Эмэгтэйчүүдийн өвчлөл, түүнд зориулсан хоол зүйн зөвөлгөө

1. Эмэгтэйчүүдийн эрүүл мэнд
 Эмэгтэйчүүдийн нөхөн үржихүйн тогтолцооны үйл ажиллагаа, түүний бүтэц нөхөн
үржихүйн тогтолцооны тэнцвэргүй байдлын шинж тэмдэг, тэнцвэргүй байдлын шалтгаан
зэргийг тайлбарлаяа.
 Эмэгтэйчүүдийн нөхөн үржихүйн тогтолцооны өвчин эмгэгүүдийг өөрчлөхөд эмнэл зүй ба
хоол зүйн эмчилгээний үнэлгээ чухал бөгөөд ‘Аюултай ‘ өвчний шинж тэмдэг илэрвэл
мэргэжлийн эмчид үзүүлэх чухал гэдгийг анхааруулж байна.
Естроген ‘цоож’
Естроген ’түлхүүр’ нь холестирноос үүссэн жижиг, карбон молекул юм. ‘Түлхүүрүүд’ нь эсийн
цөмийн ДНХ молекулын хажууд байрлах ‘цоожруу’ шууд очиж байрлана.
 Естроген нь эсийг өсөх боломж олгоно
 Умайн дотоод ханыг тэтгэж тэлэх ба ураг хөгжих нөхцлийг бүрдүүлнэ
 Бэлгийн бойжилтын үед зайлшгүй шаардагдах ба насанд хүрсэн хүмүүст хэрэгтэйгээс
гадна ясны хөгжилд чухал нөлөөтэй. Естрогены хэмжээ бага хүмүүст ясны сийрэгжилт
илэрдэг.
 Естроген нь хавдрын эсийг томороход нөлөөлнө

2. Прогестрон нь бөөрний дээр байрлах адренал булчирхайнаас бага хэмжээгээр, өндгөвчнөөс
ихээр, эхэснээс маш их хэмжээтэй ялгардаг 21- карбон молекул юм.
Прогестероны гол үүрэг нь эрүүл хэвийн жирэмслэх боломжийг олгохоос гадна доорхи үүргийг
гүйцэтгэнэ.
 Естроген ‘цоож’ ыг ихэсгэхгүй барих
 Естрогеныг ДНХ молекулад үйлчлэхээс сэргийлэх
 Эсийн нэгдэлд нөлөөлөх
 Эстроген дааврын эмчилгээ бусад эстрогены хэлбэрт шилжихэд нөлөөлнө
 Эсийн сульфатад нөлөөлнө
Өндгөвчний уйланхай
 Шингэнээр дүүрсэн уутанцар өндгөвчинд үүснэ
 Ихэнх тохиолдол нь фолликулын уйланхай бөгөөд өндгөн эс боловсрох үед хагараагүйгээр
шингэнээр дүрсэн байна.
 Хэт авиан оношилгоо/хэвлийн хөндий болон бусад дотор эрхтнийг дурандан шинжлэх
аргаар оношилж илрүүлнэ

3. Шинж тэмдэг:
 Ихэнхдээ шинж тэмдэг илрэхгүй (ихэвчлэн хоргүй )
 Хагарсан үед дуншиж өвдөх эсвэл огцом хүчтэй өвдөх
 Томорсон уйланхай давсагны үйл ажиллагаанд нөлөөлөх хандлагатай
Хүндрэл:
 Цус алдах, хэвлийн хөндийн үрэвсэл
Эмчилгээ:
 Мэс хагалгаа (>5 см )
 Даавар тэнцүүлэх эмийн ургамалууд, бумба, хоолны дэглэм.
 Жингээ хасах ба дасгал хөдөлгөөн
 Нүүрс усаар бага хоолны дэглэм барих. Цусандах сахрыг зохицуулах нэмэлт амин дэм
хэрэглэх
 Даавар тэнцүүлэх эмийн ургамал, хоолны дэглэм, нэмэлт амин дэм. Бумба ба Гомеопатик эм
Өндгөвчний олон уйланхайт хамшинж буюу полисистик өндгөвчний синдром
• Дотоод шүүрлийн бодисын солилцооны эмгэг гэж үздэг. Ийм эмгэгтэй эмэгтэйчүүдийн
андроген боловсрох тэнцвэр алдагдаж улмаар андроген, естроген дааврын солилцоонд
хэвийн бус өөрчлөлт орно.
• Андрогены илүүдэл боловсруулалт овуляцыг дарангуйлна.
• Өндгөвчний уйланхай нь ӨОУХШ-ээс өөрөөр оношлогдох ба хэрэв нэг өндгөвчинд 12 ба
түүнээс илүү уйланхайтай бол өндгөвчний уйланхай гэж үзнэ.

4. Шалтгаан:
• Тодорхой биш
• ӨОУХШ нь өнчин тархины хэвийн бус үйл ажиллгагааны үр дагавар байж болдог (=> LH↑,
FSH↓).
• Өндгөвчний хэвийн бус үйл ажиллагаа (=> LH↑, FSH↓)
• Инсулины хэмжээ ихсэх нь өндгөвчний андрогэныг ихсгэж, цусандах ‘сайн холестроныг’
бууруулна.
• Бөөрний дээрх адренал булчирхайн үйл ажиллагааны доголдол
• Удамшил. Ойролцоогоор 40% нь өртдөг
Шинж тэмдэг:
 Сарын тэмдэг ирэхгүй/тогтмол биш байх
 Хитсутизм буюу эр бэлгийн дааврын илүүдэл (60-80%)
 Нүүр, нуруу, цээжээр батга гарах
 Хэт таргалалт, инсулины хямрал, чихрийн шижин өвчний эрсдэл

5.  Өндгөн эс боловсрохгүй байх
 Үр тогтохгүй байх
 Хүзүүний 2 талын нугалаас хэсэг харлах
 Дутуу төрөх эрсдэл ихсэх
 Сэтгэл зовнил, гутрал
Хүндрэл:
 Үр тогтохгүй байх
 Сарын тэмдэг ирэхгүй байх нь Эндометрийн хорт хавдрын эрсдэл
 Чихрийн шижингийн 2-р хэлбэрийн эрсдэл
 Зүрх судасны өвчлөлөөр өвдөх эрсдлүүдийг нэмэгдүүлнэ
ӨОУХ-г эмийн бус байгалийн аргаар эмчлэхийн зорилго:
 Хэвлийн хэсгийн таргалалтыг бууруулж булчингийн масс нэмэх
 Инсулины үйл ажиллагааны хямрал, цусандах сахарын хэмжээг бууруулж дааврын
үзүүлэлтийг сайжруулах
 Элэг болон гэдэснээс естроныг хөөж биеэс гадагшуулах
 Ароматаз идэвхижилтийг бууруулснаар андрогены хэмжээг багасгана
 Кортизол (стрессны даавар) хэмжээг хэвийн болгох

6. Дээрх бүх зорилгоууд нийлээд нийт дааврын тэнцвэр, овуляцыг тогтвортой байх нөхцөлийг
бүрдүүлнэ.
ӨОУХШ- хоол, амьдралын хэв маягын дэглэм
 Статик судалгаанууд дээр хийгдсэн шинжилгээнд ӨОУХШ- д илэрдэг сэтгэл гутрал, өндгөн
эс боловсрохгүй байх, инсулины үйл ажиллагааны хямралыг сайжруулах нь жингээ
хасахтай холбоотой болохыг харуулсан.
 Хоолны дэглэм мөрдөх клиникийн олон туршилтуудаас ерөнхийдөө нүүрс ус бага,
илчлэгээ тооцох эсвэл Аткины хоолны дэглэмийг хэрэглэсэн. Эдгээрийн үр дүн бүгд эерэг
гарсны гол үзүүлэлт нь хэвлийн хэсгийн таргалалт буурсанаар инсулины үйл ажиллагааны
хямрал болон андроген дааврын хэмжээ ихсэх үзүүлэлтийг бууруулахад нөлөөсөн байна.
 Сахарын шижин өвчины эрсдэлүүдээс сэргийлэх, овуляцийг сайжруулахад дасгал
хөдөлгөөн чухал үүрэгтэй байдаг. Багадаа 7 хоногт 4 удаа 1 цагийн дасгал хийх эсвэл 20
минутаар өдөр бүр хийх
 Хоол хүнсэндээ эслэг, уураг нэмж хэрэглэх
 Транс болон ханаагүй тосыг бууруулах
 Сахар болон боловсруулсан хоол хүнсийг багасгах

7.  Даавар тэнцүүлэх эмийн ургамал, амин дэм. Бумба; Гомеопатик эм
ӨОУХ- Иноситол (Inositol)
 Mио-иноситол, Д-чиро-иноситол (myo-inositol and D-chiro-inositol) хоёулаа инсулиныг
сайжруулж овуляцыг сэдээдэг болох нь нотлогдсон.
 Өдөрт 2 гр-аар 2 удаа хэрэглэх
 Жимс, шош, үр буудай, самар мио-иноситолыг агуулдаг.
Бусад бэлдмэл:
Витамин Д (400 IU), & Кальци (1000 мг), chromium picolinate (200микрогр өдөрт), сперминт &
пеперминт (цай), магни (300-1000мг өдөрт), Загасны тос (4гр/өдөрт, omega-3 fatty acids)
Умайн булчингийн хоргүй хавдар буюу миом (Fibroids)
 Мемометр буюу умайн булчингийн дунд давхарга дах хоргүй хавдар
 50 хүртэлх насны эмэгтэйчүүдийн 50% д тохиолддог гэж бүртгэгдсэн
 Тоо, хэмжээний хувьд өөр өөр байна (15 < + ургаж болно )
 Умайн гөлгөр булчингийн эс болон холбогч хучуур эдээс тогтоно
 Бэлгийн бойжилтын үед ихэнхдээ тохиолддог ба цэвэршилт эхлэх үеэс намждаг

8. Шалтгаан:
 Ухагдал муутай. Естроген, прогестероны хэмжээнээс үүсэлтэй гэж холбож үздэг.
Эрсдэлийн хүчин зүйлүүд:
 Сарын тэмдэг хугацаанаас өмнө ирэх, удамшил, жирэмсэн үе, цусны даралт өндөр байх,
илүүдэл жинтэй, жирэмслэлтээс хамгаалах эм хэрэглэх, тамхи татах гэх мэт
Шинж тэмдэг
 50-80% д шинж тэмдэг илэрдэггүй
 Сарын тэмдгийн өөрчлөлт: Сарын тэмдэг олон хоногоор болон их хэмжээтэй ирэх, сарын
тэмдгийн дунд үед цус гарах, төмрийн дутагдлаас үүсэх цус багадалт
 Давсаг эсвэл шулуун гэдсэнд даралт шахалт үзүүлснээр ойр ойрхон олон дахин шээх,
өтгөн хатах
 Гэдэс дүүрэх, хүнд оргих
 Үр тогтохгүй байх (үр тогтохгүй байх тохиолдлийн 2-10% д), зулбах
 Хавдар томорсон үед цусны эргэлтэнд саад учруулж хучуур эдийг үхжүүлнэ. Энэ нь
хатуурал үүсгэж үйл ажиллагааг хэвийн бус болгож өвдөлт өгнө
Оношилгоо
 Хэт авиа оношилгоо
Эмнэл зүйн эмчилгээ:
 Өвчин намдаах эм (гаж нөлөөг анхаар! )
 Дааврын эмчилгээ (жирэмснээс хамгаалах эм орно ), мэс засал (түүж эсвэл сав авах)
Нөхөн сэргээх эмчилгээ:
 Дааврыг тэнцүүлэх (илүүдэл естрогеныг биеэс хөөж гаргах )
 ‘Хоол естроген‘ хэрэглэх
 Умайн хавдрыг агшаахад зохистой уламжлалт эмийн ургамалүүд (Scutellaria
barbata/skullcap)

9.  Бумба, Гомеопатик эм
 Үрэвслийг бууруулах
 Сүүн бүтээгдэхүүн, өөх тосын хэмжээг хязгарлах
 Загасны тос-2000 мг, Турмерик, Ходоодны бактери тэнцүүлэх пробайотик
Эндометриоз өвчин
 Эндометр эдүүд (умайн хөндийн хамгийн өнгөн хучлага эдтэй адил ) умайн хөндийн гадна
байрлахыг хэлнэ.
 Өндгөвч, умайн гуурсан хоолой, аарцаг-умайн холбоосууд, аарцагны хөндий, нарийн
бүдүүн гэдэс орчимд ихэвчлэн нөлөөлнө
 Цаашлаад уушиг, үе мөч, ховор тохилдлолд тархинд байрласан байна

10.  24-40 насны хоорондох эмэгтэйчүүдийн 10-15% өртөхөөс гадна үр тогтоох эмчилгээнд
хамрагдсан эмэгтэйчүүдийн 30-45% ийг эзэлдэг нь тогтоогдсон
 Удамшил, төрөөгүй эмэгтэй, 7 дээш хоногоор сарын тэмдэг ирдэг бол эрсдлийг ихэсгэнэ.
Шалтгаан:
 Одоогоор эндометрозын шалтгааны үнэн бат ойлголт байхгүй ба зарим онолоор
дархлааны эсийн өөрчлөлт (агаарын утаа гэх мэт ), бага насандаа бэлгийн дарамтад
өртсөн байх зэрэг орно.
Шинж тэмдэг:
 Сарын тэмдэг өвдөлттэй ирэх эмгэг
 Ихээр болон тогтмол бус ирэх
 Аарцаг хавиар өвдөх
 Хэвлийн доод хэсэг, нуруугаар өвдөх
 Бэлгийн харьцааны үед/дасгал хийх үед өвдөх
 Өтгөн гарахад өвдөх- ихэвчлэн гүйлгэх юмуу өтгөн хатах давтамжтай
 Гэдэс дүүрэх, дотор муухайрах, бөөлжих
 Хэвлийн доод хэсгээс гуяны дотор, гадна хэсэг өвдөх
 Шээх үед өвдөх, олон дахин шээх
 Үр тогтохгүй байх
Хүндрэл:
Үрэвсэл даамжрах нь холбогч эдийн бүтцэд наалданги үүсгэж үр тогтохгүй байхад хүргэнэ.
Эмнэл зүйн эмчилгээ:
 Сарын тэмдэг ирүүлэх, сэдээх (естроген, прогестерон дааврын бэлдмэл)
 Мэс заслын аргаар гадна байралсан эдийг авах (45% нь 1 жилийн дотор дахидаг)

11. Нөхөн сэргээх эмчилгээ:
 Нөлөөлж байгаа хүчин зүйлүүдийг илрүүлэх (агаарын бохирдол, химийн бодис агуулсан
хүнс гэх мэт )
 Үрэвслийг бууруулах, биеийг цэвэрлэхэд дэмжлэг үзүүлэх
 Дархлааг дэмжих, гэдэсний бактерыг тэнцүүлэх
 Эмийн ургамал, Бумба, Гомеопатик эм
 Витамин С, Е – чөлөөт радикалуудыг бууруулах
 Ногоон цай- эдийн өсөлтийг бууруулах
 Тогтмол дасгал хийх нь эндометрозын эрсдлийг 40-80% бууруулдагтай холбоотой гэсэн
судалгааг гаргасан.
 Транс тос, ханаагүй тос, үхэр ба бусад улаан махны төрөл болон алхогол эрсдлийг
нэмэгдүүлнэ.
Аарцгийн үрэвсэлт өвчин
Эмэгтэйчүүдийн умай, фаллопийн хоолой, өндгөвч багтаасан нөхөн үржихүйн хөндийн эрхтэнүүдийн
халдварт болон үрэвсэлт өвчин.
Шалтгаан:

12.  Умайн хүзүүнд тархсан бактериас үүсэх
 Бэлгийн замын өвчин
 Жирэмслэлтээс хамгаалах хэрэгсэл
 Аборт, ариун цэвэр хангалтгүй орчинд төрөх
Шинж тэмдэг:
 Хэвлийн доогуур өвдөх (аажмаар эсвэл огцом, хүчтэй ) – алхах үед илүү өвдөх
 Бэлгийн харьцааны үед өвдөх. Идээ маягийн шингэн гарах
 Шээх үед заримдаа өвдөх, халуурах, дотор муухайрах, бөөлжих
Хүндрэх үед:

13. Савны гаднах жирэмслэлт, үр тогтохгүй байх, Перитонит-гяльтан хальсны үрэвсэл, идээт
үрэвсэл, цусанд халдвар орох
Эмчилгээ:
Эмнэл зүй: Антибиотик (гаж нөлөөг анхаар!)
Нөхөн сэргээх: Дархлааны системийг сэргээх (шим тэжээллэг хоол, эмийн ургамал, бумба,
гомеопатик бэлдмэл)
Савны гадуурх жирэмслэлт
 Үр тогтсон өндгөн эс буюу зигот умайн хөндийн гадна бэхлэгдэхийг хэлнэ.
 Умайн гуурсан хоолойд (97%), өндгөвчинд, умайн хүзүүнд, хэвлийд тохиолдоно
 Жирэмслэлтээс хамгаалах ерөндөг болон Эндометриоз өвчин эрсдлийг ихэсгэнэ
 Үр хөврөл амьгүйдэн зулбах, цус алдах & гэдэсний гяльтан хальсны үрэвсэл үүсэх
тохиолдол байдаг

14. Шинж тэмдэг
 Эхний үед шинж тэмдэг илрэхгүй боловч сарын тэмдэг ирэхгүй байх
 Аарцаг хэвлийн нэг талруу өвдөх, үтрээнээс цус гарах
 Хагарсан үед хэвлийгээр огцом хүчтэй хатгуулж өвдөх
 Ерөнхийдөө овуляци буюу өндгөн эс ялгарсны дараах 6-8 долоо хоногт шинж тэмдэг
илэрнэ
Хөхний хорт хавдар
 Эмэгтэйчүүдийн дунд түгээмэл тохиолддог хорт хавдрын нэг юм.
 Хөхний сүү дамжуулдаг сувгийн дотор талд эсвэл хөхний булчирхайн дэлбэнгээс
(уутанцар) тархсан лобулын хучуур эд өртдөг
Шинж тэмдэг:
 Ихэвчлэн шинж тэмдэг илрэхгүй
 Хөхний гүнд эсвэл дөнгөж арьсан дор өвчингүй бэрсүү үүсэх

15.  Хөхний арьс өөрчлөгдөхөд арьсны хэсэг хонхойх, нимбэгний хальсны шинж илрэх
 Хөхний хэлбэр өөрчлөгдөх, хөхний толгой цааш татагдах & хөхний толгойноос шүүрэл
гарах
 Суганы тунгалгын булчирхай томрох
Эрсдлийн хүчин зүйлүүд:
 Удамшил (хөхний, өндгөвчний хорт хавдар) & нас
 BRCA1,BRCA2 генийн мутацтай (ДНХ-ийн дарааллын өөрчлөлт) эмэгтэйчүүд
 Хоол хүнсний буруу хэрэглээ, хөдөлгөөний дутагдал, согтууруулах ундаа болон тамхи
хэрэглэх

16. Эмнэл зүйн эмчилгээ:
 Цацраг, туяа эмчилгээ, мэс засал, Тамоксифен (естрогеныг хүлээн авхаыг зогсоох)
Нөхөн сэргээх эмчилгээ:
 Ургамалын гаралтай хоол хүнс хэрэглэх, жимс, ногоо, соя, загасны төрлийн хоол
хүнсийг илүү хэрэглэх, Эмийн ургамалал-шитаки мөөг хэрэглэх
Сарын тэмдгийн өмнөх синдром (СТӨС)
 Эмэгтэйчүүдийн 85 хүртэлх хувьд ямар нэг шинж тэмдэг илэрдэг гэж бүртгэгдсэн
байна.
 Сарын тэмдгийн мөчлөгийн лютеалын үе шатын сүүл үеэс СТӨС ийн дахин
давтагддаг шинж тэмдгүүд илэрч сарын тэмдэг бүрэн дуусах үеэс арилна.
 Үндсэн шинж тэмдгүүдэд: хүч тамир сулрах, санаа зовох, ундуйцах, цочромтрой
байх, сэтгэлийн гутрал, толгой өвдөх, бэлгийн дур хүсэл өөрчлөгдөх, хөх
хөндүүрлэх, нуруу өвдөх, гэдэс дүүрэх, чихэрлэг/давстай/илчлэг ихтэй хоол
хүнсэнд дурлах, хуруу болон шагайны үеэр хавантах
 Бусад архаг өвчний шинж тэмдэг сэдэрнэ:
– Чихрийн шижин өвчин
– Бамбай булчирхайн эмгэг
– Хооллолтын эмгэг
– Сэтгэл гутрал

17. Шалтгаан:
 Тодорхой шалтгаан тодорхойгүй- эмэгтэй хүн бүрт өөр өөрөөр илэрдэг
 Дааврын тогтворгүй байдал: естроген, прогестерон дааврын хэмжээний огцом хэлбэлзэл
 Сарын мөчлөгийн лютеалын үе шатанд прогестерон дааврын уналт нь өөх тосны (липид)
нэгдмэл бүлэг-простагландиныг ихэсгэнэ
 Бусад онолоор серотонины дутагдал эсвэл пролактины даавар өсөхийг оруулна
СТӨС- Витамин В6
 Сэтгэл гутралын өвчтэй, ялангуяа естрогены бэлдмэл хэрэглэдэг эмэгтэйчүүдийн Витамин
В6 – ийн хэмжээ бага байдаг.
 Витамин В6 ийн бэлдмэл нь олон эмэгтэйчүүдийн хувьд СТӨС- ийн бүх шинж тэмдгүүдэд
эерэгээр нөлөөлдөг болох нь батлагдсан байна. Лютеалын үе шатын дунд үеийн
естрогены хэмжээг бууруулж, лютеалын үе шатын дунд үеийн прогестероныг ихэсгэх
замаар сайн үр дүнд хүрсэн байна.
СТӨС- кальци
 Кальцийн бэлдмэл СТӨС- ийг эмчлэхэд нөлөөлөх үр дүнг тооцох зорилгоор хийсэн
клиникийн туршилт.
 Туршилтийн группт 500 мг calcium carbonate, өдөрт 3 удаа уулгасан
 Туршилтын эмчилгээнд ороогүй групптэй харьцуулахад өдөрт эрт ядрах, хоолны дуршил
өөрчлөгдөх, сэтгэл гутралын шинж тэмдгүүд мэдэгдэхүйц сайжирсан.
 Кальцийн бэлдмэл нь СТӨС-д үр нөлөөтэй.

18. СТӨС- магни
 Шинжээчдийнн багын эхний үзүүлэлтээр СТӨС-тэй эмэгтэйчүүдийн эсийн шингэн дэх
магни хэмжээ бага болохыг харуулсан. Шинжилгээний явцын дунд 250 мг таблет (удаан
уусалттай шахмар бэлдмэл) уулгасан. Шинжээчид удаан уусалттай магни бэлдмэл
эмэгтэйчүүдийн СТӨС шинж тэмдгийг бууруулхад идэвхитэй нөлөөлдөг гэж дүгнэсэн
байна.
СТӨС болон ачаалалтай үед пролактин даавар өсөхөөр хөх хөндүүрлэх нэмэгдэж, лютеалын үе
шатыг ч уртасгаж болдог байна.
Эмчилгээ:
Эмнэл зүй:
 Жирэмслэлтээс хамгаалах эм, сэтгэц мэдрэл тайвшруулах эм, зөвлөгөө авах
Нөхөн сэргээх:
 Даавар болон цусны сахарыг тогтвортой байхыг дэмжих
 Дасгал хөдөлгөөн (сэтгэл зовнил, стрессыг бууруулж, цусан дахь сахрын хэмжээг хянах )
 Гомеопати, бумба, эмийн ургамал хэрэглэх
СТӨС- Хоолны зөвөлгөө
 Их нүүрс ус агуулсан хоолыг багасгах- ялангүяа сарын тэмдгийн өмнө
 Каффэйн, алкогол, тамхи хориглох
 Давсны хэрэглээг багасгах
 Сүүн бүтээгдэхүүн хязгаарлах, Кальци ихтэй орлуулах хоол хүнс хэрэглэх
 Унтаж амрах хэвийн байх
 Навчит ногоо хэрэглэх
 Тослог загасыг хоолны хүнсэндээ нэмж хэрэглэх
 Магни, Цайр, В6, иод агуулсан хоол хүнсээ нэмэгдүүлэх
 Vitex agnus castus fruit extract нь СТӨС эмэгтэйчүүдэд үр нөлөөтэй эмчилгээ болж чадна
гэж шинжээчид баталсан.
 Дааварт уршиг нөлөөтэй хүчин зүйлүүдийг бууруулах

19. Хөхний уйланхай
Энэ нь түгээмэл тохиолддог хоргүй хавдар ба хөх хавдах, хөндүүрлэхээс гадна доорх дагалдах
шинжүүдтэй:
• Шингэнээр дүүрсэн хөхний уйланхай
• Хөхний хэлтэнцэр (уутанцар) эсвэл сүү дамжуулдаг сувгийн булчирхайн эдүүдийн хэвийн
бус бөөгнөрөл
• Хөхний хэсэг газарт товойх эсвэл зузаарсан арьстай болох
• Ихэвчлэн цикл давтамжтай

20. Сарын тэмдэг ирдэг 30-50 насны эмэгтэйчүүдэд ихэвчлэн тохиолддог
Шалтгаан тодорхойгүй, нөхөн үржлийн дааврын хэлбэлзэл- ялангуяа естроген байж болох
Хоолны зөвлөгөө:
‘Үрийн цикл’ хэрэглэх: Сарын тэмдэг ирэх эхний өдрөөс 15 дах өдөр хүртэл- 1 том ам/хал
маалингын үр+пампкины үрийг холих , 16 өдрөөс сарын тэмдэг ирэх хүртэл- 1 том ам/хал
наранцэцгийн үр + сисамын үр хольж хэрэглэх
Эрүүл, зөв хооллохын зэрэгцээ кофе, цай, кола, шоколад, каффейн агуулсан эмийн
бэлдмэлүүдийг хориглох

21. Сарын тэмдэг ирэхгүй байх эмгэг буюу Аменорреа
 Сарын тэмдэг ирэхгүй байх
Анхдагч Аменорреа:
 Анхны сарын тэмдэг ирэхгүй байх хам шинж (16, 17 насанд)
 Ихэвчлэн төрөлхийн гажигаас үүсэлтэй: өндгөвчинд олон уйланхай үүсэх хам шинж
(Тернерийн хам шинж-хромосомын эмгэг)
Хоёрдогч Аменорреа:
 Урьд нь сарын тэмдэг ирдэг эмэгтэйчүүдийн сарын тэмдэг 3 сар үзэгдэхгүй байх
 Даавраас хамааралтай: Өнчин тархины хавдар, Өндгөвчний олон уйланхайт хам шинж,
бамбай булчирхайн эмгэг, ачаалал
 Цус багадах, хөдөлгөөний хэт ачаалал, умайн хэвийн бус бүтэц, эм (сэтгэц тайвшруулах эм
гэх мэт)
Сарын тэмдэг өвдөлттэй ирэх эмгэг буюу Дисменорреа
Өвдөж их хэмжээний цус алдалттай ирэх

22. Анхдагч Дисменорреа:
 Умайн простагландин (овуляцыг өдөөхөд туслах үүрэгтэй) сарын тэмдгийн үед ихээр
ялгарах нь умайн дунд давхаргыг базалж өвдүүлэх шалтгаан болдог.
 Анхны сарын тэмдэг ирхээс өмнө прогестероны хэмжээ бага байх нь простагландиныг
нэмэгдүүлэх хандлагатай байдаг.
 Ихэвчлэн анхны сарын тэмдгийн дараа (6-12 сар) илэрдэг.
 Аарцагны өвчлөлтэй холбоогүй гэж тодорхойлсон.
Хоёрдагч Дисменорреа:
 Аарцагны эмгэг эсвэл эндометриоз, наалдац, миом, аарцагны үрэвсэлт өвчин гэх мэт
системчилсэн эмгэгүүдтэй онцлон холбож авч үздэг.
 Эмчилгээ:
 Эмнэл зүй: Жирэмснээс хамгаалах бэлдмэл (овуляцыг дарах), өвчин намдаах эм, үрэвсэл
намдаах эм
 Нөхөн сэргээх: Шалтгааныг нь эмчлэх. Жишээ нь: дааврыг тэнцүүлэх, үрэвслийн эсрэг
хоолны дэглэм. Хэрвээ их хэмжээний цус алдалттай ирэх бол төмрийн дутагдалтай цус
багадалттай эсхийг магадлах, магни, витамин В, омега 3/6 хэрэглэх зохистой.
Сарын тэмдэг их хэмжээтэйгээр олон хоногтой ирэх буюу Менорреа
 Эмэгтэйчүүд сарын тэмдэгийн үеэр дунджаар 35 мл орчим цус алддаг байна.
 Их хэмжээний цус алдах гэдэг нь:
– 80 мл-ээс илүү цус алдах
– 7-оос илүү хоногоор сарын тэмлэг ирэх

23. – Эсвэл дээрх хоёулаа илрэх
 Цус алдах бусад шалтгааныг илрүүлж, арилгах: Уйланхай, савны хоргүй ургац, аарцагны
үрэвсэл, сав/умайн ханатай холбоотой эмгэг, бамбай булчирхай, цус багадалт,
жирэмслэлтээс хамгаалах ерөндөг, тариур
 Төмрийн дутагдал 2 талтай. Хэрэв их хэмжээгээр цус алдах бол цус багадалттай болох
эрсдлийг дагуулна. Төмөр дутагагдвал дасгал, хөдөлгөөний чадавхи, сэтгэл санааны
байдалд нөлөөлж мөн ядрах, сэтгэл зовних байдлыг ихэсгэнэ.
 Эмнэлэгийн шинжилгээ өгөх: цусны улаан бөөм, төмөрийн дутагдал гэх мэт
Цэвэршилт
• Гонадотропин сэдээгч дааврын (GnRH) өндгөвчинд үзүүлэх нөлөө буурснаар өндгөн
эс агуулсан уутанцар (фолликул)-ын нөөцгүй болж цэвэршилт үүснэ.
• Эмэгтэйчүүдийн амьдралын туршид өндгөвчин дэх өндгөн эсийн үйл ажиллагаа буурч
уутанцар (фолликул)-ын хэмжээ болон чанарыг доройтуулсаар байдаг.
• Цэвэршилтийн үерүү шилжих явцийн туршид сарын мөчлөгийн зай өөрчлөгдөх нь
уутанцар (фолликул)-ын үйл ажиллагааны зогсолт биш уутанцар (фолликул)-ын агшилт
юм.
• Сарын тэмдэг ирэхгүй болж нөхөн үржихүйн үе шат дууссах хугацаа.
Ерөнхийдөө цэвэршилт эхлэхээс дуусах хүртлээ ойролцоогоор 7 жил үргэлжилж болох
ба доорх үе шатанд хуваагдана.
– Өмнөх үе: Ойролцоогоор 45-50 наснаас шинж тэмдгүүд болох дааврын өөрчлөлт,
сарын мөчлөгийн алдагдал илэрч эхэлнэ.
– Цэвэршилт: Ойролцоогоор 50-55 нас. Цэвэршихэд шилжих үе

24. – Дараах үе: 55 насаас хойш. Сарын тэмдэг огт ирэхгүй, ерөнхийдөө дааврын
өөрчлөлтийн бие махбоди болон сэтгэл зүйн олон шинж тэмдэг өнгөрсөн байна.
  естроген ялгарах> овуляцын уналт >  прогестрон ялгарах
• Эмэгтэйчүүд харьцангүй өөр өөрөөр цэвэршилтийн үеийг туулдаг. Заримд нь шинж тэмдэг
бага илэрч байхад нөгөө хэсэг нь давж гарах гэж хичээж байдаг.
• Шинж тэмдэг:
– Халуу оргих, хөлрөх
– Ядарч цуцах, анхаарал сарних, уцаарлах, уур омогтой болох, сэтгэлээр гутрах, зан ааш
хувирах эсвэл сэтгэл зовиурлах, тогтоолт муудах
– Бэлгийн дур хүсэл буурах, нойргүйдэх
– Шээс хүрэх, олон давталттай байх
– Үтрээ хуурайшиж сексийн үед өвдөх
– Естроген ялгаруулах түвшин буурснаас шээсны замын халдвар авах эрсдэл ихэснэ
– Хөх агших юмуу хөндүүрлэнэ
– Толгой өдвөх, мигрень

25. • Естроген ялгаруулах түвшин буурснаас ясны сийрэгжилт өвчинг дагуулна
 Жирэмснээс хамгаалах эм:

26. – Цэвэршилтийн шинж тэмдгүүдийг намдааж, яс сийрэгжих эрсдлийг бууруулах боловч
цэвэршилтийг зогсоохгүй.
– Хөхний хавдар, Эндометриозын хавдар, зүрхний өвчин, цус харвах, судасны хана бөглөрөх
эрсдлийн ихэсгэнэ.
 Хоолны эмчилгээний заавар
– ‘Хоолны естроген’ ихээр агуулсан хоол хүнс нь цусандах сахарын хэмжээг (цусны
сахар ихсэх халүү оргих) зохицуулна. Үүнд: Химийн аргаар бордоогүй соя хүнсүүд
болох органик туфу, тэмпэ, шош, вандуй хэрэглэх. ‘Хоолны естроген’ -ы нэгдэл
лигнанын ихээр агуулдаг маалингын үрийг ихээр хэрэглэх.
– Каффейн, алгохол болон халуун ногоотой хоол хэрэглэхээс татгалзах.
– Эслэгээр баялаг хоол хүнс эрүүл дааврын солилцоог дэмжинэ
– Амьтны гаралтай уургаас ургамалын гаралтай уургыг илүү хэрэглэх
– Нүүрс усаар бага хоол хүнс зүрх судасны өвчлөлийн эрсдлийг бууруулна
– Үр тариа агуулсан хүнс халуу оргихыгг бууруулдаг гэдэг нь батлагдсан.
– Тогтмол дасгал хөдөлгөөн хийх ! Хэт их хүнд дасгал хийхийг шаардахгүйгээр 7 хоногт
3-4 удаа багадаа 30 минутын дасгал ясны бат бөх байдлыг дэмжинэ. Хөнгөн хувцаслах,
гарын сэнс авч явах, ачаалалаа багасгах, тогтмол цагт унтаж амрах нь чухал.

27. – Эмийн ургамал: цэвэршилтийн шинж тэмдгүүдийг багасгах тустай. Үүнд: : Dong Quai, Red
Clover, Peony, Liquorice, black cohosh.
– Витамин С (зүрх судасны эрсдлийг бууруулах), Кальц/витамин Д (холестрен
бууруулах)
– Бусад: Адренал, бамбай булчирхайн шинжилгээ өгөх. Дааварт нөлөөлөх хор уршигтай хүчин
зүйлээс сэргийлэх.

28.  Гэрийн аргаар халуу оргихыг эмчлэх: 6 ш шинэхэн сэйж навчийг жижиглэж хэрчээд
лемоны шүүсэнд дэвтээж шөнө хонуулна. Өглөө нь лемоны шүүсийг шүүгээд устай
хольж ууна. Хоолны өмнө ууж хэрэглэх нь хоол боловсруулах үйл ажиллагааг мөн
дэмжинэ.
 Даавар орлуулах эмчилгээ
Зөвхөн естрогеныг агуулсан:
 Шахмал бэлдмэл (өдөрт нэг)
 Арьсны наалт (долоо хоногт нэг эсвэл хоёр удаа) /гел (өдөрт нэг) /крем, үтрээны лаа
хэрэглэх
 Гарын булчинд байрлуулсан ерөндөг
Естроген-прогестерон нэгтгэсэн:
 Шахмал бэлдмэл (өдөрт)
 Даавар орлуулах эмчилгээтэй нэгтгэсэн наалт (Естроген-прогестерон нэгтгэсэн,
мөчлөгөөр эсвэл байнга хэргэлэх), прогестероны наалт эсвэл шахмал бэлдмэлээр
өдөрт тусад нь уух.
Естроген дааврын солилцоог бууруулах
 Гэдэсний бактерийн хэвийн ажиллагаа нь естрогеныг хоол боловсруулах эрхтэнд
шингэхээс хамгаалж дааврыг тогтвортой байлгахад зайлшгүй хэрэгтэй.

29.  Амин дэмүүд болон эмийн ургамлаар элэг цэвэрлэх арга замыг дэмжих.
 Витамин В6- естрогены өөрчлөлтөөс сэргийлнэ
 Цайр, магни нь даавар боловсруулахад зайлшгүй шаарлагатай
 Эслэгээр баялаг хүнс естрогентэй барьцалдаж биеэс гадагшилдаг.
 Дотоод шүүрлийн тогтолцоонд саад болох хүчин зүйлс болон хортой нөхцлүүдийг багасгах
Дааврын тэнцвэрт саад болох гадны биетүүд

30. Гадны биетүүд нь биеийн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж, дааврыг биеэс хөөж гаргахад саад
учруулдаг.
Үүнд:
• Хүнсний скоч
• Хуванцар усны савууд
• Сүүн бүтээгдэхүүн
• Жирэмслэлтээс хамгаалах даавар хэрэглэх
• Зөөлөн хуванцар хоолны сав
• Органик биш ( # генийн эсэд нөлөөгүй, химийн элементгүй ) тахиа, өндөг, малын мах-
гэвч бүх махны төрлүүд зарим дааврыг агуулж байдаг.
• Ариутгалын цэвэрлгээний болон биеийн ариун цэврийн хэрэгслэлүүд дотоод
шүүрлийн тогтолцоонд саад болох бодисуудийг (parabens, phthalates ) агуулдаг.

31. Даавар ба сүүн бүтээгдэхүүн
 Сүүн бүтээгдэхүүн хэд хэдэн даавар агуулахын дотор ISGF өөрөөр хэлбэл яс, эд эсийн
нийлэгжилт болон цусны сахарын хэмжээг зохицуулах даавар багтана.
 Илүүдэл естроген биед хуримтлагдахаас сэргийлж зохистой хэмжээнд хэрэглэх зүйтэй.
 Сүүнд мөн ПХБ (хавдарын эсийг тэлэх), диоксин, үхрийн өсөлтийн гормон, зеранол,
шавьж устгах бодис агуулагддаг.
 Малын түүхий сүү, савалгаатай сүү хоорондоо ялгаагүй учир хязгаартай хэрэглэх нь
дааврын өөрчлөлтөөс сэргийлнэ.
Хоол, хүнсээр дааврыг тэнцвэржүүлэх ерөнхий тойм

32.  Хоол, хүнсэндээ эслэг илүү хэрэглэх нь ходоод гэдсийг цэвэрлэж бодисын солилцоог
дэмжинэ
 ‘Хоолны естроген’ нь даавар үйлдвэрлэхийг зохицуулна. Үүнд: вандуй, шош, буурцагны
төрлүүд, маалингын үр, бүхэл үр, жимс ногоо, сисамын үр
 Элэгний естрогены солилцоог хангахад уургыг хангалттай хэрэглэх хэрэгтэй.
 Буржгар ногоон байцааны төрлийг багадаа 3 удаа хэрэглэх нь хорт хавдраас сэргийлнэ.
 Ходоодны бактерын шинжилгээ өгөх. Амьд бактераар баялаг хоол хүнс хэрэглэх. Үүнд:
бүрсэн тараг, дарсан болон даршилсан хүнс
 Алкогол- элэг цэвэрлэгдэх үйл явцад саад болж естрогены хэмжээг ихэсгэнэ.