การบรรยายในการอบรมวิชาการ "นิติรัฐ นิติธรรม" จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

1. กฎหมาย ประชาธิ ป ไตย
กั บ ฮาเบอร์ ม ั ส
การอบรมวิ ช าการ “ นิ ต ิ ร ั ฐ กั บ ปรั ช ญา ”
สมาคมปรัชญาและศาสนาแห่งประเทศไทย
๑๐ – ๑๒ พฤษภาคม ๒๕๕๕
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

2. โสรัจจ์ หงศ์ลดารมภ์
ภาควิชาปรัชญา คณะอักษรศาสตร์
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
hsoraj@chula.ac.th

3. โครงร่าง
เบื้องหลังของความคิดของฮาเบอร์มัสใน Between
Facts and Norms
ภาวะสองขั้วของกฎหมายปัจจุบน
ั
ทฤษฎีเหตุผล “หลังอภิปรัชญา”
(Postmetaphysical theory of reason)
โครงสร้างด้านการสื่อสารของการประสานงานทาง
สังคม

4. โครงร่าง
ความจำาเป็นที่จะต้องมี positive law
Rawls กับ Luhmann
กฎหมายที่ชอบธรรมเป็นไปได้อย่างไร
สองขั้วระหว่าง Rousseau กับ Locke (อธิปไตย
ของปวงชนกับเสรีภาพของปัจเจกบุคคล)
ทางออกของฮาเบอร์มัส
Theory of Communicative Action

5. โครงร่าง
ปรัชญากฎหมายของฮาเบอร์มัส
Legality (ชอบด้วยกฎหมาย) กับ legitimacy (
ความชอบธรรมของกฎหมาย)
กฎหมายกับจริยธรรม
Theory of communicative action; discourse
ethics as foundation for normativity
“สิทธิในการปฏิวัติล้มล้างการปกครอง”

6. แนวคิดเบืองหลัง
้
ที่มาของความชอบธรรมของกฎหมาย
วัฒนธรรมประเพณี ความเชื่อ ระบบอภิปรัชญา
การปกป้องสิทธิประโยชน์ของปัจเจกชน
การใช้อำานาจของรัฐ
ความไม่เพียงพอของที่มาทั้งสาม

7. สำาหรับ H ที่มาที่ถูกต้องของกฎหมายที่ชอบธรรม
ได้แก่การพิจารณาไตร่ตรองอย่างเสรีของแต่ละ
คนในชุมชน
ประชาธิปไตยแบบไตร่ตรอง ↔ การปกครองด้วย
กฎหมาย
H ใช้คำาว่า Rechtsstaat ซึ่งแปลว่า “รัฐที่ปกครอง
ด้วยกฎหมายสูงสุด” (constitutional state)

8. ภาวะสองขั้วของกฎหมาย
ขั้วแรก: ความจริงของสังคม → การที่กฎหมาย
เป็นการใช้อำานาจบังคับของผู้มีอำานาจในรัฐ
ขั้วที่สอง: ความชอบธรรม → กฎหมายจำาเป็นต้อบ
ได้รับการยอมรับอย่างจริงใจของผู้คน
งานของ H ในหนังสือ Between Facts and
Norms คือหาทฤษฎีที่จะประสานขั้วทั้งสอง

9. “หลังอภิปรัชญา”
“...for Habermas a postmetaphysical
vindication of reason is possible only
insofar as philosophy—in an
interdisciplinary cooperation with empirical
inquiries of various sorts—can show how
the use of language and social interaction
in general necessarity rely on notions of
validity, such as truth, normative rightness,
sincerity, and authenticity. This
necessitates not only a philosophical

10. ความจำ า เป็ น ของ positive law
กฎหมายสมัยใหม่เกิดขึ้นเพื่อแก้ปัญหาการประสาน
กันของสังคมที่เกิดจากการสลายตัวของความ
เชื่อตามประเพณีและความจำาเป็นในการประสาน
กันของผูคนเพื่อให้แต่ละคนบรรลุเป้าหมายของ
้
ตน
องค์ประกอบสามประการของกฎหมาย: (๑)
ลักษณะของสังคมสมัยใหม่ (๒) ความแตกต่าง
ระหว่าง communicative action กับ strategic
action (๓) การอธิบาย communicative action

11. Rawls กับ Luhmann
Rawls → social contract, individualism
Luhmann → social system theory,
autopoiesis
Habermas → integration between the two.

12. ที่มาของกฎหมาย
Locke – private autonomy; also Kant
Rousseau – public autonomy
Habermas argues for the ‘internal relations’
between the two.
Discourse Principle – Only those norms are
valid to which all affected persons could
agree as participants in rationale
discourses.

13. Abstract Rights
In order to ground the Discourse Principle, H
proposes a set of abstract rights as
necessary conditions
Basic negative liberties, membership rights,
due process rights (private autonomy)
Rights to political participation (public
autonomy)
Social welfare rights

14. These rights must be enforced by the state.
Tension between state power and legitimate
law.
Legitimacy comes through public reason,
i.e., “democratic processes of opinion and
will formation” in the public sphere.
Law “reperesents … the medium for
transforming communicative power into
administrative power.”

15. ปรัชญากฎหมายของฮาเบอร์มัส
Legality กับ Legitimacy
Kant/Locke/Rawls → emphasis on individuals
and lack of critical dimension
Legitimacy ได้จาก discourse principle,
deliberation, democratic process

16. ปัญหาของการปกครองด้วยกฎหมายในสังคม
ไทย
พลังของการต่อต้านการเปลี่ยนแปลง
การแสวงหาประโยชน์สวนตนจากกรอบปฏิบัติที่รับ
่
มาจากภายนอก
สองมาตรฐาน ฯลฯ
สังคมที่ไม่ได้เกิดความกลมกลืนกันระหว่างกรอบ
ปฏิบติกับวิถีชวิต
ั ี
ผู้คนแปลกแยกกับกฎหมาย กฎหมายกลายเป็นเครื่อง
มือแสวงหาผลประโยชน์

17. ฮาเบอร์มัส
การนำาฮาเบอร์มัสมาใช้จะประกอบด้วยการสร้าง “
เวทีสาธารณะ” เพื่อให้เกิดการอภิปรายไตร่ตรอง
กันอย่างกว้างขวางโดยผู้มีส่วนร่วมทั้งหมด เพื่อ
สร้างเจตจำานงร่วมที่จะพัฒนาเป็นกฎหมายที่มี
ความชอบธรรม
เราจำาเป็นต้องเข้าใจว่า “อุดมคติ” ของการจัดเวทีนี้
เป็นอย่างไร เพื่อให้มองเห็นว่าสภาพที่เป็นอยู่ยัง
ขาดจากอุดมคตินี้หรือไม่อย่างไร