive mniSvnelobiT gamoiyeneba), aramed misi borotad gamoyeneba. Sesabamisad, meti sicxadisaTvis nebismieri dainteresebuli pirisTvis mniSvnelovania dazusteba Tu ra iTvleba borotad gamoyenebad. mravali kanoni maT Soris UNCTAD modeluri/tipiuri EUkanoni (muxlis 4/2) gvTavazobs akrZalul qmedebebaTa CamonaTvals (Tumca ara amomwuravs). 3
dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis sawinaaRmdego zomebi gaTvaliswinebulia TiTqmis yvela qveynis antimonopoliur kanonmdeblobaSi. aRsaniSnavia, rom am problemas ukavSirdeba AaSS-s pirveli antimonopoliuri kanonic, ,,Sermanis aqti’’ (1890) miRebac, romlis meore seqciis Tanaxmad bazris monopolizeba iTvleba ukanonod, xolo konkretuli mewarmeebis saqmianobis garkveuli saxeebi (maT Soris SeTanxmeba fasebis erToblivad dawesebaze da bazrebis dayofaze konkurentebs Soris) mimarTuli bazris monopolizebaze iTvleba danaSaulad. A1914 wels miRebuli iqna ,,kleitonis aqti’’ (romelmac ukanonod gamoacxadda safaso diskriminacia, anu saqonlis miyidva sxvadasxva momxmareblebisaTvis gansxvavebuli fasiT) da kanoni ,,federaluri savaWro komisiis Sesaxeb”, romelic iTvaliswinebda am komisis Seqmnas da misTvis antimonopoliuri kanonebis ganxorcielebis uflebamosilebebis dakisrebas. aRsaniSnavia, rom Tu Sermanis aqti ewinaaRmdegeboda arsebul monopoliebs, kleitonis aqti ukanonod acxadebs maTi nebismieri formiT warmoqmnas. aSS-s antimonopoliuri kanonmdeblobis debulebebis umravlesoba, romlebic exeba monopolizacias (aSS-s kanonmdeblobaSi monopolizacia dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis mniSvnelobiT gamoiyeneba) koncentrirebulia ZiriTadad ori kategoriis akrZalul qcevebze, rogoricaa: 1. dominirebuli mdgomareobis eqspluatacia (rac gamoixateba monopoliuri fasebis dawesebaSi, momxmarebelTaTvis dausabuTebeli pirobebis SeTavazebasa da sxva qmedebebSi) 3
2. TviT dominirebuli mdgomareobis SenarCuneba da ganmtkiceba, rac gamoixateba bazarze axali monawileTaTvis bazarze Sesasvleli barierebis SeqmnaSi da ganmtkicebaSi, konurenciis ganviTarebisaTvis xelSemSleli pirobebis SeqmnaSi. aSS-s antimonopoliuri regulirebis praqtikis analizi gviCvenebs, rom Sermanis aqtis Sesabamisad antimonopoliuri kanonmdebloba ufro aqtiurad gamoiyeneba darRevaTa meore kategoriis anuU im qmedebebis mimarT, romelic aferxebs bazarze konkurenciis ganviTarebas, rac kidev erTxel mianiSnebs, rom sazogadoebisaTvis saSiSad iTvleba ara mdgomareoba, aramed mdgomareobiT borotad sargebloba. (ix. rasel pitmani, ,,antimonopoliuri politika da kanonmdebloba amerikis SeerTebuli StatebSi”). amasTan, dominirebuli firmebis qcevis kontrolTan dakavSirebiT aSS-Tvis damaxasiaTebelia midgoma, rom antimonopoliuri kanonmdeblobis gamoyenebis safuZveli unda iyos principi, rom firmis qcevas bazarze ganapirobebs pirvel rigSi dargis struqtura, Tumc dRemde sadiskusioa - ra unda iyos antimonopoliuri gamoZiebis sagani qceva Tu bazris struqtura. gavrcelebuli mosazrebebiT, monopolisturi bazris mqone dargSi bunebrivia firmebis qcevac iqneba monopolisturi. gansxvavebuli mosazrebaa, rom TviT monopolizebuli dargic ki SesaZloa iyos teqnologiurad progresuli da awarmoebdes maRali xarisxis produqcias momxmareblisaTvis misaRebi fasiT. amitom, azri ara aqvs antimonopoliuri kanonmdeblobis gamoyenebas warmatebiT funqcionirebadi, Tundac monopoliuri mdgomareobis mqone firmebis mimarT, Tu isini xelovnurad ar aferxeben konkurenciis ganviTarebas. 3
dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis akrZalvebs iTvaliswinebs evrogaerTianebis sadamfuZneblo xelSekrulebis 82-e muxli (axali, lisabonis redaqciiT evrokavSiris funqciobis Sesaxeb xelSekrulebis 102-e muxli), romlis Tanaxmadac ikrZaleba evrogaerTianebis saerTo bazarze dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyeneba, Tu amgvarma qmedebam SesaZloa mniSvnelovnad SezRudos vaWroba wevr saxelmwifoebs Soris. amave muxlis Tanaxmad dominirebis borotad gamoyenebad iTvleba iseTi qmedebebis Cadena, rogoricaa: arasamarTlani fasebis (monopoliurad maRali, romelic arsebiTad gansxvavdeba sawarmos mier gaweuli danaxarjebisagan, an mtaceblurad dabali fasis daweseba, romlis mizania bazridan konkurentebis gaZeveba), an vaWrobis arasamarTliani pirobebis daweseba; warmoebis bazrebis, an teqnikuri ganviTarebis SezRudva; savaWro partniorebis diskriminacia da sxva qmedebebi. xelSekrulebiT agreTve gaTvaliswinebulia, rom am muxlis debulebebis gamoyeneba SesaZlebelia mxolod ori pirobis, sawarmos dominirebisa da mis mier mdgomareobis borotad gamoyenebis faqtis erTdroulad arsebobis SemTxvevaSi. Ggarda amisa, am muxlis debulebebis gamoyenebisaTvis aucilebelia, rom geografiuli bazari moicavdes minimum erTi qveynis mTlian teritorias. ufro konkretulad: evrogaerTianebis xelSekrulebis Tanaxmad (TFEU muxli 102): ”1. akrZalulia erTi an meti ekonomikuri agentis mier dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyeneba saerTo bazarze an mis mniSvnelovan nawilze rogorc Seusabamo saerTo bazarTan Tu mas SeuZlia imoqmedos saerTo bazarze. 2) monopoliuri mdgomareobis borotad gamoyenebad CaiTvleba: a) pirdapir an arapirdapir arasamarTliani gasayidi an SesaZeni fasebis an vaWrobis sxva romelime arasamarTliani pirobis daweseba; 3
b) momxmareblis sazianod warmoebis, bazrebis an teqnikuri ganviTarebis SezRudva; g) savaWro partniorebTan araTanabari pirobebis gamoyeneba erTgvarovani garigebebis SemTxvevaSi, riTac maT ayenebs araTanabar pirobebSi konkurenciis TvalsazrisiT d) xelSekrulebis dadebas uqvemdebarebs sxva mxareebis mier damatebiTi pirobebis aRebas, romelic Tavisi bunebiT an komerciuli daniSnulebiT ar ukavSirdeba xelSekrulebis sagans; e)xelyofs sxva ekonomikuri agentebis konkurenciul SesaZleblobebs ise rom gavlenas axdens konkurenciaze v) iTxovs gansxvavebul angariSsworebas da sxva saqmian pirobebs rac iarsebebda konkurenciis SemTxvevaSi z) uars ambobs dauSvas sxva ekonomikuri agentebi mis kuTvnil qselSi an sxva insfrastruqturul saSualebebSi (qselis paraleluri gamoyeneba) Sesabamisi anazRaurebis sanacvlod, garda im SemTxvevebisa , roca dominirebuli ekonomikuri agenti daamtkicebs, rom funqciuri Tu sxva mizezebis gamo qselis (an infrastruqturis saSalebebis) paraleluri gamoyeneba SeuZlebelia”. dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyeneba erTerTi yvelaze winaaRmdegobrivi sakiTxia konkurenciis kanonTan mimarTebaSi. sakamaToa, rogorc is Tu ra iTvleba mdgomareobis borotad gamoyenebad, aseve misi gansazRvris kriteriumebic. pasuxi damokidebulia konkurenciuli regulirebis miznebze (keTildReoba, efeqtianoba, konkurenciis procesis dacva) da agreTve imazec Tu ra 3
Rirebulebebi iqneba gaTvaliswinebuli konkurenciis analizis procesSi (mag. momxmarebelTa mdgomareoba, Tu ekonomikuri efeqtianoba). zogadad – dominireba niSnavs mniSvnelovan gavlenas. ekonomikuri Sinaarsi ki bazarze sawarmos dominirebuli mdgomareobisa gamoixateba mis unarSi damoukideblad daawesos konkurenciuli fasebTan SedarebiT maRali fasi da xangrZlivad SeinarCunos igi. Ddominirebuli mdgomareobis borotad gamoyeneba SesaZloa gamoixatebodes iseT qmedebebSi, rogoricaa: warmoebis Semcireba da fasebis aweva konkurentebisa da momxmarebelTa reaqciis gauTvaliswineblad, xarisxisa da asortimentis daqveiTeba/Semcireba, uari inovaciebze da sxva. zogierTi kanoni ar gansazRvravs dominirebis kriteriumebs da konkurenciis organos aniWebs uflebas analizis safuZvelze daadginos igi. qveynebis umravlesobaSi dominirebis gansazRvris kriteriumebi, iseve rogorc dominirebis prezumpciis ganmsazRvreli norma kanoniTve ganisazRvreba. Tumca aRiarebulia, rom mniSvnelovani sabazro wili SesaZloa iyos mxolod erTerTi da ara erTaderTi kriteriumi dominirebis gansazRvrisa. Sesabamisad, kanonTa umravlesoba miuTiTebs, rom dominirebuli mdgomareobis dadgenis procesSi gaTvaliswinebuli unda iqnes sxva faqtorebic, rogoricaa bazarze Sesasvleli barierebi, faqtiuri da potenciuri konkurentebi, myidvelis gavlena, mniSvnelovani wilis xangrZlivad floba, masStabis ekonomia, sanedleulo wyaroebTan da pirvelad gadamuSavebasTan xelmisawvdomoba, vertikaluri integraciis xarisxi, bazris ganviTarebis maCveneblebi, sawarmosa da misi konkurentebis finansuri resursebi (potenciali) da sxva mravali. mraval sistemaSi gaTvaliswinebulia e.w. dominirebisa da Zalauflebis borotad gamoyenebis prezumpciuli, zRvruli normebi. maT Soris e.w. safe harbours saxiT, rac imas niSnavs, 4
rom zRvrul normaze mcire sabazro wilis flobis SemTxvevaSi kompaniis mier mdgomareobis borotad gamoyenebis sakiTxi arc ixileba (ix. cxrili 2), ufro maRali wilis SemTxvevaSi ki mdgomareobis borotad gamoyenebis faqtis arseboba dgindeba zemoTCamoTvlili faqtorebis gaTvaliswinebiT. iseTi sistemebic arsebobs, sadac zRvruli wili sakmarisia dominantad cnobisaTvis da sawinaaRmdegos mtkicebis tvirTi ekisreba sawarmos, rac profesiul wreebSi kanonis naklad iTvleba. cxadia, zRvruli normebis arseboba (sxva faqtorebTan erTad) aadvilebs Sesabamisi normebis gamoyenebas, Tumca im pirobiT, rom ar moxdeba maTTvis zedmeti mniSvnelobis miniWeba, rac gamoiwvevs an zedmetad mkacr aRsrulebas an piriqiT. dominirebasTan dakavSirebuli faqtebis analizisaTvis aseve mniSvnelovani faqtorebia konkurencia, bazarze Sesasvlelad da importis moculoba. cxadia, Tu ramdenime firma cdilobs bazarze SeRwevas, da es procesi xelovnurad ar izRudeba, nebismier ukve damkvidrebul firmas gauWirdeba mdgomareobis xangrZlivad SenarCumneba da, miT umetes, xangrZlivad gamoyeneba. amasTan, rac ufro viwroa Sesabamisi bazris ganmarteba miT ufro advilia poziciis mopoveba/gamyareba/SenarCuneba bazarze. gasaTvaliswinebelia isic, rom akrZalul qmedebaTa CamonaTvali zogierT kanonSi Zalian vrcelia, Tumca amomwuravi ar aris. garda amisa zogierTi eqsperti miiCnevs, rom rigi kanonebisa Seicavs saSiS formulirebebsac, romelTa pirdapirma gamoyenebam SesaZloa gamoiwvios bazarze sruliad kanonierad moqmedi dominanti firmebis ukanonod Seviwroebac. mag. cnobilia keisi saqarTvelos antimonopoliuri samsaxuris praqtikidan, rodesac erTerTi sadazRvevo kompania, mxolod imitom gamocxadda dominantad da iyo mcdeloba misi monitoringis reJimSi moqcevisa, rom mas erTaderTs hqonda dazRveuli gemi! (anu gemebis dazRveva 4
ganxilul iyo calke bazrad). cxadia kompaniam es faqti gaaprotesda da savsebiT samarTlianadac. analogiuri faqtebi cudad aisaxeba konkurenciis damcavi organos avtoritetze. analogiur debulebebs orpir maxvils uwodebs Tavis SromebSi rasel pitmani (Pittman, 1997). aseve kritikulad afasebs dsT qveynebis kanonebis zogierT akrZalvebs iunktadis eqsperti natalia iaCeistova (YYacheistova, 2000). analogiuri poziciaa gamoxatuli statiaSi: ”saqarTvelos antimonopoliuri kanonis ZiriTadi debulebebis Sefaseba rasel pitmanis testiT” (q.lafaCi, 2001, 2002). gamokvlevebiT (ICN, 2010) dasturdeba, rom dominirebasTan dakavSirebul saqmeTa ganxilvis procesSi konkurenciis saagentoebis umravlesoba iTvaliswinebs zemoTCamoTvlili faqtorebidan yvelas an umravlesobas (danarTi 4,5). aRsaniSnavia, rom evrokomisia firmis sabazro Zalauflebis Sefasebisas iyenebs yvela qvemoT CamoTvlil kriteriums: sabazro wili, konkurentebis mdgomareoba bazarze, bazarze Sesasvleli an warmoebis gafarToebis barierebi, masStabis an qseluri efeqtebi, myidvelis sabazro Zalaufleba, sanedleulo bazebis faqtorebis xelmisawvdomoba/vertikauri integracia, sabazro mdgomareobis stabiluroba, bazris ganviTarebis done, mniSvnelovani aqtivebisadmi wvdoma, firmisa da misi konkurentebis finansuri resursebi, fasebis maRali done, firmis mogeba. analogiuri midgomebi aqvT ukrainas, britaneTs, SvedeTs, Sveicarias, ruseTs, rumineTs, latvias, axal zelandias, bulgareTs, safrangeTs. aSS, espaneTi, singapuri, germania, indoeTi, CexeTi (es ukanaskneli, iseve rogorc meqsika, nakleb yuradRebas amaxvilebs Zalauflebis xangrZlivobaze da bazris ganviTarebis xarisxze) naklebad an saerTod ar amaxvilebs yuradRebas bolo or maCvenebelze. firmis resursebs, finansur mdomareobas da mogebas ar iTvaliswinebs israeli, iamaika, 4
irlandia, italia, aSS (garda israelisa es jgufi aseve ignorirebas ukeTebs fasebis maRal donesac). sayuradReboa, rom amerikuli midgomebiT sazogadod sawarmo, romelic kanonierad inarCunebs dominirebul mdgomareobas uflebamosilia daawesos nebismieri fasi sakuTar produqciaze da momsaxurebaze da miiRos nebismieri mogeba, rac Tavis mxriv Taviseburi stimuli xdeba bazarze axali monawileebis Sesasvlelad da xels uwyobs konkurenciis ganviTarebas da Sesabamisad sazogadoebis keTildReobis amaRlebas. zemoaRniSnulis da sxva faqtorebis gaTvaliswinebiT, Tavisufali bazris pirobebSi dausabuTeblad migvaCnia sawarmoTaTvis (Tu isini ar warmoadgenen bunebrivi monopoliebis subieqtebs an ar awarmoeben saqonels/momsaxurebas, romelTa tarifebic eqvemdebareba saxelmwifo regulirebas, an romelTa SeZenac savaldebulo an sasicocxlod aucilebelia) fasebis regulirebis ama Tu im formis, maT Soris rentabelobis zRvruli normis daweseba. praqtika adasturebs, rom dominirebis gansazRvrisas erTerTi yvelaze mniSvnelovan kriteriumad aRiarebulia bazarze Sesasvleli barierebi (blokireba/Seferxeba bazarze), romlebic kvalificirdeba rogorc: struqturuli barierebi (romelic dakavSirebulia dargis maxasiaTeblebaTan: teqnologia, warmoebis xarjebi, moTxovnileba) da strategiuli barierebi (romlebic sxvadsxva formiT iqmneba TviT moqmedi firmebis mier. bazarze damkvidrebul firmebs SeuZliaT gaaZlieron struqturuli barierebi, an daemuqrnon bazarze axal Semsvlelebs (mag. gaaZlieron sawarmoo simZlavreebi 4
saWiroebis SemTxvevaSi e.w. fasebis omis gamosacxadeblad, izrunon infrastruqturuli obieqtebTan sxvebisTvis misadgomebis garTulebaze da sxva). sakanonmdeblo barierebi (tarifebi, qvotebi, normatiuli aqtebi eqskluziur uflebebTan dakavSirebiT, rac saboloo jamSi aZlierebs ama Tu im subieqtis mdgomareobas sakanonmdeblo doneze) da sxva saxis adinistraciuli winaRobebi (rac arc Tu iSviaTad lobisturi saqmianobis Sedegia). administraciuli barierebi sakmaod gavrcelebulia postsocialisturi qveynebis praqtikaSi. swored am problemis gamoZaxilad unda CaiTvalos is faqti, rom postkomunisturi kanonebis umravlesoba, maT Soris yofili sabWoTa kavSiris TiTqmis yvela qveynis pirveli Taobis kanoni Seicavs specialur debulebebs da awesebs pirdapir akrZalvebs saxelmwifo xelisuflebis antikonkurenciul qmedebebze. analogiur debulebebs Seicavda saqarTvelos saxelmwifo sabWos 1992 wlis dekreti “monopoliuri saqmianobis SezRudvisa da konkurenciis Sesaxeb” (muxli 7), saqarTvelos kanoni (1996) “monopoliuri saqmianobisa da konkurenciis Sesaxeb” (muxli 10) da saqarTvelos kanoni (2005) “Tavisufali vaWrobisa da konkurenciis Sesaxeb”. Tumca es ukanaskneli naklebad SeiZleba ganxilul iqnes, rogorc kanoni konkurenciis Sesaxeb. dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis tipiuri SemTxvevebia: a) mtacebluri fasebi, anu fasebis TviTRirebulebaze dabali fasis daweseba bazridan konkurentis gaZevebis mizniT. rac ufro diversificirebuli pozicia aqvs sawarmos da rac ufro Zlieria igi finansurad miT ufro metad SeuZlia mas am midgomiT sargebloba. Tumca, hqonda Tu ara adgili am qmedebas aucilebelia dadgindes analiziT. zogierT sistemaSi cdiloben dadgenas ramdenad didia albaTobaa dakarguli Tanxebis ukan amoRebisa momavalSi, konkurentis gandevnis Semdeg. SesaZloa, rom aseTi politika momxmareblisaTvis 4
droebiT sasargebloc ki aRmoCndes. sxva sistema ki saerTod ar iTvaliswinebs am saSiSi albaTobis faqtors da Tvlis, rom aseTi qmedeba ukanonod unda CaiTvalos Tu mxare ver asabuTebs fasis kavSirs TviTRirebulebasTan. garda mtacebluri fasisa, cnobilia SemTxvebic, rodesac saqonlis an momsaxurebis SeZena xdeba mxolod konkurentis SeCerebis/ Camocilebis mizniT. (paraleli SeiZleba gavavloT saprivatizacio obieqtis, an konkurenti sawarmos aqtivebis SeZenasTan ara misi Semdgomi gamoyenebis, aramed misi gaCerebisa da Sesabamisi bazris segmentis dakavebis mizniT. swored amitom rogorc konkurenciis aseve adgilobrivi warmoebis dacvisa da ganviTarebis mizniT, saprivatizebo da sainvesticio proeqtebis antimonopoliuri eqspertizis procesSi aucilebelia yuradRebis gamaxvileba im faqtze, rom gaTvaliswinebuli iyos sxva pirobebTgan erTad profilis SenarCuneba. sxva ESemTxvevaa ar mihyido konkurents aucilebeli masalebi saqmianobisaTvis. dabali fasebi sasargebloa momxmareblisaTvis. Sesabamisad rigi gansakuTrebiT ganviTarebuli qveynis (maT Soris aSS) uwyebebi sakmaod frTxilad udgebian am sakiTxs da faqtis kvalificirebisas pirvel rigSi bazris struqturas iTvaliswineben. rig SemTxvevebSi arc maRali fasis daweseba ganixileba mdgomareobis Sefasebisa da qmedebis kvalifikaciis ZiriTad kriteriumad. gansxvavebuli midgomebi: evrokomisia miiCnevs ukanonod mxolod ganzraxul mtaceblur fasebs konkurentebis Seviwroebisa da bazarze mdgomareobis ganmtkicebis mizniT, rac zians ayenebs momxmareblebs da keisebis ganxilvas iwyebs mxolod Sesabamisi mtkicebulebebis arsebobisas. CineTis kanoni, TviTRirebulebaze dabal fasad gayidvas krZalavs. imavdroulad iTvaliswinebs SemTxvevebs, rodesac aseTi praqtika ar CaiTvleba ukanaonod, mag sawarmos 4
daxurva, sezonuri fasdaklebebi da sxva. monRoleTis kanoni ukrZalavs monopolistebs produqciis gayidvas TviTRirebulebaze dabal fasad konkurentebis gandevnis mizniT; brazilia krZalavs dasabuTebis gareSeE saqonlis TviTRirebulebaze dabal fasad gayidvas. kolumbia mtaceblur fasebs ixilavs, rogorc mdgomareobis borotad gamoyenebas. sainterseoa amerikuli midgoma. aSS-s umaRlesma sasamarTlom daaskvna, rom aseTi faqtis dasadgenad aucilebelia ori piroba, TviT dabali fasis arseboba da meore, rom arsebobs saSiSi albaToba e.w fasebSi investiciis ukan dabrunebisa. Sesabamisad, aucilebelia ganasxvavo konkurenciisaTvis xelSemwyobi dabali fasi antikonkurenciuli mtacebluri fasisagan, radganac fasebis Semcireba xSirad sruliad samarTliani miznebisaTvis, mag. saqmiani operaciebis gafarToebisaTvis gamoyeneba, rac TviT konkurenciis arsia” (ix. ) b) diskriminaciuli fasis an vaWrobis gansxvavebuli pirobebis gamoyeneba – aseTi faqtebi ar gamoirCeva antikonkurenciuli efeqtiT, Tumca ekonomikuri dasabuTebais gareSe mraval qveyanaSi kvalificirdeba, rogorc diskriminacia. mag. SeRavaTi mudmivi klientebisaTvis SesaZloa iyos miCneuli dausabuTeblad da imavdroulad, SeRavaTi didi moculobis garigebaze CaiTvalos kanonierad (masStabis ekonomikis gamo); an SesaZloa aixsnas imiT, rom sxvadasxva garigeba daido sxvadasxva sabazro pirobebSi, an klienti ufro kargad vaWrobda da sxva. aseve SeRavaTebi mudmivi klientebisaTvis SesaZloa ganxilul iqnes rogorc momxmareblis sakeTildReo qmedeba, Tumca konkurencisaTvis sazianoc aRmoCndes Tu gamoiyenebuli iqneba mxolod msxvili klientebis sasargeblod. safaso diskriminaciis erTerTi gamovlinebaa 4
saqonlis EerTnair fasad gayidva, rodesac miwodebis xarjebis gansxvavebulia. aseTive akrZalvebi diskriminaciaze vrceldeba momsaxurebisa da gayidvis pirobebzec. g) gadasayidi (xelaxla gasayidi) fasebis dadgena gansxvavebuli midgomebi: brazilia ukrZalavs dominant kompaniebs fasis an sxva gansxvavebuli pirobebis dadgenas distributorebisa da sacalo movaWreebisaTvis mesame pirebTan mimarTebaSi. evropaSi es sakiTxi ganixileba, rogorc vertikaluri SeTanxmebebis antikonkurenciuli elementi. SvedeTSi maqsimalur fasze SezRudva ar wesdeba, minimalurTan dakavSirebiT ki kanoni iTvaliswinebs garkveul qmedebebs Tu igi mniSvnelovan gavlenas axdens konkurenciaze. kanada iTvalisiwinebda sisxlis samarTlis sasjels gadasayidi fasebis SenarCunebaze. 2009 wlidan Seicvala midgoma da gaTvalisiwinebulia mxolod administraciuli sanqciebi, isic im SemTxvevaSi, Tu sasamarTlo daadgens, rom es faqti uaryofiT gavlenas axdens konkurenciaze (ara mxolod dominantebis aramed sxva kompaniebis mimarTac). aSS-Si Sermanis kanoniT minimaluri fasis dadgena iTvleba upirobod ukanono qmedebad (Tu werilobiTi Tanxmobaa distributorTan), rac Seexeba maqsimaluri fasis dadgenas es sakiTxi ixileba gonivrulobis principiT. d) garigebaze dausabuTebeli uari – ukanonod iTvleba gansakuTrebiT, maSin rodesac dominanti flobs iseT saSualebebs, romelTa gamoyenebac sasicocxlod mniSvnelovania konkurentisaTvis. analogiuri sakiTxi xSirad ixileba rogorc vertikaluri antikonkurenciuli SeTanxmebeba. kanonTa umravlesobaSi analogiuri midgomaa eqskluziur da SerCeviT ganawilebasTan dakavSirebuli sakiTxebisadmi. 4
cnobilia, rom sabazro zalauflebis borotad gamoyenebis problema gansakuTrebiT aqtualuria liberalizebul seqtorebSi, sainteresoa am mxriv telekomunikaciebis sfero. sakamaTo ar aris, rom telekompaniis bazrebis liberalizaciam ( dargSi kerZo investiciebis Sesvlam) gaafarTova axali produqtebis da momsaxurebis arCevani, Seamcira fasebi da gaaumjobesa momsaxurebis xarisxi. rac Seexeba saqarTvelos, miuxedavad gaumjobesebuli maregulirebeli modelisa da rigi dargobrivi parametrebisa, bazris monawileTa azriT, am sferoSi kvlav aqtualuria sabazo Zalauflebis borotad gamoyenebis problema bazarze damkvidrebuli (an axali da jerjerobiT ualternativo ) kompaniebis mier, rac gamoixateba iseT qmedebebSi rogoricaa a) bazarze dominirebuli kompaniis mflobelobaSi arsebul qselebTan daSvebis garTuleba, b) gadajvaredinebuli subsidireba da momxmareblis erTi kategoriis xarjebis meore kategoriis momxmareblisaTvis dakisreba c) mewarme subieqtebis aratanabar pirobebSi Cayeneba d) momxmarebleli arCevanis xelovnuli Sezrudva, e) fasiT diskriminacia da sxva, rac, rogorc Cans aramarto qarTuli realobaa, aramed damaxasiaTebelia am sferos (iseve rogorc sxva liberalizebuli seqtorebisaTis) ganviTarebisaTvis gansakuTrebiT gardamaval qveynebSi, rac dastureba konkretuli keisebiT sxvadasxva qveynebis praqtikidan. e) gayidvebi damatebiTi pirobebis SeTavazebiT - ixileba saqonlis gayidvis gansxvavebuli sqemebi: 1) (a + b) erTad, calke „a“ da calke „b“, da Tu erTerTs meoresTan erTad iyidi SeRavaTiT isargebleb; 2) „a“-s ver iSeiZen, Tu ar iyide „b“-c. aseTi midgoma xSirad gamoiyeneba im saqonlis saralizaciod, romelsac hyavs ufro aqtiuri konkurenti da mis mier, radgan visac dominirebuli mdgomareoba ukavia 4
moTxovnadi saqonlis bazarze mas advilad SuZlia Tavs moaxvios momxmarebels damatebiTi sagnis Sesyidva. cxadia, aseTi praqtika sazianoa momxmareblisaTvis da agreTve vnebs konkurencias. iurisdiqciebis umravlsebaSi konkurenciis organo ixilavs Sesabamis qmedebebs da paketuri SeTavazebis SemTxvevaSi iRebs garkveul zomebs Tu dominanti firma ar daasabuTebs Tavisi qmedebis marTlzomierebas. amerikaSi Tavsmoxveuli pirobebi ganixileba, rogorc qmedeba, rodesac erTi mxare yidis amaTu im saqonels mxolod im pirobiT Tu meore mxare damatebiT SeiZens sxva saqonels an momsaxurebas. an ukidures SemTxvevaSi dasTanxmdeba, rom ar iyidis am saqonels sxva pirisagan. ( ganawilebiTi ekonomikis pirobebSi deficituri saqonlis Tavis fasad SeZenis erTerTi piroba xSirad iyo sxva saqonlis gasaRebac, rasac momxmarebeli xSirad siamovnebiT Tanxmdeboda, Tumca igives ver vityviT sabazro urTierTobebze (mag. konkretuli sadazRvevo kompaniis sadazRvevo polisis SeZena samanqano kreditis aucileblei piroba iyo wlebis ganmavlobaSi, anlaogiuri SemTxvevebi iyo sxva qveynebSic, Tumca saqarTvelosagan gansxvavebiT, Tundac ukrainasa da belorusSi, isini ar darCenilan Sesabamisi stuqturebis reagirebis gareSe; SeTanxmeba xelSemkvreli pirobebis Sesaxeb CaiTvleba ukanonod mxolod maSin, rodesac gamyidveli sargeblobs erTi saqonlis sabazro kontroliT da aiZulebs gamyidvelebs romlebic ar eTanxmebian SeiZinon sxva saqonelic. pasuxismgebloba iZulebiTi asortimentisaTvis Sermanis kanonis pirveli nawilis Tanaxmad dgeba maSin, Tu: sakiTxi exeba or gansxvavebul sagans da mopasuxe ar utovebs klients sxva gzas, garda imisa, rom iZulebiT iyidos Tavsmoxveuli sqoneli raTa SeiZinos misTvis sasurveli saqoneli. 4
xaverdovani revoluciebis Semdeg centraluri da aRmosavleT evropis qveynebis reformatorebi da swavlulebi dadgnen sakamaTo amocanis winaSe,E sxva kanonebs Soris miRebul iqna konkurenciis Sesaxeb kanonebic (ungreTi, poloneTi, CexeTi, litva) da gaaqtiurda teqnikuri daxmareba US, EU da EC mxridan. imavdroulad, gansakuTrebiT pirvel etapze, aSS- Si gamoikveTa gansxvavebuli poziciebic konkurenciis kanonebis mniSvnelobas, mizanSewonilobasa da danergvasTan dakavSirebiT (Codec,1992). zogierTi kritikosi miiCnevda, rom sabazro ekonomika unda iyos orientirebuli nebadarTul da ara amkrZalav qmedebebze, mogebis maqsimizaciaze da sawarmoTa Tavisuflebaze samTavrobo Carevebisagan. Tumca, rogorc praqtika adasturebs sabazro Zalebis Tavisuflebis garanti swored konkurenciis damcavi normebia (PPittman,2004) . gamoiTqva SeSfoTeba (Codec,1992, 1998), rom aseTi kanonebi da, miT umetes maTi Zalian mkacrad aRsruleba, Seicavs safrTxes konkurenciuli qcevis waxalisebisa da bazrebis gafarToebisaTvis. kritikosebi kamaTobdenen, rom dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebasTan dakavSirebuli debulebebi (monopolizacia - Sermanis kanoni mixedviT) centraluri da aRmosavleT evropis qveynebSi Seasruleben e.w. „troas cxenis“ rols warmatebul sawarmoebSi. Cikagos skolis zemoxsenebuli warmomadgeneli ganviTarebadi qveynebis antitrastTan dakavSirebiT aRniSnavda, rom “ antitrastuli saagentoebi SezRudulad unda moiqcnen iZulebiT aRsrulebaSi specifikuri perse illegal debulebebisa da fasebis fiqsaciasa da sxva debulebebTan dakvSirebiT“. rasakvirvelia aSS aRmasruleblebica da teqnikuri daxmarebis 5
gamwevnic SeSfoTebulni arian am debulebebis zrvargadasuli aRsrulebiT werda pitmani. rac Seexeba realobas: „axla rodesac CEE yvela qveyanas aqvs konkurenciis kanonebi da amTi aRsrulebis 10 welze meti praqtika, mizanSewonilia am praqtikis gaanalizeba da Sefaseba, xom ar moqmedeben antitrastuli organoebi fasebis makontroleblisa da ara konkurenciis ganviTarebisaTvis xelSmwyobisa da damcvelis rolSi, xom ar iyo maTi qmedebebi warmosaxviTi da mimarTuli mxolod didi sabazro wilis mqone kompaniebis mimarT. werda pitmani statiaSi ,,Abuse of Dominance Provisions in Central and East European Competition Laws: Have Fears of Over Enforcement Been Born Out?“. amave statiaSi avtori aanalizebs 1996 da 2001 wlebSi dominirebuli mdgomareobis porotad gamoynebis 110 SemTxvevas (romelTa udidesi nawili - 62 poloneTze modis) da daaskvnis, rom aRsrulebis sferoSi aqtivoba (cxadia, rodesac misi safuZvelia saTanadod dasabuTebuli kanodarRveva da ara mxolod firmis sabazro Zalaufleba), sruliadac ar aisaxeba negatiurad mTliani Sida produqtis zrdis tempebze da ar aferxebs ekonomikur zrdas qveynis ekonomikis masStabiT. sailustraciod mohyavs poloneTi, romelic Tu ganxilul saqmeTa raodenobis mixedviT vimsjelebT, yvelaze meti antimonopoliuri aqtivobiT gamoirCeoda, Tumca, amas qveynis ganviTarebis tempebi ar Seuferxebia. rogorc praqtika gviCvenebs, saziano SeiZleba iyos ara zogadad kargad gaazrebuli sakanonmdbelo debulebebi, aramed maTi araswori interpretacia, an zedmetad mkacri aRsruleba, rac dRis wesrigSi ayenebs aRsrulebis meqanizmebis srulyofisa da am procesSi biznesisadmi keTilganwyobis aucileblobas (OECD,2007). 5
rogorc avtori aRniSnavs: monopoliuri mdgomareobis borotad gamoyenebasTan dakavSirebuli debulebebis aRsrulebis praqtikis analizi (romelic ganxorcielda 11 qveyanis magaliTze) cxadhyofs, rom moCvenebiTi(an damaluli) eSmakebis materializeba ar moxda. (PPittman,2004) konkurenciis kanonebis “tolerantoba” ki swored imaSi mdgomareobs rom isini ar iTvaliswineben Carevas sawarmos saqminobaSi, vidre TviT es ukanasknelni ar gadawyveten sakuTari qmedebebiT xeli SeuSalon bazarze sxva sawarmoebis Sesvlas, damkvidrebasa da Tavisufal saqmianobas. 2.3 koncentracia (Serwymebi da SeZenebi, gaerTianebebi) Serwymebis kontroli miznad isaxavs Tavidan aicilos SeZenis an sxva struqturuli kombinaciebiis gziT iseTi sawarmoebis warmoqmna romelTac eqnebaT stimulebic da SesaZleblobac sabazro Zalauflebis borotad gamoyenebisa. rogorc praqtika adasturebs, Serwymebis didi umravlesoba prokonkurenciulia. Tumca, maT Soris arian konkurenciisaTvis safrTxis Semcveli da SemzRudavi xasiaTis da miznebis SemTxvevebic. yvela kanoni konkurenciis Sesaxeb Seicavs SerwymebTan dakavSirebul debulebebs, Tumca maTi Sinarsi da gamoyenebis /aRsrulebis formebi mraval SemTxvevaSi gansxvavebulia. Sesabamisad, 5
gansxvavebulia damokidebulebac horizontaluri, vertikaluri da konglomeratuli Serwymebis mimarT. Serwymebis analizis mniSvnelovani elementebia: struqturuli da qceviTi faqtorebi, mxareTa sabazro wili, zRvruli normebi, im kriteriumebis arseboba, romliTac ganisazRvreba unda aikrZalos garigeba Tu CaiTvalos gamonaklisad, proceduruli sakiTxebi, maT Soris notifikaciis sistemebi (savaldebulo da nebayoflobiTi), post faqtum intervenciebi, sanqciebi da sxva. amasTan, rogorc saerTaSoriso pratqikis analizi gviCvenebs Tanamedrove Serwymebis kontrolis sistemebSi msgavseba ufro metia vidre gansxvaveba. rac mniSvnelovanwilad Sedegia imisa, rom ukanasknel wlebSi mravalma qveyanam garkveuli damatebebi Seitana Serwymebis kontrolTan dakavSirebul debulebebSi da am procesebSi aSkarad SeiniSneba saerTo orientirebisadmi swrafva. termini “koncentracia” – xSirad Serwymis/gaerTianebis sinonimad gamoiyeneba da ganimarteba rogorc sxva sawarmoze kontrolis mopoveba Serwymis, SeZenis an sxva gziT. koncentraciis done /xarisxi ki gamoiyeneba sasaqonlo bazrebze konkurentuli garemos Sefasebis ZiriTad raodenobriv kriteriumad. sabazro Zalauflebis koncentrciis raodenobrivi SefasebisaTvis gamoiyeneba ori maCvenebeli: koncentraciis koeficienti (CR), romelic ganisazRvreba rogorc bazarze moqmedi kompaniebis sabazro wilis jami (mag. CR CR3, CR4, CR8, CR10) da herfindal hirSmanis indeqsi (HHI), romliTac iangariSeba, bazarze moqmedi kompaniebis sabazro wilebis kvadratebis jami. Aam koeficientebis mniSvnelobebis mixedviT Sesabamisi bazari kvalificirdeba, rogorc: - maRali koncentraciis – CR3 >70%, xolo HHI > 2000 5
- saSualo koncentraciis – 45 < CR3 < naklebia 70%, 1000 < HHI <2000 - susti koncentraciis – CR3 < 45%, xolo HHI < 1000 maRali. koncentracia niSnavs sabazro Zalauflebis Tavmoyras mcire raodenobis monawileTa xelSi, rac gansakuTrebul problemebs qmnis im SemTxvevaSi Tu bazarze Sesasvleli maRali barierebia. sabazro koncentraciis doqtrina farTod gamoiyeneba Zalauflebis indikatoris rolSi. zogadad, koncentraciis zrda maRali sabazro barierebis pirobebSi sakmaod saSiSia monopolizaciis TvalsazrisiT da qmnis pirobebs mdgomareobis borotad gamoyenebisaTvis. Serwyma – korporaciuli samarTlis terminia da gulisxmobs ori sawarmos gaerTianebas, romlis Sedegadac erTerTi maTgani wyvets arsebobas. Serwymis gageba konkurenciis kanonmdeblobaSi ufro vrcelia da gulisxmobs SeZenas, STanTqmas, erToblivi sawarmos Seqmnas, kontrolis mopovebas, an Tundac erTi da igive pirebs sxvadasxva kompaniebis direqtoratSi. SeZena/ STanTqma – SeZena niSnavs sawarmos mTlianad SeZenas, an msxvili wilebis SeZenis gziT (an Tundac nawil-nawil minoritaruli wilebis SeZenas droTa ganmavlobaSi im raodenobiT, rac uzrunvelyofs kontrolis mopovebas samizne sawarmoze) gavlenis/kontrolis mopovebas. mraval qveyanaSi sawarmoSi mniSvnelovani wilebis SeZena eqvemdebareba Setyobinebas (notifikacias) Tu igi wilis SemZens kontrolis saSualebas aZlevs gamyidveli sawarmos bazarze. Setyobinebebis msgavsi sistema sxva sferoSic aris gaTvalisiwinebuli. mag. fasiani qaRaldebis Sesaxeb bazris kanonmdeblobiT, maT Soris saqarTveloSic, mniSvnelovani wilis (kapitalis bazarze sxvasxva qveyanaSi mniSvnelovan SenaZenad iTvleba da eqvemdebareba Setyobinebas sawarmos aqciebis 5-10% 5
-SeZena). amasTan, amave kanonmdeblobiT, sawarmos wilis SeZena, miuxedavad misi odenobisa, eqvemdebareba Setyobinebas Tu SemZeni mmarTveli organos wevria. sawarmoo xazis an sxva struqturuli erTeulis SeZena agreTve kvalificirdeba, rogorc ESerwyma. STanTqma, anu mtruli Serwyma, gulisxmobs samizne kompaniis SeZenas misi survilis gareSe. gansakuTrebuli SemTxvevaa erToblivi sawarmo, romelic iqmneba garkveuli konkretuli miznis/proeqtis gansaxorcieleblad da rogorc wesi, miznad isaxavs ama Tu im sasargeblo funqciebis ganxorcielebas an sinergiis realizebas (aliansebi aviaciaSi, telekomunikaciaSi da sxva). cxadia, Tu erToblivi sawarmos mizania axali funqciis an Zvelis ukeTesad ganxorcieleba igi prokonkurenciulia. Tumca, SesaZloa am procesma gamoiwvios sabazro Zalauflebis iseTi koncentraciac, rac safrTxes uqmnis konkurencias da biznesis mxareTa integraciis xarisxis gaTvaliswinebiT SesaZloa warmoadgendes SeniRbul formas fasebis fiqsaciisa. Sesabamisad, erToblivi sawarmos Seqmnis calkeuli SemTxvevebi SesaZloa ganxilul iqnes, rogorc konkurenciulic da antikonkurenciulic. gansakuTrebuli SemTxvevaa erTi da igive pirTa monawileoba konkurenti sawarmoebis mmarTvel organoebSi. rodesac erTi da igive piri ramdenime sawarmos direqtoratis wevria, an rodesac ramdenime sawarmos direqtori imavdroulad sxva erT sawarmos direqtoratSia. aseT SemTxvevaSi iqmneba noyieri niadagi imisaTvis, rom investiciebTan, warmoebasTan, da sxva sakiTxebTan dakavSirebuli saerTo strategiebis Sedegi iyos bazris ganawileba, an konkurenciis sxva formiT SezRudva. vertikaluri aliansis TvalsazrisiT, es iyos kavSiri momwodebelsa da momxmarebels Soris, rac xels uSlis maT konkurenciul arealSi saqmianobas. analogiuri faqtebi 5
xSirad qmnis problemebs korporaciul marTvaSi da wilobrivi fasiani qaRaldebis mflobelTa (gansakuTrebiT mcire aqcionerTa) uflebebis realizebaSi. Sesabamisad. maTi Tavidan acilebis garkveul meqanizmebi gaTvaliswinebulia mravali qveynis korporaciuli samarTalSi, maT Soris saqarTvelos kanonSi “mewarmeTa Sesaxeb” (muxli konkurenciis akrZalvis Sesaxeb) da fasiani qaRaldebis kanonmdeblobaSic. gansxvavebuli midgomebi: braziliaSi, CineTSi, evrokavSirSi Sesabamisi aqtebiT regulirdeba. aSS moicavs aqtivebis, an xmis uflebis mqone aqciebis SeZenas regulirebasac (regulirdeba hard skot rodinos aqtiT , 1976). A aSS Serwymebis regulireba efuZneba princips, rom konkurencia aucilebelia, imisaTvis rom momxmareblebma gamoiyenon/isargeblon sabazro ekonomikis sikeTeebiT. amasTan mravali Serwyma/SeZena prokonkurentulia da mTavari gamowvevaa antikonkurentuli garigebebis gamovlena. Serwymebis ganxilva xdeba ZiriTadad kleitonis aqtTan SesabamisobaSi. es kanoni krZalavs Serwymebs da SeZenebs Tu maTi efeqti SesaZloa iyos konkurencviis SezRudva and monopoliis warmoqmna (Cramer, 1996) cnobilia SemTxvevebi, rodesac patara qveynebis analitikosebi da konkurenciis saagentoebi Serwymebis kontrols ar miiCneven mizanSewonilad. maTi azriT aseTi midgoma xels uSlis sawarmoebis im zomamde konsolidacias, rac aucilebelia saerTaSoriso bazarze maTi konkurentunarianobas misaRwevad. es Tema uSualo kavSirSia “erovnuli Cempionebis” TemasTan da, rogorc praqtika da Teoria adasturebs, aseTi midgoma naklebad ganapirobebs warmatebebs saerTaSoriso bazrebze da xSirad mxolod adgilobrivi bazrebis monopolizebiT (an poziciebis SenarCunebiT) mTavrdeba. arsebobs sxva mosazrebebic, romlis Tanaxmadac 5
liberalizebis masStabebTan erTad es Tema ufro aqtualuri xdeba da Sesabamisad unda iyos aqtiuri ganxilvis sagani. (magaliTebi) ekonomikuri TvalsazrisiT, Serwymebi SesaZloa iyos horizontaluri, vertikaluri da konglomeratuli. konkurenciuli efeqtis TvalsazrisiT ufro saSiSad iTvleba horizontauri Serwymebi, anu Serwymebi warmoebisa da ganawilebis erTsa da imave doneze moqmed konkurent/potenciur konkurent firmebs Soris da rogorc wesi iwvevs bazris monawileTa raodenobis Semcirebas, koncentraciis zrdas da qmnis sabazro Zalauflebis zrdisa da am ukanasknelis borotad gamoyenebis SesaZleblobasa. garda amisa, gasaTvaliswinebelia is faqtic rom bazris monawileTa raodenobis SemcirebasTan erTad ufro advili xdeba darCenil monawileTa saqmianobis koordinaciac rac Tavis mxriv noyier niadags qmnis karteluri SeTanxmebebisaTvis. rac Seexeba vertikaluri Serwymebs, isini potenciurad SesaZloa sasargebloc ki iyos sinerjiis TvalsazrisiT da momxmareblisaTvis. Tumca nklebad transparentul pirobebSi vertikalurma Serwymebma SesaZloa gamoiwvion warmoeba ganawilebis xazis koordinacia, konkurentebis Seviwroeba da barierebis gaZliereba axali konkurentebisaTvis erT an ramdenime funqcionalur doneze. (ungreTis keisi) konglomeratuli Serwyma sazogadod ar cvlis Sesabamisi bazrebis struqturas Tumca garkveul SemTxvevebSi SesaZloa iseTi Zalaufleba mianiWos mxares, romelic mas miscems calkeul bazarze konkurenciis aRkveTis saSualebasac (magaliTebi) antikonkurenciuli Sewymebis kontrolis mizniT sxvadasxva qveyana iyenebs winaswari savaldebulo Setyobinebis, eqs post savaldebulo Setyobinebis an nebayoflobiTi Setyobinebis rejimebs. miuxedavad Setyobinebis moqmedi sistemisa 5
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutions

Recommandé

Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutionsGdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutionsGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
კონკურენციული პოლიტიკა საქართველოში
კონკურენციული პოლიტიკა საქართველოშიკონკურენციული პოლიტიკა საქართველოში
კონკურენციული პოლიტიკა საქართველოშიGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
Civil service bureau-publicatrion-finish-geo
Civil service bureau-publicatrion-finish-geoCivil service bureau-publicatrion-finish-geo
Civil service bureau-publicatrion-finish-geoNatia natia
 
20101211091023-212
20101211091023-21220101211091023-212
20101211091023-212MAHDI YADIPUR
 
محمدورزی و نورالوندی
محمدورزی و نورالوندیمحمدورزی و نورالوندی
محمدورزی و نورالوندیTohid Nooralvandi
 
20121231093101-9436-4
20121231093101-9436-420121231093101-9436-4
20121231093101-9436-4MAHDI YADIPUR
 
Dr khajenasiri
Dr khajenasiriDr khajenasiri
Dr khajenasiriabdohnet
 
საბანკო ტერმინების ინგლისურ-ქართული ლექსიკონი
საბანკო ტერმინების ინგლისურ-ქართული ლექსიკონისაბანკო ტერმინების ინგლისურ-ქართული ლექსიკონი
საბანკო ტერმინების ინგლისურ-ქართული ლექსიკონიGiorgi Chkheidze
 

Recommandé

Gdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutionsGdri competition laws and institutions
Gdri competition laws and institutionsGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
კონკურენციული პოლიტიკა საქართველოში
კონკურენციული პოლიტიკა საქართველოშიკონკურენციული პოლიტიკა საქართველოში
კონკურენციული პოლიტიკა საქართველოშიGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
Civil service bureau-publicatrion-finish-geo
Civil service bureau-publicatrion-finish-geoCivil service bureau-publicatrion-finish-geo
Civil service bureau-publicatrion-finish-geoNatia natia
 
20101211091023-212
20101211091023-21220101211091023-212
20101211091023-212MAHDI YADIPUR
 
محمدورزی و نورالوندی
محمدورزی و نورالوندیمحمدورزی و نورالوندی
محمدورزی و نورالوندیTohid Nooralvandi
 
20121231093101-9436-4
20121231093101-9436-420121231093101-9436-4
20121231093101-9436-4MAHDI YADIPUR
 
Dr khajenasiri
Dr khajenasiriDr khajenasiri
Dr khajenasiriabdohnet
 
საბანკო ტერმინების ინგლისურ-ქართული ლექსიკონი
საბანკო ტერმინების ინგლისურ-ქართული ლექსიკონისაბანკო ტერმინების ინგლისურ-ქართული ლექსიკონი
საბანკო ტერმინების ინგლისურ-ქართული ლექსიკონიGiorgi Chkheidze
 
Business environment for 22.05.2012
Business environment for 22.05.2012Business environment for 22.05.2012
Business environment for 22.05.2012Georgian National Communications Commission, GNCC
 
Koncefcia 2
Koncefcia 2Koncefcia 2
Koncefcia 2Georgian National Communications Commission, GNCC
 
პრეზენტაცია
პრეზენტაციაპრეზენტაცია
პრეზენტაციაGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
THE DRAFT LAW ON AMENDMENTS TO THE CRIMINAL PROCEDURE CODE
THE DRAFT LAW ON AMENDMENTS TO THE CRIMINAL PROCEDURE CODETHE DRAFT LAW ON AMENDMENTS TO THE CRIMINAL PROCEDURE CODE
THE DRAFT LAW ON AMENDMENTS TO THE CRIMINAL PROCEDURE CODEGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
Analizi samu sao zalis gamoyenebis mdgomareobaze saqartvelosi
Analizi samu sao zalis gamoyenebis mdgomareobaze saqartvelosiAnalizi samu sao zalis gamoyenebis mdgomareobaze saqartvelosi
Analizi samu sao zalis gamoyenebis mdgomareobaze saqartvelosiGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
კვლევის შედეგების ანალიზი, 8 დეკემბერი, 2011
კვლევის შედეგების ანალიზი, 8 დეკემბერი, 2011კვლევის შედეგების ანალიზი, 8 დეკემბერი, 2011
კვლევის შედეგების ანალიზი, 8 დეკემბერი, 2011Georgian National Communications Commission, GNCC
 
Business environment for 22.05.2012-en
Business environment for 22.05.2012-enBusiness environment for 22.05.2012-en
Business environment for 22.05.2012-enGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
მოსაზრებები სოფლის მეურნეობის პროდუქციის მიწოდების დღგ-სგან განთავისუფლებაზე
მოსაზრებები სოფლის მეურნეობის პროდუქციის მიწოდების დღგ-სგან განთავისუფლებაზემოსაზრებები სოფლის მეურნეობის პროდუქციის მიწოდების დღგ-სგან განთავისუფლებაზე
მოსაზრებები სოფლის მეურნეობის პროდუქციის მიწოდების დღგ-სგან განთავისუფლებაზეGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
2004 2012-vachroba-v.k
2004 2012-vachroba-v.k2004 2012-vachroba-v.k
2004 2012-vachroba-v.kGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
Research on public service full text (eng)
Research on public service full text (eng)Research on public service full text (eng)
Research on public service full text (eng)Georgian National Communications Commission, GNCC
 
Keti konf-qart 3
Keti konf-qart 3Keti konf-qart 3
Keti konf-qart 3Georgian National Communications Commission, GNCC
 
Cxrili
CxriliCxrili
CxriliGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
Skema[2]
Skema[2]Skema[2]
Skema[2]Georgian National Communications Commission, GNCC
 
Analytical Report: Study of the political preferences of the voters and attit...
Analytical Report: Study of the political preferences of the voters and attit...Analytical Report: Study of the political preferences of the voters and attit...
Analytical Report: Study of the political preferences of the voters and attit...Georgian National Communications Commission, GNCC
 
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობაეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობაGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
Keti conf (2)
Keti conf (2)Keti conf (2)
Keti conf (2)Georgian National Communications Commission, GNCC
 
Prezentation davit narmania mspa_12.05.2012
Prezentation davit narmania mspa_12.05.2012Prezentation davit narmania mspa_12.05.2012
Prezentation davit narmania mspa_12.05.2012Georgian National Communications Commission, GNCC
 
მოკლე ანალიზი პარტიების შესახებ კანონში ცვლილებებზე, 26.01.12
მოკლე ანალიზი პარტიების შესახებ კანონში ცვლილებებზე, 26.01.12მოკლე ანალიზი პარტიების შესახებ კანონში ცვლილებებზე, 26.01.12
მოკლე ანალიზი პარტიების შესახებ კანონში ცვლილებებზე, 26.01.12Georgian National Communications Commission, GNCC
 
Competition policy in georgia 1992-2012
Competition policy in georgia 1992-2012Competition policy in georgia 1992-2012
Competition policy in georgia 1992-2012Georgian National Communications Commission, GNCC
 
თვითმმართველობის კონცეფცია
თვითმმართველობის კონცეფციათვითმმართველობის კონცეფცია
თვითმმართველობის კონცეფციაGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობაეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობაGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობაეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობაGeorgian National Communications Commission, GNCC
 

Contenu connexe

En vedette

კვლევის შედეგების ანალიზი, 8 დეკემბერი, 2011
კვლევის შედეგების ანალიზი, 8 დეკემბერი, 2011კვლევის შედეგების ანალიზი, 8 დეკემბერი, 2011
კვლევის შედეგების ანალიზი, 8 დეკემბერი, 2011Georgian National Communications Commission, GNCC
 
მოსაზრებები სოფლის მეურნეობის პროდუქციის მიწოდების დღგ-სგან განთავისუფლებაზე
მოსაზრებები სოფლის მეურნეობის პროდუქციის მიწოდების დღგ-სგან განთავისუფლებაზემოსაზრებები სოფლის მეურნეობის პროდუქციის მიწოდების დღგ-სგან განთავისუფლებაზე
მოსაზრებები სოფლის მეურნეობის პროდუქციის მიწოდების დღგ-სგან განთავისუფლებაზეGeorgian National Communications Commission, GNCC
 
მოკლე ანალიზი პარტიების შესახებ კანონში ცვლილებებზე, 26.01.12
მოკლე ანალიზი პარტიების შესახებ კანონში ცვლილებებზე, 26.01.12მოკლე ანალიზი პარტიების შესახებ კანონში ცვლილებებზე, 26.01.12
მოკლე ანალიზი პარტიების შესახებ კანონში ცვლილებებზე, 26.01.12Georgian National Communications Commission, GNCC
 

En vedette (20)

Business environment for 22.05.2012
Business environment for 22.05.2012Business environment for 22.05.2012
Business environment for 22.05.2012
 
Koncefcia 2
Koncefcia 2Koncefcia 2
Koncefcia 2
 
პრეზენტაცია
პრეზენტაციაპრეზენტაცია
პრეზენტაცია
 
THE DRAFT LAW ON AMENDMENTS TO THE CRIMINAL PROCEDURE CODE
THE DRAFT LAW ON AMENDMENTS TO THE CRIMINAL PROCEDURE CODETHE DRAFT LAW ON AMENDMENTS TO THE CRIMINAL PROCEDURE CODE
THE DRAFT LAW ON AMENDMENTS TO THE CRIMINAL PROCEDURE CODE
 
Analizi samu sao zalis gamoyenebis mdgomareobaze saqartvelosi
Analizi samu sao zalis gamoyenebis mdgomareobaze saqartvelosiAnalizi samu sao zalis gamoyenebis mdgomareobaze saqartvelosi
Analizi samu sao zalis gamoyenebis mdgomareobaze saqartvelosi
 
კვლევის შედეგების ანალიზი, 8 დეკემბერი, 2011
კვლევის შედეგების ანალიზი, 8 დეკემბერი, 2011კვლევის შედეგების ანალიზი, 8 დეკემბერი, 2011
კვლევის შედეგების ანალიზი, 8 დეკემბერი, 2011
 
Business environment for 22.05.2012-en
Business environment for 22.05.2012-enBusiness environment for 22.05.2012-en
Business environment for 22.05.2012-en
 
მოსაზრებები სოფლის მეურნეობის პროდუქციის მიწოდების დღგ-სგან განთავისუფლებაზე
მოსაზრებები სოფლის მეურნეობის პროდუქციის მიწოდების დღგ-სგან განთავისუფლებაზემოსაზრებები სოფლის მეურნეობის პროდუქციის მიწოდების დღგ-სგან განთავისუფლებაზე
მოსაზრებები სოფლის მეურნეობის პროდუქციის მიწოდების დღგ-სგან განთავისუფლებაზე
 
2004 2012-vachroba-v.k
2004 2012-vachroba-v.k2004 2012-vachroba-v.k
2004 2012-vachroba-v.k
 
Research on public service full text (eng)
Research on public service full text (eng)Research on public service full text (eng)
Research on public service full text (eng)
 
Keti konf-qart 3
Keti konf-qart 3Keti konf-qart 3
Keti konf-qart 3
 
Cxrili
CxriliCxrili
Cxrili
 
Skema[2]
Skema[2]Skema[2]
Skema[2]
 
Analytical Report: Study of the political preferences of the voters and attit...
Analytical Report: Study of the political preferences of the voters and attit...Analytical Report: Study of the political preferences of the voters and attit...
Analytical Report: Study of the political preferences of the voters and attit...
 
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობაეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
 
Keti conf (2)
Keti conf (2)Keti conf (2)
Keti conf (2)
 
Prezentation davit narmania mspa_12.05.2012
Prezentation davit narmania mspa_12.05.2012Prezentation davit narmania mspa_12.05.2012
Prezentation davit narmania mspa_12.05.2012
 
მოკლე ანალიზი პარტიების შესახებ კანონში ცვლილებებზე, 26.01.12
მოკლე ანალიზი პარტიების შესახებ კანონში ცვლილებებზე, 26.01.12მოკლე ანალიზი პარტიების შესახებ კანონში ცვლილებებზე, 26.01.12
მოკლე ანალიზი პარტიების შესახებ კანონში ცვლილებებზე, 26.01.12
 
Competition policy in georgia 1992-2012
Competition policy in georgia 1992-2012Competition policy in georgia 1992-2012
Competition policy in georgia 1992-2012
 
თვითმმართველობის კონცეფცია
თვითმმართველობის კონცეფციათვითმმართველობის კონცეფცია
თვითმმართველობის კონცეფცია
 

Plus de Georgian National Communications Commission, GNCC

სტატისტიკა – ქართული რეფორმების სუსტი რგოლი
სტატისტიკა – ქართული რეფორმების სუსტი რგოლისტატისტიკა – ქართული რეფორმების სუსტი რგოლი
სტატისტიკა – ქართული რეფორმების სუსტი რგოლიGeorgian National Communications Commission, GNCC
 

Plus de Georgian National Communications Commission, GNCC (18)

ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობაეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
 
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობაეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
 
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობაეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
ეკონომიკა და სოფლის მეურნეობა
 
Mosaxleobis raodenoba
Mosaxleobis raodenobaMosaxleobis raodenoba
Mosaxleobis raodenoba
 
2004 2012-vachroba-saboloo
2004 2012-vachroba-saboloo2004 2012-vachroba-saboloo
2004 2012-vachroba-saboloo
 
Keti konf-qart%203[1]
Keti konf-qart%203[1]Keti konf-qart%203[1]
Keti konf-qart%203[1]
 
Qartuli sqema
Qartuli sqemaQartuli sqema
Qartuli sqema
 
Qartuli sqema 2
Qartuli sqema 2Qartuli sqema 2
Qartuli sqema 2
 
Skema1[1](2)
Skema1[1](2)Skema1[1](2)
Skema1[1](2)
 
Skema[2]
Skema[2]Skema[2]
Skema[2]
 
Skema1[1]
Skema1[1]Skema1[1]
Skema1[1]
 
Keti konf-qart 2
Keti konf-qart 2Keti konf-qart 2
Keti konf-qart 2
 
Keti konf-qart 2
Keti konf-qart 2Keti konf-qart 2
Keti konf-qart 2
 
Research on public service full text (eng)
Research on public service full text (eng)Research on public service full text (eng)
Research on public service full text (eng)
 
Business environment for 22.05.2012-en
Business environment for 22.05.2012-enBusiness environment for 22.05.2012-en
Business environment for 22.05.2012-en
 
Business environment for 22.05.2012
Business environment for 22.05.2012Business environment for 22.05.2012
Business environment for 22.05.2012
 
პრეზენტაცია
პრეზენტაციაპრეზენტაცია
პრეზენტაცია
 
სტატისტიკა – ქართული რეფორმების სუსტი რგოლი
სტატისტიკა – ქართული რეფორმების სუსტი რგოლისტატისტიკა – ქართული რეფორმების სუსტი რგოლი
სტატისტიკა – ქართული რეფორმების სუსტი რგოლი
 

Gdri competition laws and institutions

  • 1. saqarTvelos ganviTarebis kvleviTi instituti konkurenciis kanonebi da institutebi saerTaSoriso praqtikis mimoxilva 1
  • 2. Tbilisi 2012 Sinaarsi abreviatura Sesavali ------------------------------------------------------------------------------------------------ 4 nawili I. antimonopoliuri regulirebis samarTlebrivi safuZvlebi Tavi I konkurenciis kanonebis miznebi, gavrcelebis sfero ----------- 8 da ZiriTadi koncefciebi Tavi II konkurenciis kanonebis ZiriTadi debulebebi ---------------------- 22 2.1 antikonkurenciuli SeTanxmebebi/xelSekrulebebi ----------------------- 22 2.2 dominirebuli mdgomareoba da misi borotad d gamoyenebasTan dakavSirebuli akrZalvebi ------------------------------------------------------------------------29 2.3 koncentracia (Serwymebi da SeZenebi, gaerTianebebi) ------------------------42 nawili II. konkurenciuli politikis aRmasrulebeli organoebis dizainisa da efeqtianobis Sesaxeb Tavi III. konkurenciis saagentoebis (komisiebis, ofisebis) dizaini ---52 Tavi IV. konkurenciis saagentoebis (komisiebis, ofisebis) efeqtianobis Sesaxeb ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 59 daskvnebi da winadadebebi -------------------------------------------------------------------------71 gamoyenebuli literatura ------------------------------------------------------------------------72 2
  • 3. danarTebi ----------------------------------------------------------------------------------------------------77 danarTi 1. konkurenciis kanonebi da aRmasrulebeli institutebi danarTi 2 konkurenciisa da momxmarebelTa dacvis organoebi danarTi 3 kanonmdeblobis miznebi gamokiTxuli qveynebis mixedviT danarTi 4-5 mniSvnelovani sabazro Zalauflebis Sefasebis ZiriTadi kriteriumebi (SerCeva moxda mxolod SeTavazebuli kriteriumebidan, Tumca sxva kriteriumebsac iyeneben) danarTi 6 konkurenciis saagentoebis msaxasiTeblebi SerCeuli qveynebis mixedviT danarTi 7 dominirebis prezumpcia da usafrTxoebis zRvruli normebi abreviatura ADB - aziis ganviTarebis banki CARICOM - karibis qveynebis gaerTianeba COMESA – aRmosavleT da dasavleT afrikis saerTo bazari DCFTA – SeTanxmeba Rrma da yovlismomcveli Tavisufali vaWrobis Sesaxeb DOJ- AaSS iusticiis departamenti ICN - konkurenciis saerTaSoriso qseli EU - evrokavSiri EC - evrokomisia EBRD - evropis rekonstruqciisa da ganviTarebis banki aziis 3
  • 4. ECN - evropis konkurenciuli qseli FTC – aSS vaWrobis federaluri komisia FTA – SeTanxmeba Tavisufali vaWrobis Sesaxeb MERCOSUR – 1991 wlis politikur-ekonomikuri SeTanxmeba argentinas brazilias, urgvais da paragvais Soris OFT - Tavisufali vaWrobis ofisi OECD - ekonomikuri TanamSRomlobisa da ganviTarebis organizacia PCA –SeTanxmeba partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb UNCTAD - gaeros vaWrobisa da ganviTarebis komisia WTO - msoflios savaWro organizacia WB - msoflio banki DF Sesavali antimonopoliuri regulirebis tradiciebis mqone qveynebSic ki gansxvavebulia damokidebuleba konkurenciis kanonebis miznebisa da maTi miRwevis 4
  • 5. saSualebebisadmi. miuxedavad amisa, yvela erTsulovania Semdegi principebis mimarT: - konkurenciis kanonebi unda iswrafodnen monopoliuri qcevisa da iseTi SeTanxmebebis Tavidan acilebisken, romlebic zians ayenebs momxmarebels. - am kanonebma unda Seqmnan xelSemwyobi pirobebi axali kompaniebis gamosasvlelad bazarze da arsebulTa Soris jansaRi konkurenciis dasacavad - kanonis iZulebiTi aRsrulebis reJimi unda iyos cxadi, prognozirebadi da transparentuli, raTa daarwmunos rogorc investorebi, rom isini daculi iqnebian bazarze damkvidrebuli firmebis antikonkurentuli qcevebisagan da maTi saqmianobac obieqturad iqneba Sefasebuli; aseve moqalaqeebi imaSi, rom daculi iqnebian monopolisti sawarmoebis mxridan mdgomareobis borotad gamoyenebisa da diqtatisagan. konkurenciuli kanonmdebloba SesaZloa iyos zedmetad mkacri an loialuri. Sesabamisad, gansxvavebuli iqneba misi praqtikuli efeqtic. orive SemTxvevaSi wagebulia momxmarebeli Semdeg garemoebaTa gamo: a) Tu kanoni zedmetad loialuria, momxmarebels uwevs dausabuTeblad gazrdili fasebis gadaxda, radganac konkurenti firmebi dausjelad axorcieleben Serwymas, farul SeTanxmebebs da sabazro Zalebis SemzRudav sxva qmedebebs. dominirebuli kompaniebi ki aseve dausjelad ,,aSeneben” sxva kompaniebisaTvis bazarze Sesasvlel barierebs. 5
  • 6. b) Tu kanoni Zalze mkacria biurokratiis miswrafebam warmoebis moculobebisa da fasebis kontrolisadmi SesaZlebelia gamoiwvios bazarze moqmedi samewarmeo struqturebis iniciativis paralizeba. aseT SemTxvevaSi mosalodnelia, rom warmatebuli firmebi daisajon sruliad damsaxurebulad miRebuli maRali mogebis gamo, an sxva kompaniebisaTvis miyenebuli zianisaTvis. operaciebis vertikaluri integracia maqsimaluri efeqtianobis donemde ekrZalebaT aradominirebul kompaniebsac ki, romlebic ar floben mniSvnelovan sabazro SesaZleblobebs da Sesabamisad, survilic rom hqondeT, naklebad SesaZlebelia, rom isini borotad gamoiyeneben sakuTar sabazro Zaluflebas. es cnobili dilemaa da ekonomikuri Teoria da praqtika gamoyofs antimonopoliuri kanonebidan im komponentebs (e.w. ,,indikatorebs”), romelTa gamoyenebiTac SesaZlebelia ganisazRvros Tu ramdenad warmatebiT SeZles ama Tu im qveynis kanonmdeblebma misi gadaWra.kerZod:amasTan, Sinaarsobrivad sworad gaazrebuli da wakiTxuli kanoni mxolod pirveli nabijia imis gasagebad Tu rogor imoqmedebs igi saqmian wreebze, momxmareblebze da sazogadoebaze. interesebze mniSvnelovnadaa damokidebuli rogor iqneba sakanonmdeblo debulebebis gamoyenebuli antimonopoliuri organoebis mier da ganmartebuli mosamarTleebis mier. konkurenciis saerTaSoriso wesebi da principebi da, rac mTavaria, konkurenciis roli ekonomikis ganviTarebasa da sazogadoebis keTildReobis amaRlebaSi, dRis wesrigSi ayenebs konkurenciuli politikis Seqmnisa da gajansaRebis amocanas nebismier qveyanaSi. Sesabamisad qveynebis umravlesobaSi konkurenciuli politika ganixileba rogorc ekonomikuri politikis fganuyofeli nawili da reformebis erTerTi ZiriTadi mimarTuleba. aRniSnulze 6
  • 7. miuTiTebs mraval qveyanaSi ganxorcielebuli da mimdinare reformebi konkurenciis sferoSi da konkurenciis kanonisa da politikis srulyofis mizniT ganxorcielebuli maregulirebeli qmedebebi. gansakuTrebiT gaaqtiurda konkurenciis politikis reformebi 90-ian wlebSi, rac ukavSirdeba postsocialistur qveynebSi mimdinare saxalxo meurneobis demonopolizaciis, saxelmwifo qonebis privatizebisa da ekonomikis liberalizebis procesebs. saqarTveloSi am sakiTxebis aqtualoba gamowveulia rogorc konkurenciis AaRiarebuli roliT ekonomikis zrdasa da ganviTarebaSi da momxmarebelTa keTildReobis amaRlebaSi, aseve antikonkurenciuli praqtikis gaaqtiurebiT (m.S. sasaqonlo bazrebis monopolizaciis gaZlierebuli tendenciebiTa da karteluri SeTanxmebebis aSkara niSnebiT) da saqarTvelos evrotlantikuri ambiciebiT. yovelive zemoarniSnuli qveynis xelisuflebas akisrebs Sesabamis valdebulebebs da maT Soris zrunvas konkurenciuli politikis iseTi elementebis uzrunvelyofaze, rogoricaa: a) konkurenciis saTanado, cxadi da prognozirebadi wesebis arseboba, b) maT dacvaze efeqturi saxelmwifo zedamxedveloba, g) aRsrulebis sando da gamWvirvale praqtika. saqarTveloSi konkurenciis politikis samarTlebrivi da organizaciuli bazis mSenebloba araTanmimdevrulobiT, wyvetilobiTa da winaaRmdegobebiT xasiaTdeboda. iseve rogorc sxva postsocialistur qveynebSi, saqarTveloSi konkurenciuli politika, rogorc ekonomikuri politikis sruliad axali mimarTuleba, garkveuli obieqturi problemebisa da subiqturi winaaRmdegobebis (maT Soris biznes interesebis mqone gavleniani saxelisuflebo wreebis mxridan) fonze viTardeboda, rasac kidev ufro arTulebda 90-ian wlebSi qveyanaSi Seqmnili umZimesi politikuri da socialur-ekonomikuri viTareba. miuxedavad amisa, antimonopoliuri politikis 7
  • 8. ganviTarebis sawyis etapze iyo garkveuli warmatebebic, rogorc sakanonmdeblo bazis aseve instituciuri ganviTarebisa da kanondmeblobis aRsrulebis procesSi. aRniSnulze miuTiTebs, rogorc antimonopoliuri samsaxuris saqmianobis amsaxveli masalebi, aseve araerTi saerTaSoriso organizaciisa, Tu ucxoeli eqspertis Sefasebac (vrclad es sakiTxebi ganxilulia analitikur mimoxilvaSi: saqarTvelos konkurenciuli politikis retrospeqtiva -1992-2012 ww) da rCevebic Semdgomi ganviTarebisa da politikis efeqtianobis amaRlebisaTvis. sagulisxmoa, rom 2000-iani wlebis dasawyisSi nacvlad konkurenciuli politikis ganviTarebisa da saerTaSoriso normebTan miaxloebisa (rasac saqarTvelos xelisuflebas 1996 wels evrokavSirTan da mis wevr qveynebTan xelmowerili partniorobisa da TanamSromlobis xelSekrulebac avaldebulebda) da antimonopoliuri samsaxuris statusis gaZlirebisa (rasac im dros moqmedi antikorufciuli sabWoc xazgasmiT miuTiTebda), TandaTanobiT gamoikveTa zogadi konkurenciuli kanonmdeblobis dargobrivi niSniT fragmentaciisa da im dros moqmedi antimonopoliuri samsaxuris dasustebis mcdeloba. dasanania, rom vardebis revoluciis Semdeg damokidebuleba konkurenciuli politikisadmi kidev ufro gauaresda. Sesabamisad, dReisaTvis, rodesac araerT postocialistur qveyanaSi konkurenciuli politikis ganvitarebis 20 wlis Sedegebs aanalizeben, saqarTveloSi, konkurenciuli politikis reforma kvlav aqtualuria da SeiZleba iTqvas, rom yvelaferi Tavidan iwyeba aseT viTarebaSi, aucileblad mogvaCnia sakanonmdeblo cvlilebebis imgvarad gaazreba, rom saTanado politikuri nebis pirobebSi SesaZlebeli iyos saqarTvelos konstituciiT (30-e muxliT) garantirebuli konkurencis ganviTareba da momxmarebelTa uflebebis uflebebis relizacia SedarebiT naklebi regulirebis tvirTiTa da danaxarjebiT. 8
  • 9. amasTan, gasaTvaliswinebelia, rom sakanonmdeblo cvlilebebi da Sesabamisi samarTlebrivi normebis dakanoneba mxolod pirveli nabijia konkurenciuli garemos gajansaRebis gzaze da, Tu rogor imoqmedebs kanoni saqmiani wreebis, momxmareblebisa da sazogadoebis interesebze damokidebulia sakanondbelo debulebebis interpretaciaze, ganmartebaze da gamoyenebaze aRmasrulebeli organoebisa da mosamarTleebis mier. Sesabamisad, dRis wesrigSia ara mxolod konkurenciis cxadi wesebis dakanoneba, aramed kanonmdeblobis administrirebisa da iZulebiTi aRsrulebis efeqtiani sistemis Seqmnis sakiTxic. winamdebare analitikuri mimoxilva miznad isaxavs farTo sazogadoebis informirebas konkurenciis saerTaSoriso principebis, wesebisa, agreTve sxvadsxva qveynebis kanonebisa da maTi aRsrulebis aprobirebul meqanizmebze. migvaCnia, rom es masala, sxva faqtorebTan erTad, mniSvnelovnad gaadvilebs konkurenciis Sesaxeb kanonmdeblobis ZiriTadi debulebebis formirebas/gaazrebas da Sesabamisi aRmasrulebeli institutis dizainis ZiriTadi elementebis gansazRvras. nawili pirveli. antimonopoliuri regulirebis samarTlebrivi safuZvlebi Tavi 1. konkurenciis kanonebis mizani, gavrcelebis sfero da ZiriTadi koncefciebi saerTaSoriso doneze aRiarebuli biznesis SemzRudavi praqtikis saxelmwifo kontrolis (maT Soris msoflios savaWro organizaciisa da ekonomikuri ganviTarebisa 9
  • 10. da TanamSromlobis organizaciisa da gaeros) wesebi da principebi saxelmwifoebs mouwodebs miiRon, srulyon da efeqturad ganaxorcielon Sesabamisi sakanonmdeblo aqtebi, daafuZnon kanonmdebloba biznesis Semzudavi praqtikis (mogvianebiT es termini Seicvala antikonkurenciuli biznes praqtikiT) aRkveTisa da efeqturi regulirebis principebze, uzrunvelyon aradiskriminaciuli midgoma yvela sawarmosadmi, srulyon kanonis iZulebiTi aRsrulebis RonisZiebebi. analogiuri moTxovnebi da principebi gaTvaliswinebulia evrokavSiris sadamfuZneblo xelSekrulebis (axali, lisabonis redaqciiT - xelSekruleba evrokavSiris funqciobis Sesaxeb - TFEU, amoqmedda 2009 wlidan), konkurenciuli samarTlis ZiriTadi debulebebis saxiT da evrosabWos (1993) gadawyvetilebaSi e.w. “kopenhagentis kriteriumebis” saxiT, romelsac unda akmayoflebdes gawevrianebis msurveli nebismieri kandidati qveyana. dReisaTvis, msoflios 120-ze met qveyanaSi miRebulia gansxvavebuli dasaxelebis, dizainis, Tumca msgavsi struqturuli elementebis (e.w. ZiriTadi funqcionaluri debulebebis) Semcveli kanonebi konkurenciis Sesaxeb (SemdgomSi - kanoni) da aRsrulebis meqanizmebi (ix. danarTi 1) yvela kanoni Seicavs met naklebad zust, zogad, an ufro konkretul, vrcel an lakonur a) zogad debulebebs kanonis mizani/miznebis da amocanebis, gavrcelebis sfero/moqmedebis masStabis Sesaxeb da ZiriTadi koncefciebi/definiciebis gansazRvrebebs.; b) e.w. ZiriTad debulebebs, romlebSic Camoyalibebulia “konkurenciuli TamaSis wesebi”, maT Sorisaa: ZiriTadi akrZalvebi/akrZaluli qmedebebi da SeTanxmebebi, gamonaklisebi; g) Sesabamisi institutis administraciuli mowyobisa da kanonis administrirebasTan dakavSirebul debulebebs; d) darRvevaTa prevenciisa da 1
  • 11. aRkveTis zomebs da RonisZiebebs, (sanqciebis CaTvliT); gasaCivrebis procedurebs, zaralis anazRaurebis meqanizmebs da sxva sakiTxebs. zogierTi kanoni exeba momxmarebelTa dacvisa da sxva maregulireblebTan urTierTobebis gamijvnisa da koordinaciis sakiTxebsac. konkurenciis kanonis mizani (da amocanebi): zogadad, konkurenciis kanonis mizania sasaqonlo da momsaxurebis bazrebze konkurenciis ganviTareba da dacva. konkurenciis, rogorc procesis (da ara misi romelime konkretuli monawilis) dacva, rac TavisTavad gulisxmobs antikonkurenciuli efeqtis mqone nebismieri praqtikis SeTanxmebis/qmedebis/qcevis prevencias, gamovlenasa da aRkveTas. konkurenciis Sesaxeb kanonebis mizani da amocanebi gamomdinareoben konkurenciis SemzRudavi praqtikidan da Sesabamisad, dakavSirebulia iseTi qmedebebis gamovlenas, dauSveblobasa da aRkveTasTan, rogoricaa: antikonkurenciuli SeTanxmebebi sawarmoTa Soris, Serwymebi da SeZenebi Tu maT Sedegad mosdevs sabazro Zalauflebis koncentracia, dominirebuli mdgomareoba da misi borotad gamoyeneba, rasac Sedegad mosdevs konkurenciis Sesusteba da aRkveTa da uaryofiTad moqmedebs vaWrobis ganviTarebaze da ekonomikur ganviTarebaze. sakamaTo ar aris, rom sakanonmdeblo debulebebi ise unda iyos formulirebuli, rom emsaxurebodes kanonis mizans da amocanebs, ar iZleodes maTi ormagi interpretaciis saSualebas, an qmnides gaugebrobas maTi aRsrulebis procesSi. amasTan, nebismieri saxelmwifo mowodebulia miiRos da gaaumjobesos da efeqturad aRasrulos Sesabamisi sakanonmdeblo aqtebi, agreTve aucilebeli 1
  • 12. samarTlebrivi da administraciuli kontrolis procedurebi ( maT Soris transnacionaluri korporaciebis SemzRudavi praqtikis winaaRmdeg). miuxedavad msgavsi miznebisa, romlebic ukavSirdeba konkurenciis mxardaWeras da dacvas, an masTan dakavSirebul sakiTxebs, sxvadsxva qveynis kanonebi miznebis gansxvavebuli formulirebebiT xasiaTdebian. damaxasiaTebelia sxvadasxva kombinaciaSi iseTi frazebis gamoyeneba, rogoricaa: konkurenciis ganviTareba, waxaliseba da dacva; kapitalisa da ekonomikuri Zalauflebis koncentraciis kontroli; inovaciebis waxaliseba; sazogadoebis keTildReobis uzrunvelyofa da dacva; momxmarebelTa keTildReobis uzrunvelyofa da interesebis dacva da sxva. UNCTAD mier Catarebuli kvlevis (kvlevaSi monawileobda 33 qveyana) SedegebiT, kanonis erTerTi ZiriTadi amocanaa efeqtiani konkurenciis procesis (rogorc mizanis da saSualebis) uzrunvelyofa (32 qveyanaSi), momxmareblis keTildReobis uzrunvelyofa (30 qveyanaSi), efeqtianobis amaRleba (20 qveyanaSi), 1ekonomikuri Tavisuflebis uzrunvelyofa (13 qveyana). Sesabamisi debulebebis Sinaarsi qveynebis mixedviT warmodgenilia cxrilSi (ix. cxrili 1). konkurenciis Sesaxeb kanonebi msgavsia gamoyenebuli koncefciebis da maTi ganmartebebiს TvalsazrisiTac. amasTan, rogorc praqtika adasturebs, ganmartebebis simravle damaxasiaTebelia im qveynebis kanonebisaTvis, sadac konkurenciuli politika SedarebiT axalia da, Sesabamisad, konkurnciuli kulturac nakleb ganviTarebulia. Uufro ganviTarebuli qveynebi ki ganmartebebze aqcents ZiriTadad meorad kanonmdeblobasa da instruqciebSi amaxvileben. aSS-Si am sakiTxSi gansakuTrebuli roli aqvT sasamarTlo gadawyvetilebebs. rac Seexeba konceptualur msgavsebas, es ukanaskneli ganpirobebulia da aixsneba saerTaSoriso praqtikaSi 1
  • 13. damkvidrebuli (UNCTAD, wesebisa da principebis kompleqsi, OECD da sxva wyaroebi) harmonizaciisa da ganviTarebis ufro maRal stadiaze myofi qveynebis gamocdilebis gaTvaliswinebis tendenciebiT. ama Tu im qveynis konkurenciuli politikis formirebaze gansakuTrebul gavlenas axdens saerTaSoriso organizaciebis rekomendaciebi da tipiuri normebi, agreTve ama Tu im ekonomikuri Tu politikuri blokisa da gaerTianebis pirobebi wevri/ gawevrianebis msurveli qveynebisaTvis. sailustraciod gamodgeba OECD-WB da UNCTAD-is tipiuri kanonebi konkurenciis Sesaxeb, EU Acquis ( wesebi konkurenciis sferoSi) da UNCTAD antikonkurenciuli praqtikis SemzRudavi wesebi da principebi, aseve evrokomisiis instruqciebi, meToduri miTiTebebi da sxva masalebi. kanonis amocanebi - konkurenciis Sesaxeb kanonebis ZiriTadi mizania konkurenciis ganviTareba da dacva, xolo amocanebis speqtri sxvadasxva kanonebSi met naklebad gansxvavebulia da qvemoT CamoTTvlilidan erTi an ramdenime komponentisagan Sedgeba (ix.cxr. 1): - momxmareblis keTildReoba - ekonomikuri efeqtianobis zrda (resursebis optimaluri ganawileba da maqsimalurad sasargeblod gamoyeneba, warmoebis efeqtianoba. iseTi garemos Seqmna romelic waxalisebs efetqianobis amaRlebas da sxva); - konkurenciis procesi (mraval kanonSi pirdapiraa miTiTebuli konkurenciis procesis SenarCunebis auciloblobaze im qmedebebis SezRudvis gziT, romelic aferxebs bazarze Sesvlasa da keTilsindisiri konkurenciis pirobebis SenarCunebas. swored 1
  • 14. konkurenciis procesis dacva ganixileba kanonis miznis miRwevis (maT Soris momxareblis dacvisa da keTildReobis amaRlebis) ZiriTad xerxad; - sxva mosazrebebi (mravali kanoni sxva mosazrebebsac Seicavs, romlebic uSualod konkurenciis kanonis sferos ar ganekuTvneba: magaliTad zogierT kanonSi deklarirebulia iseTi amocanebi, rogoricaa keTilsindisieri konkurencia, erovnuli ekonomikis ganviTareba, regionaluri ganviTareba, aqcenti amaTu im dargobrivi politikaze da sxva). aSS uzenaesi sasamarTlos poziciaa, rom antimonopoliuri kanonmdeblobis ganxorcielebisas/dacvisas analizis procesSi naklebi yuradReba daeTmos sakiTxebs, romelic pirdapir ar exeba konkurencias. da rom analizis sagani unda iyos SezRudvis konkretuli faqti da misi mniSvneloba konkurenciisaTvis da ara is, Tu ramdenad sasargebloa konkurencia zogadad sazogadoebis interesebis an garkveuli dargisaTvis gansxvavebuli midgomebi konkurenciis kanonis miznebTan dakavSirebiT cxrili 1 qveyana kanonis mizani alJiri Tavisufali konkurenciis organizeba da waxaliseba, ekonomikuri efeqtianobis stimulireba da momxmareblis keTildReobis amaRleba samxreT Tanabari monawileoba erovnul ekonomikaSi, ekonomikis 1
  • 15. afrika efeqtianobisa da qmedunarianobis amaRleba, araregulirebad bazrebze momxmareblis Tavisufali arCevanis uzrunvelyofa, potencialis gazrda saerTaSoriso konkurenciisaTvis, konkurentuli ekonomikis xelisSemSleli praqtikis SezRudva, sakuTrebis uflebebis gadacema sazogadoebrivi interesebis gaTvaliswinebiT, ekonomikis sferoSi konkurenciis monitoringisaTvis damoukidebeli dawesebulebebis Seqmna, am sferoSi qveynis saerTaSoriso valdebulebebis Sesruleba Sveicaria ekonomikis damRupveli an socialuri Sedegebis mqone kartelebis an sxva SezRudvebis/qmedebebis Tavidan acileba sabazro ekonomikis interesebisa liberalur principebze damyarebuli midgomebis gaTvaliswinebiT ungreTi sasaqonlo bazrebze konkurenciis mxardaWerasTan dakavSirebuli sazogadoebis interesebis dacva, keTilsindisieri saqmiani praqtikisa da momxmarebelTa interesebis dacva dania resursebis efeqtiani gadanawilebis waxaliseba realuri konkurenciis gziT sawarmoTa da momxmarebelTa keTildReobisaTvis ukraina ekonomikuriis konkurenciis mxardaWera da dacva, monopolizmis SezRudva, ekonomikuri efeqtianobisa da konkurentul urTierTobebze damyarebuli ekonomikis efeqtiani funqcionirebis uzrunvelyofa evrokavSiri Seqmna sistemisa, romelic ar dauSvebs Sida bazarze konkurenciis rRvevas norvegia konkurenciis waxaliseba da am gziT resursebis efeqtiani 1
  • 16. gadanawileba, momxmareblis interesebis gaTvaliswinebiT zambia konkurenciis waxaliseba da dacva, monopoliebisa da koncentraciebis regulireba, momxmareblis keTildReobis dacva, warmoebisa da ganawilebis efeqtianobis amaRleba da sxva. CineTi monopoliuri qcevis Tavidan acileba, keTilsindisieri konkurenciis dacva ekonomikuri efeqtianobis amaRleba, momxmareblTa interesebis da sazogadoebrivi interesebis dacva da jansaRi socialisturi ekonomikis ganviTareba Svecia kanoni miznad isaxavs efeqtiani konkurenciis xelisSemSleli pirobebis likvidacias warmoebisa da ganawilebis sferoSi ruseTi ek. sivrcis mTlianoba, saqonlis Tavisufali gadaadgileba, konkurenciis dacva, ekonomikuri saqmianobis Tavisufleba da sasasaqonlo bazrebis efeqtiani funqciobisaTvis pirobebis Seqmna somxeTi Tavisufali konkurenciis waxaliseba da dacva, Sesabamisi garemos Seqmna mewarmeobis ganviTareba da momxmareblis uflebebis dacva indoeTi imdenad vrceli formulirebaa, rom citireba zedmetad miviCnieT (q.l.) taivani savaWro operaciebis mowesrigeba, momxmareblis interesebis dacva, ekonomikuri stimuluroba da ayvaveba (Tu aRorZineba?) laTinuri antitrastuli zomebis gamoyeneba konstituciiT garantirebuli iseTi amerikis uflebebis dasacavad, rogoricaa Tavisufali mewarmeoba, qonebis qveynebi: socialuri mniSvneloba, momxmarebelTa dacva, ekonomikuri Zalauflebis borotad gamoyenebis dauSvebloba da sxv. kolumbia konkurencia konstituciuri uflebaa da saxelmwifom unda miiRos 1
  • 17. kanonebi ekonomikuri Tavisuflebis SezRudvis sawinaaRmdegod da ibrZolos borotad gamoyenebis nebismieri formis winaaRmdeg panama Tavisufali konkurenciisa da SejibrebiTobis procesis dacva, monopoliuri praqtikis da sxva SezRudvebis aRkveTa da momxmareblis uzenaesi uflebebis dacva peru monopolisturi, makontrolebeli da SemzRudavi praqtikis aRkveTa, romelic exeba konkurenciis Tavisuflebas da sxva. kanada konkurenciis mxardaWera da dacva ekonomikisa da misi unaris stimulirebis mizniT, raTa gaizardos kanadis monawileioba msoflio bazrebze da, rom mcire da saSualo sawarmoebs SeeZloT monawileoba ekonomikaSi da momxmaeblisaTvis konkurenciuli fasebisa da arCevanis uzrunvelyofa da sxva aSS efeqtianobis konkurenciis procesis (rogorc saSualebis da rogorc miznis) uzrunvelyofa, momxmareblis keToldReobis uzrunvlyofa, ekonomikuri efeqtianobis amaRleba wyaro: Modal law on competition (2010), available at: http://www.unctad.org rac Seexeba saqarTvelos konkurenciuli kanonmdebelobis ZiriTad mizans, sxvadasxva wlebSi miRebul, gauqmebul da moqmed sakanonmdeblo aqtebSi igi gansxvavebulad ganimarteba (ix. cxrili 2) 1
  • 18. konkurenciis kanonis mizani saqarTveloSi cxrili 2 sakanonmdeblo aqtis dasaxeleba kanonis mizani saxelmwifo sabWos dekreti dekretSi mizani calke gansazRvruli ar aris, “monopoliuri saqmianobis aRkveTisa Tumca gamokveTilia is amocanebi rasac da konkurenciis ganviTarebis unda emsaxurebodes antimonopoliuri Sesaxeb” (1992) organo. kerZod: me-13 muxlis Tanaxmad, ZiriTadi amocanebia: “mewarmeobis mxardaWera da sasaqonlo bazrebze konkurenciis ganviTarebisaTvis pirobebis Seqmna; monopolizmis, bazarze dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis tavidan acilebisa da SezRudvis, arakeTilsindisieri konkurenciis aRmofxvris RonisZiebaTa ganxorcieleba; antimonopoliuri kanonmdeblobis dacvis saxelmwifo kontroli.” saqarTvelos kanoni monopoliuri „am kanonis mizania saqarTveloSi saqmianobisa da konkurenciis samewarmeo saqmianobis xelSewyobisa da Sesaxeb (1996) konkurentuli garemos SeqmnisaTvis 1
  • 19. organizaciul-samarTlebrivi bazis Seqmna da momxmarebelTa uflebebis dacva (muxli 1. p1)“. saqarTvelos kanoni „ Tavisufali ” - fizikuri da iuridiuli pirebisaTvis, maTi vaWrobisa da konkurenciis organizaciuli-samarTlebrivi da sakuTrebis Sesaxeb“(2005) formis miuxedavad, saqarTveloSi Tavisufali vaWrobisa da konkurenciisaTvis barierebis moxsna, kerZod: a)ekonomikuri agentebis konkurenciisaTvis xelis arSeSla; b)bazarze Sexvlis administraciuli barierebis aRkveTa da bazarze ekonomikuri agentebis Tavisufali daSvebisaTvis xelis arSeSla; g) saxelmwifo da adgilobrivi xelisuflebis organoebis mxridan diskriminaciuli barierebis arsebobis aRkveTa da maTi Seqmnis dauSvebloba; d) SezRuduli konkurenciis pirobebSi regulirebad ekonomikur sferoebSi sazogadoebis sasicocxlo da ekonomikuri interesebis dacva.” 1
  • 20. saqarTvelos kanonis proeqti ”Tavisufali vaWrobisa da konkurenciis მუხლი 2. Sesaxeb” (2012 wlis 29 martis “ამ კანონის mdgomareobiT) მიზანია საქართვ ელოში თავისუ ფალი ვაჭრობ ისა და კონკურ ენციის უზრუნ ველყოფ ა, კერძოდ : ა) თავისუ ფალი მეწარმე ობისა და კონკურ ენციის განვითა რების ხელშეწ ყობა; ბ) ბაზრის ლიბერა ლიზაცი ის ხელშეწ ყობის მიზნით , სახელმწ იფო ორგანო ს ან/და ადგილ 2
  • 21. konkurenciis Sesaxeb kanonebis ZiriTadi struqturuli elementebia: zogadi nawili (mizani, definiciebi, kanonis gavrcelebis sfero), ZiriTadi funqcionaluri debulebebi (antikonkurenciuli SeTanxmebebis, monopoliuri mdgomareobis borotad gamoyenebis dauSvebloba, Serwymebi da SeZenebi, maTTan dakavSirebuli notifikaciis sistemebi da sagamoZiebo procedurebi. zogier kanonSi am CamonaTvals emateba debulebebi seqtorul maregulireblebTan urTierTobebis reglamentirebasTan, momxmarebelTa dacvasTan dakavSirebiT) da debulebebi kanonis administrirebasTan dakavSirebiT. es ukanaskneli moicavs administraciuli organos (miuxedavad dasaxelebisa: saagento, komisia, ofisi da sxva) Seqmnisa da funqciobis ZiriTad mareglamentirebel normebs, romlebic exeba iseT sakiTxebs rogoricaa: organos dizaini, mandati, Tanamdebobaze daniSnvis da gaTavisuflebis procedurebi (zogierT SemTxvevaSi sakvalifikacio moTxovnebic), iZulebiTi aRsrulebis meqanizmebs (sanqciebi da sxva) gadawyvetilebebis gasaCivrebis procedurebs da sxva sakiTxebs. bazris monawileTa da TviT konkurenciisaTvis mniSvnelovania rogorc kanonis ZiriTadi debulebebis aseve miznebis, gamoyenebis sferoebisa da gamonaklisebis swori gaazreba da cxadad Camoyalibeba, raTa administrirebis procesi ar iyos moulodneli da araprognozirebadi sazogadoebisaTvis. gasaTvalisiwinebelia, rom rac ufro axalia sistema (mag. indoeTi, barbadosi, nikaragua, iamaika, indoeTi da sxva) miT ufro vrcel da detalur ganmartebebs gvTavazobs kanoni ama Tu im definiciasTan dakavSirebiT. zogierT SemTxvevaSi erTidaigive termins sxvadasxva datvirTvac 2
  • 22. gaaCnia. am mxriv sainteresoa samarTlebrivi ganmartebebi da konkurenciasTan dakavSirebuli koncefciebi. yvela kanoni konkurenciis Sesaxeb gansazRvravs subiqtebis wres, romlebzec vrceldeba kanoniT dawesebuli normebi, kanonis moqmedebis obieqtur sferos - akrZaluli qmedebebisa da gamonaklisebis saxiT da kanonis gavrcelebis teritoriul areals masStabs moqmedebisa. AamasTan, rekomendebulia, rom subieqtebis gansazRrisas CamoiTvalos ara konkretuli adresatebi, aramed maxasiaTeblebi Tu visze da ra SemTxvevaSi SeiZleba gavrceldes kanonis debulebebi. magaliTad: kanoTa umravlesoba subiqtebis wres gansazRvravs, rogorc: nebismieri samarTlebrivi formisa da sakuTrebis tipis sawarmo, romemlic eweva komerciul saqmianobas (zogierTi qveyana kanonis miznebisaTvis am ganmartebaSi aqcevs saxelmwifo da adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebsac da fizikur pirebsac). evropaSi gavrcelebulia meurne subieqtis koncefcia, romelic ganimarteba, rogorc ekonomikuri saqminobis monawle - iuridiuli statusisa da dafinansebis xerxebis/wyaroebis miuxedavad; indoneziaSi m/subieqti gulisxmobs yvela iuridiul da fizikur pirs, romelic qveynis teritoriaze axorcielebs ekonomikur saqmianobas ( mniSvneloba ara aqvs damoukideblad Tu xelSekrulebis safuZvelze); indoeTis kanonSi sawarmo gansazRvrulia, rogorc piri an samTavrobo uwyeba romelic, amaTu im formiT dakavSirebulia saqonelwarmoebisa da brunvis, momsaxurebis, investirebis, dazRvevis da sxva mravali saxis saqmianobasTan (Zalian vrceli CamonaTvalia!) garda saxelmwifos suverenuli funqciebis(maT Soris Tavdacva, atomuri energetika, savaluti reJimi) ganxorcielebasTan dakavSirebuli saqmianobisa; ukrainaSi – meurne subieqti gansazRvrulia, rogorc piri ( maT Soris 2
  • 23. saxelmwifo da adgilobrivi mmarTvelobis organoebi), romelic saqmianobs warmoebis an realizaciisa da SeZenis sferoSi an axorcielebs sxva saxis sameurneo saqmianobas; somxeTis kanoni vrceldeba meurne subieqtebisa da xelisuflebis organoebis mizanmimarTul qmedebebze, romelTac SeuZliaT gamoiwvion konkurenciis Sesusteba, SezRudva da aRmofxvra, agreTve arakeTilsindisieri konkurenciis faqtebze, garda kanoniT gansazRvruli qmedebebisa da sferoebisa; koreis respublikaSi - kanoni vrceldeba sawarmoebze, daqiravebul muSebzec da Tanadebobis pirebzec, romlebic moqmedeben sawarmos saxeliT. gamonaklisebi gansazRvreba amave kanoniT. kanonis gamoyenebisaTvis mniSvnelovania dominirebuli mdgomareobis, dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis, horizontaluri da vertikaluri SeTanxmebebis, karteluri SeTanxmebebis, sabazro Zalauflebis da misi koncentraciis, Sesabamisi bazris, sasaqonlo da geografiuli bazris da sxva koncefciebi. sakanonmdeblo debulebebis gamoyenebis safuZvelia Sesabamisi bazris gansazRvra. Sesabamisi bazris gansazRvris meTodikaSi ki yvelaze mniSvnelovania dakonkretdes saqoneli/momsaxureba, rac warmoadgens konkurenciis sagans da ganisazRvros areali/sfero, sadac adgili aqvs metoqeobas. safuZveli sasaqonlo bazris gansazRvrisa aris urTierTCanacvlebadi saqonlis koncefcia. sxvadasxva qveynis kanonmdebloba Sesabamis bazars gansazRvravs, rogorc sasaqonlo an teritoriuli bazars, rogorc areals, sadac meurne subieqtebi konkurireben garkveuli periodis ganmavlobaSi da garkveuli saqonlis mowodebasa da momsaxurebisaSi. 2
  • 24. kanonis gamoyenebis sfero/igive gavrcelebis areali/masStabi: UNCTADis tipiuri kanoni konkurenciis Sesaxeb da sarekomendacio principebi gansazRvravs, rom kanoni gamoiyenebodes yvela dargis, SeTanxmebebisa da subieqtebis mimarT, romelTac kavSiri aqvT saqonlisa da momsaxurebis komerciul gacvlasTan,. Tumca, zogierT SemTxvevaSi garkveuli politikuri samarTlebrivi da sxva miznebi/mizezebi gamoiyeneba arealis SesazRudad (maT Soris ,ganskuTrebuli jgufebis interesebis lobireba). UNCTAD-is monacemebiT, ukanaskneli 20 wlis ganmavlobaSi miRebuli kanonebis umravlesoba sakmaod zogadi iyo da maTi dakonkreteba, rogorc wesi, droTa ganmavlobaSi xdeboda, praqtikis gaTvaliswinebiT. cnobilia, rom 70-ian wlebSi kanadis kanonmdebloba ar vrceldeboda bankebze dazRvevaze, aviakompaniebze. aSS-Si wlebis ganmavlobaSi kanonis moqmedeba ar vrceldeboda ramdenime seqtorze (dazRveva, transporti, profesiuli beisboli, energetika), nawilobriv aseve iyo dazRveva – evrokavSirSi. am momentis gamoyenebas xSirad (Tumca sul sxva miznebiT/ motivebiT) cdiloben dainteresebuli pirebi da/an maTi lobistebi, gansakuTrebiT gardamaval da ganviTarebad qveynebSi (vTqvaT, jer biznesi ganviTardes da Semdeg avamoqmedoT kanoni; rom amerikaSi kanonmdebloba monopoliebis sawinaaRmdegod Seiqmna da sxva. am logikiT jer unda Seiqmnas monopolizebuli bazrebi da mere daiwyos zrunva konkurenciuli garemos gajansaRebaze?!). cxadia, saerTaSoriso praqtikis gaTvaliswinebiT, misaRebia dasabuTebuli gamonaklisebis daweseba garkveuli seqtorebisaTvis da ara ama Tu im piris an pirTa jgufisaTvis. Tumca, rogorc praqtika adasturebs, konkurenciisaTvis aranakleb saSiSia misi wesebis ignorireba ekonomikis demonopolizebisa da liberalizebis sawyis etapze 2
  • 25. (rodesac xdeba saxelmwifo monopoliebis Canacvleba kerZo monopoliebiT da saxelisuflebo wreebi cdiloben ama Tu im formiT SeinarCunon gavlena maTi zedamxedvelobis arelidan gasul saqmianobaze; qveyanaSi yalibdeba nomenklaturuli biznesi; Cveulebrivi movlenaa diskriminaciuli da aragamWvirvale saprivatizebo procesebi da tenderebi da sxv). kanonma konkurenciis Sesaxeb unda uzrunvelyos antikonkurenciuli qmedebebis prevencia da aRkveTa da am mizniT Seqmnas saTanado meqanizmebi Dkonkurenciis wesebisa da principebis aradiskriminaciuli da Tanmimdevruli gamoyenebisaTvis. Sesabamisad, yvela kanoni konkurenciis Sesaxeb Seicavs ekonomikuri agentebis garkveuli saxis SeTanxmebebisa da qmedebebis amkrZalav normebs da iTvaliswinebs maTi iZulebiTi aRsrulebis RonisZiebebsac. imavdroulad, TiTqmis yvela qveynis konkurenciul kanonmdeblobaSi vxvdebiT gamonaklisebis ganmsazRvrel debulebebs (TviT kanonSi an kanonqvemdebare aqtebSi). cnobilia jgufuri da kerZo gamonaklisebi. jgufurAgamonaklisebs ganekuTvneba inteleqtualuri sakuTreba da saavtoro uflebebi gamoyenebis sferoebi, Tumca am ukanaskneliT sargebloba xSirad badebs konkurenciuli problemebs, da Sesabamisad midgomebi nelnela icvleba (mag. aSS, espaneTi da gaerTianebuli samefo cdiloben gansazRvron inteleqtualuri sakuTrebis adgili konkurenciasTan mimarTebaSi) da arc Tu iSviaTad mrewvelobis garkveuli seqtorebi (mag. israelSi – gamonaklisSi eqceva SeTanxmebebi, romelic exeba soflis meurneobis produqcias, saerTaSoriso sazRvao da sahaero gadazidvebs, gadazidvebis bazris yvela monawile am qveynis rezidenti, an saerTaSoriso asociaciis wevrebi arian). .zogierTi qveyanaSi konkurenciis kanonis moTxovnebi ar vrceldeba saeqspoto kartelze samamulo ekonomikis dacvis 2
  • 26. motiviT; gamonaklisTa Soris xSirad gvxvdeba soflis meorneobis mTeli dargebi an/da garkveuli produqcia, Sromis bazari, transporti da regulirebadi dargebi, ufro kvalificiuri formulirebiTebiT ki am dargebis infrastruqturuli segmentebi, romlebic naturaluri monopoliis niSnebiT xasiaTdebian (zogierT qveyanaSi aseTi dargebi mTlianad gamosulia konkurenciuli regulirebis sferodan) da, romlebzec vrceldeba eqs ante regulaciis principebi sxva kanonebis Sesabamisad. amasTan, regulirebis sakiTxebSi saerTaSoriso doneze aRiarebuli araerTi eqspertebi xazgasmiT miuTiTebs zogadi konkurenciis wesebis yvela dargSi SeuzRudavad gamoyenebis sargeblianobaze da aucileblobaze (Jacobs, 2000). sazogadod konkurenciis kanonebis gavrcelebis areali ganisazRvreba ramdenime niSniT: kanonis gamoyenebis sferos mniSvnelovani aspeqtebia: subiqturi sfero, anu visze vrceldeba kanoni; sagnobrivi sfero, anu ra saxis saqmianobis regulirdeba kanoniT; teritoriuli sfero, ra teritoriaze moqmedebs kanoni. zogierTi qveynis kanoni vrceldeba mxolod konkretuli qveynis teritoriaze, zogierTi nebismier antikonkurenciuli qmedebaze, miuxedavad imisa sad imyofeba subieqti, mTavaria ra gavlena aqvs mas qveynis teritoriaze konkurenciis procesebze. mesame SemTxvevaa kanonis eqstrateritoriuli gamoyeneba (sagnobrivi gamoyeneba – faqti sxvagan xdeba, magram axdens gavlenas qveyanaSi – aSS, evropa, germania da singapuri, romelmac es principi daakanona qveynis gareT ganxorcielebul qmedebebzec an qveynis gareT myofi mxarebis mier ganxorcielebul qmedebebze. amasTan, gasaTvalisiwinebelia, rom rodesac saubaria konkurenciis dacvis regionalur 2
  • 27. reJimebze, ibadeba kiTxva sad mTavrdeba nacionaluri da sad iwyeba regionuli reJimi? Tavi 2. konkurenciis kanonebis ZiriTadi debulebebi konkurenciis Sesaxeb sakanonmdeblo aqtebis ZiriTadi debulebebi koncentrirebulia firmaTaSoris SeTanxmebebze, dominirebuli kompaniebis saqmianobaze, Serwymebze da sxva organizaciul struqturul cvlilebebze. ( Tu gaviTvaliswinebT centraluri da aRmosavleT evropis qveynebis ekonomikis struqturas, savsebiT bunebrivia, rom am qveynebis kanonmdebloba ufro metad ( vidre amerikuli), koncentrirebulia dominirebuli firmebis qcevis kontrolze, rac garkveulwilad aixsneba am qveynebis ekonomikis zemonopolizebuli warsuliT). Ggarda amisa, zogierTi qveynis kanonSi mniSvnelovani adgili eTmoba arakeTilsimdisieri konkurenciis calkeuli formebis amkrZalav debulebebs (analogiuri midgoma iyo saqarTvelos 1996 wlis kanonSi, muxli 9). 2.1 antikonkurenciuli SeTanxmebebi/xelSekrulebebi aRiarebulia, rom horizontaluri da vertikaluri SeTanxmebebi sruliad gansxvavebuli movlenebia da kanoni, romelic mkveTrad ar mijnavs maT srulyofas saWiroebs. aucilebelia, rom kanonSi mkveTrad gamijnos upirobod antikonkurentuli SeTanxmebebi, romelTa ukanonod aRiarebisaTvis saWiroa mxolod faqtis dafiqsireba da SeTanxmebebi, romelTa kanonierebis dadgena specialistebis damatebiT Zalisxmevas saWiroebs, raTa adgili ar hqondes antikonkurentuli qcevebis 2
  • 28. gamarTlebisaTvis argumentebis dausabuTebel da dausrulebel Ziebas mewarmeTa mxridan an/da aRmasrulebelTa zedmet aqtivobas da resursebis umiznod xarjvas iq sadac dominirebuli firmebis aSkaad normalur qcevasTan gvaqvs saqme. Ees sakiTxi gansakuTrebul mniSvnelobas iZens axlad formirebadi sabazro ekonomikisaTvis Sesabamisad mizanSewonilia rom calsaxad gansazRvruliyo da dakanonebuliyo mkacri wesebi konkurenciis SemzRudavi SeTanxmebebis mimarT; xelSemkvreli pirobebi Tu masSi monawileoben mcire firmebi saziano araa sazogadoebisaTvis. Sesabamisad, SeTanxmebebi romelSic ar monawileoben dominirebuli firmebi ar unda warmoadgendes antimonopoliuri kontrolis sagans. ekonomikiri agentebis SeTanxmebebze msjelobisas aucilebelia gaimijnos horizontaluri (SeTanxmeba warmoebisa da ganawilebis erT doneze moqmed, anu konkurent firmebs Soris) da vertikaluri SeTanxmebebis (SeTanxmeba warmoebisa da ganawilebis sxvadasxva doneze moqmed firmebs Soris) kategoriebi. kanonTa erT nawilSi antikonkurenciul SeTanxmebebში მოიაზრება orive saxis SeTanxmebebi, ზogierT qveynebSi ki kosta rika, samxreT afrika, indonezia da sxva calcalke formuლirebebi aqvT horizontalur da vertikalur SeTanxmebebTan dakavSirebiT, aseve დომინირებული მდგომარეობის ბოროტად გამოყენებთან დაკავშირებით debulebebis gamoyeneba SeiZleba vertikalur SeTanxmebebTan dakavSirebiთ rodesac eRTi mxare dominirebul mdgomareobaSia. zogierTi qveyana ubralod krZalavs antikonkurenciul SეTanxmebebs da gadawyvetilebis miRebas aRmasrulebels utovebs. aseTi midgoma erTis mxriv gamarთlebulia -moqnilobis kuთxiT, თumca garkveul SemTxvevebSi, gansakuთrebiT axal sistemaSi, qmnis gaurkvevlobis moments da umjobesia garkveulad iyos Camoyalibebuli romeli saxis 2
  • 29. SeTanxmebebi iTvleba ukanonod. garkveuli qveynebis kanonebi akrZalvebTan erTad akrZaluli qmedebeბis konkretuli kategoriebis ჩamonaTvalsac gvთavazoben. amasTan, gansakuTrebuli yuradRebis sagania horizontaluri SeTanxmebebis is kategoria, romelic cnobilia karteluri SeTanxmebebis saxeliT (maT Sorisaa: fasebis fiqsireba, produqciis moculobis SezRudva winaswari SeTanxmebiT, teritoriebis dayofa da bazrebis an momxmarebelTa sxva niSniT ganawileba da jgufuri boikoti gayidvaze an SeZenaze (e.w. “bid rigging” - mraval qveyanaSi mkacrad isjeba). mravali qveyana kartelur SeTanxmebebs Tvlis upirobod kanonsawinaarmdegod da maTi ukanonod aRiareba ar moiTxovs damatebiT kvlevas, gansxvavebiT sxva saxis SeTanxmebebisagan, romelTa antikonkurenciuli efeqti kvlevis sagania. mraval qveyanaSi karteluri SeTanxmebebi kriminals ganekuTvneba, maSin rodesac sxva saxis hozizontaluri SeTanxmebebi isjeba mxolod administraciuli wesiT. gansakuTrebiT mkacria midgoma koluziur tenderebis mimarT, radgan es uSualod exeba saxelmwifo Sesyidvebs da vnebs sazogadoebriv interesebs. karteluri garigebebisagan gansxvavebiT horizontaluri SeTanxmebis sxva saxeobebi (maT Soris erToblivi marketingi, reklama, erToblivi SeZena, erToblivi sawarmo, informaciuli TanamSromloba, kvleva da ganviTareba da sxva mraval qveyanaSi gonivrulobis wesiT ganxilvis sagania. aSS-s antimonopoliuri kanonmdeblobiT (Sermanis kanonis pirveli nawiliT, romelic exeba antikonkurentul SeTanxmebebs), akrZalulia nebismieri kontraqti, piroba an molaparakeba, romelic mimarTulia vaWrobis an komerciuli saqmianobis SezRudvaze Statebs Soris”. miuxedavad aseTi formulirebisa konkurentebs Soris 2
  • 30. SeTanxmebis mravali saxe saWiroebs dawvrilebiT iuridiul ganxilvas imis dasadgenad aRemateba Tu ara konkurenciis SezRudviT sazogadoebis keTildReobisaTvis miyenebuli zarali im upiratesobebs rac SeiZleba mohyves am SezRudvebs. amasTan, arseboben konkurentebs Soris SeTanxmebebis iseTi formebi, romlebic iTvleba upirobod sazianod da dauSvebelia nebismieri gadaxra maT iuridiul SefasebaSi. magaliTad: SeTanxmeba fasebze, bazris dayofa, momxmareblis mimagreba gansazRvrul momwodeblebze winaswari xelSekrulebebiT. SeTanxmebebis es saxeobebi iTvleba upirobod ukanonod. erTaderTi rac saWiroa maT ukanonod cnobisaTvis aris maTi arsebobis faqtis dadastureba. aSS-Si miRebuli gansxvaveba SeTanxmebebs Soris, romlebic miCneulia upirobod ukanonod ufro gasagebi gaxdeba Sermanis kanonTan dakavSirebuli sasamarTlo gadawyvetilebebis gacnobiT. am gansxvavebis mniSvneloba azriT swored imaSi mdgomareobs, rom mewarmeebs mieTiTebaT maTi zogierTi mosalodneli qmedebebis kanonsawinaaRmdego xasiaTze, agreTve imazec, rom amiT iqmneba administraciuli da sasamarTlos xarjebis ekonomiis SesaZlebloba, imdenad ramdenadac bevr SemTxvevaSi gamoricxulia ekonomikuri efeqtis winaswari Sefasebis aucilebloba (pitmani, 1992). rac Seexeba vertikalur STanxmebebs, mravali specialisti Tvlis rom maTi umravlesoba eqvemdebareba mizanSewonilobis wesiT ganxilvas, miuxedavad imisa, rom zogierTi maTgani (maT Soris sacalo fasis dadgena mimwodeblisagan, eqskluziuri garigebebi (rodesac firma ver irCevs myidvels an gamyidvels), eqskluziuri SeTanxmebebi sadistribucio teritoriebTan dakavSirebiT, xelSemkvreli 3
  • 31. SeTanxmebebi (rodesac sqonlis SeZena SesaZlebelia mxolod damatebiT pirobiT/saqonlis SeZeniT) garkveul problemebs uqmnis konkurenciul process. gamonaklisebi/avtorizacia mravali iurisdiqcia awesebs individualur da jgufur gamonaklisebs kanoniT dadgenili akrZalvebidan (mag. Ggamonaklisia xelSekruleba, romlis mizania kvleva da ganviTareba). individualur gamonaklisebis avtorizaciisaTvis aucilebelia specialuri mimarTva Sesabamisi faqtebiTa da argumentebiT xelSekrulebasTan dakavSirebiT. Sesabamisad, mravali qveynis kanonmdebloba iTvalisiwinebs e.w. notifikaciis procedurebs (Setyobinebis formebs, maTi wardgenisa da ganxilvis vadebs da sxva sakiTxebs). rogorc praqtika gviCvenebs, umravlesoba aplikaciebisa dadebiTi gadawyvetilebiT mTavrdeba. am faqtoris da aplikaciebis /Setyobinebebis ganxilvis procesis Sromatevadobis gaTvaliswinebiT evrokavSirma gaauqma savaldebulo notifikaciis rejimi da moaxdina seriozuli reforma Serwymebis regulirebis sferoSi (evrosabWos direqtiva 139/2004, mario monti, axali regiulaciebis Sesaxeb). aSS kanonmdebloba ar cnobs gamonaklisebs da Sesabamisad arc notifikaciis reJims exeba. Tumca sasamarTlos araerTxel miuRia gadawyvetileba gamonaklisebTan dakavSirebiT. rac Seexeba individualur gamonaklisebs maTi gansazRvris ZiriTadi kriteriumia sargeblianoba sazogadoebisaTvis. am TvalsazrisiT sainteresoa evrokavSiris midgoma. (TFEU 101/3 muxli). garda amisa, aRiarebulia, rom garigebebi mcire sabazro wilis mqone firmebs Soris konkurenciisaTvis safrTxis Semcveli ar aris da Sesabamisad mraval qveyanaSi (m.S. evrokavSirsa da mis wevr qveynebSi) 3
  • 32. dawesebulia e.w. De minimis wesebi, romlis Tanaxmadac umniSvnelo garigebebis kategoriaSi eqceva SeTanxmebebi/xelSekrulebebi mxareTa Soris Tu maTi erToblivi sabazro wili 10-15 procents ar aRemateba (gaaCnia SeTanxmebis saxes da qveyanas). gasaTvaliswinebelia, rom arc evrokavSirSi da arc OECD qveynebSi, gamonaklisebi kanoniT dawesebuli akrZalvebidan ar vrceleba kartelur SeTanxmebebze. aRniSnulTan dakavSirebiT, yuradRebas iqcevs “Tavisufali vaWrobisa da konkurenciis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis proeqti, romelic 29 Tebervals meore mosmeniT miiRo saqarTvelos parlamentma. proeqtiT gaTvaliswinebulia mravali jgufuri da kerZo gamonaklisi. amasTan, mravali qveynis msgavsad, saqarTvelos kanonproeqtic iTvaliswinebs konkurenciis umniSvnelod SemzRudav garigebebs, Tumca proeqtiT gaTvaliswinebuli zRvruli normebi Zalian maRalia da ar Seesabameba saerTaSoriso praqtikas (vrclad es sakiTxi, ixileT: q.lafaCi ”arsebiTi SeniSvnebi “Tavisufali vaWrobisa da konkurenciis Sesaxeb” saqarTvelos kanonproeqtze”). garda imisa, rom proeqti gansakuTrebiT ”guluxvia” gamonaklisebTan dakavSirebiT, ar iTvaliswinebs zemoxsenebul daTqmas, romlis Tanaxmadac gamonaklisebi ar vrceldeba karteluri SeTanxmebebis kategoriaze. rac am proeqtis seriozuli naklia. rogorc aRvniSneT, zogierTi kanoni gamonaklisebs avrcelebs mcire da saSualo firmebis SeTanxmebebze, Tu isini arsebiT gavlenas ar axdenen konkurenciaze da xels uwyoben maT efeqtian TanamSromlobas (Tumca aseT midgomas ar iziarebs zogierTi mkvlevari. mag. ixilavs ra aRmosavleT da centraluri evropis postsocialisturi qveynebis kanonebis Sesabamis debulebebs, pitmani Tvlis 3
  • 33. rom zogierTi kanonis formulirebiT yvelaze aSkara fasebze garigebac ki SesaZloa Sedges, im imediT, rom mxareebi SeZleben antimonopoliuri organoebis darwmunebas, rom es faqti ar iwvevs konkurenciis SezRudvas). cnobilia e.w ‘krizis kartelebis’ da sxvaTa avtorizaciis (gamonaklisad aRiarebis) SemTxvevebic, Tumca garkveul garemoebebSi. mag.: iaponiisa da germaniis antikarteluri kanonmdeblobiT daSvebuli iyo e.w. racionaluri da antikrizis kartelebi mxareTa moTxovnis Sesabamisad. mogvianebiT orive qveyanam gaauqma es gamonaklisebi (Sesabamisad 1999 da 2005 wlebSi). aRsaniSnavia, rom im qveynebSic ki, sadac aseTi gamonaklisebi dRemde daSvebulia isini, TiTqmis, ar gamoiyeneba (unctad, 2010). Setyobinebis reJimi – rogorc SeTanxmebebis, aseve Serwymebis administrirebisaTvis mravali qveyana awesebs Setyobinebis rejims da specialur moTxovnebs mxareTa mimarT, maT Soris SeTanxmebis mxareTa saregistracio monacemebis, damfuZneblebisa da SeTanxmebis saxeobisa da sxva detalebis Sesaxeb informaciis wardgenis Taobaze. konkurenciis organo ixilavs da garkveuli garemoebebis gaTvaliswinebiT dasaSvebad an ukanonod miiCnevs garigebas da Sesabamis daskvnas ugzavnis ganmcxadeblebs (administraciuli werilis, rekomendaciis an sxva formiT). am sisitemas gaaCnia, rogorc dadebiTi aseve uaryofiTi momentebi. kargi magaliTia evrokavSirSi 1962 wlidan moqmedi sistema (romelic Seicvla), aTasobiT Setyobineba da Sesabamisi xarjebi. eqspertebis azriT, instiucionaluri ganviTarebis /Camoyalibebis pirvel etapze es sistema SesaZloa sasargebloc ki iyos monacemTa bazis Sesaqmnelad. garda amisa, rig SemTxvevaSi, am sistemis gamoyenebiT cnobili xdeba iseTi antikonkurenciuli qmedebebis 3
  • 34. Sesaxeb, romelzedac samsaxurs warmodgenac ar eqneboda. axal, jer kidev Camouyalibebel sistemebSi, sadac kanonmdeblobis ZiriTadi koncefciebi sazogadoebisaTvis naklebad cnobilia, notifikaciis (Setyobinebis) sistemas SeuZlia dadebiTi rolis Sesruleba konkurenciis kulturis formirebaSic. rac Seexeba naklovanebebs: aseTi reJimi SesaZloa aRmoCndes kontrproduqtiuli konkurenciis saagentosaTvis resursebis gamoyenebis TvalsazrisiT da Seasustos Zalebi sxva aranakleb mniSvnelovan mimarTulebebze. miT umetes, rom xSirad Setyobinebebis simravlis miuxedavad maTi detalurad ganxilva mainc SeuZlebelia. miuxedavad gansxvavebuli midgomebisa, rogorc savaldebulo aseve nebayoflobiTi Setyobinebis SemTxvevaSi, kanoni aucileblad unda iTvaliswinebdes Setyobinebis ganxilvis vadebs. amasTan, gasaTvalsiwinebelia, rom nebarTva SesaZloa eqvemdebarebodes gamoTxovas axali garemoebebis gamovlenis an sxva dasabuTebul SemTxvevebSi. firmaTaSoris SeTanxmebebis regulirebasTan dakavSirebiT, sainteresoa ukanasknel wlebSi evrokavSiris qveynebSi damkvidrebuli e.w. Serbilebis/Semwynareblobis programa. programa iTvaliswinebs antikonkurenciul SeTanxmebebsa da garigebebSi monawile pirisaTvis sasjelis Semsubuqebas, an piris srulad gaTavisuflebas sasjelisgan, im SemTxvevaSi Tu es ukanaskneli amxels SeTanxmebis monawileebs da iTanamSromlebs faqtis gamoZiebis procesSi. (mag. poloneTis konkurenciisa da momxmarebelTa dacvis ofisis wliuri angariSis Tanaxmad, 2010 wels am programiT sargeblobis 8 SemTxveva dafiqsirda. maT Soris erTerTi sayofacxovrebo saRebavebis distributorebis monawileobiT. firma, romelmac amxila karteli, am da sxva garemoebebis gaTvaliswinebiT saerTod 3
  • 35. gaTavisuflda sasjelisagan, maSin rodesac danarcen or kompanias daekisra jarima, Sesabamisad 39 mln da 9 milioni polonuri zlotis odenobiT). 22 dominirebuli mdgomareoba da misi borotad gamoyenebis dauSvebloba kontrolis ganxorcieleba dominirebuli mdgomareobis mqone firmebis saqmianobaze maT mier mdgomareobis SesaZlo borotad gamoyenebis Tavidan acilebisa da aRkveTis mizniT antimonopoliuri regulirebis erTerTi ZiriTadi mimarTulebaa. A yvela kanoni konkurenciis Sesaxeb, Seicavs rogorc dominirebis ganmsazRvrel kriteriumebs, aseve CamonaTvals im qmedebebisa, romlebic kvalificirdeba, rogorc mdgomareobis borotad gamoyeneba. zogierT qveyanaSi am sakiTxebs calke kanoniT aregulireben. zogadad, ekonomikur Teoriasa da praqtikaSi gavrcelebuli mosazrebebiT (da ara romelime konkretuli kanonis Tanaxmad), ekonomikuri agenti iTvleba dominirebuli mdgomareobis mqoned Tu mas SeuZlia bazarze zemoqmedeba konkurentebisagan damoukideblad. cnobilia koleqtiuri dominirebis cnebac. mag evrokavSirSi (keisebi nestle, perie). konkurenciuli kanonmdeblobiT ikrZaleba ara dominirebuli mdgomareoba (xSirad monopoliuri mdgomareoba da dominirebuli mdgomareoba erTi da nigive mniSvnelobiT gamoiyeneba), aramed misi borotad gamoyeneba. Sesabamisad, meti sicxadisaTvis nebismieri dainteresebuli pirisTvis mniSvnelovania dazusteba Tu ra iTvleba borotad gamoyenebad. mravali kanoni maT Soris UNCTAD modeluri/tipiuri EUkanoni (muxlis 4/2) gvTavazobs akrZalul qmedebebaTa CamonaTvals (Tumca ara amomwuravs). 3
  • 36. dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis sawinaaRmdego zomebi gaTvaliswinebulia TiTqmis yvela qveynis antimonopoliur kanonmdeblobaSi. aRsaniSnavia, rom am problemas ukavSirdeba AaSS-s pirveli antimonopoliuri kanonic, ,,Sermanis aqti’’ (1890) miRebac, romlis meore seqciis Tanaxmad bazris monopolizeba iTvleba ukanonod, xolo konkretuli mewarmeebis saqmianobis garkveuli saxeebi (maT Soris SeTanxmeba fasebis erToblivad dawesebaze da bazrebis dayofaze konkurentebs Soris) mimarTuli bazris monopolizebaze iTvleba danaSaulad. A1914 wels miRebuli iqna ,,kleitonis aqti’’ (romelmac ukanonod gamoacxadda safaso diskriminacia, anu saqonlis miyidva sxvadasxva momxmareblebisaTvis gansxvavebuli fasiT) da kanoni ,,federaluri savaWro komisiis Sesaxeb”, romelic iTvaliswinebda am komisis Seqmnas da misTvis antimonopoliuri kanonebis ganxorcielebis uflebamosilebebis dakisrebas. aRsaniSnavia, rom Tu Sermanis aqti ewinaaRmdegeboda arsebul monopoliebs, kleitonis aqti ukanonod acxadebs maTi nebismieri formiT warmoqmnas. aSS-s antimonopoliuri kanonmdeblobis debulebebis umravlesoba, romlebic exeba monopolizacias (aSS-s kanonmdeblobaSi monopolizacia dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis mniSvnelobiT gamoiyeneba) koncentrirebulia ZiriTadad ori kategoriis akrZalul qcevebze, rogoricaa: 1. dominirebuli mdgomareobis eqspluatacia (rac gamoixateba monopoliuri fasebis dawesebaSi, momxmarebelTaTvis dausabuTebeli pirobebis SeTavazebasa da sxva qmedebebSi) 3
  • 37. 2. TviT dominirebuli mdgomareobis SenarCuneba da ganmtkiceba, rac gamoixateba bazarze axali monawileTaTvis bazarze Sesasvleli barierebis SeqmnaSi da ganmtkicebaSi, konurenciis ganviTarebisaTvis xelSemSleli pirobebis SeqmnaSi. aSS-s antimonopoliuri regulirebis praqtikis analizi gviCvenebs, rom Sermanis aqtis Sesabamisad antimonopoliuri kanonmdebloba ufro aqtiurad gamoiyeneba darRevaTa meore kategoriis anuU im qmedebebis mimarT, romelic aferxebs bazarze konkurenciis ganviTarebas, rac kidev erTxel mianiSnebs, rom sazogadoebisaTvis saSiSad iTvleba ara mdgomareoba, aramed mdgomareobiT borotad sargebloba. (ix. rasel pitmani, ,,antimonopoliuri politika da kanonmdebloba amerikis SeerTebuli StatebSi”). amasTan, dominirebuli firmebis qcevis kontrolTan dakavSirebiT aSS-Tvis damaxasiaTebelia midgoma, rom antimonopoliuri kanonmdeblobis gamoyenebis safuZveli unda iyos principi, rom firmis qcevas bazarze ganapirobebs pirvel rigSi dargis struqtura, Tumc dRemde sadiskusioa - ra unda iyos antimonopoliuri gamoZiebis sagani qceva Tu bazris struqtura. gavrcelebuli mosazrebebiT, monopolisturi bazris mqone dargSi bunebrivia firmebis qcevac iqneba monopolisturi. gansxvavebuli mosazrebaa, rom TviT monopolizebuli dargic ki SesaZloa iyos teqnologiurad progresuli da awarmoebdes maRali xarisxis produqcias momxmareblisaTvis misaRebi fasiT. amitom, azri ara aqvs antimonopoliuri kanonmdeblobis gamoyenebas warmatebiT funqcionirebadi, Tundac monopoliuri mdgomareobis mqone firmebis mimarT, Tu isini xelovnurad ar aferxeben konkurenciis ganviTarebas. 3
  • 38. dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis akrZalvebs iTvaliswinebs evrogaerTianebis sadamfuZneblo xelSekrulebis 82-e muxli (axali, lisabonis redaqciiT evrokavSiris funqciobis Sesaxeb xelSekrulebis 102-e muxli), romlis Tanaxmadac ikrZaleba evrogaerTianebis saerTo bazarze dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyeneba, Tu amgvarma qmedebam SesaZloa mniSvnelovnad SezRudos vaWroba wevr saxelmwifoebs Soris. amave muxlis Tanaxmad dominirebis borotad gamoyenebad iTvleba iseTi qmedebebis Cadena, rogoricaa: arasamarTlani fasebis (monopoliurad maRali, romelic arsebiTad gansxvavdeba sawarmos mier gaweuli danaxarjebisagan, an mtaceblurad dabali fasis daweseba, romlis mizania bazridan konkurentebis gaZeveba), an vaWrobis arasamarTliani pirobebis daweseba; warmoebis bazrebis, an teqnikuri ganviTarebis SezRudva; savaWro partniorebis diskriminacia da sxva qmedebebi. xelSekrulebiT agreTve gaTvaliswinebulia, rom am muxlis debulebebis gamoyeneba SesaZlebelia mxolod ori pirobis, sawarmos dominirebisa da mis mier mdgomareobis borotad gamoyenebis faqtis erTdroulad arsebobis SemTxvevaSi. Ggarda amisa, am muxlis debulebebis gamoyenebisaTvis aucilebelia, rom geografiuli bazari moicavdes minimum erTi qveynis mTlian teritorias. ufro konkretulad: evrogaerTianebis xelSekrulebis Tanaxmad (TFEU muxli 102): ”1. akrZalulia erTi an meti ekonomikuri agentis mier dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyeneba saerTo bazarze an mis mniSvnelovan nawilze rogorc Seusabamo saerTo bazarTan Tu mas SeuZlia imoqmedos saerTo bazarze. 2) monopoliuri mdgomareobis borotad gamoyenebad CaiTvleba: a) pirdapir an arapirdapir arasamarTliani gasayidi an SesaZeni fasebis an vaWrobis sxva romelime arasamarTliani pirobis daweseba; 3
  • 39. b) momxmareblis sazianod warmoebis, bazrebis an teqnikuri ganviTarebis SezRudva; g) savaWro partniorebTan araTanabari pirobebis gamoyeneba erTgvarovani garigebebis SemTxvevaSi, riTac maT ayenebs araTanabar pirobebSi konkurenciis TvalsazrisiT d) xelSekrulebis dadebas uqvemdebarebs sxva mxareebis mier damatebiTi pirobebis aRebas, romelic Tavisi bunebiT an komerciuli daniSnulebiT ar ukavSirdeba xelSekrulebis sagans; e)xelyofs sxva ekonomikuri agentebis konkurenciul SesaZleblobebs ise rom gavlenas axdens konkurenciaze v) iTxovs gansxvavebul angariSsworebas da sxva saqmian pirobebs rac iarsebebda konkurenciis SemTxvevaSi z) uars ambobs dauSvas sxva ekonomikuri agentebi mis kuTvnil qselSi an sxva insfrastruqturul saSualebebSi (qselis paraleluri gamoyeneba) Sesabamisi anazRaurebis sanacvlod, garda im SemTxvevebisa , roca dominirebuli ekonomikuri agenti daamtkicebs, rom funqciuri Tu sxva mizezebis gamo qselis (an infrastruqturis saSalebebis) paraleluri gamoyeneba SeuZlebelia”. dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyeneba erTerTi yvelaze winaaRmdegobrivi sakiTxia konkurenciis kanonTan mimarTebaSi. sakamaToa, rogorc is Tu ra iTvleba mdgomareobis borotad gamoyenebad, aseve misi gansazRvris kriteriumebic. pasuxi damokidebulia konkurenciuli regulirebis miznebze (keTildReoba, efeqtianoba, konkurenciis procesis dacva) da agreTve imazec Tu ra 3
  • 40. Rirebulebebi iqneba gaTvaliswinebuli konkurenciis analizis procesSi (mag. momxmarebelTa mdgomareoba, Tu ekonomikuri efeqtianoba). zogadad – dominireba niSnavs mniSvnelovan gavlenas. ekonomikuri Sinaarsi ki bazarze sawarmos dominirebuli mdgomareobisa gamoixateba mis unarSi damoukideblad daawesos konkurenciuli fasebTan SedarebiT maRali fasi da xangrZlivad SeinarCunos igi. Ddominirebuli mdgomareobis borotad gamoyeneba SesaZloa gamoixatebodes iseT qmedebebSi, rogoricaa: warmoebis Semcireba da fasebis aweva konkurentebisa da momxmarebelTa reaqciis gauTvaliswineblad, xarisxisa da asortimentis daqveiTeba/Semcireba, uari inovaciebze da sxva. zogierTi kanoni ar gansazRvravs dominirebis kriteriumebs da konkurenciis organos aniWebs uflebas analizis safuZvelze daadginos igi. qveynebis umravlesobaSi dominirebis gansazRvris kriteriumebi, iseve rogorc dominirebis prezumpciis ganmsazRvreli norma kanoniTve ganisazRvreba. Tumca aRiarebulia, rom mniSvnelovani sabazro wili SesaZloa iyos mxolod erTerTi da ara erTaderTi kriteriumi dominirebis gansazRvrisa. Sesabamisad, kanonTa umravlesoba miuTiTebs, rom dominirebuli mdgomareobis dadgenis procesSi gaTvaliswinebuli unda iqnes sxva faqtorebic, rogoricaa bazarze Sesasvleli barierebi, faqtiuri da potenciuri konkurentebi, myidvelis gavlena, mniSvnelovani wilis xangrZlivad floba, masStabis ekonomia, sanedleulo wyaroebTan da pirvelad gadamuSavebasTan xelmisawvdomoba, vertikaluri integraciis xarisxi, bazris ganviTarebis maCveneblebi, sawarmosa da misi konkurentebis finansuri resursebi (potenciali) da sxva mravali. mraval sistemaSi gaTvaliswinebulia e.w. dominirebisa da Zalauflebis borotad gamoyenebis prezumpciuli, zRvruli normebi. maT Soris e.w. safe harbours saxiT, rac imas niSnavs, 4
  • 41. rom zRvrul normaze mcire sabazro wilis flobis SemTxvevaSi kompaniis mier mdgomareobis borotad gamoyenebis sakiTxi arc ixileba (ix. cxrili 2), ufro maRali wilis SemTxvevaSi ki mdgomareobis borotad gamoyenebis faqtis arseboba dgindeba zemoTCamoTvlili faqtorebis gaTvaliswinebiT. iseTi sistemebic arsebobs, sadac zRvruli wili sakmarisia dominantad cnobisaTvis da sawinaaRmdegos mtkicebis tvirTi ekisreba sawarmos, rac profesiul wreebSi kanonis naklad iTvleba. cxadia, zRvruli normebis arseboba (sxva faqtorebTan erTad) aadvilebs Sesabamisi normebis gamoyenebas, Tumca im pirobiT, rom ar moxdeba maTTvis zedmeti mniSvnelobis miniWeba, rac gamoiwvevs an zedmetad mkacr aRsrulebas an piriqiT. dominirebasTan dakavSirebuli faqtebis analizisaTvis aseve mniSvnelovani faqtorebia konkurencia, bazarze Sesasvlelad da importis moculoba. cxadia, Tu ramdenime firma cdilobs bazarze SeRwevas, da es procesi xelovnurad ar izRudeba, nebismier ukve damkvidrebul firmas gauWirdeba mdgomareobis xangrZlivad SenarCumneba da, miT umetes, xangrZlivad gamoyeneba. amasTan, rac ufro viwroa Sesabamisi bazris ganmarteba miT ufro advilia poziciis mopoveba/gamyareba/SenarCuneba bazarze. gasaTvaliswinebelia isic, rom akrZalul qmedebaTa CamonaTvali zogierT kanonSi Zalian vrcelia, Tumca amomwuravi ar aris. garda amisa zogierTi eqsperti miiCnevs, rom rigi kanonebisa Seicavs saSiS formulirebebsac, romelTa pirdapirma gamoyenebam SesaZloa gamoiwvios bazarze sruliad kanonierad moqmedi dominanti firmebis ukanonod Seviwroebac. mag. cnobilia keisi saqarTvelos antimonopoliuri samsaxuris praqtikidan, rodesac erTerTi sadazRvevo kompania, mxolod imitom gamocxadda dominantad da iyo mcdeloba misi monitoringis reJimSi moqcevisa, rom mas erTaderTs hqonda dazRveuli gemi! (anu gemebis dazRveva 4
  • 42. ganxilul iyo calke bazrad). cxadia kompaniam es faqti gaaprotesda da savsebiT samarTlianadac. analogiuri faqtebi cudad aisaxeba konkurenciis damcavi organos avtoritetze. analogiur debulebebs orpir maxvils uwodebs Tavis SromebSi rasel pitmani (Pittman, 1997). aseve kritikulad afasebs dsT qveynebis kanonebis zogierT akrZalvebs iunktadis eqsperti natalia iaCeistova (YYacheistova, 2000). analogiuri poziciaa gamoxatuli statiaSi: ”saqarTvelos antimonopoliuri kanonis ZiriTadi debulebebis Sefaseba rasel pitmanis testiT” (q.lafaCi, 2001, 2002). gamokvlevebiT (ICN, 2010) dasturdeba, rom dominirebasTan dakavSirebul saqmeTa ganxilvis procesSi konkurenciis saagentoebis umravlesoba iTvaliswinebs zemoTCamoTvlili faqtorebidan yvelas an umravlesobas (danarTi 4,5). aRsaniSnavia, rom evrokomisia firmis sabazro Zalauflebis Sefasebisas iyenebs yvela qvemoT CamoTvlil kriteriums: sabazro wili, konkurentebis mdgomareoba bazarze, bazarze Sesasvleli an warmoebis gafarToebis barierebi, masStabis an qseluri efeqtebi, myidvelis sabazro Zalaufleba, sanedleulo bazebis faqtorebis xelmisawvdomoba/vertikauri integracia, sabazro mdgomareobis stabiluroba, bazris ganviTarebis done, mniSvnelovani aqtivebisadmi wvdoma, firmisa da misi konkurentebis finansuri resursebi, fasebis maRali done, firmis mogeba. analogiuri midgomebi aqvT ukrainas, britaneTs, SvedeTs, Sveicarias, ruseTs, rumineTs, latvias, axal zelandias, bulgareTs, safrangeTs. aSS, espaneTi, singapuri, germania, indoeTi, CexeTi (es ukanaskneli, iseve rogorc meqsika, nakleb yuradRebas amaxvilebs Zalauflebis xangrZlivobaze da bazris ganviTarebis xarisxze) naklebad an saerTod ar amaxvilebs yuradRebas bolo or maCvenebelze. firmis resursebs, finansur mdomareobas da mogebas ar iTvaliswinebs israeli, iamaika, 4
  • 43. irlandia, italia, aSS (garda israelisa es jgufi aseve ignorirebas ukeTebs fasebis maRal donesac). sayuradReboa, rom amerikuli midgomebiT sazogadod sawarmo, romelic kanonierad inarCunebs dominirebul mdgomareobas uflebamosilia daawesos nebismieri fasi sakuTar produqciaze da momsaxurebaze da miiRos nebismieri mogeba, rac Tavis mxriv Taviseburi stimuli xdeba bazarze axali monawileebis Sesasvlelad da xels uwyobs konkurenciis ganviTarebas da Sesabamisad sazogadoebis keTildReobis amaRlebas. zemoaRniSnulis da sxva faqtorebis gaTvaliswinebiT, Tavisufali bazris pirobebSi dausabuTeblad migvaCnia sawarmoTaTvis (Tu isini ar warmoadgenen bunebrivi monopoliebis subieqtebs an ar awarmoeben saqonels/momsaxurebas, romelTa tarifebic eqvemdebareba saxelmwifo regulirebas, an romelTa SeZenac savaldebulo an sasicocxlod aucilebelia) fasebis regulirebis ama Tu im formis, maT Soris rentabelobis zRvruli normis daweseba. praqtika adasturebs, rom dominirebis gansazRvrisas erTerTi yvelaze mniSvnelovan kriteriumad aRiarebulia bazarze Sesasvleli barierebi (blokireba/Seferxeba bazarze), romlebic kvalificirdeba rogorc: struqturuli barierebi (romelic dakavSirebulia dargis maxasiaTeblebaTan: teqnologia, warmoebis xarjebi, moTxovnileba) da strategiuli barierebi (romlebic sxvadsxva formiT iqmneba TviT moqmedi firmebis mier. bazarze damkvidrebul firmebs SeuZliaT gaaZlieron struqturuli barierebi, an daemuqrnon bazarze axal Semsvlelebs (mag. gaaZlieron sawarmoo simZlavreebi 4
  • 44. saWiroebis SemTxvevaSi e.w. fasebis omis gamosacxadeblad, izrunon infrastruqturuli obieqtebTan sxvebisTvis misadgomebis garTulebaze da sxva). sakanonmdeblo barierebi (tarifebi, qvotebi, normatiuli aqtebi eqskluziur uflebebTan dakavSirebiT, rac saboloo jamSi aZlierebs ama Tu im subieqtis mdgomareobas sakanonmdeblo doneze) da sxva saxis adinistraciuli winaRobebi (rac arc Tu iSviaTad lobisturi saqmianobis Sedegia). administraciuli barierebi sakmaod gavrcelebulia postsocialisturi qveynebis praqtikaSi. swored am problemis gamoZaxilad unda CaiTvalos is faqti, rom postkomunisturi kanonebis umravlesoba, maT Soris yofili sabWoTa kavSiris TiTqmis yvela qveynis pirveli Taobis kanoni Seicavs specialur debulebebs da awesebs pirdapir akrZalvebs saxelmwifo xelisuflebis antikonkurenciul qmedebebze. analogiur debulebebs Seicavda saqarTvelos saxelmwifo sabWos 1992 wlis dekreti “monopoliuri saqmianobis SezRudvisa da konkurenciis Sesaxeb” (muxli 7), saqarTvelos kanoni (1996) “monopoliuri saqmianobisa da konkurenciis Sesaxeb” (muxli 10) da saqarTvelos kanoni (2005) “Tavisufali vaWrobisa da konkurenciis Sesaxeb”. Tumca es ukanaskneli naklebad SeiZleba ganxilul iqnes, rogorc kanoni konkurenciis Sesaxeb. dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis tipiuri SemTxvevebia: a) mtacebluri fasebi, anu fasebis TviTRirebulebaze dabali fasis daweseba bazridan konkurentis gaZevebis mizniT. rac ufro diversificirebuli pozicia aqvs sawarmos da rac ufro Zlieria igi finansurad miT ufro metad SeuZlia mas am midgomiT sargebloba. Tumca, hqonda Tu ara adgili am qmedebas aucilebelia dadgindes analiziT. zogierT sistemaSi cdiloben dadgenas ramdenad didia albaTobaa dakarguli Tanxebis ukan amoRebisa momavalSi, konkurentis gandevnis Semdeg. SesaZloa, rom aseTi politika momxmareblisaTvis 4
  • 45. droebiT sasargebloc ki aRmoCndes. sxva sistema ki saerTod ar iTvaliswinebs am saSiSi albaTobis faqtors da Tvlis, rom aseTi qmedeba ukanonod unda CaiTvalos Tu mxare ver asabuTebs fasis kavSirs TviTRirebulebasTan. garda mtacebluri fasisa, cnobilia SemTxvebic, rodesac saqonlis an momsaxurebis SeZena xdeba mxolod konkurentis SeCerebis/ Camocilebis mizniT. (paraleli SeiZleba gavavloT saprivatizacio obieqtis, an konkurenti sawarmos aqtivebis SeZenasTan ara misi Semdgomi gamoyenebis, aramed misi gaCerebisa da Sesabamisi bazris segmentis dakavebis mizniT. swored amitom rogorc konkurenciis aseve adgilobrivi warmoebis dacvisa da ganviTarebis mizniT, saprivatizebo da sainvesticio proeqtebis antimonopoliuri eqspertizis procesSi aucilebelia yuradRebis gamaxvileba im faqtze, rom gaTvaliswinebuli iyos sxva pirobebTgan erTad profilis SenarCuneba. sxva ESemTxvevaa ar mihyido konkurents aucilebeli masalebi saqmianobisaTvis. dabali fasebi sasargebloa momxmareblisaTvis. Sesabamisad rigi gansakuTrebiT ganviTarebuli qveynis (maT Soris aSS) uwyebebi sakmaod frTxilad udgebian am sakiTxs da faqtis kvalificirebisas pirvel rigSi bazris struqturas iTvaliswineben. rig SemTxvevebSi arc maRali fasis daweseba ganixileba mdgomareobis Sefasebisa da qmedebis kvalifikaciis ZiriTad kriteriumad. gansxvavebuli midgomebi: evrokomisia miiCnevs ukanonod mxolod ganzraxul mtaceblur fasebs konkurentebis Seviwroebisa da bazarze mdgomareobis ganmtkicebis mizniT, rac zians ayenebs momxmareblebs da keisebis ganxilvas iwyebs mxolod Sesabamisi mtkicebulebebis arsebobisas. CineTis kanoni, TviTRirebulebaze dabal fasad gayidvas krZalavs. imavdroulad iTvaliswinebs SemTxvevebs, rodesac aseTi praqtika ar CaiTvleba ukanaonod, mag sawarmos 4
  • 46. daxurva, sezonuri fasdaklebebi da sxva. monRoleTis kanoni ukrZalavs monopolistebs produqciis gayidvas TviTRirebulebaze dabal fasad konkurentebis gandevnis mizniT; brazilia krZalavs dasabuTebis gareSeE saqonlis TviTRirebulebaze dabal fasad gayidvas. kolumbia mtaceblur fasebs ixilavs, rogorc mdgomareobis borotad gamoyenebas. sainterseoa amerikuli midgoma. aSS-s umaRlesma sasamarTlom daaskvna, rom aseTi faqtis dasadgenad aucilebelia ori piroba, TviT dabali fasis arseboba da meore, rom arsebobs saSiSi albaToba e.w fasebSi investiciis ukan dabrunebisa. Sesabamisad, aucilebelia ganasxvavo konkurenciisaTvis xelSemwyobi dabali fasi antikonkurenciuli mtacebluri fasisagan, radganac fasebis Semcireba xSirad sruliad samarTliani miznebisaTvis, mag. saqmiani operaciebis gafarToebisaTvis gamoyeneba, rac TviT konkurenciis arsia” (ix. ) b) diskriminaciuli fasis an vaWrobis gansxvavebuli pirobebis gamoyeneba – aseTi faqtebi ar gamoirCeva antikonkurenciuli efeqtiT, Tumca ekonomikuri dasabuTebais gareSe mraval qveyanaSi kvalificirdeba, rogorc diskriminacia. mag. SeRavaTi mudmivi klientebisaTvis SesaZloa iyos miCneuli dausabuTeblad da imavdroulad, SeRavaTi didi moculobis garigebaze CaiTvalos kanonierad (masStabis ekonomikis gamo); an SesaZloa aixsnas imiT, rom sxvadasxva garigeba daido sxvadasxva sabazro pirobebSi, an klienti ufro kargad vaWrobda da sxva. aseve SeRavaTebi mudmivi klientebisaTvis SesaZloa ganxilul iqnes rogorc momxmareblis sakeTildReo qmedeba, Tumca konkurencisaTvis sazianoc aRmoCndes Tu gamoiyenebuli iqneba mxolod msxvili klientebis sasargeblod. safaso diskriminaciis erTerTi gamovlinebaa 4
  • 47. saqonlis EerTnair fasad gayidva, rodesac miwodebis xarjebis gansxvavebulia. aseTive akrZalvebi diskriminaciaze vrceldeba momsaxurebisa da gayidvis pirobebzec. g) gadasayidi (xelaxla gasayidi) fasebis dadgena gansxvavebuli midgomebi: brazilia ukrZalavs dominant kompaniebs fasis an sxva gansxvavebuli pirobebis dadgenas distributorebisa da sacalo movaWreebisaTvis mesame pirebTan mimarTebaSi. evropaSi es sakiTxi ganixileba, rogorc vertikaluri SeTanxmebebis antikonkurenciuli elementi. SvedeTSi maqsimalur fasze SezRudva ar wesdeba, minimalurTan dakavSirebiT ki kanoni iTvaliswinebs garkveul qmedebebs Tu igi mniSvnelovan gavlenas axdens konkurenciaze. kanada iTvalisiwinebda sisxlis samarTlis sasjels gadasayidi fasebis SenarCunebaze. 2009 wlidan Seicvala midgoma da gaTvalisiwinebulia mxolod administraciuli sanqciebi, isic im SemTxvevaSi, Tu sasamarTlo daadgens, rom es faqti uaryofiT gavlenas axdens konkurenciaze (ara mxolod dominantebis aramed sxva kompaniebis mimarTac). aSS-Si Sermanis kanoniT minimaluri fasis dadgena iTvleba upirobod ukanono qmedebad (Tu werilobiTi Tanxmobaa distributorTan), rac Seexeba maqsimaluri fasis dadgenas es sakiTxi ixileba gonivrulobis principiT. d) garigebaze dausabuTebeli uari – ukanonod iTvleba gansakuTrebiT, maSin rodesac dominanti flobs iseT saSualebebs, romelTa gamoyenebac sasicocxlod mniSvnelovania konkurentisaTvis. analogiuri sakiTxi xSirad ixileba rogorc vertikaluri antikonkurenciuli SeTanxmebeba. kanonTa umravlesobaSi analogiuri midgomaa eqskluziur da SerCeviT ganawilebasTan dakavSirebuli sakiTxebisadmi. 4
  • 48. cnobilia, rom sabazro zalauflebis borotad gamoyenebis problema gansakuTrebiT aqtualuria liberalizebul seqtorebSi, sainteresoa am mxriv telekomunikaciebis sfero. sakamaTo ar aris, rom telekompaniis bazrebis liberalizaciam ( dargSi kerZo investiciebis Sesvlam) gaafarTova axali produqtebis da momsaxurebis arCevani, Seamcira fasebi da gaaumjobesa momsaxurebis xarisxi. rac Seexeba saqarTvelos, miuxedavad gaumjobesebuli maregulirebeli modelisa da rigi dargobrivi parametrebisa, bazris monawileTa azriT, am sferoSi kvlav aqtualuria sabazo Zalauflebis borotad gamoyenebis problema bazarze damkvidrebuli (an axali da jerjerobiT ualternativo ) kompaniebis mier, rac gamoixateba iseT qmedebebSi rogoricaa a) bazarze dominirebuli kompaniis mflobelobaSi arsebul qselebTan daSvebis garTuleba, b) gadajvaredinebuli subsidireba da momxmareblis erTi kategoriis xarjebis meore kategoriis momxmareblisaTvis dakisreba c) mewarme subieqtebis aratanabar pirobebSi Cayeneba d) momxmarebleli arCevanis xelovnuli Sezrudva, e) fasiT diskriminacia da sxva, rac, rogorc Cans aramarto qarTuli realobaa, aramed damaxasiaTebelia am sferos (iseve rogorc sxva liberalizebuli seqtorebisaTis) ganviTarebisaTvis gansakuTrebiT gardamaval qveynebSi, rac dastureba konkretuli keisebiT sxvadasxva qveynebis praqtikidan. e) gayidvebi damatebiTi pirobebis SeTavazebiT - ixileba saqonlis gayidvis gansxvavebuli sqemebi: 1) (a + b) erTad, calke „a“ da calke „b“, da Tu erTerTs meoresTan erTad iyidi SeRavaTiT isargebleb; 2) „a“-s ver iSeiZen, Tu ar iyide „b“-c. aseTi midgoma xSirad gamoiyeneba im saqonlis saralizaciod, romelsac hyavs ufro aqtiuri konkurenti da mis mier, radgan visac dominirebuli mdgomareoba ukavia 4
  • 49. moTxovnadi saqonlis bazarze mas advilad SuZlia Tavs moaxvios momxmarebels damatebiTi sagnis Sesyidva. cxadia, aseTi praqtika sazianoa momxmareblisaTvis da agreTve vnebs konkurencias. iurisdiqciebis umravlsebaSi konkurenciis organo ixilavs Sesabamis qmedebebs da paketuri SeTavazebis SemTxvevaSi iRebs garkveul zomebs Tu dominanti firma ar daasabuTebs Tavisi qmedebis marTlzomierebas. amerikaSi Tavsmoxveuli pirobebi ganixileba, rogorc qmedeba, rodesac erTi mxare yidis amaTu im saqonels mxolod im pirobiT Tu meore mxare damatebiT SeiZens sxva saqonels an momsaxurebas. an ukidures SemTxvevaSi dasTanxmdeba, rom ar iyidis am saqonels sxva pirisagan. ( ganawilebiTi ekonomikis pirobebSi deficituri saqonlis Tavis fasad SeZenis erTerTi piroba xSirad iyo sxva saqonlis gasaRebac, rasac momxmarebeli xSirad siamovnebiT Tanxmdeboda, Tumca igives ver vityviT sabazro urTierTobebze (mag. konkretuli sadazRvevo kompaniis sadazRvevo polisis SeZena samanqano kreditis aucileblei piroba iyo wlebis ganmavlobaSi, anlaogiuri SemTxvevebi iyo sxva qveynebSic, Tumca saqarTvelosagan gansxvavebiT, Tundac ukrainasa da belorusSi, isini ar darCenilan Sesabamisi stuqturebis reagirebis gareSe; SeTanxmeba xelSemkvreli pirobebis Sesaxeb CaiTvleba ukanonod mxolod maSin, rodesac gamyidveli sargeblobs erTi saqonlis sabazro kontroliT da aiZulebs gamyidvelebs romlebic ar eTanxmebian SeiZinon sxva saqonelic. pasuxismgebloba iZulebiTi asortimentisaTvis Sermanis kanonis pirveli nawilis Tanaxmad dgeba maSin, Tu: sakiTxi exeba or gansxvavebul sagans da mopasuxe ar utovebs klients sxva gzas, garda imisa, rom iZulebiT iyidos Tavsmoxveuli sqoneli raTa SeiZinos misTvis sasurveli saqoneli. 4
  • 50. xaverdovani revoluciebis Semdeg centraluri da aRmosavleT evropis qveynebis reformatorebi da swavlulebi dadgnen sakamaTo amocanis winaSe,E sxva kanonebs Soris miRebul iqna konkurenciis Sesaxeb kanonebic (ungreTi, poloneTi, CexeTi, litva) da gaaqtiurda teqnikuri daxmareba US, EU da EC mxridan. imavdroulad, gansakuTrebiT pirvel etapze, aSS- Si gamoikveTa gansxvavebuli poziciebic konkurenciis kanonebis mniSvnelobas, mizanSewonilobasa da danergvasTan dakavSirebiT (Codec,1992). zogierTi kritikosi miiCnevda, rom sabazro ekonomika unda iyos orientirebuli nebadarTul da ara amkrZalav qmedebebze, mogebis maqsimizaciaze da sawarmoTa Tavisuflebaze samTavrobo Carevebisagan. Tumca, rogorc praqtika adasturebs sabazro Zalebis Tavisuflebis garanti swored konkurenciis damcavi normebia (PPittman,2004) . gamoiTqva SeSfoTeba (Codec,1992, 1998), rom aseTi kanonebi da, miT umetes maTi Zalian mkacrad aRsruleba, Seicavs safrTxes konkurenciuli qcevis waxalisebisa da bazrebis gafarToebisaTvis. kritikosebi kamaTobdenen, rom dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebasTan dakavSirebuli debulebebi (monopolizacia - Sermanis kanoni mixedviT) centraluri da aRmosavleT evropis qveynebSi Seasruleben e.w. „troas cxenis“ rols warmatebul sawarmoebSi. Cikagos skolis zemoxsenebuli warmomadgeneli ganviTarebadi qveynebis antitrastTan dakavSirebiT aRniSnavda, rom “ antitrastuli saagentoebi SezRudulad unda moiqcnen iZulebiT aRsrulebaSi specifikuri perse illegal debulebebisa da fasebis fiqsaciasa da sxva debulebebTan dakvSirebiT“. rasakvirvelia aSS aRmasruleblebica da teqnikuri daxmarebis 5
  • 51. gamwevnic SeSfoTebulni arian am debulebebis zrvargadasuli aRsrulebiT werda pitmani. rac Seexeba realobas: „axla rodesac CEE yvela qveyanas aqvs konkurenciis kanonebi da amTi aRsrulebis 10 welze meti praqtika, mizanSewonilia am praqtikis gaanalizeba da Sefaseba, xom ar moqmedeben antitrastuli organoebi fasebis makontroleblisa da ara konkurenciis ganviTarebisaTvis xelSmwyobisa da damcvelis rolSi, xom ar iyo maTi qmedebebi warmosaxviTi da mimarTuli mxolod didi sabazro wilis mqone kompaniebis mimarT. werda pitmani statiaSi ,,Abuse of Dominance Provisions in Central and East European Competition Laws: Have Fears of Over Enforcement Been Born Out?“. amave statiaSi avtori aanalizebs 1996 da 2001 wlebSi dominirebuli mdgomareobis porotad gamoynebis 110 SemTxvevas (romelTa udidesi nawili - 62 poloneTze modis) da daaskvnis, rom aRsrulebis sferoSi aqtivoba (cxadia, rodesac misi safuZvelia saTanadod dasabuTebuli kanodarRveva da ara mxolod firmis sabazro Zalaufleba), sruliadac ar aisaxeba negatiurad mTliani Sida produqtis zrdis tempebze da ar aferxebs ekonomikur zrdas qveynis ekonomikis masStabiT. sailustraciod mohyavs poloneTi, romelic Tu ganxilul saqmeTa raodenobis mixedviT vimsjelebT, yvelaze meti antimonopoliuri aqtivobiT gamoirCeoda, Tumca, amas qveynis ganviTarebis tempebi ar Seuferxebia. rogorc praqtika gviCvenebs, saziano SeiZleba iyos ara zogadad kargad gaazrebuli sakanonmdbelo debulebebi, aramed maTi araswori interpretacia, an zedmetad mkacri aRsruleba, rac dRis wesrigSi ayenebs aRsrulebis meqanizmebis srulyofisa da am procesSi biznesisadmi keTilganwyobis aucileblobas (OECD,2007). 5
  • 52. rogorc avtori aRniSnavs: monopoliuri mdgomareobis borotad gamoyenebasTan dakavSirebuli debulebebis aRsrulebis praqtikis analizi (romelic ganxorcielda 11 qveyanis magaliTze) cxadhyofs, rom moCvenebiTi(an damaluli) eSmakebis materializeba ar moxda. (PPittman,2004) konkurenciis kanonebis “tolerantoba” ki swored imaSi mdgomareobs rom isini ar iTvaliswineben Carevas sawarmos saqminobaSi, vidre TviT es ukanasknelni ar gadawyveten sakuTari qmedebebiT xeli SeuSalon bazarze sxva sawarmoebis Sesvlas, damkvidrebasa da Tavisufal saqmianobas. 2.3 koncentracia (Serwymebi da SeZenebi, gaerTianebebi) Serwymebis kontroli miznad isaxavs Tavidan aicilos SeZenis an sxva struqturuli kombinaciebiis gziT iseTi sawarmoebis warmoqmna romelTac eqnebaT stimulebic da SesaZleblobac sabazro Zalauflebis borotad gamoyenebisa. rogorc praqtika adasturebs, Serwymebis didi umravlesoba prokonkurenciulia. Tumca, maT Soris arian konkurenciisaTvis safrTxis Semcveli da SemzRudavi xasiaTis da miznebis SemTxvevebic. yvela kanoni konkurenciis Sesaxeb Seicavs SerwymebTan dakavSirebul debulebebs, Tumca maTi Sinarsi da gamoyenebis /aRsrulebis formebi mraval SemTxvevaSi gansxvavebulia. Sesabamisad, 5
  • 53. gansxvavebulia damokidebulebac horizontaluri, vertikaluri da konglomeratuli Serwymebis mimarT. Serwymebis analizis mniSvnelovani elementebia: struqturuli da qceviTi faqtorebi, mxareTa sabazro wili, zRvruli normebi, im kriteriumebis arseboba, romliTac ganisazRvreba unda aikrZalos garigeba Tu CaiTvalos gamonaklisad, proceduruli sakiTxebi, maT Soris notifikaciis sistemebi (savaldebulo da nebayoflobiTi), post faqtum intervenciebi, sanqciebi da sxva. amasTan, rogorc saerTaSoriso pratqikis analizi gviCvenebs Tanamedrove Serwymebis kontrolis sistemebSi msgavseba ufro metia vidre gansxvaveba. rac mniSvnelovanwilad Sedegia imisa, rom ukanasknel wlebSi mravalma qveyanam garkveuli damatebebi Seitana Serwymebis kontrolTan dakavSirebul debulebebSi da am procesebSi aSkarad SeiniSneba saerTo orientirebisadmi swrafva. termini “koncentracia” – xSirad Serwymis/gaerTianebis sinonimad gamoiyeneba da ganimarteba rogorc sxva sawarmoze kontrolis mopoveba Serwymis, SeZenis an sxva gziT. koncentraciis done /xarisxi ki gamoiyeneba sasaqonlo bazrebze konkurentuli garemos Sefasebis ZiriTad raodenobriv kriteriumad. sabazro Zalauflebis koncentrciis raodenobrivi SefasebisaTvis gamoiyeneba ori maCvenebeli: koncentraciis koeficienti (CR), romelic ganisazRvreba rogorc bazarze moqmedi kompaniebis sabazro wilis jami (mag. CR CR3, CR4, CR8, CR10) da herfindal hirSmanis indeqsi (HHI), romliTac iangariSeba, bazarze moqmedi kompaniebis sabazro wilebis kvadratebis jami. Aam koeficientebis mniSvnelobebis mixedviT Sesabamisi bazari kvalificirdeba, rogorc: - maRali koncentraciis – CR3 >70%, xolo HHI > 2000 5
  • 54. - saSualo koncentraciis – 45 < CR3 < naklebia 70%, 1000 < HHI <2000 - susti koncentraciis – CR3 < 45%, xolo HHI < 1000 maRali. koncentracia niSnavs sabazro Zalauflebis Tavmoyras mcire raodenobis monawileTa xelSi, rac gansakuTrebul problemebs qmnis im SemTxvevaSi Tu bazarze Sesasvleli maRali barierebia. sabazro koncentraciis doqtrina farTod gamoiyeneba Zalauflebis indikatoris rolSi. zogadad, koncentraciis zrda maRali sabazro barierebis pirobebSi sakmaod saSiSia monopolizaciis TvalsazrisiT da qmnis pirobebs mdgomareobis borotad gamoyenebisaTvis. Serwyma – korporaciuli samarTlis terminia da gulisxmobs ori sawarmos gaerTianebas, romlis Sedegadac erTerTi maTgani wyvets arsebobas. Serwymis gageba konkurenciis kanonmdeblobaSi ufro vrcelia da gulisxmobs SeZenas, STanTqmas, erToblivi sawarmos Seqmnas, kontrolis mopovebas, an Tundac erTi da igive pirebs sxvadasxva kompaniebis direqtoratSi. SeZena/ STanTqma – SeZena niSnavs sawarmos mTlianad SeZenas, an msxvili wilebis SeZenis gziT (an Tundac nawil-nawil minoritaruli wilebis SeZenas droTa ganmavlobaSi im raodenobiT, rac uzrunvelyofs kontrolis mopovebas samizne sawarmoze) gavlenis/kontrolis mopovebas. mraval qveyanaSi sawarmoSi mniSvnelovani wilebis SeZena eqvemdebareba Setyobinebas (notifikacias) Tu igi wilis SemZens kontrolis saSualebas aZlevs gamyidveli sawarmos bazarze. Setyobinebebis msgavsi sistema sxva sferoSic aris gaTvalisiwinebuli. mag. fasiani qaRaldebis Sesaxeb bazris kanonmdeblobiT, maT Soris saqarTveloSic, mniSvnelovani wilis (kapitalis bazarze sxvasxva qveyanaSi mniSvnelovan SenaZenad iTvleba da eqvemdebareba Setyobinebas sawarmos aqciebis 5-10% 5
  • 55. -SeZena). amasTan, amave kanonmdeblobiT, sawarmos wilis SeZena, miuxedavad misi odenobisa, eqvemdebareba Setyobinebas Tu SemZeni mmarTveli organos wevria. sawarmoo xazis an sxva struqturuli erTeulis SeZena agreTve kvalificirdeba, rogorc ESerwyma. STanTqma, anu mtruli Serwyma, gulisxmobs samizne kompaniis SeZenas misi survilis gareSe. gansakuTrebuli SemTxvevaa erToblivi sawarmo, romelic iqmneba garkveuli konkretuli miznis/proeqtis gansaxorcieleblad da rogorc wesi, miznad isaxavs ama Tu im sasargeblo funqciebis ganxorcielebas an sinergiis realizebas (aliansebi aviaciaSi, telekomunikaciaSi da sxva). cxadia, Tu erToblivi sawarmos mizania axali funqciis an Zvelis ukeTesad ganxorcieleba igi prokonkurenciulia. Tumca, SesaZloa am procesma gamoiwvios sabazro Zalauflebis iseTi koncentraciac, rac safrTxes uqmnis konkurencias da biznesis mxareTa integraciis xarisxis gaTvaliswinebiT SesaZloa warmoadgendes SeniRbul formas fasebis fiqsaciisa. Sesabamisad, erToblivi sawarmos Seqmnis calkeuli SemTxvevebi SesaZloa ganxilul iqnes, rogorc konkurenciulic da antikonkurenciulic. gansakuTrebuli SemTxvevaa erTi da igive pirTa monawileoba konkurenti sawarmoebis mmarTvel organoebSi. rodesac erTi da igive piri ramdenime sawarmos direqtoratis wevria, an rodesac ramdenime sawarmos direqtori imavdroulad sxva erT sawarmos direqtoratSia. aseT SemTxvevaSi iqmneba noyieri niadagi imisaTvis, rom investiciebTan, warmoebasTan, da sxva sakiTxebTan dakavSirebuli saerTo strategiebis Sedegi iyos bazris ganawileba, an konkurenciis sxva formiT SezRudva. vertikaluri aliansis TvalsazrisiT, es iyos kavSiri momwodebelsa da momxmarebels Soris, rac xels uSlis maT konkurenciul arealSi saqmianobas. analogiuri faqtebi 5
  • 56. xSirad qmnis problemebs korporaciul marTvaSi da wilobrivi fasiani qaRaldebis mflobelTa (gansakuTrebiT mcire aqcionerTa) uflebebis realizebaSi. Sesabamisad. maTi Tavidan acilebis garkveul meqanizmebi gaTvaliswinebulia mravali qveynis korporaciuli samarTalSi, maT Soris saqarTvelos kanonSi “mewarmeTa Sesaxeb” (muxli konkurenciis akrZalvis Sesaxeb) da fasiani qaRaldebis kanonmdeblobaSic. gansxvavebuli midgomebi: braziliaSi, CineTSi, evrokavSirSi Sesabamisi aqtebiT regulirdeba. aSS moicavs aqtivebis, an xmis uflebis mqone aqciebis SeZenas regulirebasac (regulirdeba hard skot rodinos aqtiT , 1976). A aSS Serwymebis regulireba efuZneba princips, rom konkurencia aucilebelia, imisaTvis rom momxmareblebma gamoiyenon/isargeblon sabazro ekonomikis sikeTeebiT. amasTan mravali Serwyma/SeZena prokonkurentulia da mTavari gamowvevaa antikonkurentuli garigebebis gamovlena. Serwymebis ganxilva xdeba ZiriTadad kleitonis aqtTan SesabamisobaSi. es kanoni krZalavs Serwymebs da SeZenebs Tu maTi efeqti SesaZloa iyos konkurencviis SezRudva and monopoliis warmoqmna (Cramer, 1996) cnobilia SemTxvevebi, rodesac patara qveynebis analitikosebi da konkurenciis saagentoebi Serwymebis kontrols ar miiCneven mizanSewonilad. maTi azriT aseTi midgoma xels uSlis sawarmoebis im zomamde konsolidacias, rac aucilebelia saerTaSoriso bazarze maTi konkurentunarianobas misaRwevad. es Tema uSualo kavSirSia “erovnuli Cempionebis” TemasTan da, rogorc praqtika da Teoria adasturebs, aseTi midgoma naklebad ganapirobebs warmatebebs saerTaSoriso bazrebze da xSirad mxolod adgilobrivi bazrebis monopolizebiT (an poziciebis SenarCunebiT) mTavrdeba. arsebobs sxva mosazrebebic, romlis Tanaxmadac 5
  • 57. liberalizebis masStabebTan erTad es Tema ufro aqtualuri xdeba da Sesabamisad unda iyos aqtiuri ganxilvis sagani. (magaliTebi) ekonomikuri TvalsazrisiT, Serwymebi SesaZloa iyos horizontaluri, vertikaluri da konglomeratuli. konkurenciuli efeqtis TvalsazrisiT ufro saSiSad iTvleba horizontauri Serwymebi, anu Serwymebi warmoebisa da ganawilebis erTsa da imave doneze moqmed konkurent/potenciur konkurent firmebs Soris da rogorc wesi iwvevs bazris monawileTa raodenobis Semcirebas, koncentraciis zrdas da qmnis sabazro Zalauflebis zrdisa da am ukanasknelis borotad gamoyenebis SesaZleblobasa. garda amisa, gasaTvaliswinebelia is faqtic rom bazris monawileTa raodenobis SemcirebasTan erTad ufro advili xdeba darCenil monawileTa saqmianobis koordinaciac rac Tavis mxriv noyier niadags qmnis karteluri SeTanxmebebisaTvis. rac Seexeba vertikaluri Serwymebs, isini potenciurad SesaZloa sasargebloc ki iyos sinerjiis TvalsazrisiT da momxmareblisaTvis. Tumca nklebad transparentul pirobebSi vertikalurma Serwymebma SesaZloa gamoiwvion warmoeba ganawilebis xazis koordinacia, konkurentebis Seviwroeba da barierebis gaZliereba axali konkurentebisaTvis erT an ramdenime funqcionalur doneze. (ungreTis keisi) konglomeratuli Serwyma sazogadod ar cvlis Sesabamisi bazrebis struqturas Tumca garkveul SemTxvevebSi SesaZloa iseTi Zalaufleba mianiWos mxares, romelic mas miscems calkeul bazarze konkurenciis aRkveTis saSualebasac (magaliTebi) antikonkurenciuli Sewymebis kontrolis mizniT sxvadasxva qveyana iyenebs winaswari savaldebulo Setyobinebis, eqs post savaldebulo Setyobinebis an nebayoflobiTi Setyobinebis rejimebs. miuxedavad Setyobinebis moqmedi sistemisa 5