HPV

1. Πρόληψη έναντι
του ιού HPV που
προκαλεί
καρκίνο και άλλα
σοβαρά νοσήματα
Ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) μπορεί να
επηρεάσει τη ζωή εκατομμυρίων αγοριών και κοριτσιών

2. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας προκαλείται από έναν ιό
Τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV)
Zur Hausen H. Bibl Haematol 1975
Ένας ιός που προκαλεί καρκίνο και άλλα σοβαρά νοσήματα

3. Η άγνωστη αιτία ενός καρκίνου ανακαλύπτεται
460 πΧ
Πρώτη αναφορά
για τον ιό από τον
Ιπποκράτη
1975
O Zur Hausen
ανακαλύπτει ότι ο
ιός HPV είναι πιθανή
αιτία καρκίνου του
τραχήλου της μήτρας
1992
Παρασκευή των εμβολίων
έναντι του HPV
2006
διαθεσιμότητα
HPV εμβολίων
Από την εποχή του Ιπποκράτη στην εποχή του εμβολίου έναντι του καρκίνου
Zur Hausen H. Expert Rev Vaccines. 2011

4. 2009:Ένα βραβείο Νόμπελ
Ο Γερμανός βιολόγος Zur
Hausen ανακάλυψε ότι ο ιός
HPV προκαλεί καρκίνο. Η
ανακάλυψη αυτή άλλαξε την
ιστορία της Ιατρικής στην
πρόληψη του καρκίνου του
τραχήλου της μήτρας
Zur Hausen H. Bibl Haematol 1975

5. Οι περισσότερες λοιμώξεις (90%) θα υποστρέψουν
Εάν δεν υποστρέψουν μπορούν να προκαλέσουν σοβαρή κλινική νόσο
Κάθε μέρα
εμφανίζονται
17.000 νέα
περιστατικά HPV
λοίμωξης στις
ΗΠΑ
Οι πιο πολλές
λοιμώξεις
συμβαίνουν σε
ηλικία <25 ετών
50-80%
των σεξουαλικά
ενεργών
ανθρώπων θα
αποκτήσουν HPV
λοίμωξη στη
διάρκεια της ζωής
τους
Ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων HPV
Ένας πολύ συχνός ιός που μπορεί να προκαλέσει καρκίνο
Σε Νοσοκομεία
στην Ελλάδα στο
50 %
των τεστ Παπ
υποδηλώνεται
παρουσία ιού HPV
1.Bosch F.X. Human Papillomavirus and Cervical Cancer – Burden and Assessment of Causality J. Natl Cancer Inst Monogr 2003; 31: 3-13; 2. Koutsky. Am J Med 1997;102:3–8. 3. Koutsky, et al. Epidemiol Review,
1988,10:122-163. 4. Panotopoulou E. et al. Prevalence of Human Papillomavirus types 6,11,16,18,31,33 in a cohort of Greek women. J Med Vir 2007; 79: 1898-1905

6. Ο Ιός HPV είναι πολύ μολυσματικός και μπορεί να
μεταδοθεί και χωρίς ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή
• Μπορεί να μεταδοθεί μέσω διαφόρων τύπων επαφής γεννητικών,
στοματικών περιοχών και χεριών
• Ακόμη και 1 μόνο επαφή είναι ικανή να μεταδώσει τη λοίμωξη
• Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί από άτομο που δεν έχει εμφανή βλάβη
και επομένως δε γνωρίζει ότι είναι φορέας
Kjaer SK, Chackerian B, van den Brule AJC et al. High-risk human papillomavirus is sexually transmitted: Evidence from a follow-up study of virgins starting
sexual activity (intercourse). Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2001;10:101–106.

7. Ο Ιός HPV μπορεί να προκαλέσει σοβαρά νοσήματα
σε γυναίκες, αν η λοίμωξη επιμείνει
Οι περισσότεροι τύποι μπορούν να υποστραφούν .
Δεν μπορούμε όμως να προβλέψουμε ποια λοίμωξη
θα επιμείνειΚακοήθη νοσήματα :
 Καρκίνος τραχήλου μήτρας
 Καρκίνος αιδοίου
 Καρκίνος κόλπου
 Καρκίνος πρωκτού
 Καρκίνος λάρυγγα ,φάρυγγα,
στοματικής κοιλότητας
 5% του συνόλου των καρκίνων
οφείλονται στον HPV
Καλοήθη νοσήματα:
 Γεννητικά κονδυλώματα
 Αναπνευστική θηλωμάτωση
Clifford ,GM et al Br J Cancer 2003;88:63-73

8. Κακοήθη νοσήματα :
 Καρκίνος πέους
 Καρκίνος πρωκτού
 Καρκίνος λάρυγγα, φάρυγγα,
στοματικής κοιλότητας
 5% του συνόλου των
καρκίνων οφείλονται στον
HPV
Καλοήθη νοσήματα :
 Γεννητικά κονδυλώματα
 Αναπνευστική θηλωμάτωση
Clifford ,GM et al Br J Cancer 2003;88:63-73
Ο ιός HPV μπορεί να προκαλέσει σοβαρά νοσήματα
και σε άνδρες

9. • Ένα μεγάλο ποσοστό (40%) των εφήβων 14-15 ετών στην
Ελλάδα έχουν ήδη «φίλο» ή «φίλη»
• Δεν απαιτείται ολοκληρωμένη επαφή για τη μετάδοση του
ιού
• Η χρήση προφυλακτικού μειώνει αλλά δεν εξαλείφει τη
μετάδοση
• Ποσοστό 22% των ελλήνων εφήβων έχει ολοκληρώσει τις
επαφές του πριν τα 16 έτη, που είναι η πιο συχνή ηλικία
έναρξης των επαφών
Ο κίνδυνος λοίμωξης από τον ιό είναι μεγάλος
από μικρή ηλικία
1. Tsitsika A, et al. J Pediatr Adolesc Gynecol 2014.

10. Κάθε γυναίκα μπορεί να έρθει αντιμέτωπη
με κάποιο σχετιζόμενο με τον HPV νόσημα
Αληθινό περιστατικό
• Ασθενής Γυναίκα 23 ετών που έχει υποβληθεί σε κωνοειδή
εκτομή μετά από διάγνωση υψηλόβαθμης προκαρκινικής βλάβης
• Σήμερα περιμένει την ιστολογική απάντηση της βιοψίας της

11. Κάθε γυναίκα και κάθε άνδρας μπορεί να έρθει αντιμέτωπος
με κάποιο HPV νόσημα
Αληθινό περιστατικό
Γυναίκα 17 ετών ήρθε στο ιατρείο
με ένα απλό επίμονο κνησμό.
Στο μυαλό της είχε την πιθανή διάγνωση
μίας απλής κολπίτιδας
Η διάγνωση ήταν γεννητικά κονδυλώματα
Θα χρειαστεί θεραπεία -θα χρειασθεί χρόνος αποθεραπείας - θα χρειασθεί αλλαγή
στη σεξουαλική της ζωή -θα χρειασθεί καλή ενημέρωση για να μπορέσει να
διαχειρισθεί τον πανικό και το άγχος -θα χρειασθεί να εξετασθεί και ο σύντροφος
Η διάγνωση ήταν γεννητικά κονδυλώματα
και στο σύντροφο της
Γεννητικά κονδυλώματα σε θήλυ
Γεννητικά κονδυλώματα σε άρρεν

12. Η λοίμωξη δεν οδηγεί τις περισσότερες φορές σε καρκίνο
• Συνήθως η λοίμωξη (90% των
περιπτώσεων) θα υποστραφεί
• Πριν αναπτυχθεί καρκίνος θα
εκδηλωθούν τα προκαρκινικά
στάδια που μπορούν να
διαγνωσθούν και να προληφθούν
έγκαιρα
Muñoz N.: J Infect Dis 2004; 190: 2077 – 87

13. Τα προκαρκινικά στάδια μπορούν να αντιμετωπισθούν
Σοβαρότητα
• Αναπτύσσονται συνήθως σε ηλικίες 20 -35
ετών
• Απαιτούν χειρουργική αντιμετώπιση,
• στενή παρακολούθηση με συχνές
εξετάσεις
• Η αφαίρεσή τους μπορεί να οδηγήσει σε
ανεπάρκεια τραχήλου και να επηρεάσει τη
γονιμότητα και την κύηση
• Προκαλούν καρκινοφοβία σε πολύ μικρή
ηλικία
Συχνότητα
• Κάθε χρόνο στην Ευρώπη εμφανίζονται
650.000 περιστατικά από τους τύπους
16 και 18
IARC database (1998-2002) and population estimate Eurostat 2008; estimate
Globocan 2008

14. Καρκίνο τραχήλου μήτρας παθαίνουν οι νεαρές γυναίκες;
O καρκίνος τραχήλου μήτρας εμφανίζεται σε νεαρές γυναίκες
παρουσιάζοντας αιχμή σε ηλικία 35-45 ετών
Ferlay et al. Globocan 2002. IARC Press,2004, Lyon France. Peto J, Lancet 2004;364:249-256.
Forouzanfar MH, et al. Lancet 2011

15. Πως μπορούμε να προφυλαχθούμε;
Πρωτογενής Πρόληψη:
– Προλαμβάνουμε μια νόσο πριν
εμφανιστεί
Δευτερογενής Πρόληψη:
– Εντοπίζουμε πρώιμες βλάβες
ώστε να παρέμβουμε εγκαίρως

16. • Δεν υπήρχε τρόπος
διάγνωσης των
προκαρκινικών σταδίων
• Η διάγνωση του καρκίνου
γινόταν όταν οι γυναίκες
εμφάνιζαν αιμορραγία ή πόνο,
λόγω εκδήλωσης
προχωρημένου σταδίου
καρκίνου, γεγονός που
οδηγούσε γρήγορα στο
θάνατο
Πριν την ανακάλυψη του τεστ Παπ
Μια ματιά στην ιστορία

17. 1950: Ανακάλυψη της εξέτασης κατά Παπανικολάου
Γ. Παπανικολάου
Τεστ Παπανικολάου: Δυνατότητα ανίχνευσης βλαβών στον
τράχηλο έγκαιρα με μία απλή μέθοδο

18. Μειώθηκαν κατακόρυφα τα περιστατικά καρκίνου
και οι θάνατοι
Τι προσέφερε το τεστ –Παπανικολάου ;

19. … όμως ο καρκίνος λόγω HPV συνεχίζει να σκοτώνει
νεαρές γυναίκες :
Κάθε χρόνο στην Ευρώπη εμφανίζονται 30.000 νέα περιστατικά καρκίνου
τραχήλου μήτρας ( περίπου το 75% οφείλονται στους τύπους 16&18)
Κάθε μέρα στην Ευρώπη 82 γυναίκες ανακοινώνουν στην οικογένεια και τους
φίλους τους ότι «έχουν καρκίνο τραχήλου μήτρας»
Κάθε χρόνο στην Ευρώπη, διαγιγνώσκονται 3.700 νέα περιστατικά καρκίνου
κόλπου και αιδοίου (περίπου 40% των καρκίνων αυτών προέρχονται από τον ιό HPV)
Κάθε χρόνο καταγράφονται στην Ευρώπη 3.000 νέα περιστατικά καρκίνου
πρωκτού σε γυναίκες και 2000 νέα περιστατικά σε άνδρες (περίπου το 95% των
καρκίνων αυτών προέρχονται από τον HPV
Οι γυναίκες με ιστορικό προκαρκινικής τραχηλικής βλάβης έχουν αυξημένο
κίνδυνο να αποκτήσουν καρκίνο αιδοίου και κόλπου
Δεν υπάρχει έγκυρη μέθοδος για την έγκαιρη διάγνωση των προκαρκινικών
βλαβών και του ίδιου του καρκίνου του πρωκτού
(1) Syrjanen S et al. The epidemiological burden of HPV-related cancers in men in Europe: a comparison to women. Abstract accepted for
Eurogin 2011 (for oral presentation). (2) Kreimer AR et al. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2005 14(2):467-75. (3) De Vuyst H et al. Int J
Cancer 2009;124(7):1626-36

20. Προστασία πέραν του καρκίνου
Γεννητικά κονδυλώματα
Κάθε χρόνο εμφανίζονται 1.000.000 νέα περιστατικά
γεννητικών κονδυλωμάτων
Η θεραπεία τους δεν εκριζώνει πάντα την υποκείμενη λοίμωξη
Τα γεννητικά κονδυλώματα μπορούν να υποτροπιάσουν
Clifford ,GM et al Br J Cancer 2003;88:63-73

21. ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ
•Μπορούμε να διαγνώσουμε τα
προκαρκινικά στάδια……..
•Αλλά δεν μπορούμε να τα
προλάβουμε
•Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα
προκαρκινικά στάδια μόνο αφού
αναπτυχθούν
• Δεν μπορούμε να διαγνώσουμε, να
αντιμετωπίσουμε αλλά και ούτε να
προλάβουμε μία προκαρκινική βλάβη στο
αιδοίο
•Δεν μπορούμε να διαγνώσουμε, να
αντιμετωπίσουμε αλλά και ούτε να
προλάβουμε τα γεννητικά
κονδυλώματα
•Μπορούμε να διαγνώσουμε μία HPV
λοίμωξη ……..
•Αλλά δεν μπορούμε να την
προλάβουμε
Γιατί το τεστ Παπανικολάου δεν αρκεί …

22. Η Πρόοδος της επιστήμης
2006: πρωτογενής πρόληψη-Εμβολιασμός έναντι του
ιού HPV

23. Εμβολιασμός έναντι του ιού
ΗPV που προκαλεί καρκίνο

24. Συχνά ερωτήματα
• Είναι το εμβόλιο
αποτελεσματικό ;
• Είναι το εμβόλιο ασφαλές;
• Ποια είναι η κατάλληλη
ηλικία εμβολιασμού ;

25. Είναι το εμβόλιο αποτελεσματικό ;
Από το 2006 κυκλοφορούσαν δύο εμβόλια:
Διδύναμο (16,18) και Τετραδύναμο (6,11,16,18).
Τα δύο εμβόλια προστατεύουν από τους τύπους του ιού HPV
οι οποίοι ευθύνονται για τις περισσότερες περιπτώσεις
καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και άλλων μορφών
καρκίνου που σχετίζονται με τον ιό HPV.
Επιπλέον, το τετραδύναμο εμβόλιο προστατεύει και από
τύπους του ιού HPV οι οποίοι ευθύνονται για το 90% των
γεννητικών κονδυλωμάτων
Πρόσφατα (Απρίλιος 2017) κυκλοφόρησε 9δύναμο εμβόλιο
(6,11,16,18,31,33,45,52,58) που προστατεύει από τύπους HPV που
ευθύνονται για το 90% του καρκίνου του τραχήλου μήτρας, το 90% των
γεννητικών κονδυλωμάτων και για τις περισσότερες περιπτώσεις άλλων
μορφών καρκίνου (αιδοίο, κόλπος, πρωκτός) που σχετίζονται με τον ιό
HPV.
Φύλλα οδηγιών χρήσης εμβολίων έναντι του HPV, 2017

26. Ένα εμβόλιο για να
εγκριθεί και να
κυκλοφορήσει
πρέπει να είναι
αποτελεσματικό
και με καλό προφίλ
ασφάλειας
Εμπειρία
>200.000.000 δόσεις σε
όλον τον κόσμο
400.000 εμβολιασμένα
κορίτσια στην Ελλάδα
Έχουν γίνει εκατομμύρια
εμβολιασμοί παγκοσμίως
Reports of Health Concerns Following HPV
Vaccination– Vaccine Adverse Event Reporting
System (VAERS) -http://www.cdc.gov/Health
Concerns Following HPV - Vaccine Safety.mht.
Last updated 30/3/15.
Eίναι το εμβόλιο ασφαλές;

27. Σήμερα Διαθέτουμε αποδείξεις για τη δράση των HPV
εμβολίων στην πράξη
Μεγάλη μείωση των γεννητικών κονδυλωμάτων καταγράφεται και σε άλλες
χώρες με υψηλή εμβολιαστική κάλυψη (Δανία, Σουηδία, Βέλγιο).
Ο χρόνος θα δείξει σύντομα και μείωση των σχετιζόμενων καρκίνων
Donovan B, et al. Lancet Infect Dis Nov 2010. Read T, et al. Sex Transm Infect 2011
Gobbo C, et al. Abstract, Eurogin 2012 . Baandrup L, et al. Sex Transm Dis 2013
Στην Αυστραλία έχουν εμβολιασθεί τα
περισσότερα κορίτσια και γυναίκες
12-26 ετών με το τετραδύναμο εμβόλιο:
•Τα γεννητικά κονδυλώματα σχεδόν
εξαφανίστηκαν σε κορίτσια και αγόρια ως 21
ετών στα πρώτα 4 κιόλας χρόνια
συστηματικού και οργανωμένου εμβολιασμού
•Σημαντική μείωση κατά 50% των
προκαρκινικών βλαβών του τραχήλου της
μήτρας σε κορίτσια ως 18 ετών στα 2 μόλις
χρόνια εμβολιασμού

28. Μετά χορήγηση πάνω από 200 εκατομ δόσεων παγκοσμίως
όλες οι επίσημες Αρχές Υγείας υπογράφουν την αναγκαιότητα
εμβολιασμού
•Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO)
• Ο Oργανισμός έγκρισης Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ
(FDA)
• Ο Oργανισμός έγκρισης Φαρμάκων της Ευρώπης (ΕΜΕΑ)
• Οι Εθνικές επιτροπές Εμβολιασμού όλων των Ευρωπαϊκών
χωρών
• Η Εθνική επιτροπή Εμβολιασμού της Ελλάδας
• Οι Ασφαλιστικοί φορείς που χορηγούν το εμβόλιο ΔΩΡΕΑΝ
•Η Ιατρική κοινότητα που έχει εντάξει τον εμβολιασμό στην
καθημερινή κλινική πράξη
• Οι Γυναικείες οργανώσεις κατά του Καρκίνου
Τα εμβόλια έναντι του ιού HPV δεν περιέχουν τον ιό στη σύνθεσή
τους και ως εκ τούτου δεν μπορούν να μολύνουν τον οργανισμό
Human Papillomavirus (HPV) Vaccine. http://www.cdc.gov/vaccinesafety/vaccines/HPV/Index.html. Last updated 27/10/15.

29. Ποια είναι η κατάλληλη ηλικία εμβολιασμού;
Εθνικές συστάσεις εμβολιασμού
Τα HPV εμβόλια συστήνονται από τις Αρχές Υγείας για τα
κορίτσια ηλικίας 11 έως 18 ετών και είναι δωρεάν από όλα τα
ασφαλιστικά ταμεία:
 Πρωταρχική ηλικία εμβολιασμού:κορίτσια ηλικίας 11 -15
ετών
 Κορίτσια και γυναίκες 16 -18 ετών που δεν πρόλαβαν
να εμβολιασθούν
Αρ πρωτ Γ1α/ΓΠ οικ6050 (22-1-15) , Αρ πρωτ Γ1α/ΓΠ οικ6055 (22-1-15)

30. 30
•Πολύ καλή ανοσολογική απάντηση στον
εμβολιασμό
•Ολοκλήρωση του βασικού παιδιατρικού
εμβολιασμού
•Βέλτιστη τήρηση του δοσολογικού σχήματος που
απαιτεί και λιγότερες δόσεις (2 αντί 3)
•Οι έφηβοι μετά την ηλικία των 14-15 ετών σπάνια
χρησιμοποιούν υπηρεσίες υγείας
Κορίτσι ηλικίας
11-15 ετών
Γιατί πρέπει να εμβολιαστεί;
Έγκαιρος εμβολιασμός στην καλύτερη δυνατή ηλικία

31. 31
•Δεν πρόλαβε να εμβολιασθεί στην ηλικία των 11-15
ετών
•Βρίσκεται ή θα βρεθεί σύντομα σε κίνδυνο
μόλυνσης, καθώς ο ιός εμφανίζεται συχνότερα στις
ηλικίες 15 ως 26 ετών
•Θα προστατευθεί από τα σοβαρά νοσήματα του ιού
που δύναται να αναπτυχθούν μέσα σε μικρό
διάστημα
•Θα προστατευθεί από μελλοντικές λοιμώξεις
Κορίτσι ηλικίας
15-18 ετών
Γιατί πρέπει να εμβολιαστεί;
Άμεσος εμβολιασμός με στόχο το μεγαλύτερο δυνατό όφελος
1.Bosch F.X. Human Papillomavirus and Cervical Cancer – Burden and Assessment of Causality J. Natl Cancer Inst Monogr 2003; 31: 3-13; 2. Koutsky. Am J Med 1997;102:3–8. 3. Koutsky, et al. Epidemiol Review,
1988,10:122-163. 4. Panotopoulou E. et al. Prevalence of Human Papillomavirus types 6,11,16,18,31,33 in a cohort of Greek women. J Med Vir 2007; 79: 1898-1905

32. 32
Πλήρης προστασία από μελλοντικές λοιμώξεις από
νέους τύπους του HPV γιατί η γυναίκα αυτή
κινδυνεύει περισσότερο από νέες λοιμώξεις
Άμεσος εμβολιασμός για να:
 μην αποκτήσει και άλλο σοβαρό τύπο HPV
 μην επιβαρύνει την πρόγνωση της υπάρχουσας
λοίμωξης
Κορίτσι ή νέα γυναίκα ηλίκίας>15 ετών
Έχει εκτεθεί σε κάποιον από τους τύπους
του εμβολίου
Γιατί πρέπει να εμβολιασθεί ;
Η γυναίκα αυτή κινδυνεύει περισσότερο να αποκτήσει και
άλλες νέες λοιμώξεις
1.Bosch F.X. Human Papillomavirus and Cervical Cancer – Burden and Assessment of Causality J. Natl Cancer Inst Monogr 2003; 31: 3-13; 2. Koutsky. Am J Med 1997;102:3–8. 3. Koutsky, et al. Epidemiol Review,
1988,10:122-163. 4. Panotopoulou E. et al. Prevalence of Human Papillomavirus types 6,11,16,18,31,33 in a cohort of Greek women. J Med Vir 2007; 79: 1898-1905

33. Προστατεύομαι, σημαίνει εμβολιάζομαι
με όλες τις δόσεις του εμβολίου
Οι έρευνες δείχνουν ότι αρκετά κορίτσια
δεν ολοκληρώνουν όλες τις δόσεις του εμβολίου
Η πλήρης προστασία του εμβολίου παρέχεται μόνον όταν
ολοκληρώνεται ο εμβολιασμός
<15 ετών
 Σήμερα
 6 μήνες μετά την 1η δόση
2
Δόσεις για την ολοκλήρωση
Αρ πρωτ Γ1α/ΓΠ οικ6050 (22-1-15) , Αρ πρωτ Γ1α/ΓΠ οικ6055 (22-1-15)
15-18 ετών

34. • Tα αγόρια προσβάλλονται από τον ιό HPV κυρίως
μέσω της σεξουαλικής επαφής, όπως και τα
κορίτσια, και συγχρόνως μεταδίδουν τον ιό. O
καρκίνος του στοματοφάρυγγα, που στο 25% των
περιπτώσεων οφείλεται στον HPV, έχει διπλάσια
συχνότητα στους άνδρες και προσβάλλει κυρίως
άτομα <60 ετών
• Τα αγόρια μπορούν να εμβολιασθούν για την
προστασία τους από τα γεννητικά κονδυλώματα και
τον καρκίνο του πρωκτού
• Ο εμβολιασμός των αγοριών σταματάει τη
μετάδοση στο άλλο φύλο και αναμένεται να μειώσει
περαιτέρω τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας
• Σήμερα έχει ξεκινήσει εμβολιασμός των αγοριών και
ανδρών σε ΗΠΑ (12-21 ετών), Αυστραλία
(12-15 ετών), Αυστρία (9-15 ετών) Καναδά
(9-26 ετών), Ελβετία (11-26 ετών), Νορβηγία (12
ετών) και περιοχές της Γερμανίας (12-17 ετών) και
της Ιταλίας (11 ετών) με το τετραδύναμο εμβόλιο
• Στην Ευρώπη και την Ελλάδα το τετραδύναμο
εμβόλιο έχει λάβει έγκριση για τα αγόρια 12 έως 15
ετών και τους άνδρες 15-26 ετών
1. ACIP Oct.2011, MMWR_12/ 2011 | 2. PBAC_09/2011) | 3.
NACI_CCDR_01/2012 | 4. Vaccination calendar 2014 | 5.
SIKO Vaccination calendar 01.2013 |6. Regional vaccination
calendars |7. BAG reco March 2015- Funding Dec 2015 |8.
NIPH reco Febr2016
Μπορούν να εμβολιαστούν και τα αγόρια ;

35. Η σύγχρονη στρατηγική πρόληψης
του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας
⁺