Gipuzkoa ekintzailea garatzeko proposamen irekia

2. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
Proposamen hau Adegiren Ekintzaile Foroak egin du
eta enpresa hauek osatzen dute:
Aioba Detalent Metallied Power Solutions S.A.
Addonia Ekiona Mexxi Administracion
AjeArruti.com Enigmedia Move Branding
A-V-S Added Value Solutions Especialvista Musicanaiz
Berritek Farsens Solutions Oianko Txoperena
Berrituz Servicios Informaticos Garena Asesoramiento y Formación Najaraba.com
Bitek GorkaG ONGi
Bizikide Gorka Labarga ProsumerLab
Breaking Molds Graphenea SAYYES D+I
Buzzko Hagoos Sinnple
Bunt Planet IE Team Synergica
Cargatronic In-Metals Ubiquads
Civitas 21 Iurismatica Wattiocorp
Datik Laboratorios Miramón S.L. WaveGarden
Delifunart Mamikin
Deskontu Maquinaria y Vehículos Urola S.L.
2

3. AURKIBIDEA
• LABURPEN BETEARAZLEA 4
• 1. EAE-KO EKINTZAILETZAREN ERRADIOGRAFIA (2011) 8
• 2. LANEKO ILDOEN ARGUDIOA ETA PROPOSAMENA 9
• 2.1. Abiapuntua: EKINTZAILEA 9
• Ekintzaile izatea Gipuzkoan 10
• Kultura eta gizartea 10
• Hezkuntza: ekintzailetzaren etorkizuna 11
• 2.2. Ingurunea: EKOSISTEMA EKINTZAILE entzutetsua 12
• 1. Kultura eta giro soziala 15
• 2. Soiltzea, ekintza, inpaktua 15
• 3. Lidergo partekatua: publiko-pribatua 16
• 4. Ekintzaileen prestakuntza 17
• 5. Giza kapitalaren mugigarritasuna eta konektagarritasuna 17
• 2.3. Helburua: ENPRESAKO LEHIAKORTASUNA 18
• 1. Burokrazia gutxitzea 20
• 2. Zergak eta administrazio publikoak 20
• 3. Finantzaketa 21
• 4. Giza kapitala 21
• 5. Erantzukizun mugatua (Kaudimen-gabeziari buruzko legeria) 22
• 3. ONDORIOAK 23
• 4. BIBLIOGRAFIA ETA OHARRAK 25

4. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
LABURPEN BETEARAZLEA
Adegiko Ekintzaileen Foroa osatzen dugun ekintzaileok partekatutako hausnar- ezinbestekoa da heziketa arloko ekintzei eta komunikazioari lehentasuna ema-
ketaren ondorioz sortutako “Gipuzkoa ekintzailea garatzeko Proposamen Ire- tea ekintzailetza etapa goiztiarretatik hasita bultzatu ahal izateko.
kia” izeneko lan-dokumentu honen bidez, Gipuzkoako gizarteari gure esperien-
tzia, ikuspegi eraldatzailea, ezagutza eta balioak eskaini nahi dizkiogu aldaketa “Ekosistema ekintzaile entzutetsua” izeneko atalean, aldiz, inguruneak betet-
sakonak jasaten ari garen uneotan. zen duen rol garrantzitsua aztertuko dugu jarduera ekintzailean duen eragina
dela eta. Ekosistemaren rola oinarrizkoa da portaera ekintzaileak ahalbidetuko
Gure proposamena egiteko, hainbat datu-iturriren azterketa egin dugu (ikus dituzten aukerak, gaitasunak eta balioak izateko. Ingurunearen azterketa
bibliografia) egun ekintzailetzak Euskadin bizi duen egoeraren irudia erakuste- ikusita, ezinbestekoa da onartzea ekosistema sistema konplexua dela. Eskualde
ko asmoz. Horretarako, bereziki azpimarratu ditugu Global Entrepreneurship bakoitzean oso modu ezberdinean eragiten duten aldagai ugarik osatzen dute
Monitor (GEM) ikerlaneko datuak. Horrekin lotuta, ekintzailearen batez besteko ekosistema hori. Hori dela eta, defendatzen dugun lehen ideia hauxe da: ezin
profila honako hau dela ikusi dugu: adin ertainekoa, sektore helduetan nego- daitezke beste eskualde batzuetan hartutako erabakiak kopiatu, lurralde mai-
zioa abiarazi duena, gaitasun handia duena, kapitala sustatzaileak edo haren lako dinamikak oso ezberdinak baitira. Isenberg-ek eta Bankinter Fundazioaren
ingurukoek jarri dutena, eta enpresaren neurria mikroETEa dena. azterketak eskaintzen duten testuingurua kontuan hartuta, gizarte ekintzaile-
rantz aurrera egin ahal izateko lehentasuna duten bost laneko ildo proposatu
Ekintzailetzaren abiapuntuko egoeraren oinarria atera ahal izateko, ezinbeste- ditugu. Hauek dira bost ildo horiek jasotzen dituzten beharrak: kultura eta
koa da ekintzaileak inertzia berriak sortzeko betetzen zuen oinarrizko eragile giro soziala aldatzea; burokrazia soiltzea (ekintzara eta inpaktu ebaluagarriak
gisa betetzen duen rola ulertzea. Lehen atalak ekintzaileen jarrera, abilezia, lortzera berriro zuzendu beharko litzateke); lidergo publiko-pribatu partekatua
gaitasun eta motibazioak azpimarratzen ditu bereziki; izan ere, proiektuak sor- bultzatzea; bizitza osoan egin beharreko heziketa-prozesuen alde egitea; eta,
tuta, eragin positiboa izaten dute eskualde bateko ekonomiaren dinamismoan. azkenik, sistemaren eta giza kapitalaren mugigarritasunaren eta konektagarrita-
Enpresaburuen irudiaren prestigioa modu sozialean handituko duten balioak sunaren alde egitea.
zabaltzeak duen garrantzia kontuan hartuta, ikerlan ugariek agerian utzi dute
ordea, bilakaera oso ahula dela. Kultura eta arau sozialak oraindik ere oztopo Proposamena jasotzen duen azken atalak enpresako lehiakortasuna lantzen du.
dira, katalizatzaile izan beharrean. Horrenbestez, arriskuak hartzeko beha- Bertan, sortu berriak diren enpresek eta hazkunde-prozesuari aurre egin behar
rra, porrotarekiko tolerantzia eta enpresaburuaren irudia goratu ahal izateko, diotenek lehiatzeko eta eragingarri izateko duten gaitasunean eragin zuzena
4

5. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
duten oinarrizko esparruak daude garatuta. Enpresako lehiakortasuna hiru
ikuspegitatik ulertzen dugu: enpresako beharrak uztartzen dituena, hazkundea-
ren eta iraunkortasunaren oinarri gisa lankidetza onartzen duena; eta, azkenik,
lurraldearen balioa enpresa-proiektu bat garatu ahal izateko aktibo gisa ulert-
zen duena. Ikuspegi hirukoitz horretatik abiatuta, bost esparrutan erreforma
espezifikoak egin behar direla uste dugu: burokrazia gutxitzea, zerga arloa eta
administrazio publikoak erreformatzea, finantzaketa errazteko beharrak, giza
kapitalak enpresan duen balioa eta, porrota gertatuz gero, norberarekin ondare-
erantzukizuna ez zigortzea lortzea.
5

6. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
PROPOSAMENAREN ZERGATIA
Adegiren Ekintzaileen Foroa pertsona ugarik osatzen dute eta hauxe da haien Erabilgarritasun publikoaren filosofia eta metodologia dira gure inspirazio-
ezaugarri komuna: iturriak. Hau da, komunitate anitza eta arduratsua osatzen duten, eta erabakiak
hartzeko gaitasuna eta boterea duten eta gure ondoren iritsiko direnei ekintzai-
• Enpresako proiektua, negozio-ideia, sortu izana edozein juridikotan. letza erraztuko dieten neurriak har ditzaketen pertsonei entregatzeko bokazioa
• Ekintzailetza gure proiektuekiko eta partaide garen gizartearekiko konpromi- duten pertsonek osatzen duten elkarrekin sortzeko modua da gure inspirazio-
so-jarrera gisa bizitzera bultzatzen gaituzten ezaugarri pertsonalak partekat- iturria.
zea, gure jardueratik eratorritako irabazi ekonomiko legitimoaz eta desiratuaz
haratago. Erabilgarritasun publikoaren definizioan komunitate batek, mesede kolektiboa
lortzeko helburuarekin kudeaketa-eredua ezarrita, sortzen duen baliabidea
Gizartearekin dugun oinarrizko lehen ekarpena lanpostuak eta aberastasuna dela ikusten badugu, deskribapen horrek gurekin bete-betean bat egiten duela
sortzea direla uste dugu. Hortik abiatuta, gure proiektu eta enpresetako kide uste dugu. Esan dugun moduan, gure ezagutza ekintzaileen komunitate gisa
diren pertsonekin batera sortu nahi ditugu laneko harremanak izateko modu eta ikuspegi eraldatzailea eskainita haztea da gure helburua. Garai likidoak,
berriak: gardenak, konpromisoa biltzen dutenak, meritukratikoak, berdinta- konplexuak eta etengabe aldatzen ari direnak bizi ditugu. Hori dela eta, be-
sunezkoak, horizontalak... Horietan, alderdi guztiek bakoitzak egindako ekarpe- harrezkoa da iraunkorragoa eta berritzaileagoa den sistema ekonomiko eta
naren eta merituaren arabera irabazi beharko lukete. produktiboarekin gizarte hobea eraikitzen asmatzea.
Foro hau osatzen dugunok urtebete daramagu ekintzailetzaren inguruko Gainera, Global Entrepreneurship Monitor (GEM) txostenetik eta gure esperien-
esperientziak, bizipenak, arrakastak eta porrotak partekatzen, eztabaidatzen tziatik jasotako Euskal Autonomia Erkidegoko ekintzailetzaren erradiografiatik
eta lantzen. Taldea anitza eta kide ugari biltzen dituena da. Ekonomia-sektore, abiatuta, diagnostikoa eta laneko ildo batzuk eskaini nahi ditugu. Era berean,
enpresa-tipologia eta garapen-egoera (sortzea, sendotzea, haztea) ugaritako egokia eta ezinbestekoa iruditzen zaigu kultur eta hezkuntza arloko balio eta
ordezkaritza zabala du. Beste nolabait esanda, ezagutza ugari pilatu dugu. Eta ukiezinak aipatzea haiek ekosistema ekintzailean duten eragina egiaztagarria
hori administrazioarekin, gizarte-eragileekin eta, oro har, herritarrekin partekatu baita. Badakigu azkenaldian, agian, horren inguruko mezu gehiegi ari direla
nahi dugu, ekintzailearen euskarri den ekosistemako oinarrizko alderdia osatzen sortzen eta horrek saturazioko eta sinesgarritasuna galtzeko arriskuak izaten
baitute. ditu. Gure ustez, modu kolektiboan barneratu eta ikas daitekeen oinarri solidoa
6

7. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
eta guztion onura eraikitzeko ideia lantzea da gakoa. Hauxe litzateke gure desio
nagusia: laneko dokumentu bizia eskaintzea, beste pertsona eta eragile batzuei
ideiak jasotzeko, ekarpenak egiteko, kritikatzeko, batzeko eta abarretarako ba-
liagarria izango litzaiekeena. Hori lortuz gero, lan hau ez litzateke hemen hilko,
etengabe berrikusi eta erabili egingo bailitzateke.
Aurrez ere badakigu gure lana ez dela berritzaile izatea proposatutako ideiei,
diagnostikoei eta laneko ildoei dagokienez. Gure bereizgarri nagusia modu
kolektiboan hausnarketa egiteko eta elkarrekin erronkei aurre egin ahal izateko
“kanpamentu nagusi” bihurtu den proposamena egiteko gai izan garela da.
Hori dela eta, ez dugu sektore publiko eta pribatuak egin ohi dituen aldarrika-
penen betiko “check list” zerrenda aurkeztu nahi izan. Bistakoa denez, alda-
rrikapen horiek guztiak ditugu eta, nolabait, nagusien zirriborroa egin dugu.
Proposamen honi bilakaera emateko aukera izango dugula pentsatu nahi dugu
(eta hala uste dugu). Horretarako, Euskadiko ekintzaileen ekosistema hobetzen
eragin zuzena izango duten eragile nagusiekin eztabaidatu nahiko genuke.
7

8. 1. EAE-KO EKINTZAILETZAREN ERRADIOGRAFIA (2011)
%5EK BAKARRIK
JARDUERA ESPERO DU 19
%1,4 NOLAKOAK DIRA HAIEN NEGOZIOAK? LANGILE BAINO
ERAUZKETAKOA 1 GEHIAGO IZANGO
%24,1 %50,6 DITUAELA 5
TRANSFORMATZAILEA KONTSUMORA URTEKO EPEAN
NOR DA EKINTZAILEA EAE-N?
ZUZENDUTA
%23,8
ENPRESEI
ZUZENDUTAKO 4,2 LANGILE
ZERBITZUAK EKINTZAILE EKINTAILEA EKINTZAILE
IZAN DAITEKEENA SENDOTUA %1,3 Beste arrazoi
<42 hilabete >42 hilabete batzuk
%25,8
%68,8 %42 %58 %41 %59 %36 %64 Beharra da arrazoi
naguzia 5 URTEKO EPEAN
%73,1
BATAZ BESTEKO BATAZ BESTEKO BATAZ BESTEKO
Aukera da arrazoi ESPEROTAKO
EZ DU ADIÑA ADIÑA ADIÑA naguzia ENPLEGUA
PRODUKTU
BERRITZAILERIK 35 URTE
40 URTE
47 URTE
BATAZ BESTEKO
NEURRIA:1,7 LANGILE
%18 %25 %25 lehen mailako
ikasketak
EHIA HAND
,2kL IA %47 %45 %37 bigarren DIMENTSIOA
mailako ikasketak
3
3
DU
%53,2
%5
%35 %30 %38 goi mailako
ikasketak
%8,1EK
EZ DU EZER
ABIAN JARTZEKO JARRI
%41,9K
BEHARREZKO KAPITALA FINANTZAKETA
77,5%EK EZ DU ZENBATEKO PIXKAT JASO DU
NAZIOARTEKO KAPITALA JARRI
%18,1 %18,6 DU EKINTZAILEAK? FINANTZAKETAKO
ITURRI NAGUSIAK:
BEZERORIK %50EK
2 GUZTIA FINANTZA
JARRI DU ENTITATEAK
FINANTZAKETA %33,4 %29,8
BUSINESS
ANGELS-AK
LE
M
EK
K
ER
A
IA U RI
H
IN
3F’s: FAMILY,
LA
K TZ
EN
EZ AG ZA
M
K
SO EN
TZ FIN
A
AT
A K
FRIENDS AND
ER
K
EB ES ET
ET H
R A
ZI
A A
O R
EKINTZAILEARENTZAKO
LA
U
K
U AL
IL N
FOOLS
ZI A
A EZ
TR O IL
KO
AT
A LE
EE TZ
A EK ZA
LT ZI
B K
OZTOPO NAGUZIAK
U
K
R AI
IG U
N A
KU SO
O
EA RA
ET IT T
D
TZ K
ZT
LO TZ
A NT
EK KIN
IN
R
A U
AT E
A ETA
O
B KIN
R ZA
ET RA
A
IZ UK
KO
E
PO
EN
M
Iturria:
A
E
A
IK
A
A
A
Global Enterpreneurship Monitor
K
Euskal Autonomia Erkidegoa,
Txosten betearazlea 2011
Eusko Ikaskuntza, Orkestra, 2012 BALDINTZA FORMALAK BALDINTZA INFORMALAK

9. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
2. LANEKO ILDOEN ARGUDIOA ETA PROPOSAMENA
2.1 Abiapuntua: EKINTZAILEA du: krisia, langabezia handia eta enplegu-egituran gertatu diren aldaketak direla
eta, gero eta gehiago bultzatu ohi da nork bere lana sortzea ahalbidetuko dion
Ez dago ekintzailetzarik ekintzailerik gabe. Enpresa bat sortzeko prozesua enpresa sortu ahal izateko bere denbora eta ondarea arriskuan jartzeko gai den
bizkorra eta erraza izan dadin baldintza eta gorabehera onenak izanda ere, hori eta, batez ere, lanpostu berriak sortuko dituen pertsonaren profil profesionala.
guztia alferrikakoa izango litzateke aukerak ikusteko intuizioa, sormena, ideia
berritzaileak, iniziatiba, etorkizunerako ikuspegia eta lidergoa duten pertsonarik Hitz gutxitan esanda, negozio berriari ekin dioten pertsonen jarrerak, gaita-
ez balego. sunak, trebeziak eta motibazioak eragin positiboa izan ohi dute eskualde bate-
ko ekonomiaren dinamismoan.
Global Entrepreneurship Monitor (GEM) proiektuko ereduaren arabera, ekint-
zailetza da enpresak sortzeko jarduera eta kultura ekintzailea batzetik ateratzen Horrekin lotuta, ekintzaile bihurtzeko duten motibazioaren eta aldez aurretiko
dena. Horrekin lotuta, ekintzailetza ekonomia baten lehiakortasuna hobetzeko prestakuntzaren arabera, ekintzaile mota ugari bereiz dezakegu. Infografian
faktore esanguratsua da eta, era berean, ekonomia eta gizarte mailako dinamis- ikusi dugun moduan, ekintzaile bihurtzen diren gehienek bigarren mailako edo
mo eta hazkunderako ezinbesteko faktorea da. goragoko ikasketak dituzte. Horregatik, atal honetan, unibertsitarioen profila
abiapuntutzat hartuta aztertu dugu Gipuzkoako ekintzaile potentziala.
Dena den, ekintzaileek ez dute soilik berrikuntza praktikara eramaten; gaine- Enpresen zuzendaritzan eta antolakuntzan prestakuntza espezifikoa duten
ra, ELGAk ekintzailetzaren inguruan kaleratutako datuen arabera, ekintzaileek EHUko Gipuzkoako campuseko unibertsitateko ikasleen profil ekintzailearen
eskualde mailako esparruak indartzen laguntzen dute, erreferentziazko ereduak azterketa konparatiboa jasotzen duen ikerlana oinarritzat hartuta, honako hau
eta ikerkuntzak aplikatzeko metodoak eskaintzen dizkie hezkuntzari, erakunde ondoriozta dezakegu gizarte ekintzailea posible izan dadin: “ezinbestekoak
handietan berrikuntzak ezartzen laguntzen dute (barne mailako ekintzailetza) dira maila metaekonomikokoak diren aldagai batzuk eta faktore soziokultural
eta enplegua sortzen dute. batzuk, balioen eskala, antolakuntza politiko-juridiko-ekonomikoko oinarrizko
ereduak, kohesio soziala, memoria kolektiboa, aldaketarako, ikaskuntzarako eta
Arrazoi horiengatik eta beste batzuengatik, gaur egun bizi dugun egoera eko- ekintzailetzarako prest egotea, eta enpresaburuaren estatus soziala”.
nomiko eta sozialaren baitan, ekintzailearen izaerak garrantzi berezia eskuratu
9

10. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
Ekintzaile izatea Gipuzkoan na et al., 2000; Díaz et al., 2007) edo ikerlan honetan jaso ahal izan ditugun
beste unibertsitate batzuen inguruko emaitza batzuekin alderatzen baditugu”.
Tradizio historikoa dela eta, Gipuzkoa ekintzaileen lurraldea da. Carmen Segu- Ekintzailetzaren antzekoak diren karreretako ikasleen % 22k bakarrik aztertu du
rolak Euskal Geografi Elkargorako (2010) egin zuen Gipuzkoa: XXI. mendearen bere kontura lan egiteko aukera, adibidez. Horrenbestez, gipuzkoarren artean
hasierako lurralde historikoa ikerlanean honako hau irakur dezakegu: “XXI. espiritu ekintzailea sustatu ahal izateko aurrena zeregin handia dugula ondo-
mendearen hasierako... lurralde historikoa tradizio industrialeko esparrua da eta rioztatzen dugu.
oraindik ere sektore ekonomiko horretan espezializatuta dago. Iraganetik bere
horretan irauten duten ezaugarri batzuez gain (enpresa txikia eta ertaina, eta 2003an Europako Batzordeak Liburu berdea. Europako espiritu ekintzailea
metala arloko adarrak nagusi izatea, adibidez), ezaugarri berritzaileago batzuk izenekoa argitaratu zuen. Bertan zehaztuta dagoenez, enpresen sorkuntza
ere sortu dira: enpresen teknifikazioa eta modernizazioa, egitura industrialaren bultzatu ahal izateko beharrezkoa da goi mailako hezkuntzak eta prestakuntzak
dibertsifikazioa edo halabeharrez jasan duten nazioartekotze-prozesua”. enpresaburuaren lanbidearen aldeko jarrera eta sentsibilizazioa indartzea. Ho-
rrez gain, gazteen motibazioa zein gaitasuna, eta enpresa-jardueraren balorazio
Edonola ere, lurraldeko politika eta administrazio arloko erakundeek duela soziala hobetu beharko lirateke.
hainbat bosturteko detektatu zuten gazteen artean espiritu ekintzailea bultzatu Espiritu horren arabera, hurrengo atalean landuko ditugu enpresaburuaren eta,
beharra dagoela. EHUren txostenaren arabera, “ekintzailetzako kultura bultzat- horrenbestez, ekintzailearen, haien jarduerak garatzeko garaian oinarri diren
zea eta enpresa berrien sorkuntzari laguntza ematea garrantzizko jarduera-ildo arau sozialen eta kulturalen, eta etorkizuneko ekintzaileak trebatu ohi diren
bihurtu da Euskal Autonomia Erkidegoko administrazio publiko ugarien artean hezkuntza mailako testuinguruaren balorazio sozialean eragina duten faktoreak
oro har eta Gipuzkoako lurralde historikoan bereziki. Azken urteotan, Euskal (GEM proiektuko ikerlanetan informalak deitzen zaie).
Autonomia Erkidegoko (EAE) administrazio publiko ugarik nabarmendu dute
ekintzaile bihurtzeko eta enpresak sortzeko espiritua bultzatu beharra dagoela”. Kultura eta gizartea
Baina ekimen horien emaitzak oraindik ere ez dira oso nabarmenak. EHUko Ekintzailetzaren balioak positibotzat hartzen dituen kultura soziala eskatzen du
txosten horretan bertan irakur dezakegu honako hau: “egindako landa-lanaren ekintzailetzak.
ondorio nagusi gisa nabarmendu dezakegunez (...), EHUko Gipuzkoako campu-
sean enpresen zuzendaritza eta antolakuntza arloan prestakuntza espezifikoa GEM kontzeptu mailako testuinguruak eta ekintzailetzari buruzko literaturak
duten ikasleen profil ekintzaileak ertaina-baxua dela ematen du edo, gutxienez, ingurunearen baldintzei ekintzailetzako jarduera bultzatu ahal izateko eta
hori gertatzen da Estatuko beste autonomia-erkidego batzuetan egindako lurraldeko garapen ekonomikoan duten inpaktuan funtsezko rola ematen
beste ikerlan enpiriko batzuetan lortutako profilarekin (Toledano, 2006; Vecia- diete. Horien artean, informalak deitzen zaienek (eta denborak aurrera egiten
10

11. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
duenean egonkorrak izan ohi dira) gizarte mailako jarrerak, balioak eta kultura Horretarako, lana barnean hasi behar dugu, herrialde baitako iritziaren ingu-
biltzen dituzte. ruan jardunez, hasierako ahalegina Espainian berrikuntzako eta ekintzailetzako
kultura garatzera zuzendutako komunikazio-estrategiak diseinatzeko eta abian
Gipuzkoako unibertsitarioei buruzko ikerketan Rocher (1985) aipatzen dute: jartzeko lanean oinarrituta.
“kultura nahiko formalizatuta eta ikasita dauden, eta pertsona ugarik parte-
katzen dituen pentsatzeko, sentitzeko eta jokatzeko moduen multzo sendoa Bestalde, eta nahiz eta azken urteotan enpresaburuei, berrikuntzari eta
da...”. Ekintzailetzaren ikuspegitik, gaur egun, kultura eta arau sozialak bult- ikerkuntzari buruzko informazioak gero eta presentzia handiagoa duen es-
zadarako faktorea beharrean, oraindik ere oztopo dira eta, batez ere, arriskuak pezializatutako argitalpenetan, gure ustez garrantzitsua izango litzateke ohiko
hartzeari, porrotarekiko tolerantziari eta enpresaburuaren irudiari dagokienez. komunikabideetan inpaktu handiko ekintzailetza arloko arrakastako kasuak
(eta berriro gertatu direnak), enplegua sortu izanaren adibideak eta bokaziozko
Azken horrekin lotuta, nabarmendu beharrekoa da Gipuzkoako campuseko ekintzaileen adibideak erakustea. Ekintzailearen bidean porrotak gertatzeko
ikasleek balorazio ertaina dutela enpresaburuen estatus sozialaren inguruan. aukera normalizatu eta ekintzailetza gizarterako erabilgarria eta erakargarria
Horrekin lotuta, ordea, nabarmendu beharrekoa da “inkestari erantzun ziote- den aukera profesional gisa erakutsiz gero, etorkizuna berrikuntza arloan bilat-
nen artean, balorazio-perspektiba baxua edo oso baxua dutenenen kolektibo zera bultzatu ahal izateko hautemate-aldaketa susta dezakegu gazteen artean.
aipagarria dagoela”.
Hezkuntza: ekintzailetzaren etorkizuna
Ekintzaileok enpresak sortzen ditugun eta enpresaburu izatea aukeratzen
dugun neurrian, gure ustez, ezinbestekoa da enpresaburuek berrikuntzak Puntu honetan dugu jokoan Gipuzkoako ekintzailetzaren etorkizuna. Gizarte
eraikitzen, enpleguak sortzen, ekonomia dinamizatzen eta lurraldearen gara- batek ekintzailetza sortzeko baldintzak bete ditzan, beharrezkoa da curriculu-
pen orokorra lortzen betetzen dugun rol garrantzitsua ezagutarazi ahal izateko metan iniziatibarekin lotutako gaitasunak (ezagutzak, gaitasunak, trebeziak eta
ahaleginak egitea. Horrekin lotuta, Bankinter Berrikuntza Fundazioko Espainia- jarrerak) eta enpresak sortzeko eta hazteko beharrezko ezagutzak garatuko di-
rako Berrikuntza Agenda. Berrikuntza eta ekintzailetza hobetzeko erronkak eta tuen hezkuntza unibertsala izatea. Baina azken urteotako GEMeko txostenetan
proposamenak izenekoan gazteei zuzendutako komunikazioari lehentasuna (Espainiako egoera aztertzen dutenetan zein Euskal Autonomia Erkidegoaren
eman beharra dagoela aipatu dute. Horren helburuak ekintzailetza bultzatzea, ingurukoetan) ikus dezakegunez, hezkuntza gizarte ekintzailea garatzeko traba
arriskuarekiko gorrotoa gutxitzea, gizalegezko izaera bultzatzea eta bizitzako bihurtu da behin eta berriro nabarmendu dutenez.
aukerak handitzea dira. “Komunikazio horrek zuzendu behar du gure marka-
herrialdearen elementu bereizgarri berrikuntza eta ekintzailetza bihurtzeko Goi mailako hezkuntzaren kasuan, lurraldean baditugu ekintzailetzari babesa
helburu komunaren inguruan kontzientzia kolektiboa sortzeko prozesua. emateagatik azpimarratu beharreko zentroak: Mondragon Unibertsitatea eta
11

12. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
bertako LEIN gradua (lidergo ekintzailea eta berrikuntza) edo Deustu Unibertsi- tasuna, egokitzeko gaitasuna, ikasteko eta arazoak konpontzeko trebezia eta
tatea (Innovandis izeneko bertako titulua eskaintzen du). abar”.
Baina Gipuzkoako ikasleen profil ekintzaileari buruzko ikerlanaren arabera,
“inkestari erantzun diotenen artean, gehienek uste dute prestakuntza baxua
edo oso baxua dutela eta ehuneko txiki batek bakarrik uste du prestakuntza 2.2 Ingurunea: EKOSISTEMA
altua edo oso altua duela”. Haien prestakuntzari dagokionez, balorazio onena EKINTZAILE entzutetsua
jaso duen alderdia ezagutzei buruzkoa da; okerrena, aldiz, esperientziak jaso
du. Ekintzailetzaren inguruan egindako ikerlanek ezinbesteko egitekoa ematen
diote ekintzailearen alboko inguruneari jarduera ekintzailea bultzatzeko. Aipa-
Egoera kezkagarria da eta, bereziki, hasierako infografian ikus dezakegun mo- tutako ikerlan horiek ekintzailetzaren eta lurraldearekin horrek duen loturaren
duan, Euskadiko ekintzaile kontsolidatuen % 38k goi mailako ikasketak dituela inguruan sakontasunez egin dituztenak eta ekintzaile izateko portaeraren ingu-
kontuan hartzen badugu. ruko urteko indizeak dira.
Horrekin lotuta, aipatu beharrekoa da literatura zientifikoan maiz egiaztatu Euskadiri buruzko 2010eko GEM txostenaren arabera, “ekosistema ekintzailea
izan dutela lotura zuzena dagoela ekintzaileen hezkuntza mailaren eta ekint- izenekoak funtzionamendu ona izan dezan, beharrezkoak dira pertsonengan,
zailetzako proiektuen kalitatearen (lehiakortasuna, inpaktua, eskalagarritasuna, erakundeetan eta lurraldean eragina izango duten kultura ekintzailea ahalbi-
bizitza luzera...) artean (2012ko Espainiako GEM txostenean ikus daiteke). detu eta erraztuko duten inguruneak”. Haien rola ezinbestekoa da portaera
ekintzaileak erraztuko dituzten aukerak, gaitasunak eta balioak izateko”.
Beharrezkoa da ekintzailetzari buruzko gaitasunak eta edukiak hezkuntza maila
guztietan lantzea, berrikuntzan eta nazioartekotzean inplikatutako ekintzaile Gai horren inguruko bibliografiatik bereziki aipagarria iruditzen zaigu Daniel
bihur daitezkeenen belaunaldiak sor daitezen. Isenberg irakaslearena. Nazioarteko aditu entzutetsua eta Babson Entrepre-
neurship Ecosystem proiektuarne sortzailea da. Isenbergek dioenez, ekosistema
Eta ez soilik lehen eta bigarren hezkuntzan, eta unibertsitatean. Izan ere, EHUko ekintzailea sistema konplexua da eta hainbat aldagaik osatzen dute hurrengo
ikerlanean Benavides et al. (2004) edo Toledano (2006) aipatuz adierazten grafikoan ikus dezakegun moduan:
duten moduan, “goi mailako hezkuntza portaera ekintzailearen ezaugarri diren
gaitasunak bizitza osoan mantendu ahal izateko beharrezkoak diren gaitasunak
garatzera ere zuzendu beharko litzateke: sormena, malgutasuna, nekaezin-
12

13. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
13
Fuente: El arte de innovar y emprender, nº14, Fundación de la Innovación Bankinter, pág. 80.

14. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
Faktore horietako bakoitzak ekosisteman zer inpaktu duen zehatz-mehatz • Kultura eta giro soziala.
finkatzea ia ezinezkoa da. Izan ere, kasu bakoitza berezia da eta berezko • Soiltze administratiboa. Ekintza. Inpaktua.
testuingurua behar du. Hori dela eta, Isenbergek ondorioztatu duenez, garran- • Lidergo publiko-pribatu partekatua.
tzitsuena faktore horiek guztiek “noranzko berean joatea da”. 2011. urtean, • Bizitza osoan zeharreko hezkuntza.
Isenbergek gomendioei jarraiki, Bankinter Fundazioak Berrikuntzarako Agenda • Giza kapitalaren mugigarritasuna eta konektagarritasuna.
Espainiarako. Berrikuntza eta ekintzailetza hobetzeko erronkak eta proposa-
menak izeneko ikerlana argitaratu zuen. Bertan jaso zuten EAErako eta hango Ildo horiek lantzeko garaian, tokian tokiko errealitatea abiapuntutzat hartzea
ekintzailetzako ekosistemarako egindako azterketa. Hura prestatzeko lanean, ezinbestekoa dela uste dugu. Eskualde asko (gehienak) hurrengo Silicon Valley
profil, esperientzia eta sektore ugaritako aditu taldeak hartu zuen parte (auto- izenekoa eraiki nahian ari da, baina, egiaz, hura eredua beharrean, adibidea
nomia-erkidegoko ekintzaile nagusiek osatu zuten). Diagnostiko haren ondo- baino ez da. Kaliforniako lautada entzutetsu haren kasuak kasualitatearen zati
rioak aipagarriak iruditzen zaizkigu; izan ere, gaurkotasun handia izateaz gain, handi bat du; izan ere, jatorrian aparteko gorabehera batzuk gertatu ziren eta
ekintzailearen ikuspegitik abiatuta daude jasota, eta ez batez ere akademikoa oso zaila da horiek han berriro errepikatzea eta are zailagoa beste herrialde
edo erakunde mailakoa den ikuspegitik abiatuta. batzuetan errepikatzea. Egin ditugun benchamarking-eko ariketak oinarritzat
hartuta, hainbat eskualde aztertzen baditugu (Sillicon Valley, Tel Aviv, Txileko
Hausnarketako talde horrek, EAEko alderdi positiboak (tradizio industriala, Santiago eta abar), esperientzia interesgarriak (arrakasta izan dutenak zein po-
berritzeko etengabe egiten duen ahalegina, esperientzia, politika industrialen rrot egin dutenak) atera ditzakegu, baina “beste batzuek egin dutena imitatze”
baitan berrikuntzarako duen gaitasuna eta nazioarteko kluster lehiakorrak hutsak ez du arrakasta bermatzen. Eskualde bakoitzak bere berezitasun eta
izatea) baloratzeaz gain, EAEko ekosistema ekintzaileko elementu bereizgarri espezifikotasunak ditu. Hori dela eta, beharrezkoa da gure hazkundea gure iza-
hauek identifikatu zituen: teko moduaren arabera topatzea. Horrek, gure ustez, oinarrizko bi ondorio ditu:
Iturria: Espainiarako Berrikuntza Agenda. Berrikuntza eta ekintzailetza hobetze- a) Denbora, ahaleginak eta baliabideak behar dira. Beharrezkoa da esperi-
ko erronkak eta proposamenak. Bankinter Fundazioa, 2011. mentazioko eta ikaskuntzako dinamika jarraitua ezartzea eta horrek ekarri ohi
duen ziurgabetasuna onartzea. Horrekin lotuta, gure eragile publiko eta priba-
Gaur egun gure enpresa-proiektuak Gipuzkoako lurralde historikoan garatzen tuei inplikazio eta konpromiso maila handia eskatu beharko genieke.
ari garen ekintzaile gisa, diagnostiko horrek azpimarratutako ildoak zuzenak b) Ekosistema ekintzailea ez dago aurrez diseinatuta, ez da baldintzen check-
direla uste dugu. Aurrerapauso bat emanda eta guztion artean gizarte ekintzai- lista betetzearen modukoa; izan ere, ekosistema denez, etengabeko bilakaeran
learen garapena lortzeko asmoarekin, gure ustez lehentasuna duten laneko ildo dago eta hura osatzen duten izaki bizidunen mende dago. Esperientziak erakus-
batzuk proposatu nahi ditugu: ten digunez, I+G arloko eragileak, enpresa-sehaskak, arrisku-kapitala, business
14

15. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
angels-ak eta finantzaketa publikoa dituen eskualde batek ez du bermatuta • Ekintzaileek eta ekintzailetzari babesa emateko erakundeek zein ekimenek
bertako ekosistema ekintzaileak ondo funtzionatzea. Zergatik? Batez ere, au- komunikabideetan duten ikusgarritasuna handitzea.
rreko puntuan aipatu dugun moduan, ekintzailerik gabe ez dagoelako lurralde
ekintzailerik. Lurralde ekintzaileko (pertsona ekintzailea) eragile nagusiarengan • Hezkuntza arautuan eta etengabeko prestakuntzan ikaslearen autonomia
inpaktu handia duen faktore kualitatibo bat ere badago eta “azpiegituraren” bultzatzea; hau da, arazoak konpondu ahal izateko bere burua antolatzeko
edo kultura ekintzailearen antzeko garrantzia du. Zaila da kultura aldatzea, duen gaitasuna.
baina ez dago beste irtenbiderik; ez dugu beste modurik ikusten. Gipuzkoarren
artean pentsamolde ekintzailea handitzeko beharrezko ekintza guztiak jarri • Ikerkuntzaren eta zientziaren rol sozial eta ekonomikoa duin bihurtzea.
behar ditugu abian.
• Ekintzailetza arloko erreferentzia-ereduak eskaintzea eta esparru akademikoe-
Erreferentzia-puntu gisa ohar horiek eta lehen zehaztu dugun EAEko ekintzai- tan barneratzea. Adibide horiek guztiak ez lirateke soilik ekintzaileen arrakas-
letzako ekosistemaren testuinguru espezifikoa kontuan hartuta, jarraian, doku- tetan barneratu beharko: gure ustez, garrantzitsua da porrotaren (eta lehen
mentu honetan proposatutako laneko ildoak azalduko ditugu labur-labur. negozioarekin asmatu ez duenarena) irudiak duen estigma desagerraraztea eta
gertaera hori ekintzailetzaren baitako ikaskuntzaren zati bihurtzea.
1. Kultura eta giro soziala
2. Soiltze administratiboa; ekintza, inpaktua
Aurreko atalean aipatu dugun moduan, krisi ekonomikoak garrantzi sozial han-
dia eman dio ekintzaileari. Dena den, gure ustez, ekintzailetzari ekin diotenen Euskadiko ekosistemaren ezaugarrietako bat ekintzailetzari babesa emateko
ikusgarritasuna eta onarpenaren arrazoia ez da soilik autoenplegua langabezia- 250 eragile eta programa baino gehiago daudela da. Azpiegitura hori ez da
tasak handitzearen aurrean hartzen den irtenbidea. Beharragatik ekintzailetzari behar adina eragingarria, nahiz eta neurri batean beharrezkoa den.
ekitea ekintzailetzaren aukeretako bat baino ez da. Bestalde, bigarren aukera
(hau da, aukeraren ondorioz bideratzea ekintzailetza) ere estereotipo sozial bi- Irtenbide bat aurkitzeko helburuarekin, gaur egungo jarduera-programak eta
hurtu da. Seguru asko, beste kultura batzuetatik inportatu dugu sinesmen hori azpiegitura soiltzera eta optimizatzera bideratutako laneko ildoa proposatu nahi
eta horrekin ere ez gatoz bat enpresak sortzen ditugun guztiok. dugu. Ekimen zehatzen artean, hauek azpimarratu behar dira:
Ekintzaile gisa, gure ustez, ezinbestekoa da oinarri-oinarritik lantzea ekintzai-
letzaren aldeko ingurune soziala. Horrekin lotuta, arreta berezia jarri behar da • Esperimentaziora eta ikaskuntzara zabalik dauden eta emaitzetara bideratuta
espiritu ekintzailearen garapena eta hedapena bultzatzen duten faktoreetan. dauden politikak eta programak zehaztea. Laguntza emateko programek iraun-
Horretarako, garrantzitsuak dira hauek: gipen-data izan beharko lukete, baina ez aurrekontu mailako kreditua agortu
15

16. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
izanak erabakitakoa, baizik programa horiek hobetu eta eguneratu izanak 3. Lidergo partekatua: publiko-pribatua
zehaztutakoak. Horretarako, programa horiek etengabekoa eta parte-hartzailea
den ebaluazio-sistema eta nazioarteko adituen lankidetza izan beharko lukete. Ekosistema ekintzailearen garapena ez da erakunde publikoen zeregin esklusi-
boa. Izan ere, enpresen sektoreak ere garapenean sartuta egon beharko luke
• Iraungipen-data horrez gain, garrantzitsua da programa horiek malguak hasiera-hasieratik. Zehazki, sendotuta dauden enpresak ekintzailearentzat eta
izatea. Helburua ekintzaile izateko prozesuan benetan laguntza ematea da eta haren ingurunearentzat kapital-iturri garrantzitsua direla uste dugu. Horrenbes-
prozesu hori era askotakoa izan eta/edo fase ezberdinetan egon daiteke. Horre- tez, ekintzaileen eta ezarrita dauden enpresen arteko elkarrekintza maila handi-
kin lotuta, ezinbestekoa iruditzen zaigu ekintzailetzaren egoeraren eta motaren tu beharra dagoela uste dugu.
arabera programa ezberdinak garatzea, eta ez eduki teknologia dutenetan
soilik oinarritzea. Horrez gain, ekimenaren inpaktu potentzialari eman beharko • Politikak eta planak diseinatzeko balio handia duen kapital intelektuala (eza-
litzaioke lehentasuna (horrenbestez, helburuak kalitatea izan beharko luke, eta gutza).
ez kantitatea).
• Ekintzaileen mentoring-ean, enpresa-sehasketan eta ekintzaileei zuzendutako
• Laguntza emateko erakunde kopurua gutxitzea eta haien lotura politikoa beste jarduera batzuetan mesedegarria izan daitekeen kapital “inteligentea”.
desagerraraztea. Horretarako, lehenengo eta behin egin beharrekoa erakunde
ugarien laguntzak bateratu eta lerrokatzea da. Bigarrenik, erakunde horiek ere • Finantza-kapitala: ezinbestekoa izaten da enpresa-proiektua abiaraztean.
iraungipen-data izatea eta enpresak eta ekintzaileak barneratzea proposatzen
dugu. Ebaluatzaileek eta laguntza emateko langileek osatu beharko lukete. Ekintzaileok ere lagundu egin behar dugu ekosistema hori garatzen. Gure ustez,
Langile horiek aditu independenteak izan beharko lukete eta txandakatu egin gai horrekin lotutako politikak eta planak garatzeko ezagutzak eskain ditzakeen
beharko lirateke ezagutza berritzen dela bermatzeko. eragile garrantzitsu bihur gaitezke. Gainera, hezkuntza-sistemarako, enpreseta-
rako eta, oro har, gizarterako prestakuntza ekintzailean lagundu eta bozgorailu
• Sistema auto-iraunkorra bultzatzea, ez diru-laguntzen kulturan oinarrituta gisa lan egin dezakegu ekintzailetzarekin lotutako jardunbide onak bidaltzen
dagoena. Kultura horrek ez du arriskuak onartzen laguntzen eta horrek ere ez dituzten esperientziak hedatzeko: arrakastak zein porrotak.
du laguntzen porrota onartzen/baloratzen.
Lidergo partekatu horren zati bat eragile sendotuek (publiko eta pribatuek)
• Eragingarritasuna neurtzea: programa eta eragileen inpaktua ebaluatzea. ekintzaileei benetako babesa ematean oinarritu behar da. Lortu beharreko
lehenengo gauza bezeroak eta erreferentziak izaten dira eta, horrekin lotuta,
administrazio publikoak eta enpresa nagusiek funtsezko rola izaten dute. Lehe-
16

17. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
nengo eta behin, erosketa publiko berritzailearen moduko programak garatu • Hezkuntza interaktiboa eta esperientziala bultzatzea. Hezkuntza horrek
behar ditugu (ekintzaileentzako aukera izaten dira) eta, gainera, ekintzaileekin praktikak bildu beharko lituzke eta ziurgabetasunarekiko eta porrotarekiko
elkarlana bultzatu behar dugu. Horren moduko ekintzak oso lagungarriak izan tolerantzia garatu beharko luke ahalegina eta dedikazioa balioak oinarritzat
daitezke Euskadiko ekintzaileak eta haien arrakastako esperientziak jendaurrean hartuta.
erakusteko.
• Unibertsitateko ikerkuntzatik eratorritako teknologiaren transferentzia bult-
4. Ekintzaileen prestakuntza zatzea eta hori emaitzekin lotzea. Horri esker, lurraldeko enpresa berritzaileetan
ezagutza eta aberastasuna sor daitezke.
Ez da gure zeregina plan akademikoak proposatzea, baina ekintzaile gisa gra-
duatu berriak diren gazteak kontratatzen ditugunez, hezkuntza arloan nolabai- • Unibertsitateek enpresaburu eta ekintzaileen sareekin duten harremana han-
teko gabeziak daudela hauteman dugu eta haietako batzuk aipatu nahi ditugu ditzea.
garrantzitsuak direlako. Helburua, ordea, ez da soilik ekintzailetzaren aldeko es-
piritua unibertsitarioen artean bultzatzea. Gure ustez, beharrezkoa da hezkunt- • Ikerlarien artean zientzia eta teknologia arloko start-upen sorkuntza bultzat-
za eta prestakuntza maila (irakaskuntza arautua eta etengabeko hezkuntza) zea. Horren arabera, enpresa-arrakasta izan duten zientzialarien kasuak azpima-
guztietan txertatzea aberastasuna sortu ahal izateko aukerak detektatzeko, rratu beharko lirateke.
arriskua eta ziurgabetasuna kudeatzeko eta baliabideak antolatzeko gai diren
pertsonak trebatzen lagunduko duten gaitasunak eta ezagutzak. Enpresa-kudeaketako ikasleek eta irakaskuntza teknikoetako ikasleek elkarrekin
egindako lanak bultzatzea.
Capital Humano aldizkariak Espainiako ekintzailearen profilaren inguruan argi-
taratutako artikuluan irakur dezakegun moduan, “esperientzian oinarritutako 5. Giza kapitalaren mugigarritasuna
irakaskuntzako metodoak erabiltzea ezinbestekoa da enpresa mailako gaita- eta konektagarritasuna
sunak eta trebeziak garatzeko. Ohiko irakaskuntza-metodoak (eskola magistra-
lak bezalaxe) ez dira egokienak ekintzailetzaren aldeko pentsamoldea garatze- Proposamen honetako atal ugaritan ikusi dugun moduan, gizarte ekintzailea
ko”. Horregatik, garrantzitsuak iruditzen zaizkigu honako hauek: garatu ahal izateko oinarrizko gakoa da enpresako jarduera abian jartzea eraba-
kitzen duen pertsona. Hori dela eta, Gipuzkoako ekosistema ekintzailea garat-
zearekin lotutako laneko ildoetako batek pertsonetan oinarritu beharko lukeela
• Prestakuntza ekintzailea (maila guztietan) zabaltzea ekintzailetzarekin eta uste dugu.
enpresako ezagutzarekin lotutako ikasgai eta ikastaroekin.
17

18. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
Gaur egun, enpresa-ekimen ugari beste enpresa batzuekin egindako lankidet- duten laneko neurri espezifikoak abian jartzea. Ildo honen baitan, barneko
zan oinarrituta daude. Negozio-eredu gisa nagusi da sareko lana balio-katea ekintzailetza gaia landu beharko genuke. Izan ere, hazten ari den ekintzaile
sortzearen moduko beste eredu tradizional batzuen aurrean. Gaur egungo mota da eta inpaktua lortzeko potentzial handia du.
ekintzailearen helburua sareko hazkundea da. Enpresa txikien arteko lankidet-
zak dinamismo handia sortzen du gaur egun ekonomian, proiektuak ia etenga- 2.3 Helburua: ENPRESAREN LEHIAKORTASUNA
be abiaraziz. Gainera, sortutako lana eta biltzen dituen arintasun handia direla
eta, inpaktua handia izaten dute. Ekintzailetzaren fenomenoa hainbat esparru (guztiak dira funtsezkoak) kontuan
hartuta aztertu eta hausnartu beharko litzateke bizi dugun (jasaten ari garen)
Ildo horretatik, ezinbestekoa iruditzen zaigu giza kapitalaren mugigarritasun errealitatea hobeto ulertzen lagunduko liguketen argudio sendo bihur daitezen.
eta konektagarritasunera bideratutako ekintzak garatzea. Esparru honen baitan Ekintzailearen izaera ikuspegi humanista eta instituzionaletik aztertu dugu. Ora-
eskuragarri dauden aukera ugarien artean, hauek azpimarra ditzakegu: in, ordea, ikuspegi ekonomikotik edo lurralde mailako lehiakotasunetik aztertu
behar dugu.
• Ekintzaileen arteko lankidetza-sareak bultzatzea eta aktibatzea. Ezagutzako
eta esperientziako gune garrantzitsuak dira eta lurraldean inpaktu handiko Bizi dugun depresio ekonomiko, sozialeko eta politikoko egoera berria dela eta,
proiektuak sortzea errazten dute. beharrezkoak dira birsorkuntzako prozesu berriak eta, horretarako, beharrezkoa
da ekintzailetzaren aldeko apustua sendoago egingo duten mekanismoak zein
• Enpresa-jarduera Euskadin abiarazi nahi duten atzerriko ekintzaileak erakart- diren ulertzea ahalbidetuko ligukeen hausnarketa.
zea. Ekintzaile horiek, nazioarteko lankidetza posibleetarako harremanen sarea
EAEri eskaintzeaz gain, tokiko etorkizuneko beste ekintzaile batzuentzako 2003ko Enpresa Espirituari buruzko Liburu Berdean ere aipatzen ziren “enpre-
inspirazio-iturri bihur daitezke. EAEk badu aurretik ere programa mota horietan sa berriak sortzeko oztopoak”. Iraganean, gaur egun bezalaxe, ideia nagusiak
esperientzia arlo zientifiko-teknologikoan. Ikerbasquek beste herrialde batzue- erabat baliozkoak dira:
tako talentu ikerlaria erakartzeko eta atxikitzeko lan egiten du ikerkuntza zienti-
fikoa Euskadin garatu ahal izateko. Ekintzaileak erakartzeko antzeko programa “Duela gutxi hobekuntzak gertatu diren arren, europarrek, batez ere, enpresa
garatzeak eragin handia izan dezake Gipuzkoa gizarte ekintzaile gisa garatu bat sortzea oztopatzen duten traba administratiboei diete beldur. Enpresa be-
dadin. rriek zailtasunak dituzte behar duten hasierako kapitala eskuratzeko”.
• Start-upen artean profesionalen, edo haien eta sendotutako beste entitate 2.1 et 2.2 ataletan ikusi dugun moduan, ekintzailetzaren azterketa hainbat
(enpresak, I+G arloko eragileak...) batzuen arteko mugigarritasuna erraztuko ikuspegitatik egin beharra dago. Ekintzailearen izaera eta hura ahalbidetzen
18

19. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
duen erakunde mailako ingurunea ezagutzea funtsezko faktoreak dira. Kapitulu izenekoaren oinarri gisa berrikuntzan zentratuta “low road to competition”ek
honen oinarrizko helburua eratu berriak diren enpresen eta hazteko prozesua sortzen duen kostuen kontroleko politika zorrotzarekin kontrajarrita (Pyke, Bec-
bizi duten enpresen lehiakortasunean eragin zuzena duten oinarrizko esparruak catini, Sengenberger, 1990).
zehaztea da.
Berrikuntza ikaskuntza kolektiboa sortzeko edozein ezagutza mota sortzeko,
Hemen aplikatu dugun enpresa mailako lehiakortasun-kontzeptuak kontuan hedatzeko eta erabiltzeko prozesua dela esan dezakegu. Ondoren, produktu,
izan beharreko oinarrizko hiru dimentsio jasotzen ditu: zerbitzu, antolaketako modu... berriak modu inkrementalean edo disruptiboan
produzitzeko gaitasunean gauzatzen da ikaskuntza hori. Horrekin lotuta, be-
• Jarduera nagusiak sortzen eta garatzen diren lurraldea. rrikuntza ez da soilik garapen teknologiko bidez edo zientzia eta teknologiako
(I+G arloko politika, patenteak...) politikaren ondorioz sortutako produktuen
• Lankidetza. Oinarrizko puntua da; izan ere, enpresa gehienak txikiak dira. multzoa; izan ere, enpresen eta ingurunearen arteko ikaskuntza interaktiboko
prozesu soziala ere bada (‘learning by doing’ eta ‘learning by interacting’ izene-
• Enpresa bakoitzeko beharrak. koa, adibidez, Lundvall, 1992; Jensen et al., 2007).
Lurraldearen kontzeptua ezinbestekoa da enpresa-pilaketaren kontzeptutik era- Prozesu hori ezagutza intentsiboan eta aurrerapen teknologiko etengabean
torritako onuren garrantzia ulertzeko. Pilaketek kostu potentzialak zein onura oinarritutako jarduerak nagusi diren ingurune aldakorretan gertatzen da. Hori
hipotetikoak biltzen dituzte: azpiegituren erabileran pilaketa eta lan-merkatu dela eta, ezinezkoa da eragile bakar batek biltzea berritzeko beharrezkoak diren
atrofiatuak kanpo-eragin negatiboen adibide argiak dira. trebezia guztiak. Berrikuntza lortzeko horregatik da beharrezkoa lankidetza
izatea eta sareak sortzea (Von Hippel, 1988; Freeman, 1991; Lundvall, 1992;
Hori dela eta, enpresen garapen iraunkorrak pilaketa geografiko soila baino zer- Powell et al., 1996).
bait gehiago eskatzen du. Lehia mailako abantailak xurgatu ahal izateko eragi-
leen arteko lankidetzak eskaintzen ditu onurak (adibidez, balio-kate txertatua). Hala ere, berrikuntzak sortzeko lankidetzari itxuraz ematen zaizkion garrantzia
Horren adibide argia izaten da hornikuntzak elkarrekin erosita eratorri ohi diren eta aitorpena handiak diren arren, ETEen ezaugarri nagusia ez da izaten lan-
kostuak partekatzea, proiektu berritzaile arriskutsuei aurre egitea edo nazioarte- kidetzarako eta sareetan parte hartzeko joera izatea. Oinarrizko datua da hori
ko merkatuetan sartu ahal izateko partzuergoak sortzea (Piore and Sabel, 1984; kontuan hartzen badugu ETEek arazo gehiago dutela I+G arloko lanak beren
Becattini, 1991; Schmitz, 1995). 90eko hamarkadaren hasieratik izan dugun kabuz hartzeko. Hori dela eta, enpresa handiek baino mendekotasun handiagoa
adibide argiena barruti industrial eta klusterretako lankidetzako esperientzia izaten dute kanpoko baliabide zientifiko eta teknologikoekiko. Vickery-k (1998)
arrakastatsua izan da. Izan ere, aukera sortu dute “high-road to competition” edo Asheim et al.-ek(2003) egindako nazioarteko ikerlanetan agerian geratzen
19

20. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
den moduan, ETEak desabantaila-egoeran daude berezko teknologiak eta era 1. Burokrazia gutxitzea
guztietako berrikuntzak garatzeko garaian. Gainera, enpresa txikienak izaten
dira sare berritzaileetan gutxien parte hartzen dutenak. Izapidetze guztiak arintzea izan beharko litzateke Euskadiko Administrazio
Publikoaren funtsezko jarduera-ardatza proiektuak ez daitezen kudeaketa-lan
Testuinguru hori mintegi egokia da “soft policies” izenekoak garatzeko. Haien ugarietan geratu. Dokumentuekin, lizentziekin, enpresa sortzeko espedientee-
helburu nagusia enpresen hazkunde organikoa eta ETEen arteko zein haien eta kin, lokalak irekitzekoekin, langileak kontratatzekoekin edo enpresa batean
enpresa handien arteko lankidetzako harremanak hasiera-hasierako faseetatik gara daitekeen beste edozein jarduerarekin lotutako burokrazia gutxitu, soildu
zailtzen duten oztopoak desagerraraztea da. Oztopo gutxiagoko inguruneak eta bateratu egin beharko litzateke.
lurraldeko eragile guztien (administrazio publikoak, unibertsitateak, ikerkuntza-
zentroak...) eta ETEen arteko harremanak erraztuko lituzke harreman naturala- Denok ezagutzen dugu Espainian enpresak sortzeko prozesuari dagokionez
goen bidez, informazioa partekatuta eta sareak sortuta (Aranguren et al. 2010). Doing Business nazioarteko sailkapenaren (185etik 136. postua) inguruan Mun-
Garrantzitsua da ikuspegi lagungarri hori ulertzea; izan ere, Marcet-ek (2012) duko Bankuak eman duen datua.
dioen moduan, “diru publikoak negozio bat bizkor dezake, baina iraunkorta- Batez besteko kopurua 28 egunekoa da, baina ohikoa izaten da prozesuak den-
suna bezeroek ekarri ohi dute. Diru-laguntzagatik eta ez horren ustea zutelako bora gehiago eskatzea. Eta datu hori Gipuzkoaren kasuan aplika daiteke.
berritzen ziren enpresak sekula ez ziren enpresa berritzaile bihurtu; izan ere, se-
kula ez zuten serio pentsatu berrikuntza zela merkatuetan egoteko eta hazteko Ezinbestekoa da, beraz, alderdi hori hobetzea. Behin eta berriro eskatu izan
haien modua”. dugu ahalorde guztiak dituen bulego bakarra ekintzailetzan hasteko erabakia
hartzen duen edonori laguntza eta koordinazioa eskaini ahal izateko. Gure
Hori dela eta, egitura mailako ahultasuna bizi dugun uneotan, hobetzeko bost ustez, Gipuzkoako eta Euskadiko administrazio publikoek, uneotan, aukera
esparru edo ardatzetan oinarrituko gara. Uste osoa dugu horiek behar adina bikaina dute hori ahalbidetuko luketen erreformak egiteko.
landuz gero, denboran jarraitua izango den inpaktua lortu nahi duten Gi-
puzkoako enpresa berriei laguntza eman diezaiekeela.
2. Zergak eta administrazio publikoak
Hauexek dira esparru horiek:
Administrazio publikoetatik enpresetako lehiakortasuna hobetzeko lana sa-
kon daiteke zergen kudeaketa modu eragingarriagoan erabilita. Horri esker,
enpresek likidezia handiagoa izango lukete iraunkortasunean eta hazkundean
inbertitzen jarraitzeko.
20

21. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
Beharrezkoa da jarduerako lehen urteetan zerga arloko pixkanakako ordainke- 3. Finantzaketa
ten jarduera-ildo argia izatea. Hori dela eta, lehen bi urteetan, enpresa berriak
jarraian zehaztuko ditugun zergak ordaintzetik salbuetsita geratu beharko luke Kredituaren murrizketa estrukturala da eta, birkapitalizatu ondoren, erakundeak
eta hirugarren urtetik aurrera, dagozkion zenbateko osoak ordaindu beharko berriro mailegatzen hasiko dira. Sortu berriak diren enpresek egoera hori jasaten
lituzke. dutenen taldea osatzen dute eta, horretarako, beharrezkoa da legeria aldatzea
Helburu horietarako erabili beharreko neurri espezifikoak honako hauek izango finantzaketako modu berriak sortzea erraztu eta “business angels” izenekoen,
lirateke: autonomoen kuota kentzea; kontratatutako langileen Gizarte Segu- inbertsio-funtsen eta enpresako proiektuei kreditua ematen dieten gainerako
rantzako % 100eko hobaria; eta sozietateen gaineko zerga salbuetsita izatea eragile publiko eta pribatuen egoera nabarmen hobetu ahal izateko.
sortu berria den edozein enpresatan lehen bi urteetan. Azken neurri horrek ez Egiaztatu dugun moduan, gabezia hori bereziki dramatikoa da 1 eta 5 M euro
du diru-bilketako kosturik; izan ere, zaila izaten da sortu berriak diren enpresek arteko finantzaketa handitzeko beharra duen eta hazteko aukera handiak
irabaziak eskuratzea lehen urteetan, baina ekintzailetzari bultzada eman eta, dituen start-up baten kasuan. Ez dago tokiko inbertsiorik eta ez dugu atzerrikoa
enpresa berri horien kasuan, administrazioko kostuak ekidingo lirateke. erakartzen asmatu.
Epe ertainera eta luzera begira, aukera posibleetako bat Elkarrenganako Ber-
Horrez gain, bi BEZ moten ordainketak eta kudeaketak iraunkortasuneko zail- medun Sozietateei Estatuko funtsak eta abalak ematea eta sozietate horiek
tasun larriak eragin dizkie enpresa horiei diruzaintzako kudeaketan eragin oso produktu berezi gisa ekintzaileei abalak ematea litzateke.
zuzena baitute. Alde batetik, jasandako BEZa ez zaie sortzen arrazoizko denbo-
ra baitan (batez ere, horren eragina jasan dute nazioarteko merkatuetan saldu
eta lan egiten dutenek). 4. Giza kapitala
Eta, bestalde, fakturatzen duten enpresa guztiek dakitenez eta jasaten dutenez,
enpresek jasanarazitako BEZa Ogasunari aurreratu behar izaten diote kobratu Ekintzaileari dagokion atalean arrazoitu dugu ekintzailetzaren inguruko eraba-
aurretik. kiak hartzeko garaian zergatik den garrantzitsua pertsonak jartzea erdi-erdian.
Sortu berria den enpresa baten kasuan, baliabideak eskuragarri izan gabe
Azkenik, enpresen tipologia hau sendotu eta hazteko pizgarri boteretsua izango talentua erakartzeko modu bakarra sor daitekeen irabazi potentzial horren zati
lirateke neurri hauek: administrazio publikoen ordainketen politika eragingarria bat eskaintzea da. Espainian, start-upek ez dute lortzen beharrezko talentua
(berankortasuna) eta inbertitutako zenbatekoen eta startup batean sortutako erakartzea ezin dutelako enpresa handiekin lehiatuta ordaindu, eta ezin dute-
galeren araberako dedukzio fiskal erakargarrien programa Venture Capital/Busi- lako aukerekin ordaindu.
ness Angels-entzat.
21

22. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
Barne mailako ekintzailetza ere hasiera-hasieratik kontuan hartu behar den
aukera da. Izan ere, erakundeetan kualifikazio handia eta profil egokia duten
langileak daude, eta haiek bultza ditzakegu horretara. Arrakastako kasu eredu-
garri gisa Europako liburu berdean aipatzen den moduan, Frantziako Gober-
nuak enplegatutik enpresaburu bihurtzeko aldaketa erraztu nahi du. Enpresen
sorkuntza bultzatzera zuzendutako ekimen orokorraren baitan dago ekintza
hori eta enpresa bat sortu nahi duten (modu independentean zein patroiare-
kin) langileek aurrean izan ohi dituzten oztopoak gutxitzera zuzenduta dauden
neurriak ere biltzen ditu. Gainera, enplegatu izaten jarraitzen duten enpresa-
buru berriei jarri ohi zaizkien gizarte eta zerga mailako karga diskriminatzaileak
bertan behera utziko ditu.
5. Erantzukizun mugatua (Kaudimen-gabeziari
buruzko legeria)
Lege-aldaketa egin beharra dago oinarri-oinarritik ekintzailearen ondare
mailako erantzukizunaren irismena mugatu ahal izateko. Enpresa bat ixteak
beste bat etorkizunean berriro ez sortzea eragin dezake kargek agerian jarrait-
zen dutelako eta ez direlako iraungitzen enpresa (pertsona juridikoa da) ixten
denean. Gaur egungo legeriarekin, ekintzailearen ondare mailako erantzukizu-
naren irismena ahula izaten da proiektuak irauten duen etapan eta enpresa itxi
ondorengo etapan. Horrek arriskuarekiko gorrotoa sortzen du orainaldian zein
etorkizunean.
22

23. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
3. ONDORIOAK
Adegiko Ekintzaileen Foroa osatzen dugun ekintzaileok partekatutako hausnar- izateko, ezinbestekoa da heziketa arloko ekintzei eta komunikazioari lehenta-
ketaren ondorioz sortutako “Gipuzkoa ekintzailea garatzeko Proposamen Ire- suna ematea ekintzailetza etapa goiztiarretatik hasita bultzatu ahal izateko.
kia” izeneko lan-dokumentu honen bidez, Gipuzkoako gizarteari gure esperien-
tzia, ikuspegi eraldatzailea, ezagutza eta balioak eskaini nahi dizkiogu aldaketa “Ekosistema ekintzaile entzutetsua” izeneko atalean, aldiz, inguruneak betet-
sakonak jasaten ari garen uneotan. zen duen rol garrantzitsua aztertuko dugu jarduera ekintzailean duen eragina
dela eta. Ekosistemaren rola oinarrizkoa da portaera ekintzaileak ahalbidetuko
Gure proposamena egiteko, hainbat datu-iturriren azterketa egin dugu (ikus dituzten aukerak, gaitasunak eta balioak izateko. Ingurunearen azterketa
bibliografia) egun ekintzailetzak Euskadin bizi duen egoeraren irudia erakuste- ikusita, ezinbestekoa da onartzea ekosistema sistema konplexua dela. Eskualde
ko asmoz. Horretarako, bereziki azpimarratu ditugu Global Entrepreneurship bakoitzean oso modu ezberdinean eragiten duten aldagai ugarik osatzen dute
Monitor (GEM) ikerketako datuak. Horrekin lotuta, ekintzailearen batez besteko ekosistema hori. Hori dela eta, defendatzen dugun lehen ideia hauxe da: ezin
profila honako hau dela ikusi dugu: adin ertainekoa, sektore helduetan nego- daitezke beste eskualde batzuetan hartutako erabakiak kopiatu, lurralde mai-
zioa abiarazi duena, gaitasun handia duena, kapitala sustatzaileak edo haren lako dinamikak oso ezberdinak baitira. Isenberg-ek eta Bankinter Fundazioaren
ingurukoek jarri duena, eta enpresaren neurria mikroETEa dena. azterketak eskaintzen duten testuingurua kontuan hartuta, gizarte ekintzaile-
rantz aurrera egin ahal izateko lehentasuna duten bost laneko ildo proposa-
Ekintzailetzaren abiapuntuko egoeraren oinarria atera ahal izateko, ezinbeste- tu ditugu. Hauek dira bost ildo horiek biltzen dituzten beharrak: kultura eta
koa da ekintzaileak inertzia berriak sortzeko betetzen zuen oinarrizko eragile giro soziala aldatzea; burokrazia soiltzea (ekintzara eta inpaktu ebaluagarriak
gisa betetzen duen rola ulertzea. Lehen atalak ekintzaileen jarrera, abilezia, lortzera berriro zuzendu beharko litzateke); lidergo publiko-pribatu partekatua
gaitasun eta motibazioak nabarmentzen ditu bereziki; izan ere, proiektuak sor- bultzatzea; bizitza osoan egin beharreko heziketa-prozesuen alde egitea; eta,
tuta, eragin positiboa izaten dute eskualde bateko ekonomiaren dinamismoan. azkenik, sistemaren eta giza kapitalaren mugigarritasunaren eta konektagarrita-
Enpresaburuen irudiaren prestigioa modu sozialean handituko duten balioak sunaren alde egitea.
zabaltzeak duen garrantzia kontuan hartuta, ikerketa ugariek agerian utzi duten
errealitatea, ordea, bilakaera oso ahula dela da. Kultura eta arau sozialak orain- Proposamena jasotzen duen azken atalak enpresako lehiakortasuna lantzen du.
dik ere oztopo dira, katalizatzaile izan beharrean. Horrenbestez, arriskuak hart- Bertan, sortu berriak diren enpresek eta hazkunde-prozesuari aurre egin behar
zeko beharra, porrotarekiko tolerantzia eta enpresaburuaren irudia goratu ahal diotenek lehiatzeko eta eragingarri izateko duten gaitasunean eragin zuzena
23

24. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
duten oinarrizko esparruak daude garatuta. Enpresako lehiakortasuna hiru
ikuspegitatik ulertzen dugu: enpresako beharrak uztartzen dituena, hazkundea-
ren eta iraunkortasunaren oinarri gisa lankidetza onartzen duena; eta, azkenik,
lurraldearen balioa enpresa-proiektu bat garatu ahal izateko aktibo gisa ulert-
zen duena. Ikuspegi hirukoitz horretatik abiatuta, bost esparrutan erreforma
espezifikoak egin behar direla uste dugu: burokrazia gutxitzea, zerga arloa eta
administrazio publikoak erreformatzea, finantzaketa errazteko beharrak, giza
kapitalak enpresan duen balioa eta, porrota gertatuz gero, norberarekin ondare-
erantzukizuna ez zigortzea lortzea.
24

25. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
4. BIBLIOGRAFIA ETA OHARRAK
• ALEA, A. (2012). Euskadi Nación Start-up (I y II). Ekoberri. Foro de Economía, Ley 16/2012, de 28 de junio, de Apoyo a las Personas Emprendedoras y a la
17 y 25 de marzo de 2012. Disponible en internet: Pequeña Empresa del País Vasco. 19 de julio de 2012, núm 172, p. 51776.
http://blogs.deia.com/ekoberri/2012/03/17/euskadi-nacion-start-up-i/ Disponible en internet:
http://blogs.deia.com/ekoberri/2012/03/25/euskadi-nacion-start-up-ii/ http://www.boe.es/boe/dias/2012/07/19/pdfs/BOE-A-2012-9666.pdf
• ALEMANY, L.; ALVAREZ, C.; PLANELLAS, M.; URBANO, D. (2011). Libro Blan- • LAPETRA, R.J. (2012). No diga ‘siliconvaley’, diga Israel: un verdadero ejército
co de la Iniciativa Emprendedora en España. Barcelona: Esade Entrepreneurship de start-ups. Noticia publicada el 3 de marzo de 2012.
Institute; Fundació Príncep de Girona, 2011. Disponible en internet:
Disponible en internet: http://www.elconfidencial.com/tecnologia/2012/03/03/no-diga-siliconvaley-
http://itemsweb.esade.es/wi/research/eei/Investigacion/LBIEE_DocumentoFi- diga-israel-un-verdadero-ejercito-de-startups-1939/
nal_27-07-2011_RevOct11.pdf
• CALATRAVA, E. (2012). Una ‘start-up’ llamada Israel (VIII). “Capital y Riesgo”.
• ARANGUREN, M.J., LARREA, M.; WILSON, J. (2010) “Learning from the Lo- 20 de marzo de 2012.
cal: Governance of Networks for Innovation in the Basque Country”, European Disponible en internet:
Planning Studies, vol. 18, no 1, 47-65 http://www.expansion.com/blogs/capitalriesgo/2012/03/20/una-start-up-llama-
ASHEIM, B.T.; ISAKSEN, A.; NAUWALERS, C. & TÖDLING, F. (2003). Regional da-israel-viii.html
innovation policy for small- medium enterprises, Edward Elgar, UK
B+I STRATEGY. (2008).Proceso de reflexión estratégica tendente a diseñar el • COLABORA BORA. Sobre el Procomún. Publicado en www.colaborabora.org.
Plan de Euskadi Sociedad Emprendedora. Disponible en internet:
http://www.slideshare.net/innobasque/plan-de-euskadi-sociedad-emprendedora http://www.colaborabora.org/colaborabora/sobre-el-procomun/
• BECATTINI, G. (1991) Italian industrial districts; problems and perspectives, • COMISIÓN DE LAS COMUNIDADES EUROPEAS. Libro verde. El espíritu em-
International Studies of Management and Organization 21, 83–90. presarial en Europa. COM (2003) 27 final. Bruselas, 2003.
BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO. (2012). Comunidad Autónoma del País Vasco. Disponible en internet:
25

26. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/es/com/2003/com2003_0027es01.pdf Disponible en internet:
http://www.fundacionbankinter.org/system/documents/8154/original/FTF_XIV_
• DERBAIX, F. (2012). Mis propuestas para Startup Spain. Blog de François El_arte_de_innovar_y_emprender.pdf
Derbaix, 30 de noviembre de 2011.
Disponible en internet: • FUNDACIÓN INNOVACIÓN BANKITER. (2011). Agenda de la Innovación para
http://francoisderbaix.com/2011/11/30/mis-propuestas-para-startup-spain/ España. Retos y propuestas de mejora de la innovación y el emprendimiento.
Disponible en internet:
• DOING BUSINESS (2013) http://espanol.doingbusiness.org/data/exploreeco- http://www.fundacionbankinter.org/system/documents/8201/original/Agen-
nomies/spain/ da_de_Innovación_para_España.pdf
• ENCINAR, J. (2011). 10 medidas para que en España haya más Startups. Blog • GLOBAL ENTREPRENEURSHIP MONITOR. (2012). 2011 Informe GEM España.
de Jesús Encinar, 7 de junio de 2011. Fundación Xavier de Salas.
Disponible en internet: Disponible en internet:
http://www.jesusencinar.com/2011/06/10-ideas-concretas-para-que-haya-mas- http://www.gemconsortium.org/docs/download/2262
startups.html
• GLOBAL ENTREPRENEURSHIP MONITOR. (2011). Comunidad Autónoma del
• ESPÍ, M.T.; ARANA, G.; HERAS, I; DIAZ DE JUNGUITU, A. (2007). Perfil Em- País Vasco. Informe Ejecutivo 2010. Iñaki Peña Legazkue dir. – Donostia: Eusko
prendedor del alumnado universitario del campus de Gipuzkoa de la UPV/EHU. Ikaskuntza, Orkestra.
Revista de Dirección y Administración de Empresas. Nº 14 (diciembre 2007) Disponible en internet:
p.83-110. http://www.emekin.net/documentos/es/Informe_gem_2010.pdf
Disponible en internet:
http://www.sc.ehu.es/oewhesai/material%202008/Perfil%20Emprendedor%20 • GLOBAL ENTREPRENEURSHIP MONITOR. (2012). Comunidad Autónoma del
del%20Alumnado.pdf País Vasco. Informe Ejecutivo 2011. Iñaki Peña Legazkue dir. – Donostia: Eusko
Ikaskuntza, Orkestra.
• FREEMAN, C. (1991). Networks of innovators: a synthesis of research issues, ISSN: 1889-5468
Research Policy 20, 499–514. Disponible en internet:
http://www.orkestra.deusto.es/images/publicaciones/archivos/InformeGEM2011.pdf
• FUNDACIÓN INNOVACIÓN BANKINTER. (2010). El arte de innovar y emprender.
26

27. GIPUZKOA EKINTZAILEA GARATZEKO PROPOSAMEN IREKIA
• ISENBERG, D. (2011). How to Foment Entrepreneurial Revolution. The Babson
Entrepreneurship Ecosystem Project.
Disponible en internet:
http://entrepreneurial-revolution.com/wp-content/uploads/2010/07/How-to-
foment-an-entrepreneurial-revolution-IEF-jan-12-20111.pdf
• INSTITUTO VALENCIANO DE INVESTIGACIONES ECONÓMICAS. (2008). El
perfil del emprendedor en España. Capital Humano, 2008, nº 93.
Disponible en internet:
http://www.ivie.es/downloads/docs/ch/ch93.pdf
• JEFFERSON INNOVATION SUMMIT. (2011). Principles for an innovative and
entrepreneurial society.
Disponible en internet:
http://www.jeffersoninnovationsummit.org/declaration.php
• JENSEN, M.B.; JOHNSON, B.; LORENZ, E.; LUNDVALL, B.A. (2007). “Forms of
knowledge and modes of innovation”, Research Policy, vol. 36, 680-693
LAFUENTE, A. (2007) Qué es el Procomún. Publicado en medialab-prado.es el
30 de agosto de 2007.
Disponible en internet:
http://medialab-prado.es/article/video_que_es_el_procomun
• LAFUENTE, A. (2007). Taller de Prototipado. Artículo publicado en medialab-
prado.es.
Disponible en internet:
http://medialab-prado.es/mmedia/5/5347/5347.pdf
27