Soumettre la recherche
Mettre en ligne
Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 12-2014
•
1 j'aime
•
278 vues
Pham Long
Suivre
Tiếng nói của Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật Việt Nam
Lire moins
Lire la suite
Actualités & Politique
Signaler
Partager
Signaler
Partager
1 sur 104
Télécharger maintenant
Télécharger pour lire hors ligne
Recommandé
Niem tin khong tat
Niem tin khong tat
Sự Kiện Hay
Nhan tuong hoc_phan6
Nhan tuong hoc_phan6
tan_td
Đường Về Xứ Phật - Tập 6
Đường Về Xứ Phật - Tập 6
Nthong Ktv
2 de thi_va_dap_an_mon_quan_tri_hoc_cao_hoc_kinh_te
2 de thi_va_dap_an_mon_quan_tri_hoc_cao_hoc_kinh_te
Giang Hậu
[Sách] Cánh cửa hạnh phúc
[Sách] Cánh cửa hạnh phúc
Đặng Phương Nam
Vươn đến sự hoàn thiện
Vươn đến sự hoàn thiện
bauloc
Khoai lac va truong sinh
Khoai lac va truong sinh
PVFCCo
Để được trọng dụng và đãi ngộ
Để được trọng dụng và đãi ngộ
Son Nguyen
Recommandé
Niem tin khong tat
Niem tin khong tat
Sự Kiện Hay
Nhan tuong hoc_phan6
Nhan tuong hoc_phan6
tan_td
Đường Về Xứ Phật - Tập 6
Đường Về Xứ Phật - Tập 6
Nthong Ktv
2 de thi_va_dap_an_mon_quan_tri_hoc_cao_hoc_kinh_te
2 de thi_va_dap_an_mon_quan_tri_hoc_cao_hoc_kinh_te
Giang Hậu
[Sách] Cánh cửa hạnh phúc
[Sách] Cánh cửa hạnh phúc
Đặng Phương Nam
Vươn đến sự hoàn thiện
Vươn đến sự hoàn thiện
bauloc
Khoai lac va truong sinh
Khoai lac va truong sinh
PVFCCo
Để được trọng dụng và đãi ngộ
Để được trọng dụng và đãi ngộ
Son Nguyen
Xây dựng nhóm làm việc hiệu quả
Xây dựng nhóm làm việc hiệu quả
Son Nguyen
Bí mật của ảm hứng và say mê
Bí mật của ảm hứng và say mê
bita89
Chìa Khóa Sống Hướng Thiện (Lại Thế Luyện)
Chìa Khóa Sống Hướng Thiện (Lại Thế Luyện)
Phật Ngôn
Suc manh cua tri tue cam xuc
Suc manh cua tri tue cam xuc
Sự Kiện Hay
Leadership
Leadership
Quảng Văn Hải
Thiet ke Brochure - Dong Phuong
Thiet ke Brochure - Dong Phuong
Viết Nội Dung
Hoa Nhẫn Nhục (Nguyễn Minh)
Hoa Nhẫn Nhục (Nguyễn Minh)
Phật Ngôn
Hướng Đạo Là Gì?
Hướng Đạo Là Gì?
Nam Anh Hồ
Qth_tham khao
Qth_tham khao
Giang Hậu
7 thoi quen_thanh_dat
7 thoi quen_thanh_dat
tuan success
Fish4jobs CV Template for Graduates
Fish4jobs CV Template for Graduates
Fish4jobs
Programación fiestas 2015
Programación fiestas 2015
Ayuntamiento Benissa
Sans contrefaçon...
Sans contrefaçon...
Othón A. León, Adm.A.
Poverty cycle assessment proving a contention
Poverty cycle assessment proving a contention
aussiejames
Sistemas, redes y riesgos en los computadores
Sistemas, redes y riesgos en los computadores
metalvash
Billboard - Steel IMS Tucson 2014
Billboard - Steel IMS Tucson 2014
Kate Ammerman
Алтема
Алтема
Altema
A importância do espírito santo na obra
A importância do espírito santo na obra
jerubaalbino
Seamos realistas y hagamos lo imposible
Seamos realistas y hagamos lo imposible
Carmen Godoy
Festa da gratidão
Festa da gratidão
vera martins
Licecias creative commons
Licecias creative commons
Sol Abad
Regarder vers l'avenir avec les agricultures de la Pointe de Caux
Regarder vers l'avenir avec les agricultures de la Pointe de Caux
AURH - Agence d'urbanisme Le Havre - Estuaire de la Seine
Contenu connexe
Tendances
Xây dựng nhóm làm việc hiệu quả
Xây dựng nhóm làm việc hiệu quả
Son Nguyen
Bí mật của ảm hứng và say mê
Bí mật của ảm hứng và say mê
bita89
Chìa Khóa Sống Hướng Thiện (Lại Thế Luyện)
Chìa Khóa Sống Hướng Thiện (Lại Thế Luyện)
Phật Ngôn
Suc manh cua tri tue cam xuc
Suc manh cua tri tue cam xuc
Sự Kiện Hay
Leadership
Leadership
Quảng Văn Hải
Thiet ke Brochure - Dong Phuong
Thiet ke Brochure - Dong Phuong
Viết Nội Dung
Hoa Nhẫn Nhục (Nguyễn Minh)
Hoa Nhẫn Nhục (Nguyễn Minh)
Phật Ngôn
Hướng Đạo Là Gì?
Hướng Đạo Là Gì?
Nam Anh Hồ
Qth_tham khao
Qth_tham khao
Giang Hậu
7 thoi quen_thanh_dat
7 thoi quen_thanh_dat
tuan success
Tendances
(10)
Xây dựng nhóm làm việc hiệu quả
Xây dựng nhóm làm việc hiệu quả
Bí mật của ảm hứng và say mê
Bí mật của ảm hứng và say mê
Chìa Khóa Sống Hướng Thiện (Lại Thế Luyện)
Chìa Khóa Sống Hướng Thiện (Lại Thế Luyện)
Suc manh cua tri tue cam xuc
Suc manh cua tri tue cam xuc
Leadership
Leadership
Thiet ke Brochure - Dong Phuong
Thiet ke Brochure - Dong Phuong
Hoa Nhẫn Nhục (Nguyễn Minh)
Hoa Nhẫn Nhục (Nguyễn Minh)
Hướng Đạo Là Gì?
Hướng Đạo Là Gì?
Qth_tham khao
Qth_tham khao
7 thoi quen_thanh_dat
7 thoi quen_thanh_dat
En vedette
Fish4jobs CV Template for Graduates
Fish4jobs CV Template for Graduates
Fish4jobs
Programación fiestas 2015
Programación fiestas 2015
Ayuntamiento Benissa
Sans contrefaçon...
Sans contrefaçon...
Othón A. León, Adm.A.
Poverty cycle assessment proving a contention
Poverty cycle assessment proving a contention
aussiejames
Sistemas, redes y riesgos en los computadores
Sistemas, redes y riesgos en los computadores
metalvash
Billboard - Steel IMS Tucson 2014
Billboard - Steel IMS Tucson 2014
Kate Ammerman
Алтема
Алтема
Altema
A importância do espírito santo na obra
A importância do espírito santo na obra
jerubaalbino
Seamos realistas y hagamos lo imposible
Seamos realistas y hagamos lo imposible
Carmen Godoy
Festa da gratidão
Festa da gratidão
vera martins
Licecias creative commons
Licecias creative commons
Sol Abad
Regarder vers l'avenir avec les agricultures de la Pointe de Caux
Regarder vers l'avenir avec les agricultures de la Pointe de Caux
AURH - Agence d'urbanisme Le Havre - Estuaire de la Seine
B2B Eblast - IMS Tucson 2014
B2B Eblast - IMS Tucson 2014
Kate Ammerman
Company profile imp
Company profile imp
Brenda Brooks
Licencias creative commons
Licencias creative commons
Juan Guillermo Ruiz Morales
Ntic en la educación, en la empresa y en la sociedad
Ntic en la educación, en la empresa y en la sociedad
Tata Lara
En vedette
(16)
Fish4jobs CV Template for Graduates
Fish4jobs CV Template for Graduates
Programación fiestas 2015
Programación fiestas 2015
Sans contrefaçon...
Sans contrefaçon...
Poverty cycle assessment proving a contention
Poverty cycle assessment proving a contention
Sistemas, redes y riesgos en los computadores
Sistemas, redes y riesgos en los computadores
Billboard - Steel IMS Tucson 2014
Billboard - Steel IMS Tucson 2014
Алтема
Алтема
A importância do espírito santo na obra
A importância do espírito santo na obra
Seamos realistas y hagamos lo imposible
Seamos realistas y hagamos lo imposible
Festa da gratidão
Festa da gratidão
Licecias creative commons
Licecias creative commons
Regarder vers l'avenir avec les agricultures de la Pointe de Caux
Regarder vers l'avenir avec les agricultures de la Pointe de Caux
B2B Eblast - IMS Tucson 2014
B2B Eblast - IMS Tucson 2014
Company profile imp
Company profile imp
Licencias creative commons
Licencias creative commons
Ntic en la educación, en la empresa y en la sociedad
Ntic en la educación, en la empresa y en la sociedad
Similaire à Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 12-2014
Tuyen tap tran dinh long(q2) 825
Tuyen tap tran dinh long(q2) 825
Quoc Nguyen
Truyen ngan nhat tuan 342
Truyen ngan nhat tuan 342
Quoc Nguyen
[Sách ] Sức mạnh của trí tuệ cảm xúc
[Sách ] Sức mạnh của trí tuệ cảm xúc
Đặng Phương Nam
Nhan tuong hoc_phan1
Nhan tuong hoc_phan1
tan_td
Suc manh-cua-tri-tue-cam-xuc
Suc manh-cua-tri-tue-cam-xuc
tan_td
Vì sao tôi Khổ (Nguyên Minh)
Vì sao tôi Khổ (Nguyên Minh)
Phật Ngôn
Quan thánh đế quân giác thế chân kinh
Quan thánh đế quân giác thế chân kinh
Hoàng Lý Quốc
Bí mật cảm hứng và say mê
Bí mật cảm hứng và say mê
Trieu Dangquoc
Niem tin-khong-tat
Niem tin-khong-tat
bita89
Tu vi tuong phap
Tu vi tuong phap
truonglamtx
Bí mật cảm hứng và say mê
Bí mật cảm hứng và say mê
khosachdientu2015
Bí+mật+cảm+hứng+và+say+mê
Bí+mật+cảm+hứng+và+say+mê
ngochaitranbk
Bí mật cảm hứng và say mê
Bí mật cảm hứng và say mê
PhamGiaTrang
Bi mat-cua-cam-hung-va-say-me
Bi mat-cua-cam-hung-va-say-me
Tiến Trần
10 quy luật cuộc sống
10 quy luật cuộc sống
lilminh
10 quy luat cuoc song
10 quy luat cuoc song
Truong Tho
10quy luat cuoc song
10quy luat cuoc song
Xuan Le
Hgth2
Hgth2
qu0cthangprovip95
Dam chap-nhan
Dam chap-nhan
tan_td
Dam Chap Nhan
Dam Chap Nhan
Truong Tho
Similaire à Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 12-2014
(20)
Tuyen tap tran dinh long(q2) 825
Tuyen tap tran dinh long(q2) 825
Truyen ngan nhat tuan 342
Truyen ngan nhat tuan 342
[Sách ] Sức mạnh của trí tuệ cảm xúc
[Sách ] Sức mạnh của trí tuệ cảm xúc
Nhan tuong hoc_phan1
Nhan tuong hoc_phan1
Suc manh-cua-tri-tue-cam-xuc
Suc manh-cua-tri-tue-cam-xuc
Vì sao tôi Khổ (Nguyên Minh)
Vì sao tôi Khổ (Nguyên Minh)
Quan thánh đế quân giác thế chân kinh
Quan thánh đế quân giác thế chân kinh
Bí mật cảm hứng và say mê
Bí mật cảm hứng và say mê
Niem tin-khong-tat
Niem tin-khong-tat
Tu vi tuong phap
Tu vi tuong phap
Bí mật cảm hứng và say mê
Bí mật cảm hứng và say mê
Bí+mật+cảm+hứng+và+say+mê
Bí+mật+cảm+hứng+và+say+mê
Bí mật cảm hứng và say mê
Bí mật cảm hứng và say mê
Bi mat-cua-cam-hung-va-say-me
Bi mat-cua-cam-hung-va-say-me
10 quy luật cuộc sống
10 quy luật cuộc sống
10 quy luat cuoc song
10 quy luat cuoc song
10quy luat cuoc song
10quy luat cuoc song
Hgth2
Hgth2
Dam chap-nhan
Dam chap-nhan
Dam Chap Nhan
Dam Chap Nhan
Plus de Pham Long
Lễ hội Trò nhại Nõ Nường (Trò Trám)
Lễ hội Trò nhại Nõ Nường (Trò Trám)
Pham Long
Giám đốc của chúng tôi
Giám đốc của chúng tôi
Pham Long
Giáo sư Hoàng Chương
Giáo sư Hoàng Chương
Pham Long
Nghị định số 109/2017/NĐ-CP
Nghị định số 109/2017/NĐ-CP
Pham Long
Bàn về 12 luận điểm trống đồng
Bàn về 12 luận điểm trống đồng
Pham Long
Du khảo hoa kỳ sau thảm họa 11 tháng 9
Du khảo hoa kỳ sau thảm họa 11 tháng 9
Pham Long
Thanh Hương, Chính khách, Nhà viết kịch
Thanh Hương, Chính khách, Nhà viết kịch
Pham Long
GIÃ TỪ- Tiểu thuyết -PHẠM VIỆT LONG
GIÃ TỪ- Tiểu thuyết -PHẠM VIỆT LONG
Pham Long
BÊ TRỌC _ Tập 3 _ Phạm Việt Long
BÊ TRỌC _ Tập 3 _ Phạm Việt Long
Pham Long
BÊ TRỌC - Tập 2 - PHẠM VIỆT LONG
BÊ TRỌC - Tập 2 - PHẠM VIỆT LONG
Pham Long
BÊ TRỌC - PHẠM VIỆT LONG - Tập1
BÊ TRỌC - PHẠM VIỆT LONG - Tập1
Pham Long
HƯƠNG ƯỚC HÀ NỘI - MỘT DI SẢN VĂN HOÁ - Trương Sỹ Hùng
HƯƠNG ƯỚC HÀ NỘI - MỘT DI SẢN VĂN HOÁ - Trương Sỹ Hùng
Pham Long
THÁI TỔ MẠC ĐĂNG DUNG
THÁI TỔ MẠC ĐĂNG DUNG
Pham Long
Vì sao nông dân Đà Lạt co thu nhập cao
Vì sao nông dân Đà Lạt co thu nhập cao
Pham Long
Tranh thiếu nhi về vhgt năm 2016 được giải
Tranh thiếu nhi về vhgt năm 2016 được giải
Pham Long
Chiều Thơ đoàn huy cảnh
Chiều Thơ đoàn huy cảnh
Pham Long
Lễ hội Bát Hải Long vương
Lễ hội Bát Hải Long vương
Pham Long
Kỷ yếu Hội thảo: Bác Hồ với thơ Đường luật Việt Nam
Kỷ yếu Hội thảo: Bác Hồ với thơ Đường luật Việt Nam
Pham Long
Thơ Đường đất Việt
Thơ Đường đất Việt
Pham Long
Toàn cảnh văn hóa, thể thao, du lịch - Số 1193 - vanhien.vn
Toàn cảnh văn hóa, thể thao, du lịch - Số 1193 - vanhien.vn
Pham Long
Plus de Pham Long
(20)
Lễ hội Trò nhại Nõ Nường (Trò Trám)
Lễ hội Trò nhại Nõ Nường (Trò Trám)
Giám đốc của chúng tôi
Giám đốc của chúng tôi
Giáo sư Hoàng Chương
Giáo sư Hoàng Chương
Nghị định số 109/2017/NĐ-CP
Nghị định số 109/2017/NĐ-CP
Bàn về 12 luận điểm trống đồng
Bàn về 12 luận điểm trống đồng
Du khảo hoa kỳ sau thảm họa 11 tháng 9
Du khảo hoa kỳ sau thảm họa 11 tháng 9
Thanh Hương, Chính khách, Nhà viết kịch
Thanh Hương, Chính khách, Nhà viết kịch
GIÃ TỪ- Tiểu thuyết -PHẠM VIỆT LONG
GIÃ TỪ- Tiểu thuyết -PHẠM VIỆT LONG
BÊ TRỌC _ Tập 3 _ Phạm Việt Long
BÊ TRỌC _ Tập 3 _ Phạm Việt Long
BÊ TRỌC - Tập 2 - PHẠM VIỆT LONG
BÊ TRỌC - Tập 2 - PHẠM VIỆT LONG
BÊ TRỌC - PHẠM VIỆT LONG - Tập1
BÊ TRỌC - PHẠM VIỆT LONG - Tập1
HƯƠNG ƯỚC HÀ NỘI - MỘT DI SẢN VĂN HOÁ - Trương Sỹ Hùng
HƯƠNG ƯỚC HÀ NỘI - MỘT DI SẢN VĂN HOÁ - Trương Sỹ Hùng
THÁI TỔ MẠC ĐĂNG DUNG
THÁI TỔ MẠC ĐĂNG DUNG
Vì sao nông dân Đà Lạt co thu nhập cao
Vì sao nông dân Đà Lạt co thu nhập cao
Tranh thiếu nhi về vhgt năm 2016 được giải
Tranh thiếu nhi về vhgt năm 2016 được giải
Chiều Thơ đoàn huy cảnh
Chiều Thơ đoàn huy cảnh
Lễ hội Bát Hải Long vương
Lễ hội Bát Hải Long vương
Kỷ yếu Hội thảo: Bác Hồ với thơ Đường luật Việt Nam
Kỷ yếu Hội thảo: Bác Hồ với thơ Đường luật Việt Nam
Thơ Đường đất Việt
Thơ Đường đất Việt
Toàn cảnh văn hóa, thể thao, du lịch - Số 1193 - vanhien.vn
Toàn cảnh văn hóa, thể thao, du lịch - Số 1193 - vanhien.vn
Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 12-2014
1.
DIEÃN ÑAØN VAÊN
NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 1
2.
DIEÃN ÑAØN VAÊN
NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 20142
3.
T HÔØI LUAÄN (…)
Trong caùc hoaït ñoäng tinh thaàn, vaên hoïc ngheä thuaät coù söùc maïnh chinh phuïc, caûm hoùa con ngöôøi, naâng ñôõ vaø nuoâi döôõng con ngöôøi khoâng gì thay theá ñöôïc. Cuoäc soáng khoâng ngöøng chöùng minh raèng, baûo toàn vaø phaùt huy nhaân caùch, hoaøn thieän con ngöôøi, hoaøn thieän xaõ hoäi laø moät cuoäc ñaáu tranh gay gaét vaø dai daúng choáng laïi caùc aùp löïc phi nhaân tính. Ñoù laø cuoäc ñaáu tranh khoâng phaân tuyeán, haøng ngaøy haøng giôø dieãn ra ngay trong töøng con ngöôøi, töøng gia ñình, töøng coäng ñoàng maø noäi dung cô baûn khoâng bao giôø cuõ laø söï xung ñoät giöõa caùi thaät vaø caùi giaû, caùi toát vaø caùi xaáu, caùi ñuùng vaø caùi sai, caùi cao thöôïng vaø caùi thaáp heøn. Vaên hoïc Ngheä thuaät tham gia vaøo cuoäc ñaáu tranh ñoù treân caû hai phöông dieän, vöøa khaúng ñònh vöøa phaûn bieän, vöøa naâng ñôõ vöøa thanh loïc, vöøa khoan dung vöøa nghieâm khaéc. Noù giuùp ngöôøi ta nhaän ra raèng, hoaøn thieän laø bieát mình chöa hoaøn thieän. Noù buoäc con ngöôøi thöôøng xuyeân phaûi ñoái dieän vôùi chính mình, laëng leõ töï soi chieáu, töï ñoái thoaïi, töï ñieàu chænh. Noù thieát laäp toøa aùn löông taâm trong moãi moät con ngöôøi, buoäc anh phaûi töï suy xeùt, töï kieåm nghieäm, töï phaùn xöû; noù truy ñuoåi ñeán töøng ngoõ ngaùch, laøm cho khoâng ai chaïy troán khoûi chính mình. Baèng nhöõng hình töôïng soáng ñoäng, baèng xöông baèng thòt, vaên hoïc ngheä thuaät chuyeån taûi khaùt voïng thaåm myõ vaø tình yeâu con ngöôøi, mang theo leõ phaûi vaø tình thöông, mang theo söùc soáng vaø hôi aám ñeán coâng chuùng. Noù laø doøng suoái beàn bæ maùt laønh, laø tieáng noùi thaàm tin caäy laøm taêng theâm toá chaát töï ñeà khaùng, töï cheá ngöï, töï vöôït, töï thaéng cho moãi moät con ngöôøi. Vaø nhö vaäy, vaên ngheä só chính laø ngöôøi tieáp naêng löôïng cho ñôøi soáng. Nhöõng taùc phaåm ñaày traùch nhieäm vôùi xaõ hoäi nhö vaäy, mang aùnh saùng cuûa chöõ Taâm vaø taøi naêng ngheä só nhö vaäy seõ trôû thaønh kyù öùc, soáng laâu beàn trong moãi con ngöôøi, maët khaùc noù taïo thaønh dö luaän xaõ hoäi, moät thöù luaät leä khoâng thaønh vaên nhöng coù khaû naêng caûnh DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 3 VAÊN HOÏC NGHEÄ THUAÄT VÔÙI VAÁN ÑEÀ ÑAÏO ÑÖÙC XAÕ HOÄI (Trích phaùt bieåu cuûa Nguyeân Toång Bí thö LEÂ KHAÛ PHIEÂU taïi cuoäc Hoäi thaûo “Vaán ñeà ñaïo ñöùc xaõ hoäi trong vaên hoïc ngheä thuaät hieän nay” do Hoäi ñoàng Lyù luaän, pheâ bình VHNT Trung öông toå chöùc taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh ngaøy 11/11/2014)
4.
baùo, leân aùn,
coâ laäp, kieåm soaùt moïi haønh vi voâ ñaïo ñöùc. Duø xaõ hoäi coù phaùt trieån ñeán ñaâu, phaùp luaät cuõng khoâng ñuû ñeå ñieàu chænh moïi haønh vi vaø caùc moái quan heä cuûa con ngöôøi. Coù nhöõng haønh vi xeùt veà luaät phaùp thì khoâng vi phaïm, nhöng veà maët ñaïo ñöùc thì raát caàn pheâ phaùn, leân aùn. Chaúng haïn nhö thoùi voâ caûm. Thaáy baát coâng khoâng daùm leân tieáng, thaáy baát haïnh khoâng muoán seû chia. Thaáy oan öùc khoâng daùm baûo veä; vieäc naøo ñuïng chaïm ñeán mình thì la loái, laáy oaùn traû aân, vieäc cuûa ngöôøi khaùc thì laïnh luøng quay maët. Ñoù laø loái soáng thu mình laïi, “soáng cheát maëc bay”, chæ chaêm lo cho chính baûn thaân mình, moät bieåu hieän cuûa chuû nghóa vò kyû ñaùng gheùt. Truyeàn thoáng quyù baùu cuûa daân toäc ta xöa nay ñaõ laáy leä laøng boå sung cho pheùp nöôùc, laáy yeâu gheùt boå sung cho ñuùng sai, laáy tình nghóa ñeå laøm neân moïi söï coá keát. Vaên hoïc ngheä thuaät khoâng phaûi laø moät môù thuyeát giaûng ñaïo ñöùc maø laø caû moät theá giôùi thaám ñaãm tình ngöôøi, coù khaû naêng ñaùnh thöùc, lay ñoäng nhaân tính, gaây neân nhöõng xuùc ñoäng thaåm myõ, ñeo baùm, aùm aûnh, thoâi thuùc con ngöôøi töï hoaøn thieän khoâng ngöøng. Nhö vaäy, ñaïo ñöùc, noùi roäng ra laø vaên hoùa ñaõ trôû thaønh moät söùc maïnh meàm, thaønh moät thöù ñöùc trò boå sung cho phaùp trò. Trong maáy chuïc naêm qua, vaên hoïc ngheä thuaät nöôùc ta chuû ñoäng, töï giaùc tham gia vaøo haønh trình roäng lôùn cuûa daân toäc, khôi daäy truyeàn thoáng yeâu nöôùc, tình ñoaøn keát keo sôn, loøng duõng caûm, yù chí baát khuaát, “thaø hy sinh taát caû quyeát khoâng chòu laøm noâ leä”. Nhö Baùc Hoà ñaõ noùi. Nhieàu taùc phaåm vaên hoïc, ngheä thuaät tieâu bieåu ñaõ trôû thaønh thöù löông thöïc tinh thaàn cho nhaân daân ta trong cuoäc chieán ñaáu giaønh ñoäc laäp, töï do cho Toå quoác vaø coøn nguyeân söùc soáng cho ñeán ngaøy hoâm nay. Tinh hoa bao giôø cuõng hieám. Vôùi ñaày ñuû söï khieâm toán vaãn coù theå khaúng ñònh tinh hoa vaên hoïc ngheä thuaät caùch maïng; khaùng chieán vaø trong söï nghieäp Ñoåi môùi cuûa ta khoâng hieám laém ñaâu, thôøi gian ñaõ vaø ñang xaùc nhaän ñieàu ñoù. Ñaïo lyù laø nhö vaäy. Neáu daân toäc maát ñoäc laäp, töï do thì phaåm giaù con ngöôøi bò töôùc ñoaït, noùi gì ñeán daân chuû, töï do, aám no, haïnh phuùc? Cho neân vaên hoïc ngheä thuaät tham gia giaønh ñoäc laäp, töï do laø tham gia vaøo vieäc röûa noãi nhuïc maát nöôùc, traû laïi nhaân phaåm cho con ngöôøi, danh döï cho Toå quoác. Vaø ngaøy nay, vaên hoïc ngheä thuaät nöôùc ta ñang tham gia söï nghieäp to lôùn chöa töøng coù laø ñöa moät ñaát nöôùc ngheøo naøn, laïc haäu, thaønh moät nöôùc giaøu maïnh saùnh vai cuøng caùc nöôùc tieân tieán, bieán khaùt voïng muoân ñôøi cuûa nhaân daân ta veà moät ñaát nöôùc thònh vöôïng moïi ngöôøi coù cuoäc soáng aám no, haïnh phuùc thaønh hieän thöïc. Nhö vaäy coù nhaân vaên khoâng? Coù ñaïo lyù khoâng? Ñaùnh giaù neàn vaên hoïc ngheä thuaät caùch maïng cuûa chuùng ta phaûi treân taàm nhìn ñoù, vaø ñaët noù trong boái caûnh lòch söû, cuï theå. Neáu chæ ñôn thuaàn ñöùng ôû goùc nhìn hoâm nay ñeå nhaän ñònh, pheâ phaùn roài gaùn gheùp tuøy tieän thì khoù thuyeát phuïc, neáu khoâng muoán noùi laø thieân kieán, thieáu coâng baèng. Vaên hoïc ngheä thuaät töø sau Ñoåi môùi ñeán nay coù moät söï phaùt trieån raát quan troïng. Ñoù laø trôû laïi söï haøi hoøa. Trong chieán tranh, do nhieäm vuï, yeâu caàu coù tính thôøi ñoaïn, ta nhaán maïnh maët naøy, maët khaùc laø bình thöôøng vaø caàn thieát. Ngaøy nay cuoäc soáng ñaõ thay ñoåi, vaên hoïc ngheä thuaät coù theå tieáp caän, phaûn aùnh cuoäc soáng töø treân nhöõng bình dieän lôùn cuûa hieän thöïc xaây döïng, baûo veä Toå quoác, ñeán nhöõng vaán ñeà rieâng tö thaàm kín uû saâu trong loøng ngöôøi. Chuùng ta khoâng chuû tröông laáy noäi dung buø cho ngheä thuaät, maø phaûi laø noäi dung moät traêm phaàn DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 20144 THÔØI LUAÄN
5.
traêm, ngheä thuaät
moät traêm phaàn traêm nhö coá Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng ñaõ noùi. Nghò quyeát cuûa Ñaûng nhieàu laàn khaúng ñònh toân troïng quyeàn töï do saùng taïo cuûa vaên ngheä só vì Toå quoác, vì chuû nghóa xaõ hoäi vaø ñang taïo ra cô cheá cho söï quyeàn töï do saùng taïo aáy. Nhôø coù söï ñònh höôùng ñoù, vaên hoïc ngheä thuaät ñaõ coù moät muøa gaët môùi, trong ñoù chuû ñeà veà ñaïo ñöùc xaõ hoäi laø lónh vöïc thu ñöôïc nhieàu thaønh töïu noåi baät. Vaên hoïc, ngheä thuaät ñaõ leân tieáng khaù sôùm, pheâ phaùn, caûnh baùo caùc teä naïn xaõ hoäi, thoùi haùch dòch, cöûa quyeàn, xa daân, tham lam haùm lôïi, lôïi ích nhoùm, ñaët ñoàng tieàn leân treân heát… Ñoù laø caên beänh hieåm ngheøo “töï dieãn bieán”, laø nguy cô cuûa moïi nguy cô. Xaây döïng ñaát nöôùc laø söï xaây döïng toaøn dieän, trong ñoù xaây döïng con ngöôøi laø quan troïng nhaát vaø cuõng laø khoù khaên nhaát. Baùc Hoà noùi “Vì lôïi ích möôøi naêm troàng caây, vì lôïi ích traêm naêm troàng ngöôøi” chính laø nhaán maïnh taàm quan troïng vaø khoù khaên cuûa vieäc xaây döïng con ngöôøi. Xaây döïng con ngöôøi laø xaây döïng caû veà phaåm chaát vaø naêng löïc, leõ soáng vaø caùch soáng, lyù trí vaø taâm hoàn, theá löïc vaø nhaân caùch, nghò löïc vaø tình caûm, traùch nhieäm vaø tình nghóa. Ñoù laø lónh vöïc voâ cuøng coâng phu vaø tinh teá, laâu daøi vaø gian khoå. Coù theå noùi laø caû moät ngheä thuaät. Nghò quyeát 05 cuûa Ban chaáp haønh Trung öông Khoùa 8 maø chuùng ta vöøa toång keát vaø Nghò quyeát 33 cuûa Trung öông Khoùa XI vöøa môùi ban haønh “Xaây döïng, phaùt trieån vaên hoaù, con ngöôøi ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån beàn vöõng ñaát nöôùc“ ñeàu ñaët vaán ñeà xaây döïng con ngöôøi ôû taàm chieán löôïc, laø trung taâm cuûa moïi trung taâm. Caùch maïng, noùi cho cuøng laø töø con ngöôøi ñeå trôû veà con ngöôøi. Chuùng ta noùi toân vinh con ngöôøi khoâng phaûi theo quan ñieåm tö saûn toân vinh con ngöôøi caù nhaân cöïc ñoan maø laø toân vinh Con Ngöôøi vieát Hoa, theo nghóa ñuùng ñaén nhaát. Vì con ngöôøi laø toång hoaø caùc moái quan heä xaõ hoäi neân noù luoân luoân phaùt huy tính naêng ñoäng chuû quan ñeå taùc ñoäng ñeán moïi lónh vöïc, nhöng ñoàng thôøi noù cuõng chòu taùc ñoäng thaäm chí aùp löïc töø nhieàu lónh vöïc khaùc. Coâng nghieäp hoaù vaø hieän ñaïi hoaù, cô cheá thò tröôøng, môû cöûa hoäi nhaäp, giöõ vöõng chuû quyeàn quoác gia... taát caû laø moâi tröôøng, laø ñieàu kieän ñeå chuùng ta xaây döïng con ngöôøi hoâm nay. Ñoù laø con ngöôøi môùi trong hieän thöïc, vôùi bieát bao nhieâu thuaän lôïi keøm theo bao nhieâu níu keùo, “Böôùc ba böôùc laïi luøi moät böôùc“ nhö caâu thô cuûa Cao Baù Quaùt. Khoù khaên laø nhö vaäy. Hieän nay xaõ hoäi ñang lo aâu vaø leân tieáng maïnh meõ veà tình traïng suy thoaùi ñaïo ñöùc, loái soáng, veà loøng tin vaø nhaân caùch vôùi bieát bao nhieâu caâu chuyeän ñau loøng, nhöùc nhoái ñang laø caûn trôû lôùn, thaùch thöùc lôùn ñeán söï phaùt trieån xaõ hoäi. Xaây döïng con ngöôøi, xaây döïng vaên hoaù bao goàm caû xaây vaø choáng, laø söï nghieäp cuûa toaøn Ñaûng toaøn daân, nhöng vò trí, vai troø cuûa ñoäi nguõ trí thöùc, trong ñoù coù ñoäi nguõ vaên hoïc ngheä thuaät giöõ vai troø quan troïng. Vì vaên hoïc ngheä thuaät coù lôïi theá laø lónh vöïc cuûa tình caûm neân deã thaám saâu vaøo loøng ngöôøi. Ñi vaøo loøng ngöôøi laø dieäu keá nhö Nguyeãn Traõi ñaõ noùi. Moät khi leõ phaûi vaø tình thöông thaám saâu vaøo loøng ngöôøi thì noù vöøa coù khaû naêng taêng toá chaát ñeà khaùng vöøa coù khaû naêng chuyeån hoaù thaønh ñaïo ñöùc nhaân caùch, loái soáng. Ñaïo ñöùc coù raát nhieàu loaïi, ñaïo ñöùc caùch maïng, ñaïo ñöùc coâng daân, ñaïo ñöùc caùn boä, ñaïo ñöùc ngheà nghieäp. Nhöng tröôùc heát laø ñaïo ñöùc laøm ngöôøi. Phaûi laøm moät con ngöôøi töû teá tröôùc ñaõ, phaûi saém vai ñoù tröôùc ñaõ, saém toát, môùi coù theå saém caùc vai khaùc. Quy luaät laø nhö theá. Ñoøi hoûi laø nhö theá. Vì noù laø caùi goác. Caùi goác laø ñaïo ñöùc laøm ngöôøi. DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 5 THÔØI LUAÄN
6.
6 DIEÃN ÑAØN
VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 Phaûi vun töø goác vaø choáng töø goác. Tham gia vaøo caâu chuyeän naøy coù raát nhieàu yeáu toá, gia ñình, nhaø tröôøng, baïn beø, xaõ hoäi, trong ñoù taát nhieân coù vai troø to lôùn cuûa vaên hoïc ngheä thuaät. Ñeå vaên hoïc ngheä thuaät laøm ñöôïc chöùc naêng cao quyù cuûa noù vôùi con ngöôøi vôùi xaõ hoäi, traùch nhieäm cuûa vaên ngheä só raát naëng neà. Vaên hoïc ngheä thuaät laø lónh vöïc cuûa taøi naêng, nhöng ñeå nuoâi döôõng taøi naêng phaùt trieån, phaûi ñi vaøo ñôøi soáng. Ñi vaøo ñôøi soáng ñeå hieåu ñôøi vaø hieåu ngöôøi. Ñi vaøo ñôøi soáng ñeå cho khaùt voïng saùng taïo cuûa ngöôøi ngheä só hoaø nhòp vôùi nhöõng nguyeän voïng saâu xa chaùy boûng cuûa nhaân daân. Ñi vaøo ñôøi soáng ñeå naâng mình leân cho ngang taàm vôùi nhöõng gì maø Toå quoác, söï nghieäp vaø con ngöôøi ñang ñoøi hoûi. Quy luaät tieáp nhaän caùc giaù trò vaên hoïc ngheä thuaät laø khoâng theå ra meänh leänh. Nhöõng gì ñöôïc caáp giaáy thoâng haønh vaøo traùi tim con ngöôøi laø phaûi hay, phaûi qua moät quaù trình saùng taïo coâng phu vaø saøng loïc caøng coâng phu hôn nöõa. Chuùng ta bieát roõ ñieàu ñoù. Vaø chuùng ta cuõng bieát raèng, caùi hay luoân luoân laø caùi coù ích, coù khaû naêng traû lôøi nhöõng caâu hoûi böùc thieát cuûa ñôøi soáng: laøm gì vaø laøm nhö theá naøo ñeå goùp phaàn laøm trong laønh baàu khí quyeån ñaïo ñöùc xaõ hoäi hieän nay? Toâi hoaøn toaøn tin töôûng ñoäi nguõ vaên ngheä só ñoâng ñaûo, giaøu taâm huyeát, giaøu taøi naêng cuûa chuùng ta hoaøn toaøn coù theå ñem ñeán caâu traû lôøi thuyeát phuïc nhaát. THÔØI LUAÄN Vöøa qua, Toøa soaïn DÑVNVN ñaõ nhaän ñöôïc baøi vôû, tin, aûnh, taùc phaåm vaên hoïc ngheä thuaät cuûa caùc taùc giaû, coäng taùc vieân : MAÕ VAÊN TÍNH (Laïng Sôn); NGOÂ VAÊN HIEÅU, QUYÙ HOA, VUÕ ÑÖÔØNG AN, NGOÂ COÂN (Baéc Ninh); TRAÀN THAÙI, BAÙ ÑAÏT (Baéc Giang); VUÕ MINH THOA (Haûi Döông); ÑOÃ THAÛO, ÑINH HOÀNG, NGUYEÃN DUY (Vónh Phuùc), CAO HOÀNG, NGUYEÃN THÒ MINH THAÉNG, NGUYEÃN DIEÄU LINH, BAØN HÖÕU TAØI (Thaùi Nguyeân); NGUYEÃN HOÀNG HAÛI, ÑOÃ XUAÂN THU, TRAÀN THÒ HOÀNG SAÂM (Phuù Thoï); TRAÀN HOÀNG HAÛI, TRAÀN THÒ NHAÄT TAÂN (Nam Ñònh); TRÖÔNG ÑÌNH TÖÔÛNG, NGUYEÃN HÖÕU VAÊN (Ninh Bình); NGUYEÃN ÑÖÙC THUAÄN, MAI VAÊN PHAÁN (Haûi Phoøng); AÙNH TUYEÁT (Thaùi Bình); LÖÔNG TAÂM, TRÒNH HÖÕU THÒNH (Hoøa Bình); ÑINH THÒ HÖÔØNG, LEÂ ÑÌNH BUÙT (Thanh Hoùa); NGUYEÃN NGOÏC HUØNG, NGUYEÃN DUY NAÊNG (Ngheä An); TRAÀN THÒ CHAÂU, SYÕ NHIEÁP (Haø Tónh); HOAØNG BÌNH TROÏNG (Quaûng Bình); HUYØNH VIEÁT TÖ, MAI MOÄNG TÖÔÛNG (Ñaø Naüng); NGUYEÃN THANH TUAÁN (Quaûng Nam); PHAÏM THAÛO (Quaûng Ngaõi); NGUYEÃN TIEÁN LIEÂU, LEÂ THÒ MINH XUAÂN (Khaùnh Hoøa); PHAÏM TROÏNG CAÀU (Bình Ñònh); HOÀ HOÀNG LÓNH (Ñaêk Laêk); PHUØNG THÒ NHÖ HAØ (Bình Thuaän); NGUYEÃN DUY THAÛN (Bình Phöôùc); NGUYEÃN TRAÂN, TRAÀN MÖÔØI (Vónh Long); HUYØNH NGOÏC PHÖÔÙC, MAI BÖÛU MINH (An Giang); PHAÏM HOÀNG TOAØN, TRÒNH COÂNG LOÄC, CAO MINH, NGOÏC CAÊN, TOÂ NGUYEÃN THUÏC ANH, TRAÀN HÖÕU THAÊNG, NGUYEÃN THÒ MYÕ DUNG, THUÙY TOAØN, NGUYEÃN VAÊN HOA, NGUYEÃN THANH TUÙ, TRAÀN THIEÄN KHANH (Haø Noäi). Traân troïng caûm ôn söï coäng taùc cuûa Quyù vò DÑVNVN
7.
7DIEÃN ÑAØN VAÊN
NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 T haùng 4 naêm 1927, Haûi Trieàu cuøng moät soá hoïc sinh yeâu nöôùc Tröôøng Quoác hoïc Hueá tham gia baõi khoùa phaûn ñoái söï haø khaéc cuûa nhaø tröôøng thuoäc ñòa Phaùp, roài moät thaùng sau ñoù, oâng buoäc phaûi thoâi hoïc. Tìm ñöôøng xuaát döông ñi laøm caùch maïng theo göông caùc baäc tieàn boái khoâng thaønh, oâng ñöôïc baø noäi laø Ñaïm Phöông nöõ söû cöû ra Baéc Kyø hoïc ngheà deät vaûi ñeå chaán höng coâng ngheä. Sau ñoù, oâng gia nhaäp Ñaûng Taân Vieät caùch maïng vaø caàm buùt vieát nhöõng baøi baùo ñaàu tieân bình luaän chính trò - xaõ hoäi naêm 1928, ñaêng treân Tieáng Daân ôû Trung Kyø vaø Kyø Laân ôû Nam Kyø, vôùi buùt danh Nam Xích Töû. Thaùng 6 naêm 1930, ñöôïc ñoàng chí Nguyeãn Phong Saéc, uûy vieân Trung öông Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông giôùi thieäu, oâng trôû thaønh ñaûng vieân Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông, ñöôïc cöû vaøo Tænh uûy Thöøa Thieân roài Thaønh uûy Saøi Goøn - Chôï Lôùn. OÂng bò thöïc daân Phaùp baét giöõ, ñöa veà Hueá xeùt xöû, keát aùn tuø. Ñeán thaùng 7 naêm 1932 oâng ñöôïc traû töï do. Töø ñoù cho ñeán thaùng 8 naêm 1940 – naêm oâng bò thöïc daân Phaùp baét trôû laïi roài ñöa ñi an tri, trong khoaûng 8 naêm, vôùi tö caùch laø nhaø macxít treû tuoåi caàm buùt, oâng taäp trung vaøo hoaït ñoäng tuyeân truyeàn, baùo chí vaø xuaát baûn coâng khai. OÂng trôû neân noåi tieáng vôùi nhöõng baøi vieát chuû ñoäng khôi maøo vaøo hai cuoäc tranh luaän ñöông thôøi: “Duy taâm hay duy vaät” (naêm 1933 – 1934, vôùi Phan Khoâi) vaø “Ngheä thuaät vò ngheä thuaät hay ngheä thuaät vò nhaân sinh” (töø 1935 ñeán 1939 vôùi Thieáu Sôn roài sau ñoù vôùi Hoaøi Thanh, Leâ Traøng Kieàu, Löu Troïng Lö…) Coù 3 taùc phaåm kyù teân Haûi Trieàu ñöôïc oâng cho xuaát baûn nhöõng naêm 1935 – 1937 – 1938, ñoù laø: Duy taâm hay laø duy vaät (Höông Giang thö quaùn xb, Hueá, 1935), Vaên só vaø xaõ hoäi (Höông Giang thö quaùn Qua maáy yù kieán ñöông thôøi veà taùc phaåm buoåi ñaàu cuûa nhaø maùcxít treû tuoåi Haûi Trieàu PGS.TS. NGUYEÃN NGOÏC THIEÄN N GHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
8.
xb, Hueá, 1937)
vaø Chuû nghóa maùcxít phoå thoâng (Tö töôûng môùi xb, Hueá, 1938). Boä ba taùc phaåm ñaàu tay naøy cho thaáy, ngay töø buoåi ñaàu hoaït ñoäng ñöùng trong haøng nguõ cuûa Ñaûng Coäng saûn, Haûi Trieàu ñaõ phaùt huy xuaát saéc sôû tröôøng vaø taøi naêng cuûa mình vôùi tö caùch laø nhaø baùo, nhaø tuyeân truyeàn, nhaø lyù luaän macxít treû tuoåi, ñoùng goùp coù hieäu quaû, kòp thôøi vaøo vieäc ñaáu tranh, truyeàn baù tö duy lyù luaän cuûa chuû nghóa Maùc – Leâ nin veà trieát hoïc, veà lyù luaän pheâ bình vaên ngheä treân dieãn ñaøn coâng khai nöôùc ta. Nhöõng taùc phaåm naøy ñeán vôùi ñoâng ñaûo ngöôøi ñoïc, ñöôïc khaúng ñònh vaø ñaùnh giaù cao qua caùc yù kieán cuûa caùc caây buùt ñöông thôøi cuøng chieán tuyeán vôùi oâng: Phan Vaên Huøm, Hoà Xanh, Haûi Thanh, Buøi Coâng Tröøng. Duy taâm hay laø duy vaät (1935) taäp hôïp nhöõng baøi Haûi Trieàu vieát ñaêng baùo tranh luaän vôùi quan ñieåm tö töôûng cuûa Phan Khoâi theå hieän treân baùo chí 1933-1934 veà hai vaán ñeà “Vaên minh vaät chaát vôùi vaên minh tinh thaàn”, “Treân lòch söû nöôùc ta coù cheá ñoä phong kieán khoâng” do taùc giaû naøy neâu ra vaø vôùi nhaø pheâ bình vaên hoïc Thieáu Sôn qua baøi cuûa oâng naøy “Hai caùi quan nieäm veà vaên hoïc” treân baùo naêm 1935. Saùch coøn coù Phuï luïc laø moät baøi vieát khaùc cuûa Haûi Trieàu tröôùc ñoù, tröôùc khi tham gia 2 cuoäc tranh luaän noùi treân, nhan ñeà “Söï tieán hoùa cuûa vaên hoïc vaø söï tieán hoùa cuûa nhaân sinh” ñaêng treân baùo Ñoâng Phöông soá 875 ngaøy 26.8.1933 vôùi phuï ñeà: Thöû duøng duy vaät bieän chöùng phaùp pheâ bình caùi quan heä cuûa söï tieán hoùa veà vaên hoïc vaø söï tieán hoùa veà daân sinh. Ñaây laø baøi vieát sau khi ra tuø, kyù teân môùi Haûi Trieàu, môû ñaàu cho chuøm baøi vieát treân vaên ñaøn coâng khai theå hieän söï vaän duïng quan ñieåm duy vaät bieän chöùng macxít nhìn nhaän thöïc traïng ñôøi soáng xaõ hoäi vaø vaên ngheä Vieät Nam, nhö laø hoài chuoâng gioùng leân baùo hieäu söï hieän dieän cuûa tö duy lyù luaän môùi ñónh ñaïc, ñaøng hoaøng, ñoái thoaïi vôùi nhöõng heä hình tö duy cuõ ñang chi phoái ñôøi soáng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi. YÙ kieán cuûa Haûi Trieàu, ngay töø luùc xuaát hieän treân baùo chí, ñaõ thu huùt söï chuù yù ñaëc bieät cuûa dö luaän bôûi tính chaát caäp nhaät, môùi meû, thaúng thaén, roát raùo, saâu saéc maø kieân ñònh, ñöôïc vieát bôûi moät ngöôøi treû tuoåi, kieán vaên do töï hoïc maø coù. Tinh thaàn ñoái thoaïi daân chuû vaø soøng phaúng, bình ñaúng tröôùc chaân lyù hoïc thuaät, khoâng phaân bieät theá heä treân/ döôùi, tröôùc/ sau, ñöôïc Haûi Trieàu theå hieän raønh maïch, hoùm hænh maø lòch laõm, vaên hoùa, toân troïng ngöôøi ñöôïc ñoái thoaïi. Khoâng phaûi laø khoâng coù lyù maø khi caùc baøi baùo noùi treân cuûa Haûi Trieàu ñöôïc taäp hôïp in thaønh saùch Duy taâm hay duy vaät (1935), Phan Vaên Huøm vôùi baøi giôùi thieäu in ôû ñaàu saùch vaø Hoà Xanh vôùi baøi vieát coâng phu treân baùo Tieán boä ngaøy 23.2.1936 sau khi saùch ra ñôøi, hai oâng ñeàu khaúng ñònh, ñaùnh giaù cao taàm voùc vaø duõng khí cuûa Haûi Trieàu, söï saéc saûo vaø taâm huyeát cuûa nhaø macxít treû tuoåi, hieäu quaû to lôùn töø nhöõng luaän ñieåm xaùc ñaùng cuûa taùc giaû, ñaõ thöøa dòp qua tranh luaän vôùi caùc caây buùt ñaøn anh maø trình baøy ngaén goïn, roõ raøng nhöõng quan ñieåm lyù luaän môùi ñoái vôùi Vieät Nam hoài aáy: chuû nghóa Maùc – Leâ nin. Phan Vaên Huøm vaø Hoà Xanh qua caùc baøi vieát veà cuoán saùch cuûa Haûi Trieàu ñaõ löu yù nhöõng ñaëc saéc cuûa ngoøi buùt treû ôû coâng phu töï hoïc vôùi kieán vaên, tö töôûng quaùn thoâng, maãn nhueä, nghò luaän nghieâm trang trong tranh bieän tôùi cuøng; tính chaát doïn ñöôøng, DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 20148 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
9.
ñuùng ñaén, phaûi
höôùng cuûa Haûi Trieàu khi oâng kieân trì ñi theo chuû nghóa duy vaät bieän chöùng macxít laøm cöùu caùnh cho lyù giaûi caùc vaán ñeà cuûa khoa hoïc vaø ngheä thuaät. Theo caùch goïi cuûa hai oâng, Haûi Trieàu xöùng ñaùng vôùi danh hieäu laø kieän töôùng treû tuoåi, huøng duõng vaø lanh leï, taû xung höõu ñoät giöõa voøng vaây cuûa nhöõng quan ñieåm cuõ kyõ vaø sai traùi, loãi thôøi laø chuû nghóa duy taâm vaø quan ñieåm “Ngheä thuaät vò ngheä thuaät”. Haûi Trieàu quaû laø moät thöùc giaû, saùng suoát ñi tröôùc caûnh tænh nhöõng ngöôøi coøn u meâ nhö aên phaûi baû doät cuûa “moät môù caën baõ hoïc thuyeát vaø vaên chöông laáp ñaëc maïch maùu”. Ñöông thôøi, söï ñaùnh giaù cao cuûa Phan Vaên Huøm vaø Hoà Xanh veà Haûi Trieàu qua taùc phaåm ñaàu tay Duy taâm hay laø duy vaät (1935) töôûng khoâng coù gì laø quaù ñaùng, maø raát xaùc thöïc, ghi nhaän coâng lao to lôùn môû ñaàu cuûa Haûi Trieàu, söï thuyeát phuïc trong quan ñieåm tö töôûng baét nguoàn töø lyù luaän maùcxít, tinh thaàn ñaáu tranh duõng caûm vaø kheùo leùo trong tuyeân truyeàn, baûo veä chaân lyù hoïc thuaät cuûa oâng. Sau naøy, nhaän ñònh veà nhöõng hoaït ñoäng buoåi ñaàu cuûa ngöôøi Ñaûng vieân coäng saûn Haûi Trieàu, ñoàng chí Tröôøng Chinh ñaõ vieát: “Hai cuoäc buùt chieán laøm chaán ñoäng dö luaän trong nöôùc vaø ñem laïi thaéng lôïi cho vaên hoïc voâ saûn. Ñoàng chí Haûi Trieàu ñaõ laøm cho chuû nghóa duy vaät thaéng chuû nghóa duy taâm, quan ñieåm ngheä thuaät vò nhaân sinh ñaùnh baïi quan ñieåm ngheä thuaät vò ngheä thuaät” (*) . Qua hai cuoäc tranh luaän aáy, quan ñieåm cuûa chuû nghóa Maùc – Leâ nin ñaõ thaéng caùc quan ñieåm phaûn ñoäng.” (**) Cuoán saùch tieáp theo cuûa Haûi Trieàu maø chuùng toâi ñeà caäp ñeán laø cuoán Vaên só vaø xaõ hoäi (1937) taäp hôïp 3 baøi vieát cuûa Haûi Trieàu veà 3 nhaø ñaïi vaên haøo theá giôùi; Henri Barbusse (ñaêng baùo 9/1935, sau khi Barbusse vöøa maát); Maxime Gorki (vieát chung vôùi Haûi Thanh, ñaêng baùo 4/7/1936, sau khi Gorki qua ñôøi) vaø veà Romain Rolland (ñaêng baùo 11/7/1936, nhaân dòp Rolland troøn 70 tuoåi) keøm theo aûnh cuûa töøng vò. Cuoán saùch naøy ñaõ ñöôïc Haûi Thanh, ngöôøi baïn cuøng chieán tuyeán thaân thieát cuûa Haûi Trieàu vieát Lôøi töïa. Trong Lôøi töïa, Haûi Thanh daãn giaûi: Tuy ñaây chæ laø taäp saùch nhoû, khoâng toùm taét ñöôïc heát söï nghieäp to lôùn cuûa caùc ñaïi vaên haøo, nhöng ít nhaát noù cuõng laøm ñöôïc moät vieäc laø giôùi thieäu nhöõng ñaïi dieän xuaát saéc cuûa vaên hoïc tieán boä Phaùp, Nga ñöông thôøi, minh chöùng cho nhöõng quan ñieåm macxít veà “Ngheä thuaät vò nhaân sinh” maø Haûi Trieàu vaø caùc ñoàng chí cuûa oâng ñeà cao. Haûi Trieàu ñaõ cho thaáy caùc ñaïi vaên haøo ñaõ laø nhöõng taám göông saùng veà vieäc nhaø vaên laøm troøn phaän söï ñoái vôùi xaõ hoäi vaø nhaân quaàn baèng hoaït ñoäng saùng taùc vaø caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi; nhaø vaên chaân chính luùc naøy luoân ñöùng veà ngöôøi lao ñoäng, pheâ phaùn söï baát coâng xaõ hoäi, söï taøn baïo cuûa chieán tranh ñeá quoác vaø chuû nghóa phaùt xít, kieân quyeát ñaáu tranh cho ñoäc laäp daân toäc vaø quyeàn lôïi maø nhöõng ngöôøi lao ñoäng xöùng ñaùng ñöôïc höôûng. Cuoán saùch, theo Haûi Thanh, khaùch quan laø söï ñoái laäp vôùi nhöõng quan ñieåm sai traùi ñeà cao vaên chöông chôi, vaên chöông thoaùt ly ñôøi soáng con ngöôøi, loâng boâng ñi tìm caùi ñeïp hình thöùc, thuaàn tuùy, töï cho laø khoâng vuï lôïi; taùc phaåm vaên chöông chæ caàn giaûi trí, giaûi khuaây vaø trao myõ caûm cho ngöôøi xem laø ñuû… ÔÛ ñaây, chuùng toâi cuõng xin pheùp ñöôïc noùi DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 9 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
10.
theâm raèng: nhaân
baøi vieát veà Macxime Gorki, thì ôû Vieät Nam, Haûi Trieàu ngay töø naêm 1937 ñaõ sôùm quaûng baù cho moät khuynh höôùng ngheä thuaät môùi xuaát hieän töø Nga Xoâ Vieát do M. Gorki khôûi xöôùng (töø naêm 1934), ñöôïc chính quyeàn Xoâ Vieát thöøa nhaän vaø uûng hoä, ñöôïc Haûi Trieàu dòch teân goïi laø khuynh höôùng “Taû thöïc xaõ hoäi chuû nghóa”. OÂng ñònh nghóa khuynh höôùng ngheä thuaät môùi naøy toùm taét nhö sau: “Chuû nghóa taû thöïc xaõ hoäi chuû nghóa coát ôû söï taû moät caùch chaân thöïc, raønh maïch, nhöõng hieän töôïng trong quaù khöù hay hieän taïi, laøm theá naøo cho söï taû thöïc aáy coù theå ñöa quaàn chuùng ñeán choã giaùc ngoä, tranh ñaáu ñeå kieán thieát xaõ hoäi”. Khuynh höôùng ngheä thuaät naøy ôû ta sau Caùch maïng thaùng 8 naêm 1945 ñöôïc chuû tröông xaây döïng vaø phaùt trieån, goïi laø chuû nghóa hieän thöïc xaõ hoäi chuû nghóa. Ngaøy nay nhìn laïi thì thaáy ñaây laø moät hieän töôïng toàn taïi coù thaät trong lòch söû ngheä thuaät trong nhöõng nöôùc thuoäc heä thoáng xaõ hoäi chuû nghóa tröôùc ñaây, cho ñeán nhöõng naêm 90 cuûa theá kyû XX thì khoâng ñöôïc nhaéc ñeán nöõa cuøng vôùi söï tan raõ cuûa phe xaõ hoäi chuû nghóa. Tuy nhieân, chaëng ñöôøng phaùt trieån vaên ngheä theo khuynh höôùng hieän thöïc xaõ hoäi chuû nghóa cuûa moãi nöôùc vôùi nhöõng thaønh töïu vaø baát caäp cuûa noù, vaãn ñöôïc ghi nhaän, nghieân cöùu ñeå coù nhöõng ñaùnh giaù khaùch quan, thuyeát phuïc, chöù khoâng theå phuû nhaän. Vaán ñeà hieän nay cuûa moãi nöôùc laø döôùi chính theå caàm quyeàn ñöôïc xaùc laäp, caàn xaùc ñònh cô sôû cuûa tö töôûng lyù luaän vaên ngheä naøo laøm neàn taûng, ñònh höôùng muïc ñích saùng taùc vaø tieáp nhaän ngheä thuaät höôùng tôùi con ngöôøi, neàn vaên hoùa daân toäc vaø söï hoäi nhaäp quoác teá. Cuoái cuøng, cuoán saùch ñaùng keå cuûa Haûi Trieàu ñöôïc xuaát baûn cuoái thôøi kyø Maët traän daân chuû Ñoâng Döông ôû ta laø cuoán Chuû nghóa maùcxít phoå thoâng (1938) - moät trong soá ít coâng trình phoå caäp trieát hoïc Maùc – Leâ nin ñaàu tieân ñöôïc xuaát hieän coâng khai ôû ta. Cuoán saùch coù ñoä daøy chæ hôn 100 trang in, do Haûi Trieàu baèng coâng phu töï hoïc, beàn bæ bieân soaïn, vieát vaø hoaøn thieän trong hôn 1 naêm trôøi, töø 3/1937 ñeán 5/1938. OÂng chòu khoù tham khaûo caùc nguoàn taøi lieäu tieáng Vieät qua saùch cuûa Phan Vaên Huøm, Nguyeãn An Ninh vaø baøi vieát cuûa Haûi Thanh, nhöng chuû yeáu laø ñoïc töø nguoàn taøi lieäu tieáng Phaùp veà caùc taùc phaåm kinh ñieån, trieát hoïc cuûa Maùc, AÊng ghen, Leâ nin, Stalin cuøng caùc coâng trình nghieân cöùu veà trieát hoïc maùcxít cuûa P.Laphacgiô, Bukharin, Riazanop, Segan, Maublanx v.v… Neáu tính töø naêm 1929, naêm oâng baét ñaàu dòch moät phaàn Tö baûn luaän cuûa C. Maùc ra tieáng Vieät vaø vieát nhöõng baøi baùo veà chuû nghóa tö baûn döôùi aûnh höôûng cuûa quan ñieåm macxít, roài töø nhöõng naêm 1933 - 1935 oâng böôùc ñaàu vaän duïng caùc quan ñieåm macxít trong tranh luaän veà trieát hoïc vaø veà ngheä thuaät vôùi Phan Khoâi vaø Thieáu Sôn cuøng nhoùm “Ngheä thuaät vò ngheä thuaät” ñöùng ñaàu laø Hoaøi Thanh, thì coù theå noùi cuoán saùch laø moät söï thu hoaïch vaø toång keát coù yù nghóa toång hôïp kieán thöùc, kieán vaên cuûa Haûi Trieàu suoát 10 naêm trôøi xung quanh moät heä thoáng trieát hoïc môùi maø oâng taâm huyeát tieáp thu, hoïc taäp, vaän duïng, truyeàn baù noàng nhieät vaø saùng taïo. Buøi Coâng Tröøng khi vieát Lôøi töïa cho cuoán Chuû nghóa Macxít phoå thoâng (1938) cuûa Haûi Trieàu ñaõ nhaän xeùt raèng: Chuû nghóa Maùc laø moät hoïc thuyeát deûo dai vaø linh ñoäng, DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 201410 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
11.
luoân luoân ñi
ñuùng vôùi thöïc teá, coù theå ñem ra öùng duïng khaép moïi nôi, hoâm nay vaø ngaøy mai, vì vaäy nhöõng cuoán saùch phoå caäp chuû nghóa Maùc nhö cuoán saùch naøy cuûa Haûi Trieàu bieân soaïn laø raát caàn thieát, ñaùp öùng kòp thôøi yeâu caàu cuûa baïn ñoïc nöôùc ta, giuùp ngöôøi ñoïc coù moät vuõ truï quan vaø nhaân sinh quan xaùc ñaùng. Theo Buøi Coâng Tröøng, tuy saùch khoâng theå ñi saâu vaøo moïi khía caïnh, vaán ñeà phong phuù maø chuû nghóa Maùc ñaët ra treân hai phöông dieän: chuû nghóa duy vaät bieän chöùng vaø chuû nghóa duy vaät lòch söû, nhöng saùch vaãn coù moät giaù trò ñaëc bieät, bôûi ñaây laø cuoán saùch hieám hoi thuoäc saùch nhaäp moân macxít ñaàu tieân ôû xöù ta, giuùp baïn ñoïc naém ñöôïc tieåu söû vaø söï nghieäp cuûa hai ngöôøi thaày saùng laäp Maùc, AÊng ghen; veà ñaïi cöông noäi dung, nguyeân lyù cuûa lyù luaän macxít veà töï nhieân vaø xaõ hoäi; veà muïc ñích cao ñeïp cuûa Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc laø höôùng moïi ngöôøi phaán ñaáu cho moät theá giôùi ñaïi ñoàng, khoâng coøn aùp böùc vaø baát coâng, daân chuû vaø bình ñaúng, ngöôøi vôùi ngöôøi laø baïn beø thaân thieát… “Vaïn söï khôûi ñaàu nan”, Haûi Trieàu khi bieân soaïn saùch, boá cuïc caùc phaàn, muïc, nhö laø saùch giaùo khoa ñeå tieän theo doõi theo trình töï ñoïc, oâng laïi coâng phu chuyeån dòch nghóa sao cho saùt vaø deã hieåu cho söï tieáp nhaän cuûa ngöôøi ñoïc ñoái vôùi caùc thuaät ngöõ khoa hoïc, voán coù nguoàn goác töø nöôùc ngoaøi ñaõ coù yù nghóa phoå bieán quoác teá. Trong soá naøy, coù moät soá thuaät ngöõ do Haûi Trieàu dòch vaø chuyeån nghóa, ñeán nay vaãn ñöôïc duøng nhö: duy taâm, duy vaät, duy vaät bieän chöùng, giaù trò, thaëng dö giaù trò, haøng hoùa, tö baûn, söùc lao ñoäng, voâ saûn chuyeân chính, chuû nghóa tö baûn, chuû nghóa xaõ hoäi, chuû nghóa coäng saûn… Chuû nghóa maùcxít phoå thoâng quaû laø cuoán saùch goái ñaàu giöôøng cuûa nhieàu theá heä baïn ñoïc khi hoï tìm ñeán vôùi chuû nghóa Maùc. Sau Caùch maïng thaùng 8 naêm 1945, döôùi cheá ñoä môùi, naêm 1946, saùch ñöôïc nhaø xuaát baûn Söï thaät taùi baûn, phaùt haønh roäng raõi döôùi caùi teân Chuû nghóa Caùc Maùc. * Vôùi 3 taùc phaåm buoåi ñaàu thuoäc caùc lónh vöïc trieát hoïc vaø lyù luaän vaên ngheä ñöôïc xuaát baûn trong söï nghieäp tröôùc taùc cuûa Haûi Trieàu, qua söï tieáp nhaän cuûa ngöôøi ñoïc vaø söï ñaùnh giaù cuûa ngöôøi ñöông thôøi veà nhöõng taùc phaåm aáy, Haûi Trieàu - moät chieán só coäng saûn treû tuoåi ñaõ hieän dieän trong tö caùch nhaø baùo kieän töôùng tieân phong; nhaø tuyeân truyeàn taâm huyeát, saéc beùn cho lyù luaän macxít ngaøy caøng thaâm nhaäp saâu roäng vaøo Vieät Nam; nhaø lyù luaän – pheâ bình vaên ngheä vaän duïng saùng taïo nhöõng nguyeân lyù cuûa myõ hoïc macxít soi chieáu vaøo thöïc tieãn xaõ hoäi, ñôøi soáng tinh thaàn, ñôøi soáng vaên hoùa, vaên ngheä Vieät Nam trong hoaøn caûnh thoáng trò cuûa chuû nghóa thöïc daân Phaùp. Haûi Trieàu vôùi caùc taùc phaåm naøy ñaõ böôùc ñaàu ñaåy luøi aûnh höôûng tai haïi cuûa lyù thuyeát trieát hoïc duy taâm, thaàn bí, quan ñieåm ngheä thuaät tö saûn loãi thôøi, ñeå töøng böôùc moät, oâng saùt caùnh vôùi caùc chieán höõu cuûa mình, xaùc laäp vò trí vöõng chaéc, coù söùc thuyeát phuïc vaø hieäu quaû maïnh meõ cho moät heä hình tö töôûng môùi, tieân tieán: chuû nghóa Maùc – Leâ nin. (*) vaø (**) trích yù kieán ñoàng chí TRÖÔØNG CHINH trong baùo caùo “Chuû nghóa Maùc vaø vaên hoùa Vieät Nam” (1948) vaø “Baøi noùi chuyeän taïi Ñaïi hoäi vaên ngheä toaøn quoác laàn thöù IV” (thaùng 12 naêm 1968) DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 11 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
12.
N hìn moät caùch
toång quaùt, thô Vieät Nam hieân nay vaãn tieáp noái ba maïch caûm höùng lôùn cuûa thô ca thôøi kyø sau Ñoåi môùi ñoù laø caûm höùng söû thi, caûm höùng theá söï vaø caûm höùng ñôøi tö, tuy vaäy maûng thô theá söï ñaïo ñöùc noåi baät leân nhö moät theå taøi chuû ñaïo. Caûm höùng söû thi vaãn toàn taïi, xuaát hieän trong nhöõng tröôøng ca coù khuynh höôùng toång keát haønh trình cuûa moät theá heä töøng traûi qua khaùng chieán nhö Caën muoái - Hoaøng Traàn Cöông, Nôi ngoïn nguoàn ñaát nöôùc – Cao Xuaân Thaùi, ... Caûm höùng söû thi cuõng laø caûm höùng chuû ñaïo trong nhöõng baøi thô ngôïi ca truyeàn thoáng anh huøng cuûa daân toäc (Taûn maïn chieàu baûn Gioác – Quang Hoaøi, Ngöôøi khôi daäy soâng Saøo – Laâm Xuaân Vi, Thaêng Long – Ñoã Trung Lai, ...). Cuoái thaäp nieân ñaàu tieân cuûa theá kyû XXI, caûm höùng söû thi trôû ñaày aán töôïng trong cuoäc thi thô Ñaây bieån Vieät Nam do baùo Vietnamnet toå chöùc. Haøng nghìn baøi thô ñöôïc göûi ñeán tham döï. Caûm höùng chung cuûa caùc baøi thô naøy laø theå hieän tình yeâu Toå quoác, saün saøng hy sinh ñeå baûo veä töøng taác ñaát thieâng lieâng cuûa Toå quoác. Nhieàu thi phaåm trong soá ñoù nhôø heä thoáng baùo maïng ñaõ lan truyeàn roäng raõi, nhaän ñöôïc nhieàu coäng höôûng töø ngöôøi ñoïc nhö Moä gioù – Trònh Coâng Loäc, Toå quoác nhìn töø bieån - Nguyeãn Vieät Chieán, Chuùng toâi ôû Tröôøng Sa - Nguyeãn Höõu Quyù, Coå tích thôøi @ - Voõ Thò Kim Lieân,... Thô hoâm nay cuõng höôùng nhieàu ñeán ñôøi soáng tinh thaàn phong phuù, phöùc taïp cuûa con ngöôøi vôùi nhöõng ham meâ, duïc voïng thöôøng tình, nhöõng khaéc khoaûi veà soá phaän, nhöõng caûm xuùc gaàn guõi, ñôøi thöôøng. Doøng thô ñôøi tö hieän nay vaãn taäp trung vaøo nhöõng chuû ñeà maø thô ca cuoái theá kæ XX raát quan taâm nhö söï khaúng ñònh caùi toâi caù tính, tình yeâu, tình caûm gia ñình. Nhöõng taäp thô tieâu bieåu giaøu tính ñôøi tö nhö Loâ loâ - Ly Hoaøng Ly; AÛo giaùc – Tuyeát Nga, Traø nguoäi – Ñaëng Thò Thanh Höông,... Nhöng nhö ñaõ noùi ôû treân, ñaùng chuù yù nhaát vaãn laø theå taøi theá söï, ñaïo ñöùc. Noùi ñeán caûm höùng theá söï laø noùi ñeán caûm höùng veà cuoäc soáng ñôøi thöôøng, veà theá thaùi nhaân tình, veà con ngöôøi cuûa thöïc taïi. Nhöõng taùc phaåm mang caûm höùng theá söï chuù yù khaúng ñònh giaù trò thaåm mó cuûa caùi ñôøi thöôøng, khaùm phaù moïi phöùc taïp, eùo le vaø caû caùi cao quí treân haønh trình ñi tìm söï soáng vaø haïnh phuùc cuûa con ngöôøi. Coù moät giai ñoaïn, caûm höùng theá söï coù phaàn laéng xuoáng, ñoù laø giai ñoaïn thô 1945 – 1975. Thô thôøi kì naøy höôùng söï quan taâm vaøo muïc tieâu chieán thaéng keû thuø xaâm löôïc vaø xaây döïng xaõ hoäi môùi; nhöõng vaán ñeà ñaïo ñöùc theá söï trong noäi boä nhaân daân ta taïm gaùc sang moät beân hoaëc thu veà moät goùc nhoû laø thô chaâm bieám. Khi chieán tranh qua ñi, ñaëc bieät töø sau 1986, con ngöôøi ñoái dieän vôùi cuoäc soáng thöôøng nhaät vôùi bao caâu hoûi ñaët ra: vaán ñeà caù nhaân vaø taäp theå; coáng hieán vaø höôûng thuï; caù tính vaø nhaân caùch,... thì thô tröõ tình theá söï quay trôû laïi vaø daàn chieám vò trí quan troïng treân thi ñaøn. Theo doõi thi ñaøn nhöõng naêm gaàn ñaây coù theå thaáy doøng thô theá söï chieám vò trí quan troïng, gaàn nhö laø chuû ñaïo, coù nhieàu thi phaåm nhaän ñöôïc söï chuù yù cuûa ñoäc giaû. Doøng thô tröõ tình theá söï hieän nay moät maët tieáp tuïc nhöõng ñeà taøi quen thuoäc nhö noãi ñau chieán tranh, tình traïng tha hoaù veà nhaân caùch, ngheøo ñoùi vaø suy thoaùi, theá thaùi nhaân tình. Beân Caûm höùng theá söï trong Thô hoâm nay ThS. TRAÀN THÒ MINH TAÂM (Haø Noäi) DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 201412 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
13.
caïnh ñoù doøng
thô theá söï cuõng quan taâm ñeán nhöõng vaán ñeà môùi nhö nieàm tin vaøo cuoäc ñôøi, yù thöùc gìn giöõ voán vaên hoùa daân toäc... Böôùc sang theá kyû môùi, ñaát nöôùc hoäi nhaäp vôùi theá giôùi, cuoäc soáng hieän ñaïi gaáp gaùp xoâ boà, ngöôøi ta töôûng seõ queân ñi kí öùc chieán tranh. Nhöng queân ñi noãi ñau laø ñieàu khoâng deã. Tieáp noái caûm höùng söï thaät cuûa thô sau 1975, thô ñöông ñaïi cuõng noùi veà chieán tranh vôùi hieän thöïc traàn truïi, khoác lieät: “Moät vaïn meùt vuoâng / Moät vaïn xaùc chieán binh / Thòt xöông laãn cuøng buøn ñaát” (Vieát ôû thaønh coå Quaûng Trò - Nguyeãn Tuøng Linh). Cuøng vôùi thôøi gian, noãi ñau caøng laën saâu vaøo trong, aùm aûnh, day döùt: “Bao ñoàng ñoäi toâi ñaõ naèm trong moà / Ñeâm ñeâm hieän hoàn veà goõ cöûa / Ñaïn gaêm ñaày hình haøi / Noãi ñau khoâng noùi ñöôïc” (Buoåi saùng ra vöôøn nghe möa kí öùc - Hoaøng Quyù). Chieán tranh ñaâu chæ laø baûn anh huøng ca chieán traän maø coøn laø baûn bi ca. Söï chaán thöông veà tinh thaàn dieãn ra ôû moïi phía: ta vaø ñòch, chính nghóa vaø phi nghóa. Trôû veà sau chieán tranh, chôø ñoùn ngöôøi anh huøng khoâng chæ laø nhöõng voøng nguyeät queá maø nhieàu khi laø nhöõng bi kòch: “Ngaøy toâi veà, nhöõng caùnh hoa moûng bay nhö chuoàn chuoàn bay thaáp / Maét em giaáu nhöõng côn gioâng moïng nöôùc, caëp moâi xinh taéc ngheõn tieáng ru hôøi... Vaø baøn tay chôït buoâng khoûi vaønh noâi. Mình nhìn nhau moät lôøi khoâng daùm hoûi...” (Hoa söõa - Löông Ngoïc An). Chieán tranh ñaõ gaây ra bao nghòch lyù ñau thöông treân ñaát nöôùc naøy. Coù nhöõng ngöôøi lính trôû veà nhöng ngöôøi yeâu ñaõ ñi laáy choàng; ngöôïc laïi, coù nhöõng ngöôøi ngöôøi phuï nöõ hy sinh caû tuoåi thanh xuaân moûi moøn chôø ñôïi nhöng ngöôøi choàng, ngöôøi yeâu cuûa hoï khoâng bao giôø trôû veà nöõa: “Cuõng laø phaän gaùi chôø choàng / Ngöôøi coøn hoùa ñaù / chò khoâng hoùa gì? / Ñaù coøn ñôïi böôùc thieân di / Coøn con ñeå beá, chò thì tay khoâng / Nuùi coøn hoøn vôï, hoøn choàng / Chò toâi oâm moái chôø mong baïc ñaàu” (Lôøi theà muøa ñoâng - Buøi Hoaøng Taùm). Caûm höùng theá söï cuõng laøm thô giaøu tính thôøi söï hôn tröôùc. Tröôùc ñaây coù ngöôøi than phieàn raèng thô noùi quaù nhieàu ñeán caùi nhoû beù, vuïn vaët, trong khi coøn bao nhieâu ñieàu lôùn lao thì khoâng noùi ñeán. Thô hieän nay döôøng nhö muoán khaéc phuïc nhöõng “leäch laïc” ñoù. Thô phaûn aùnh caû nhöõng vaán ñeà mang taàm nhaân loaïi: “Nhaân loaïi tænh thöùc / Nhaân loaïi cuoàng say taïo döïng, saên luøng vaø taøn phaù / Nhaân loaïi thöùc coâng nghieäp / Nhaân loaïi thöùc ñieän töû / Nhaân loaïi thöùc bay ra ngoaøi traùi ñaát / Nhaân loaïi thöùc khoâng bao giôø nguû ñöôïc nöõa” (Giaác nguû maøu xanh - Löông Töû Ñöùc). Nhöng nhieàu hôn caû vaãn laø vieäc phaûn aùnh hieän thöïc ñaát nöôùc thôøi môû cöûa vôùi nhieàu maët traùi cuûa xaõ hoäi hieän ñaïi. Coâng ngheä vaø tieän nghi laøm con ngöôøi xa rôøi nhau, xa rôøi thieân nhieân voán laø chieác noâi nuoâi döôõng taâm hoàn: “Nhöõng cöûa kính maøu, nhöõng ngoïn ñeøn maøu, nhöõng chai röôïu ngoaïi... / vaø coâng vieân thuûy cung / myõ vieän xoùa nhoøa kyù öùc veà nhau/ maøu laù non tô beân ngoaøi phoøng laïnh” (Nhaät kyù cuoái theá kyû - Tuyeát Nga). Giaøu coù veà vaät chaát deã laøm con ngöôøi ngheøo naøn ñi veà tinh thaàn. Moâ típ “voâ caûm” trôû ñi trôû laïi trong thô: traùi tim con ngöôøi kheùp cöûa tröôùc nhöõng aâm vang cuoäc soáng: “traùi tim hoùa thaønh vaùch ñaù / tieáng voïng söôït qua / rôi / laû taû / vaø bôûi vaäy / röøng thu truùt laù / nhieàu nhö nöôùc maét cuûa ngöôøi” (Vaùch ñaù - Leâ Quoác Haùn); nhöõng moái quan heä voán raát thaân thieát, giôø khoâng coøn beàn chaët: “Ñaõ quaù laâu roài / Chuùng ta khoâng laøm sao chaïm ñöôïc tay mình vaøo tay nhöõng ngöôøi mình yeâu daáu / Ñaõ coù sai laàm ôû ñaâu ñoù trong chuoãi thôøi gian chuùng ta ñang soáng.” (Ñaõ coù sai laàm ôû ñaâu ñoù - Ñinh Thò Nhö Thuùy); thoùi vuï lôïi bieán con ngöôøi thaønh keû voâ tình: “Toâi queân laõng nhöõng boâng daï höông tröôùc moät loaøi hoa höôùng döông / Toâi laõng queân nhöõng caây ñaïi thuï khi ngoài treân saäp guï tuû cheø” (Queân laõng - Nguyeãn Taán Vieät). Tha hoùa nhaân caùch laø ñieàu maø caùc nhaø thô hieän nay day döùt nhaát khi suy nghó veà theá söï, nhaân sinh. Söï tha hoùa, baêng hoaïi veà moâi DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 13 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
14.
tröôøng, nhaân caùch
thöôøng ñöôïc theå hieän qua caùc caëp ñoái laäp: xöa - nay, coøn - maát, khao khaùt - thaát voïng, lyù töôûng - hieän thöïc. Xöa thöôøng gaén vôùi nhöõng gì ñeïp ñeõ, lyù töôûng, gaén vôùi khao khaùt, moäng mô, coøn hieän taïi thöôøng laø maát maùt, ñoå vôõ, thaát voïng: “Ruõ boû coõi thöïc hö / Goác Ña thieâng giôø ñoå guïc / Saân ñình traêm naêm giôø che khuaát / Ngöôøi tình bon chen giôø phuï baïc / Ta giôø treû con.” (Coäi reã - Leâ Vaên Hieáu), “Hình nhö coù ñieàu gì ñang laãn laïc / Ñeán cöôøi khoùc sao loøng giôø cuõng khaùc / Caû con ñöôøng quen thuoäc - khaùc ngaøy xöa” (Taïp caûm - Tröông Nam Höông). Taâm traïng thöôøng thaáy cuûa con ngöôøi baây giôø laø laïc loõng, xoùt xa, nuoái tieác, luoân coù caûm giaùc mình ñang cheäch ñöôøng, cheäch loái nhöng khoâng tìm ra caùch ñeå quay laïi. Moät trong nhöõng ngöôøi ñau ñaùu nhaát veà nhaân tình theá thaùi laø Höõu Thænh. Nhaø thô döôøng nhö thaéc thoûm, töï vaán: “Coù gì môùi? Ngaøy vui hay caùt ñeán / Coù gì vui? Gioù thoåi laáy loøng caây / Coù gì beàn? Nhaân nghóa coù coøn ñaây?” (Ngheïn). Ñoái maët vôùi thöïc taïi ñoù, con ngöôøi döôøng nhö töï traùch cöù: “Ta im laëng vì quaù nhieàu maây traéng” (Ngheïn). Beân caïnh vieäc phaûn aùnh nhöõng vaán ñeà coù tính thôøi söï ñaày nhöùc nhoái, thô cuõng ñoàng thôøi phaûn aùnh nieàm tin vaøo cuoäc soáng. Ñaây laø moät ñieåm khaùc vôùi thô giai ñoaïn 1975 - 2000. Trong thô 1975 - 2000, caùc nhaø thô noùi nhieàu ñeán khuûng hoaûng vì maát nieàm tin: “Nieàm tin ôi, / Xin ñöøng rôi nhö laù ruïng traùi muøa” (Hoaøng Traàn Cöông), “Toâi chaúng sôï cuoäc chieán tranh trong hoøa bình, / Nhöng loøng tin, toâi coù luùc ñoùi loøng tin” (Thu Boàn). Tình traïng khuûng hoaûng nieàm tin ñoù cuõng laø ñieàu deã hieåu khi caùc nhaø thô tröïc tieáp va chaïm vôùi moät ñôøi soáng hieän thöïc khoâng lí töôûng hoùa, laõng maïn hoùa cuûa xaõ hoäi sau chieán tranh, sau ñoù laïi chaïm maët vôùi neàn kinh teá thò tröôøng vôùi bao ñaûo ñieân, thaät giaû laãn loän. Nhöng sau gaàn 30 naêm, thôøi gian ñaõ chöùng minh: xaõ hoäi duø coù nhieàu ñoåi thay nhöng vaãn coù nhöõng giaù trò tinh thaàn beàn vöõng khoâng thay ñoåi ñoù laø loøng nhaân aùi, höôùng thieän vaø nieàm tin yeâu vaøo cuoäc ñôøi. Thô hoâm nay nhaéc nhieàu ñeán tö töôûng nhaø Phaät vôùi nieàm tin töø bi, baùc aùi cuûa Phaät giaùo seõ giuùp con ngöôøi trôû veà vôùi baûn nguyeân toát ñeïp: “Tieáng haùt meät moûi vaø thieát tha cuûa ngöôøi / ñöa baøn tay laïi gaàn moät baøn tay / ñöa aùnh maét laïi gaàn moät aùnh maét / Ñöa con ngöôøi laïi gaàn moät con ngöôøi” (Nhöõng ngoâi chuøa trong ñeâm - Nguyeãn Vieät Chieán). Ñeán vôùi xöù sôû cuûa Phaät, con ngöôøi tìm ñöôïc söï bình yeân, thanh thaûn trong taâm hoàn vaø coù theâm nieàm tin vaøo cuoäc ñôøi: “Con ñeán khoâng muoán veà / Bao giôø höông chaùy heát / Chaúng theå naøo heát ñaâu / Vôùi nhöõng gì thaùnh thieän” (Höông thôm chuøa Traán Quoác - Leâ Duy Phöông). Thaám thía lôøi Phaät daïy, con ngöôøi ñaït ñöôïc söï “ñoán ngoä”, hieåu ñöôïc leõ saéc khoâng cuûa trôøi ñaát (Nhaäp thieàn - Leâ Quang Trang). Trong thô hoâm nay, ta cuõng thaáy xuaát hieän gioïng ñieäu laïc quan, tin töôûng vaøo cuoäc ñôøi, tin töôûng vaøo töông lai ñaát nöôùc. Thænh thoaûng, ta baét gaëp trong thô nhöõng hình aûnh thaät ñeïp veà söï soáng: “Treân böùc töôøng maûnh chai / daây baàu xanh thanh thaûn / ... / Ñom ñoùm bay qua böùc töôøng maûnh chai / gaëp daây baàu baät leân thaønh ñoám löûa. / Ñaøn chim bay qua böùc töôøng maûnh chai / gaëp daây baàu baät leân thaønh cung baäc / maët trôøi ñi qua böùc töôøng maûnh chai / troå nhöõng nuï hoa traéng ngaàn / hoùa thaønh daây aùnh saùng. (Daây baàu vaø böùc töôøng maûnh chai - Traàn Thò Nöông). Hình aûnh thô bình dò maø mang naëng yù nghóa trieát lyù. Söï soáng toàn taïi treân baïo taøn; maø laïi toàn taïi moät caùch ung dung, thanh thaûn. Veû ñeïp cuoäc soáng laø ôû ñoù; aâm nhaïc, aùnh saùng, thô ca baät leân töø ñoù. Cuõng vôùi caûm xuùc tin töôûng vaøo cuoäc soáng, Nguyeãn Bao vieát: “- Coù ai nghe / töø thaúm saâu voøm bieác / Roùt moät gioïng sôn ca / - Ai coù thaáy / trong giaù laïnh / Moät buùp baøng heù môû? / Muøa xuaân / thaáp thoaùng trôøi xa...” (Caûm nhaän 09). Coù ñöôïc gioïng ñieäu laïc quan, tin töôûng aáy trong thô hieän nay laø nhôø DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 201414 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
15.
nhöõng thaønh coâng
böôùc ñaàu veà kinh teá - xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc trong coâng cuoäc ñoåi môùi. Coâng cuoäc coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñang laøm thay ñoåi caên baûn boä maët xaõ hoäi, môû ra cho con ngöôøi ngaøy nay moät taàm nhìn môùi: “Nhöõng chung cö vuùt cao vaø theânh thang ñöôøng môùi / Cho ta taàm nhìn höôùng tôùi töông lai” (Ñi veà phía bieån - Leâ Quang Trang). Moät trong nhöõng vaán ñeà ñang ñöôïc xaõ hoäi quan taâm hieän nay ñoù laø baûo toàn, gìn giöõ nhöõng giaù trò vaên hoùa daân toäc. Giao löu, hoäi nhaäp quoác teá caøng môû roäng thì nguy cô ñaùnh maát baûn saéc daân toäc caøng lôùn. Coù moät thöïc teá raèng giôùi treû ngaøy nay thích nghe nhaïc nöôùc ngoaøi hay nhaïc nheï hôn laø aâm nhaïc coå truyeàn. Ngöôøi ta ñoå xoâ ñeán raïp xem phim Myõ, phim Haøn Quoác trong khi thôø ô vôùi saân khaáu cheøo, tuoàng… Mai moät baûn saéc vaên hoùa daân toäc ñaõ gioùng leân nhöõng hoài chuoâng baùo ñoäng. Vôùi traùch nhieäm coâng daân, caùc nhaø thô ñöông ñaïi höôùng veà vaên hoaù daân toäc vôùi thaùi ñoä naâng niu, traân troïng. Moät gioïng ca truø, moät caâu voïng coå, moät giai ñieäu ñaøn baàu hay giai ñieäu tam thaäp luïc… ñeàu laøm taâm hoàn con ngöôøi röng röng xuùc ñoäng: “Tieáng ñaøn / Rung nheï trong söông / Tieáng ca / Ai luyeán / Ñeå thöông nhôù thaàm” (Ñeâm nghe daï coå hoaøi lang treân Tam Ñaûo - Trònh Böûu Hoaøi), “Ta tìm thaáy hoàn Ta / Trong tieáng ñaøn baàu” (45 khuùc ñaøn baàu - Traàn Nhuaän Minh), “Loøng ñoái dieän vôùi daân gian, lòch söû…/ Gaùc Khueâ Vaên traêng ñaõ nghieâng veà ñoù / Vaø voïng veà ôû ñoù nhöõng dö aâm.” (Ñeâm nghe haùt ca truø ôû Vaên Mieáu - Lam Uyeân). Tìm veà vôùi vaên hoùa daân toäc, con ngöôøi ngaøy nay caûm nhaän ñöôïc hoàn xöa ñaát nöôùc vaø theâm moät laàn chieâm nghieäm, nhaän thöùc veà baûn thaân mình. Trong soá nhöõng caây buùt treû naëng loøng vôùi vaên hoùa laøng queâ hieän nay, Nguyeãn Quang Höng laø göông maët tieâu bieåu nhaát. Trong thô anh ta thöôøng baét gaëp nhöõng leã hoäi daân gian truyeàn thoáng, nhöõng troø xöa, tích cuõ: “Toùc pha söông phuû soâng Hoàng, maây Ñaùy / Xuùy Vaân chaïnh loøng bieát noùi naêng chi…/ Veà baõi Töï Nhieân vuøi mình trong caùt / Ñôïi em ngöï duyeân hoaøng haäu ngöôïc doøng… (Tìm Taám). Anh cuõng laø ngöôøi coù nhöõng caûm nhaän raát saâu saéc veà nhöõng di saûn vaên hoùa cuûa queâ höông, ñaát nöôùc. Anh nhìn thaáy trong nhöõng böùc tranh ñöôïc chaïm khaéc treân coät keøo cuûa ngoâi chuøa coå coù moät theá giôùi khaùc raát soáng ñoäng, cuøng toàn taïi song haønh, ñoäc laäp vôùi theá giôùi hieän taïi: “Chuøa coå chöa bao giôø ngöøng taïo döïng / Ñem veà theo nhöõng tieáng thì thaøo / Nhöõng ngöôøi thôï maáy traêm naêm vaãn tieáp tuïc chaïm khaéc / Khuoân maët khoâng moät laàn ngöûng leân / Ngöôøi qua ñaây voâ tình chöùng kieán chæ coù theå nhìn maø khoâng taøi naøo chaïm ñeán hoï / Nöôøm nöôïp ñaù lôùn khuaân veà töø nuùi cao treân nhöõng ñoaøn xe ngöïa ñi khoâng thaønh tieáng / Caùc ngheä nhaân giaø meâ maûi vôùi töøng vaåy roàng / Ñoâi maét kheùp hôø treân khuoân maët môø toû vaø nuï cöôøi nhö ñang meâ nguû” (Ñeâm trong laøng). Thì ra trong moãi di saûn vaên hoùa ñeàu chöùa ñöïng nhöõng ñieàu bí maät veà cuoäc soáng cuûa cha oâng xöa vaø neáu ai tha thieát vôùi truyeàn thoáng seõ khaùm phaù ra nhöõng bí maät ñoù. Qua nhöõng di saûn vaên hoùa, con ngöôøi thôøi nay caûm thaáy gaàn guõi hôn vôùi con ngöôøi thôøi tröôùc vaø theâm yeâu meán töï haøo veà ñaát nöôùc queâ höông mình. Vôùi caûm höùng chuû ñaïo laø caûm höùng theá söï, thô Vieät Nam ñaõ môû roäng phaïm vi phaûn aùnh hieän thöïc ñôøi soáng, tính daân chuû trong thô ñöôïc ñeà cao, qua ñoù cuõng theå hieän traùch nhieäm coâng daân cuûa nhaø thô tröôùc nhöõng vaán ñeà coù tính thôøi söï. Döôøng nhö sau moät thôøi gian thieân veà höôùng noäi, tö duy thô hieän nay ñang höôùng tôùi moät söï caân baèng giöõa höôùng noäi vaø höôùng ngoaïi. Chuùng toâi cho raèng ñoù laø söï thay ñoåi hôïp lyù sau moät thôøi gian thô noùi quaù nhieàu ñeán ñôøi soáng caù nhaân maø ít quan taâm ñeán nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi, nhöõng vaán ñeà cuûa thôøi ñaïi. DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 15 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
16.
S au Ñaïi hoäi
Ñaûng toaøn quoác laàn thöù VI (1986), nöôùc ta böôùc vaøo thôøi kyø ñoåi môùi, tinh thaàn daân chuû, cuøng nhöõng ñoøi hoûi veà söï ñaày ñuû cuûa hieän thöïc, vaên hoïc, ngheä thuaät ñaõ coù böôùc tieán môùi töø quan nieäm ñeán noäi dung phaûn aùnh cuõng nhö caùch thöùc bieåu ñaït caùc hieän töôïng thaåm myõ mang baûn chaát cuûa caùi cao caû trong phöông dieän xaõ hoäi – hình töôïng ngöôøi lính. Thôøi gian qua, ngöôøi ngheä só ñaõ khoâng ngöøng noã löïc vôùi nhöõng tìm kieám môùi trong xaây döïng hình töôïng naøy. Noåi baät trong noã löïc tìm kieám vaø xaây döïng aáy laø xu höôùng bình thöôøng hoùa, keùo ngöôøi lính veà gaàn vôùi cuoäc ñôøi. ÔÛ ñoù coù caùi chung beân caïnh caùi rieâng, coù caùi ta hoøa vaøo caùi toâi, coù yù thöùc vaø voâ thöùc, thaäm chí coù nhöõng khieám khuyeát ñôøi thöôøng. Ñaây laø xu höôùng chuû ñaïo, noåi troäi vaø gaët haùi ñöôïc nhieàu thaønh coâng taïo neân böôùc ñoät phaù cuûa vaên hoïc, ngheä thuaät nöôùc ta thôøi gian qua. Khi noùi veà xu höôùng bình thöôøng hoùa gaén vôùi nhöõng noã löïc trong xaây döïng hình töôïng ngöôøi lính cuõng ñoàng nghóa vôùi vieäc laøm môùi ñoái töôïng ñaõ töøng ñöôïc phaûn aùnh moät caùch nhaát phieán hoùa tröôùc ñaây. Haàu heát caùc vaên ngheä só ñeàu ñaët ra vaán ñeà caàn ñoåi môùi trong xaây döïng hình töôïng naøy. Ñaõ ñeán luùc moãi ngöôøi lính tröôùc khi laø anh huøng caàn laø moät caù theå ñoäc laäp vôùi neùt rieâng trong taâm sinh lyù, caàn laø moät con ngöôøi bình thöôøng beân caïnh nhöõng phaåm chaát phi thöôøng. Thöù nhaát, caùi huøng khoâng coøn laø ñaëc ñieåm ñôn nhaát maø ôû ñoù coù söï hoøa phoái bi - huøng. Ngöôøi anh huøng laø bieåu hieän cô baûn vaø chuû yeáu nhaát cuûa caùi cao caû trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Ñoù laø nhöõng con ngöôøi luoân saün saøng vöôït qua moïi khoù khaên, thöû thaùch ñeå thöïc hieän nhöõng nhieäm vuï coù yù nghóa ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa coäng ñoàng. Khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp, choáng ñeá quoác Myõ ñaõ taïo neân chuû nghóa anh huøng caùch maïng cuûa thôøi ñaïi môùi. Nhöõng chieán só treân maët traän baûo veä queâ höông luoân ñöôïc nhaân daân toân vinh laø ngöôøi anh huøng cuûa daân toäc. Chieán tranh aùc lieät, nhieäm vuï giaûi phoùng daân toäc ñöôïc ñaët leân cao hôn bao giôø heát, luùc naøy moïi haønh ñoäng, moïi vieäc laøm treân taát caû caùc lónh vöïc ñeàu nhaèm ñaït tôùi muïc tieâu ñoù. Vì theá, caùi bi gaàn nhö laõnh ñòa khoâng neân vaø khoâng theå bieåu hieän trong Nhöõng noã löïc tìm kieám môùi xaây döïng hình töôïng ngöôøi lính trong vaên hoïc, ngheä thuaät thôøi kyø ñoåi môùi Th.s TIEÂU THÒ MYÕ HOÀNG (Haø Noäi) DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 201416 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
17.
vaên hoïc, ngheä
thuaät giai ñoaïn naøy; moâ hình lyù töôûng hoùa hieän thöïc ñöôïc löïa choïn. Xuaát phaùt töø hieän thöïc khoác lieät nhöng traøn ñaày lyù töôûng aáy, ta hoaøn toaøn coù theå tìm thaáy tính hôïp lyù cuûa noù. Chính ñieàu ñoù ñaõ laøm cho caùi cao caû, ngöôøi anh huøng luoân trong traïng thaùi thuaàn nhaát gaàn nhö tuyeät ñoái caû ôû tö töôûng cuõng nhö haønh ñoäng. Ñoù laø nhöõng vieân kim cöông khoâng tì veát ñöôïc taïo neân bôûi noãi ñau cuøng quyeát taâm cuûa daân toäc. Tuy nhieân, treân tinh thaàn cuûa Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù VI (1986) cuõng nhö Nghò quyeát TW 5 khoùa VIII, vaán ñeà phaûn aùnh chaân thöïc hieän thöïc ñôøi soáng ñöôïc ñaët ra ñeå nhaän dieän baûn chaát khoác lieät cuûa chieán tranh ñoàng thôøi thaáy ñöôïc giaù trò cuûa cuoäc soáng hoâm nay. Nhö moät nhieäm vuï, vaên hoïc, ngheä thuaät ñaõ vieát vaø phaûi vieát veà caùi bi beân caùi huøng, trong caùi huøng ñeå phaûn aùnh caùi bi - huøng. Vì theá, hình töôïng ngöôøi anh huøng trôû neân khaùch quan hôn, chaân thöïc hôn, noù khoâng chæ höôùng tôùi ca ngôïi maø coøn höôùng ñeán nhaän dieän vaø caûnh baùo. Thöïc teá, ngöôøi anh huøng töøng rôi vaøo traïng huoáng bi kòch ngay trong chieán tranh. Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ töøng vieát: “Nhöõng naêm khaùng chieán vöøa qua thaät laø anh huøng, thaät laø ñeïp nhöng cuõng ñaày khoù khaên vaø hi sinh…Ngoøi buùt cuûa chuùng ta seõ trôû neân phaûn boäi ngöôøi chieán só neáu chæ bieát caùi luùc hoï vaùc suùng ra maët traän vôùi moät taâm hoàn phôi phôùi maø khoâng bieát ñeán luùc buoàn baõ, ñau ñôùn, nhöõng luùc ñoùi reùt, nhöõng luùc naèm giöõa ñoàng ñoäi cheát vaø bò thöông, trong buøn laày, trong möa bom baõo ñaïn” (1) Baèng caùch ñoù, ngöôøi ngheä só ñaõ mang ñeán cho coâng chuùng thöôûng thöùc caùi nhìn toaøn veïn veà chieán tranh, veà caùi giaù phaûi traû cho chieán thaéng. Ngöôøi anh huøng hieän leân ngöôøi hôn, ñôøi hôn vaø vì theá cuõng anh huøng hôn. Neáu tröôùc ñaây ngöôøi ngheä só taäp trung moâ taû tính chaát haøo huøng cuûa chieán traän thì nay söï taøn khoác cuûa noù ñang daønh ñöôïc nhieàu quan taâm nhö theå buø ñaép cho nhöõng thaùng ngaøy khoâng neân ñöôïc noùi ra. Trôû veà sau chieán tranh vôùi bao aùm aûnh, ñieàu ñoù ñaõ taïo neân nhöõng chaán thöông tinh thaàn voâ cuøng saâu saéc, vôùi nhöõng ñoå vôõ khoâng theå haøn gaén. Ngöôøi chieán só ñaõ trôû thaønh caùi boùng cuûa quaù khöù. Quaù khöù aáy khieán hoï bò aùm aûnh caû veà theå xaùc vaø tinh thaàn. Veát thöông treân da thòt coù theå ñaõ laønh nhöng veát thöông nôi taâm hoàn maõi ræ maùu, maõi ñeo ñaúng cho tôùi taän khi töø giaõ coõi ñôøi. Vì theá, vieát veà chieán tranh, vieát veà ngöôøi chieán só coøn coù nghóa laø vieát veà noãi ñau, veà söï maát maùt. Bò aùm aûnh bôûi quaù khöù döõ doäi, ngöôøi chieán só moät thôøi chöa theå hoøa nhaäp vôùi cuoäc ñôøi thöïc taïi, chöa theå soáng cuoäc soáng cuûa moät ngöôøi bình thöôøng. Phaûi chaêng ñoù laø caùi giaù phaûi traû cho chieán thaéng, laø maët traùi cuûa taám huy chöông. Caùi giaù aáy khoâng chæ laø xöông maùu, laø tuoåi thanh xuaân maø coøn laø nhöõng day döùt khoân nguoâi, nhöõng daøy voø dai daúng, nhöõng vaät vaõ ñau ñôùn, nhöõng aùm aûnh khuûng khieáp trong suoát quaõng ñôøi coøn laïi. Sau chieán tranh, cuoäc ñôøi töôûng chöøng ñôn giaûn, ngöôøi chieán só traän maïc vaãn mang veïn nguyeân con ngöôøi thôøi chieán böôùc ra, khoâng moät chuùt haønh trang cho cuoäc ñôøi môùi. Vì vaäy, hoï ngôõ ngaøng vaø thaát baïi tröôùc nhöõng nghieät ngaõ chöa bao giôø ngôø tôùi. Ñoù laø Hai Huøng trong AÊn maøy dó vaõng (Chu Lai) ñaõ böôùc sang tuoåi naêm möôi nhöng vaãn coøn laän ñaän boû xöù ñi tìm DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 17 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
18.
vieäc laøm “tìm
nôi truù nguï choùt cuøng cuûa cuoäc ñôøi” (3) , Ba Thaønh töøng xoâng xaùo trong vieäc chæ huy ñaùnh caøn trôû veà yeân phaän “laøm moät laõo noâng loïm khoïm caøy cuoác” (4) , Taùm Tính – “con coïp ñen moät thuôû” ñaõ trôû thaønh oâng laõo laøm vöôøn hieàn laønh, caàn maãn, vò ñaïi taù nay laøm baûo veä; oâng trung taù (Phoá) gia nhaäp ñoäi quaân cöûu vaïn…taát caû cuoäc soáng ñeàu vaát vaû, cô cöïc. Caùi oai phong, laãm lieät cuûa nhöõng anh huøng traän maïc ñaõ khoâng coøn maø thay vaøo ñoù laø söï giaø nua, khoán khoå, nhaøu nhó giöõa cuoäc ñôøi ñaày gioâng baõo. Phaàn ñôøi anh huøng ñaõ trôû thaønh quaù khöù nay chæ coøn vang boùng. Thaát voïng tröôùc cuoäc ñôøi maø caùc giaù trò ñaûo loän, hoï muoán quay ngöôïc veà quaù khöù, muoán xaùch ba loâ veà röøng, thaäm chí muoán höôùng maõi veà nhöõng ngaøy ñau thöông ñaãm maùu nhöng oanh lieät vaø chan chöùa tình ngöôøi. Veà vôùi cuoäc soáng ñôøi thöôøng, nhieàu anh huøng trôû neân laïc loõng, coâ ñôn ngay chính trong ngoâi nhaø cuûa mình, coâ ñôn trong chính caùi xaõ hoäi maø hoï ñaõ saün saøng ñaùnh ñoåi moïi thöù keå caû sinh maïng ñeå taïo neân noù. Theo ñuoåi nhöõng lyù töôûng ñeïp ñeõ, nhöõng vieäc laøm cao thöôïng, nhöng roài hoï nhaän ra mình ñang “laïc loaøi”, baát löïc tröôùc cuoäc soáng thöïc duïng, ñaày gian doái vaø nhaãn taâm. Ñoù laø töôùng Thuaán trong Töôùng veà höu cuûa Nguyeãn Huy Thieäp, laø Phaùi (Vuøng bieån thaúm – Traàn Quoác Huaán)…. Ngöôøi ñôøi nhìn hoï vôùi con maét ñaày laï laãm bôûi caùch soáng, neáp nghó cuûa hoï laø caùch soáng, neáp nghó cuûa moät thôøi ñaïn bom aùc lieät…Taát caû ñaõ taïo neân ngöôøi anh huøng laïc thôøi, mang ñeán maøu saéc thaåm myõ môùi cho chuû nghóa anh huøng caùch maïng, cho caùi cao caû trong vaên hoïc, ngheä thuaät sau 1975. Cuoäc soáng phoàn taïp haøng ngaøy khoâng phaân tuyeán raïch roøi ñòch – ta, nhieàu khi caùi aùc nuùp boùng caùi thieän, caùi xaáu xa nuùp boùng caùi vó ñaïi. Vì theá, khoâng ít ngöôøi ñaõ thaát baïi ñau ñôùn ngay trong ñôøi thöôøng. Ñoù laø Vuõ Nguyeân trong Cuoäc ñôøi daøi laém (Chu Lai) vôùi bi kòch cuûa ngöôøi coù taøi nhöng nheï daï, luoân nhìn cuoäc ñôøi baèng ñoâi maét thaùnh thieän, trong saùng ñeán khôø khaïo. Vì theá, hoï khoâng cheát döôùi muõi teân, hoøn ñaïn cuûa keû thuø maø cheát vì kieät söùc tröôùc möu moâ nham hieåm cuûa nhöõng ngöôøi ñoàng nghieäp. Xaây döïng hình töôïng ngöôøi anh huøng rôi vaøo traïng huoáng bi kòch, ngöôøi ngheä só ñaõ cho thaáy söï phöùc taïp, nhieàu maûng saùng toái cuûa guoàng quay kinh teá thò tröôøng. Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ töøng ñau xoùt khi ñöa ra nhaän ñònh: nhöõng anh huøng thöïc thuï vaøo sinh ra töû ñaõ trôû thaønh thaát theá tröôùc nhöõng keû cô hoäi vaø heøn nhaùt. Vì theá, Hai Huøng cuûa Chu Lai “aên maøy dó vaõng” bôûi anh tìm ñöôïc ôû ñoù choã döïa tinh thaàn cho hieän taïi. Nhöõng khaùm phaù ñoù ñaõ taïo neân hôïp ca môùi veà chuû nghóa anh huøng. Tuy nhieân, maát maùt, ñau thöông khoâng phaûi laø caùi ñích cuoái cuøng, maø chæ laø phöông tieän goùp phaàn khaéc hoïa chaân thöïc, saâu saéc hôn nhöõng phaåm chaát phi thöôøng cuûa nhöõng ngöôøi anh huøng voán ñöôïc sinh ra laø nhöõng con ngöôøi heát söùc bình thöôøng. Thöù hai, xaây döïng hình töôïng nhöõng ngöôøi lính löôõng dieän, baát toaøn, taïo neân söï hoøa phoái giöõa caùi huøng vôùi caùi haøi, giöõa caùi cao caû vôùi caùi ñôøi thöôøng. Hoøa bình laäp laïi cuøng vôùi tinh thaàn ñoåi môùi cuûa Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù VI (1986) ñaõ taïo khoâng gian roäng môû cho ngöôøi ngheä só phaùt huy söùc maïnh tìm kieám DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 201418 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
19.
vaø saùng taïo.
Hoï ñaõ keùo baäc thaùnh nhaân moät thuôû veà gaàn hôn vôùi cuoäc ñôøi. Ngöôøi chieán só treân maët traän khoâng coøn laø bieåu töôïng cuûa söï toaøn bích maø cuõng raát ñôøi thöôøng vôùi nhöõng giaèng xeù cuøng söï ñaáu tranh noäi taâm giöõa caùi Toát vaø caùi Xaáu, giöõa caùi Thieän vaø caùi AÙc, caùi cao caû vaø thaáp heøn, giöõa aùnh saùng vaø boùng toái; hoï cuõng coù nhöõng khuyeát ñieåm, nhöõng taät xaáu,…. Khi noùi veà Hoøa, Quyø trong Ngöôøi ñaøn baø treân chuyeán taøu toác haønh (Nguyeãn Minh Chaâu) nhaän thaáy nhöõng coâng ñöùc, thaønh tích vaø neát toát cuûa ngöôøi chieán só aáy khoâng phaûi laø yeáu toá taïo neân söï gaàn guõi maø chính nhöõng taät xaáu ñaõ giuùp chò coù caûm giaùc Hoøa ñang hieän ra vaø xích laïi gaàn nhö laø moät con ngöôøi baèng xöông baèng thòt: “Trong luùc moïi ngöôøi baøn taùn, thöông tieác, keå ra bao nhieâu coâng ñöùc, thaønh tích vaø neát toát cuûa anh aáy thì toâi, toâi chæ nghó ñeán nhöõng taät xaáu, thì anh aáy môùi laïi hieän ra vaø ñi veà phía toâi, xích laïi gaàn vôùi toâi, nhö laø moät con ngöôøi baèng xöông baèng thòt” (5) . Vaên hoïc, ngheä thuaät tröôùc 1975 xaây döïng hình töôïng nhöõng ngöôøi lính chæ vôùi tö caùch con ngöôøi coâng daân, con ngöôøi chính trò, con ngöôøi xaõ hoäi. Giôø ñaây, nhu caàu thaåm myõ môùi ñang mong muoán nhìn thaáy con ngöôøi caù nhaân, con ngöôøi nhö nhöõng soá phaän, nhöõng tính caùch ña daïng, thöôøng nhaät. Vì theá, ngheä thuaät môùi ñaõ moâ taû tröôùc vaø trong khi laø ngöôøi anh huøng hoï cuõng laø nhöõng con ngöôøi heát söùc bình thöôøng vaø khoâng bao giôø, khoâng theå naøo thoaùt ly khoûi caùi bình thöôøng aáy. Ngöôøi anh huøng hoaøn toaøn coù theå laø nhöõng nhaân vaät baát toaøn theo quan nieäm truyeàn thoáng: duõng caûm trong chieán ñaáu nhöng coøn khoâng ít khieám khuyeát trong ñôøi thöôøng. Ñieàu ñoù ñaõ taïo neân maøu saéc cuûa caùi haøi beân caùi cao caû. Ñoù laø khi quaù ñoùi hoï ñaønh aên troäm hoäp söõa boø cuûa ñoàng ñoäi, hay nhö Taùm Tính trong AÊn maøy dó vaõng (Chu Lai) neáu khoâng coù caùi taät voà gaùi thì chaéc ñaõ phaûi ít nhaát hai laàn ñöôïc tuyeân döông anh huøng… Caùc nhaân vaät trong Hoï cuøng thôøi vôùi nhöõng ai (Thaùi Baù Lôïi) nhö tieåu ñoaøn tröôûng Phan Lyù Chaùnh: ñaùnh giaëc ñöôïc, chæ phaûi caùi neát xaáu laø hay uoáng röôïu; tieåu ñoaøn tröôûng Traàn Nhieáp: ñöôïc hoïc haønh caån thaän, laøm taùc chieán nhanh nheïn… nhöng ñoùng quaân ôû choã naøo coù daân thì heát caëp ñoâi vôùi coâ naøy sang caëp ñoâi vôùi coâ khaùc. Trung ñoaøn tröôûng Tö Thieân trong tieåu thuyeát cuøng teân cuûa Xuaân Thieàu (sau ñoåi thaønh Hueá muøa mai ñoû) laø ngöôøi duõng caûm, quyeát ñoaùn, chung thuûy nhöng noûng naûy, ñònh kieán, coá chaáp. Chính uûy Löu Döông coù hoïc thöùc, chín chaén, coù taàm nhìn chieán löôïc nhöng khoâng thuûy chung vôùi ngöôøi vôï saét son chôø ñôïi ôû queâ höông. Töôùng Phaïm Xuaân Ban (Nhöõng böùc töôøng löûa - Khuaát Quang Thuïy) raát tieâu bieåu cho ngöôøi anh huøng baát toaøn. OÂng laø anh huøng traän maïc, soáng tình nghóa vôùi ñoàng ñoäi, chu ñaùo ñeán töøng chi tieát. Nhöng Ban laïi raát ñaùng cheâ traùch quan quan heä luyeán aùi (deã daøng phuï baïc caû hai ngöôøi baïn hoïc cuøng lôùp laø Ñaøo vaø Thanh). Baát bình vôùi ñieàu ñoù, chính uûy Löông Xuaân Baùo ñaõ quaùt thaúng vaøo maët vò anh huøng: “Maøy laø moät thaèng khoán naïn! Moät thaèng ñeåu, nghe chöa?” (6) . Ñaõ qua roài caùi thôøi ngöôøi lính ñöôïc mieâu taû chæ soáng, chæ öùng xöû vôùi nhau baèng con ngöôøi xaõ hoäi, con ngöôøi giai caáp, ôû ñoù hieän höõu moïi chuaån möïc, chuaån möïc ngay caû trong tình yeâu. Ñoù laø thöù tình caûm luoân DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 19 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
20.
ñöôïc vaø luoân
bò yù chí daãn daét, cheá ngöï. Hoï chæ naém tay vaø cuøng nhìn veà phía tröôùc, nhìn veà ngaøy mai, veà töông lai cuûa daân toäc. Tinh thaàn ñoåi môùi ñaõ taïo ñieàu kieän cho ngöôøi ngheä só bieåu ñaït moät cung baäc khaùc – cung baäc cuûa con ngöôøi töï nhieân, con ngöôøi baûn naêng trong baûn thaân moãi anh huøng. Hoï ñaõ ñeán vôùi nhau chính luùc caùi cheát ñang treo lô löûng, chính khi con ngöôøi khoâng theå töï tin vaøo söï soáng ôû ngaøy mai, hoï trao cho nhau taát caû ñeå cuøng vöôït qua nguy hieåm. Baûn naêng ñaõ khôi daäy söï soáng vaø laøm cho tình yeâu nôû hoa. Khoùi löûa chieán tranh laøm cho nhöõng moái tình aáy caøng theâm maõnh lieät, noàng naøn, chaùy boûng. Coù theå laø tình yeâu thöïc söï, coù theå chæ laø söï tieáp noái cuûa baûn naêng, nhöng nhöõng chuyeän tình aáy khieán moãi chuùng ta khoâng khoûi baøng hoaøng, thöông caûm. Ngöôøi cöïu chieán binh Nguyeãn Vaïn (trong Beán khoâng choàng – Döông Höôùng) ñaõ töøng soáng khaéc kyû, muoán trôû thaønh möïc thöôùc, laøm thaùnh nhaân ñeå xöùng ñaùng vôùi söï ngöôõng moä cuûa daân laøng, nhöng chính khi phaàn baûn naêng chieán thaéng phaàn thaùnh nhaân môùi laø thôøi khaéc ngöôøi anh huøng naøy ñöôïc laøm ngöôøi – moät con ngöôøi chaân thöïc theo ñuùng nghóa cuûa noù. Tuy nhieân, keát thuùc taùc phaåm laïi laø caùi cheát cuûa Nguyeãn Vaïn, bôûi ngay baûn thaân anh cuõng chöa theå chaáp nhaän ñöôïc söï baát toaøn trong moät ngöôøi anh huøng ñaõ töøng kinh qua cuoäc khaùng chieán vó ñaïi vaø ñang laø maãu möïc trong caùi laøng queâ bình dò nhöng cuõng ñaày ñònh kieán aáy. Chieán tranh vaø söï tham gia cuûa con ngöôøi vaøo chieán tranh ñaõ ñeå laïi nhöõng khoaûng troáng tình thöông quaù lôùn, traïng thaùi baát thöôøng ñoù ñaõ gieo vaøo loøng moãi ngöôøi noãi coâ ñoäc ñeán laï luøng. Khi ñoù, söï choáng ñôõ duy nhaát con ngöôøi coù theå laøm duø khoâng phaûi laø caùch toát nhaát nhöng laø caùch ñôn giaûn nhaát laø trôû veà soáng vôùi caùi baûn naêng cuûa chính mình. Noù mang laïi cho con ngöôøi caûm giaùc ñöôïc thoûa maõn, ñöôïc seû chia. Gaén baûn naêng vôùi lyù töôûng xaõ hoäi laø moät nhaän thöùc môùi trong phaûn aùnh ngöôøi anh huøng, ñieàu maø vaên hoïc, ngheä thuaät tröôùc ñoåi môùi bò pheâ phaùn kòch lieät. Vôùi goùc nhìn nhö vaäy, coâng chuùng thöôûng thöùc ngheä thuaät ñaõ nhìn thaáy söï goà gheà ñaèng sau moãi taám huy chöông. Nhöng söï thaät aáy khoâng nhöõng khoâng laøm maát ñi hình aûnh veà ngöôøi chieán só chieán traän vôùi caûm xuùc ngöôõng moä, töï haøo maø coøn taïo neân caûm giaùc gaàn guõi vôùi söï caûm thoâng, chia seû. Ngöôøi anh huøng khoâng coøn ñöôïc moâ taû nhö nhöõng thaùnh nhaân, bôûi thaùnh nhaân khoâng phaûi ñoái maët nhöõng khaùt khao, say meâ, khoâng phaûi vaät vaõ ñaáu tranh giöõa con ngöôøi baûn naêng, con ngöôøi caù nhaân vôùi con ngöôøi xaõ hoäi, con ngöôøi daân toäc vaø vì theá nhöõng gì ngöôøi anh huøng ñaõ vöôït qua vaø coáng hieán cho queâ höông caøng vó ñaïi vaø ñaùng ngöôõng moä, töï haøo hôn bao giôø heát. Coù nhöõng chieán só trôû veà töø chieán tröôøng, treân ngöïc aùo ñoû röïc huy chöông, vôùi nieàm töï haøo ñoù, hoï ñaõ töï cho mình quyeàn ñöôïc nghæ ngôi, rôi vaøo traïng thaùi töï maõn. Ñoù laø trung taù Ñoâng (Muøa laù ruïng trong vöôøn – Ma Vaên Khaùng) sau hôn ba möôi naêm caàm suùng trôû veà trong haøo quang chieán thaéng, anh töï cho pheùp mình ñöùng ngoaøi nhöõng bieán ñoäng cuûa cuoäc soáng côm aùo thöôøng ngaøy. Vôùi Trung töôùng Hoaøng Löông (Trung töôùng giöõa ñôøi thöôøng - Cao Tieán Leâ), cuoäc ñôøi chæ röïc DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 201420 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
21.
saùng trong chieán
tranh, bôûi baát kyø tính huoáng naøo oâng cuõng coù theå giaûi quyeát, chính ñieàu ñoù ñaõ taïo neân teân tuoåi cuûa moät huyeàn thoaïi. Nhöng, Hoaøng Löông khoâng bao giôø ñeå yù ñeán vieäc rieâng cuûa töøng ngöôøi, thaäm chí vieäc rieâng cuûa gia ñình duø ñang rôi vaøo hoaøn caûnh khoù khaên, tuùng quaãn nhaát, ñoù laø con ngöôøi khoâng coù ñôøi thöôøng… Vôùi caùch xaây döïng hình töôïng nhö vaäy, veû ñeïp tuyeät ñoái cuûa ngöôøi chieán só naêm xöa ñang maát daàn. Hoï hieän ra vôùi khoâng ít ñieåm ñaùng thöông, ñaùng giaän vôùi caû caùi toát vaø caùi xaáu, thaäm chí coù nhieàu khuyeát taät hôn moät ngöôøi bình thöôøng. Thöù ba, beân caïnh nhöõng con ngöôøi luoân laø bieåu töôïng cho söï vöôït leân moïi hoaøn caûnh, hoaøn thaønh xuaát saéc nhieäm vuï laø söï xuaát hieän cuûa ngöôøi lính tha hoùa trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng. Böôùc ra khoûi chieán tröôøng, phaàn lôùn ngöôøi chieán só vaãn tieáp tuïc vöôn leân chieán thaéng khoù khaên trong hoaøn caûnh môùi, hoï maõi laø nieàm töï haøo cuûa daân toäc. Duø khoâng nhieàu nhöng thöïc teá ñaõ xuaát hieän söï tha hoùa cuûa ngöôøi anh huøng trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng. Vôùi söï nhaïy beùn cuûa mình, vaên hoïc, ngheä thuaät ñaõ nhanh choùng naém baét vaø phaûn aùnh ñöôïc ñieàu ñoù. Töø chieán tröôøng trôû veà, ngöôøi thì tha hoùa, ngöôøi thì böôùc vaøo cuoäc chieán ñaáu môùi. Cuoäc chieán ñaáu cuûa nhöõng ngöôøi löông thieän choáng keû baát löông, maø thaät trôù treâu, coù nhöõng ngöôøi tröôùc kia laø ñoàng ñoäi cuûa nhau, nay ñöùng treân hai chieán tuyeán. Khi caùi Traéng – Đen, Toát – Xaáu laãn loän, giöõa traän ñoà baùt quaùi aáy, ngöôøi anh huøng khoâng bao giôø boû cuoäc, hoï vaãn tieáp tuïc chieán ñaáu, tieáp tuïc ñi leân ñeå khaúng ñònh söùc maïnh cuûa mình. Coù thaát voïng veà cuoäc soáng nhöng nhöõng ngöôøi ñaõ töøng laø anh huøng treân traän tuyeán nay laïi tieáp tuïc laø anh huøng trong lao ñoäng saûn xuaát, xaây döïng xaõ hoäi môùi. Ñoù laø Laõm (Phoá - Chu Lai), ra khoûi chieán tröôøng anh rôi ngay vaøo nhöõng ngaøy thaùng cô cöïc. Trong nhöõng ngaøy vaät loän ñeå soáng, ngay ôû nhöõng luùc khoán khoù, nhuïc nhaõ nhaát, Laõm vaãn khoâng guïc ngaõ. Anh coá gaéng ñeán giôø phuùt cuoái cuøng ñeå vöôït moïi caùm doã vaø nguy cô tuït doác veà nhaân caùch, ñieàu maø luùc naøo cuõng ñe doïa cuoäc soáng cuûa anh vaø ñoàng ñoäi. Linh (Voøng troøn boäi baïc – Chu Lai) khi taän maét chöùng kieán ngöôøi ñoàng ñoäi naêm xöa bieán chaát, khi haøng ngaøy, haøng giôø phaûi tieáp xuùc vôùi boä maët ñeåu giaû, baát taøi cuûa laõo Quaùch tröôûng phoøng, anh ñaõ theå hieän quyeát taâm: “moät thôøi caàm suùng khoâng thoûa hieäp vôùi keû thuø thì baây giôø caøng khoâng theå nhaân nhöôïng vôùi caùi xaáu ñöôïc nöõa” (7) . Vieát veà ngöôøi lính vôùi tö caùch laø ngöôøi anh huøng trong vaø sau chieán tranh vôùi caùi nhìn ñôøi thöôøng ngöôøi ngheä só ñaõ ñaët con ngöôøi trong moái quan heä ña chieàu ñeå töø ñoù phaùt hieän ra nhöõng vaán ñeà môùi naûy sinh töø cuoäc soáng. Moät trong nhöõng vaán ñeà aáy laø söï tha hoùa veà nhaân caùch. Hoï khoâng coøn giöõ ñöôïc phaåm chaát cuûa ngöôøi anh huøng, thay vaøo ñoù laø nhöõng con ngöôøi bieán daïng bôûi quyeàn löïc, ñòa vò vaø tieàn baïc. Ñoù laø Huaán (Voøng troøn boäi baïc) ñaõ coù thôøi laø ngöôøi lính thoâng minh, möu trí, duõng caûm. Nhöng trong khi chieán ñaáu mieät maøi vôùi caùi aùc thì khoâng ngôø caùi aùc ñaõ thaám saâu vaøo haén ñeå khi trôû veà - vôùi cöông vò Bí thö ñaûng uûy xaõ Huaán laøm ngöôøi ta gheâ sôï bôûi bao toäi aùc haén gaây ra. Ba Söông (AÊn maøy dó vaõng) ñaõ töøng laø ngöôøi phuï nöõ coù taâm hoàn ñeïp, yeâu vaø chieán ñaáu heát mình, nhöng giôø ñaây DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 21 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
22.
ñang tröôït daøi
treân con ñöôøng danh voïng. Ñeå coù cô hoäi leo cao, tieán xa, ngöôøi ñaøn baø naøy thaäm chí khoâng ngaàn ngaïi ñi laïi vôùi Ñòch – moät keû nôï maùu vôùi daân toäc. …Ñoù laø UÙt Loan (Voøng troøn boäi baïc) töøng laø chieán só phaùo binh chieán ñaáu coù thaønh tích nhöng khi veà vôùi ñôøi thöôøng laïi khoâng theå chòu noåi cuoäc soáng khoù khaên vôùi ngöôøi choàng töøng laø ñoàng ñoäi nhöng hieän taïi ñang thaát theá, chò boû ñi vaø tröôït daøi vaøo caùc vuï buoân haøng quoác caám vôùi bao aâm möu, thuû ñoaïn. Hôn theá, UÙt Loan coøn chaáp nhaän cuoäc soáng giaø nhaân ngaõi non vôï choàng vôùi Huaán – ngöôøi cuõng töøng laø ñoàng ñoäi vaø hieän taïi cuõng ñang tha hoùa nghieâm troïng vì quyeàn löïc. Khoâng chæ tha hoùa bôûi kinh teá thò tröôøng, maø ngay trong chieán tranh coù nhöõng con ngöôøi ñaõ töøng laø anh huøng nhöng khoâng coøn giöõ ñöôïc baûn lónh, khí phaùch cuûa mình, hoï trôû neân heøn nhaùt, run sôï tröôùc caùi aùc, caùi xaáu. Ñoù laø chuù Naêm (AÊn maøy dó vaõng – Chu Lai), ngöôøi ñaõ töøng laø bí thö chi boä moät xaõ vuøng ven voâ cuøng khoù khaên, göông maãu, laäp nhieàu thaønh tích, nhöng ngöôøi caùn boä laõnh ñaïo Ñaûng aáy ñaõ khoâng ñuû baûn lónh ñeå ñi troïn veïn haønh trình con ñöôøng caùch maïng cuøng ñoàng ñoäi. Bom ñaïn, caùi cheát, söï khốc liệt ñaõ khieán con ngöôøi naøy trôû neân baïc nhöôïc, heøn nhaùt, boû ñoàng ñoäi veà cöù Buø Chao cuûa nhöõng ngöôøi troán lính – nhöõng con ngöôøi chaúng theo ñòch cuõng chaúng theo ta, chæ lo kieám aên vaø baûo toaøn tính maïng. Khi hoï thoûa hieäp vôùi caùi Xaáu, caùi AÙc, nhaân daân khoâng coøn coi hoï laø ngöôøi chieán só cho duø coù quaù khöù chieán ñaáu duõng caûm. Ñaát nöôùc ñaõ hoøa bình, cuoäc soáng ñaõ ñoåi thay nhöng con ñöôøng phía tröôùc cuûa daân toäc coøn quaù nhieàu gian nan, thöû thaùch. Vì theá, tröôùc nhöõng khoù khaên môùi, nhaân daân mong ñôïi ôû ngöôøi chieán só moät maãu möïc luoân vöôït leân vaø chieán ñaáu (cho duø coù theå hoï taïm thôøi thaát baïi) kieân cöôøng vôùi caùi aùc vaø caùi xaáu. Xaây döïng hình töôïng ngöôøi chieán só tha hoùa, ngöôøi ngheä só ñaõ mang ñeán thoâng ñieäp voâ cuøng saâu saéc: ñöøng bao giôø nghó raèng con ngöôøi ñöôïc toâi luyeän trong chieán ñaáu ñaõ coù theå hoaøn toaøn ñöùng vöõng vaø ñaày ñuû phaåm chaát cho thôøi kyø xaây döïng xaõ hoäi môùi. Xaõ hoäi vaø ngay caû nhöõng ngöôøi anh huøng luoân phaûi caûnh giaùc vôùi nhöõng caïm baãy trong hoaøn caûnh môùi. Tuy chöa coù nhöõng taùc phaåm thöïc söï ñaït tôùi: “tính söû thi hoaønh traùng …naêm naøo ñoïc cuõng ñöôïc, thôøi naøo ñoïc cuõng ñöôïc, caøng ñoïc caøng nhö thaáy môû ra theâm moät ñieàu gì veà theá giôùi taâm hoàn meânh mang cuûa ngöôøi lính, cuûa daân toäc” (8) nhöng nhôø söï thay ñoåi trong quan nieäm veà ngöôøi anh huøng, nhôø söï phoái hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa tieâu chí yù thöùc heä vôùi caûm quan nhaân baûn, vaên hoïc, ngheä thuaät nöôùc ta giai ñoaïn vöøa qua phaàn ñaõ ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu, ñoøi hoûi cuûa coâng chuùng thöôûng thöùc. (1) Nguyeãn Minh Chaâu (1994), Trang giaáy tröôùc ñeøn, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, tr 151 (2) Chu Lai (1994), AÊn maøy dó vaõng, Nxb. Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi, tr 56 (3) Chu Lai (1994), Sñd, tr 109 (4) Chu Lai (1994), Sñd, tr 7 (5) Nguyeãn Minh Chaâu (2006), Tuyeån taäp truyeän ngaén, Nxb. Vaên hoïc, Haø Noäi, tr 160 (6) Khuaát Quang Thuïy (2006), Nhöõng böùc töôøng löûa, Nxb. Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi, tr 816. (7) Chu Lai (1990), Voøng troøn boäi baïc, Nxb. Thanh nieân, Haø Noäi, tr 28. (8) Chu Lai (12/2002), “Söû thi vaø hoaønh traùng, caâu traû lôøi cho moät ñôøi”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi (564), tr 84. DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 201422 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
23.
C oâng cuoäc ñoåi
môùi tieåu thuyeát cuûa chuùng ta manh nha töø tröôùc ñoù nhöng roõ neùt hôn töø sau 1986, ñeán ñaàu theá kyû XX thì caøng deã nhaän dieän. Nhìn chung söï ñoåi môùi ñi theo hai xu höôùng: hieän ñaïi hoùa vaø ñoåi môùi töø truyeàn thoáng. ÔÛ xu höôùng thöù nhaát coù theå hình dung theå loaïi tieåu thuyeát laø söï phaân nhaùnh. Tröôùc ñoù haàu nhö chæ coù moät doøng söû thi thì nay phaân ra thaønh nhieàu doøng. Ñeà taøi ñöôïc môû ra, caùc caùch vieát môùi ñöôïc theå hieän. Caùc doøng ñôøi tö, theá söï…thaám daàn roài tuoân traøo vaøo caùc ngoùc ngaùch ñôøi soáng maø tröôùc ñaây caám ñoaùn, kieâng kî. Nhaát laø veà hình thöùc thì thaät muoân veû: doøng yù thöùc, ña thanh, troø chôi, kyø aûo… ÔÛ höôùng sau thì hình dung tieåu thuyeát nhö söï hôïp löu cuûa nhieàu doøng khaùc, doøng soâng söû thi chuû löu khoâng trong vaét nhö xöa maø nhieàu maøu saéc, dó nhieân laø cöôøng traùng hôn vaø cuõng phöùc taïp, khoù löôøng hôn. Nhìn moät caùch bao quaùt, coù maáy khuynh höôùng sau: Khuynh höôùng lòch söû - taùi hieän Chuùng toâi goïi laø lòch söû - taùi hieän laáy caên cöù vaøo ñoä chính xaùc cuûa caùc söï kieän lòch söû maø tieåu thuyeát ñoù moâ taû. Treân cô sôû söï kieän naøy maø taùc phaåm coù caû moät heä thoáng thi phaùp taùi hieän töông öùng. Ñaëc ñieåm noäi dung cô baûn bao truøm cuûa tieåu thuyeát söû thi laø luoân coù caùc traän ñaùnh, caùc chieán dòch vôùi ngaøy giôø cuï theå, taàm quan troïng chieán löôïc, yù nghóa quaân söï, chính trò...Chính vì theá maø moät neùt thi phaùp khoâng theå boû qua laø khoâng gian ngheä thuaät. Lòch söû chieán tranh theá giôùi cho thaáy, hai beân ñoái nghòch gaây chieán vôùi nhau thöôøng laø do maâu thuaãn veà quyeàn lôïi, maø moät trong nhöõng quyeàn lôïi chuû yeáu laø söï laøm chuû moät khoâng gian ñòa lyù naøo ñoù. Veà baûn chaát, cuoäc chieán tranh xaâm löôïc cuûa Phaùp vaø Myõ gaây ra treân ñaát nöôùc ta laø cuoäc chieán cuûa beân xaâm löôïc laø chieám ñaát, beân choáng xaâm löôïc laø giöõ ñaát vaø ñoøi laïi ñaát ñaõ maát. Ñieàu naøy hình thaønh moät ñaëc ñieåm cuûa tieåu thuyeát söû thi cuûa ta laø moãi taùc phaåm thöôøng mang noäi dung phaûn aùnh, mieâu taû moät traän ñaùnh lôùn, moät chieán dòch quan troïng. Chính vì theá caûm höùng söû thi cuõng thöôøng gaén vôùi khoâng gian (nhö con ñöôøng, traän ñaùnh...), vôùi caùc söï kieän lòch söû troïng ñaïi (nhö Toång tieán coâng muøa xuaân 1968, traän ñaùnh cöûa môû Xuaân Loäc...). Ngay teân taùc phaåm cuõng chöùng minh ñieàu naøy: Xuaân Loäc, Thöôïng Ñöùc, Muøa heø giaù buoát, Xieâng Khoaûng muø söông, Truyeàn thuyeát soâng Thu Boàn…. Ñieàu naøy daãn tôùi tieåu thuyeát söû thi Vieät Nam vaãn coøn thieân veà keå laïi, veà taùi hieän söï kieän laø moät chieán dòch, moät traän ñaùnh xaûy ra ôû moät ñòa ñieåm cuï theå trong moät thôøi gian vaät lyù xaùc ñònh maø chöa quan taâm tôùi söï phaân tích, lyù giaûi, caét nghóa söï kieän. Do vaäy taùc phaåm coù theå haáp daãn baïn ñoïc ôû söï moâ taû nhöõng traän ñaùnh vôùi tính chaát cöïc kyø khoác lieät chöù chöa môøi goïi baïn ñoïc ñi theo quaù trình phaân tích taâm lyù con ngöôøi. Coù theå hình dung TIEÅU THUYEÁT SÖÛ THI HOÂM NAY – NHÖÕNG KHUYNH HÖÔÙNG ÑOÅI MÔÙI PGS. TS. NGUYEÃN THANH TUÙ DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 23 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
24.
theá naøy: tieåu
thuyeát Vieät Nam thöôøng döïa treân caùi boái caûnh chung, caùi neàn chung cuûa moät traän ñaùnh, moät chieán dòch maø töø ñoù xaây döïng tính caùch taâm lyù nhaân vaät. Nhö vaäy thì taát yeáu nhaân vaät taäp theå raát ñöôïc coi troïng. Vaø cuõng raát loâgich vôùi tính chaát ñaëc bieät cuûa nhöõng cuoäc khaùng chieán laø huy ñoäng toaøn daân, toaøn dieän. Söùc maïnh cuûa chieán tranh laø söùc maïnh cuûa coäng ñoàng, caùi caù nhaân hoaø tan vaøo caùi coäng ñoàng ñoù. Nhöng ôû tieåu thuyeát nöôùc ngoaøi laïi coù moät höôùng gaàn nhö laø ngöôïc laïi, luoân chuù yù ñeán caùi caù nhaân, boái caûnh chieán tranh ñöôïc taùi hieän thoâng qua caùi caù nhaân, caâu chuyeän cuûa caù nhaân. Töø nhöõng neùt khaùc nhau naøy deã thaáy tieåu thuyeát söû thi Vieät Nam maïnh veà mieâu taû söï kieän, keå laïi tình huoáng maø coøn thieáu ñi söï phaân tích caû moät quaù trình phaùt trieån tính caùch, caùi maø L. Toânxtoâi goïi laø “bieän chöùng phaùp taâm hoàn”. Neáu coù thì cuõng chæ laø nhöõng khoaûnh khaéc traên trôû, daèn vaët, suy nghó…cuûa nhaân vaät ñeå phuïc vuï cho söï phaùt trieån cuûa coát truyeän. Nhöng vaãn coù theå keå teân nhöõng tieåu thuyeát cuûa Vieät Nam ñaõ vöôït ra khoûi caùi neàn chung ñeå vöôn tôùi buùt phaùp cuûa phaân tích, nhö Noãi buoàn chieán tranh, Röøng thieâng nöôùc trong, Beán ñoø xöa laëng leõ… Deã daøng chöùng minh haàu heát caùc caùc taùc phaåm ñeàu ñi theo khuynh höôùng lòch söû - taùi hieän vôùi bieåu hieän tröôùc heát laø luoân coù moät boái caûnh lòch söû cuï theå. Ñi theo höôùng naøy caùc nhaø tieåu thuyeát luoân coù xu höôùng laøm soáng laïi lòch söû moät caùch trung thöïc nhaát. Caùi baûo hieåm cho söï thaät lòch söû chính laø voán soáng cuûa moãi nhaø vaên. Hoï vieát baèng söï traûi nghieäm cuûa moät thôøi binh löûa, taän maét chöùng kieán, vaø laø ngöôøi töøng ôû trong cuoäc ñeå roài hoâm nay vieát ra nhöõng ñieàu gan ruoät: Nguyeãn Chí Trung, Hoà Phöông, Nam Haø, Vaên Leâ, Nguyeãn Trí Huaân, Chu Lai, Nguyeãn Baûo, Khuaát Quang Thuïy, Trung Trung Ñænh, Xuaân Ñöùc, Ñoã Kim Cuoâng, Nguyeãn Tieán Haûi...Chính vì theá, nhö moät heä quaû, cuøng vôùi khuynh höôùng naøy laø caùch vieát theo loái töï thuaät, töï truyeän ñöôïc theå hieän khaù roõ. Vieát veà cuoäc soáng reøn luyeän, nhöõng taâm tö tình caûm cuûa ngöôøi lính hoâm nay, hai nhaø vaên treû Ñoã Tieán Thuïy, Nguyeãn Xuaân Thuûy coù nhöõng trang vieát khaù sinh ñoäng veà hieän thöïc. Maïch keå cuûa Maøu röøng ruoäng ñi theo böôùc chaân cuûa nhaân vaät chính (Vinh) taùi hieän moät khoâng gian noâng thoân thôøi ngay sau giaûi phoùng coøn chìm trong ñoùi khaùt vaø nhöõng huû tuïc naëng neà; moät khoâng gian Taây Nguyeân aån ñaèng sau veû ñaày chaát thô laø söï nguy hieåm cuûa cheát choùc bôûi bom mìn. Bieån xanh maøu laù ñöa baïn ñoïc ñeán vôùi moät khoâng gian ñaëc bieät, khoâng gian bieån ñaûo. Ngoøi buùt naøy coù duyeân vôùi nhöõng trang taû caûnh ñaëc saéc, ñoäc ñaùo chæ coù ôû vuøng bieån ñaûo Tröôøng Sa: nôi ñoù, do caáu taïo ñòa chaát döôùi ñaùy bieån maø maët bieån coù moät maøu xanh...nhö laù. Nôi ñoù ngöôøi lính phaûi ñoái maët vôùi nhöõng gì döõ doäi nhaát, nguy hieåm nhaát ñeå giöõ yeân bieån trôøi cuûa Toå quoác. Buùt phaùp taùi hieän naøy chæ coù ñöôïc ôû moät nhaø vaên coù voán soáng thöïc teá taïi Tröôøng Sa nhö Nguyeãn Xuaân Thuûy. Tieåu thuyeát naøy minh chöùng moät caùch huøng hoàn cho vaán ñeà voán soáng: haõy soáng, haõy traûi nghieäm, haõy va ñaäp quaêng quaät trong cuoäc ñôøi thì môùi mong coù trang vieát soáng ñoäng...Tieác raèng nhöõng trang tieåu thuyeát nhö hai taùc phaåm naøy khoâng thaät nhieàu. Cuõng moät lyù do deã hieåu: chuùng ta coù ít nhöõng voán soáng töø cô sôû. Taùi hieän lòch söû thì deã vieát nhöng khoù hay. Chæ caàn coù voán soáng vaø naêng khieáu taùi hieän DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 201424 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
25.
laø coù theå
coù nhöõng trang vaên mang tính tö lieäu veà chieán tranh. Nhöng neáu chaïy theo söï kieän, laøm noâ leä cho söï kieän thì trang vieát raát deã rôi vaøo “chuïp aûnh”. ÔÛ theå tieåu thuyeát ñoøi hoûi cao veà tính hö caáu thì söï taùi hieän chæ laø moät nhieäm vuï trong coâng vieäc lao ñoäng cuûa nhaø vaên. Trong giai ñoaïn 1945-1975 khoâng phaûi laø khoâng coù nhieàu trang tieåu thuyeát ñôn giaûn laø ghi cheùp, laø thuaät laïi söï kieän. Ñieàu naøy deã gaây ra moät caùch hieåu phieán dieän coù phaàn oan uoång cho caû moät neàn tieåu thuyeát söû thi coù nhieàu thaønh töïu laø “vaên hoïc minh hoïa”. Khuynh höôùng lòch söû - hö caáu Goïi laø lòch söû - hö caáu ñeå chæ loái vieát döïa treân caùi neàn lòch söû maø hö caáu, saùng taïo. Hö caáu voán laø moät trong nhöõng hoaït ñoäng cô baûn cuûa tö duy ngheä thuaät, moät khaâu coù yù nghóa quyeát ñònh trong saùng taïo cuûa nhaø ngheä syõ. Nhöng ñoái vôùi ñaëc tröng phaûn aùnh roäng lôùn cuûa tieåu thuyeát thì phaåm chaát naøy ñoøi hoûi ôû nhaø vaên phaûi cöôøng traùng hôn nhieàu. Saùng taïo trong tieåu thuyeát laø saùng taïo ra moät cuoäc soáng thöù hai. Cuoäc soáng trong tieåu thuyeát, noùi nhö moät nhaø lyù luaän nöôùc ngoaøi, khoâng phaûi laø baûn thaân ñôøi soáng maø laø moät moâ hình veà ñôøi soáng. Do vaäy cuoäc soáng naøy non leùp, oám o hay ñaày ñaën, giaøu sinh khí phuï thuoäc raát nhieàu vaøo taøi naêng töôûng töôïng hö caáu cuûa nhaø tieåu thuyeát. Ñi theo loái lòch söû - hö caáu thì nhaø vaên hö caáu treân caùi neàn cuûa söï thaät lòch söû. Ngöôøi ta ñaõ vaø seõ coøn tranh caõi trong tieåu thuyeát lòch söû thì bao nhieâu phaàn traêm laø söï thaät, bao nhieâu phaàn traêm laø hö caáu. Theo chuùng toâi, tröôùc heát laø phaûi roõ raøng veà maët quan ñieåm. Ñoù laø quan ñieåm nhaân daân laø ngöôøi saùng taïo vaø laøm neân lòch söû. Nhaø vaên vieát veà baát cöù söï kieän lòch söû naøo cuõng ñeàu phaûi thaáy nhaân daân laø leõ phaûi, nhaân daân laø chính nghóa. Nhaân daân uûng hoä ai, giuùp ai, ngöôøi aáy, löïc löôïng aáy seõ thaéng lôïi vaø ngöôïc laïi. Ñaây khoâng coøn laø baøi hoïc maø laø moät nguyeân lyù saùng taïo cuûa theå taøi tieåu thuyeát lòch söû. Söùc maïnh nhaân daân laø söùc maïnh baûo veä hoøa bình, tình yeâu thöông vaø coâng lyù. Tieåu thuyeát söû thi Vieät Nam ñaõ vaø ñang ñi theo con ñöôøng aáy, nhôø theá ñaõ gaët haùi ñöôïc nhöõng thaønh töïu quan troïng. Taùc phaåm veà ñeà taøi lòch söû laø söï saùng taïo, hö caáu treân caùi neàn ñaõ oån ñònh cuûa söï kieän lòch söû vaø nhaân vaät lòch söû. Nhaø vaên coù theå tha hoà bay löôïn trong khoâng gian töôûng töôïng saùng taïo nhöng phaûi nhaèm muïc ñích laøm saùng toû hôn lòch söû, ñem ñeán nhöõng caûm höùng, laøm giaøu theâm voán thaåm myõ môùi cho baïn ñoïc veà lòch söû. Vieát veà Nguyeãn Traõi hay Leâ Lôïi nhaø vaên khoâng neân leä thuoäc vaøo con soá tæ leä bao nhieâu laø thöïc bao nhieâu laø hö (ai maø thoáng keâ cho roõ ñöôïc), anh ta coù theå hö caáu tôùi 80%, 90%, ñieàu aáy khoâng quan troïng. Ñieàu cô baûn laø hö caáu laøm sao ñeå cho baïn ñoïc thaáy ñoù vaãn laø Nguyeãn Traõi, vaãn laø Leâ Lôïi. Nghóa laø qua nhöõng saùng taïo môùi nhaø vaên phaûi laøm cho baïn ñoïc theâm hieåu, theâm yeâu, theâm quyù troïng nhaân vaät lòch söû, neáu ñoù laø nhaân vaät tích cöïc, chính dieän vaø ngöôïc laïi. Moät ñieàu toái kî cuûa taùc phaåm veà ñeà taøi lòch söû laø laøm sai leäch chaân dung nhaân vaät cuûa lòch söû, sai leäch söï kieän lòch söû. Lòch söû, xeùt ñeán cuøng laø nhöõng gì ñaõ ñi qua ñöôïc ngöôøi hieän taïi yù thöùc laïi. Nhöõng baøi hoïc lòch söû veà ñaáu tranh choáng ngoaïi xaâm seõ voâ ích neáu khoâng laøm ñoïng laïi ôû ngöôøi hoïc hoâm nay veà loøng yeâu nöôùc, yeâu töï do, loøng kính troïng cha oâng ñaõ duõng caûm kieân quyeát baûo veä neàn ñoäc laäp töï chuû cho nöôùc nhaø, töø ñoù maø ñöôïc tieáp theâm nieàm tin, nieàm töï haøo ñeå maø soáng maïnh meõ hôn, trung thöïc hôn, chaân chính hôn. Vaên hoïc cuõng mang muïc DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 25 NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
Télécharger maintenant