1. ๑ ความหมายของ
เศรษฐกิจพอเพียง
ในการคนหาความหมายของเศรษฐกิจพอเพียงนั้น โดยทั่วไป
แลวสามารถทําได ๒ วิธีคือ คิดคนหาความหมายจากเชิงทฤษฎี
(Deductive) หรือ กลั่นกรองความหมายโดยการนําประสบการณที่มีอยู
มาสังเคราะห (Inductive) เพื่อถอดออกมาเปนขอคิดและหลักการของ
เศรษฐกิจพอเพียง การสัมมนาครั้งนี้ไดถอดความหมายของเศรษฐกิจ
พอเพียงโดยใชวิธีการแบบหลัง คือกลั่นกรองขอคิดจากประสบการณ
ของผูปฏิบัติจริงในพื้นที่ โดยเชิญผูนําชุมชนจากภูมิภาคตางๆ ทั่วประเทศ
มาแลกเปลี่ยนประสบการณเกี่ยวกับกิจกรรมที่ชุมชนของตนเองทําอยู
ในสวนที่เห็นวาเกี่ยวของกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง แลวแลกเปลี่ยน
ความคิด เห็ นเกี่ยวกับความหมายของเศรษฐกิ จพอเพี ยง ตามความ
เขาใจของแตละคน ผานประสบการณที่เกิดจากกิจกรรมและแนวทาง
ปฏิบัติในแตละชุมชน

2. ๑.๑ กิจกรรมในชุมชนที่สอดคลองกับ
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
ผูนําชุมชนไดใชเวลาทบทวนและแลกเปลี่ยนประสบการณตางๆ
ที่เกี่ยวกับกิจกรรมที่ทําในพื้นที่ของตน โดยเฉพาะกิจกรรมที่เห็นวาสอด
คลองกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง โดยที่ยังไมมีการกลาวถึงความ
หมายของเศรษฐกิจพอเพียง ซึ่งเราสามารถจัดประเภทของกิจกรรมที่ผู
นําชุมชนเสนอไดเปน ๓ กลุมกิจกรรมหลัก ประกอบดวยกิจกรรมตางๆ
ดังนี้
กิจกรรมการผลิต โดยเฉพาะในภาคการเกษตร ที่ไมทําลาย
สิ่งแวดลอมแตใชทรัพยากรที่มีอยูในชุมชนอยางคุมคา ดวยการ
หมุนเวียนทุนธรรมชาติภายในพื้นที่ และดวยวิธีการทําเกษตร
ที่เนนปลูกเพื่อกินเองกอน ที่ผานมาชุมชนไดทํากิจกรรมตางๆ
ที่เปน มิ ตรกับสิ่งแวดลอม เชน กิจกรรมการทํ าปุยชีวภาพ
การปลูกผักและขาวที่ปลอดสารพิษ การทําสวนสมุนไพรของ
ชุมชน การคิดคนสารไลแมลงสมุนไพร การทําถานชีวภาพ
การรวมกลุ มขยายพั นธุ ปลา การแปรรู ปผลผลิ ตและการทํ าการ
เกษตรผสมผสาน เปนตน
การประยุกตใชปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๗

3. แผนภาพที่ ๑-๑
๘ การประยุกตใชปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

4. การรวมกลุมกันเพื่อทํากิจกรรมรวมกันของสมาชิกในชุมชน
ดวยทุนทางสังคมที่มีอยู ชุมชนไดรวมตัวกันทํากิจกรรมตางๆ ที่
เกิดจากความรักและความเอื้ออาทรของสมาชิกในชุมชน เชน กิจ
กรรมตอตานยาเสพติด การนมัสการพระใหมาชวยสอนจริย
ธรรมและศีลธรรมในโรงเรียนของชุมชน กิจกรรมการรวม
กลุ มเพื่ อเรี ยนรู ร วมกั น ผ านศู นย การเรี ยนรู หรื อโรงเรี ยน
เกษตรกรในหมูบาน การรวมมือรวมใจของสมาชิกในชุมชนทํากิจ
กรรมตางๆภายในวัด การจัดตั้งรานคาที่เปนของชุมชนเอง การ
จัดทําแผนแมบทชุมชน การจัดตั้งกลุมออมทรัพย การจัดตั้งกอง
ทุ นสวัสดิ การ การรวมกลุ มอนุ รักษ ทรัพยากรธรรมชาติ สิ่ ง
แวดล อ ม และกิ จ กรรมการผลิ ต ของกลุ ม ต า งๆ เช น
การรวมกลุมทําขนมของแมบาน หรือรวมกลุมเพื่อปลูกพืชผัก
สวนครัว นอกจากนี้ชุมชน ยังไดตั้งกองทุนขาวสารรวมกับ
ชุมชนอื่นๆในตางภูมิภาค เพื่อคาขายหรือผลิตระหวางกัน
รวมทั้ งเพื่ อการเรียนรู แลกเปลี่ยนประสบการณ และขยายผล
การพัฒนาไปยังเครือขายชุมชนอื่นๆ ดวย
กิจกรรมที่สงเสริมคุณธรรม จิตสํานึกทองถิ่น สงเสริมวิถีชีวิต
และวัฒนธรรมของเศรษฐกิจพอเพี ยง ชุมชนไดริ่เริ่มกิ จกรรม
ที่มุงปลูกฝงจริยธรรมความดีงามและจิตสํานึกรักทองถิ่นให
เกิดขึ้นแกสมาชิกของชุมชน เชน กิจกรรมที่ปลูกฝงสมาชิก
ในชุมชนใหมีความเอื้ออาทรตอกันมากกวาคํานึงถึงตัวเงิน
การประยุกตใชปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๙

5. หรือวัตถุเปนพื้นฐานความสัมพันธ กิจกรรมที่สงเสริมใหสมาชิกทํา
บัญชีอยางโปรงใสและสุจริต กิจกรรมการพัฒนาครูในชุมชนใหมี
คุ ณ ภาพและมี จิ ต ผู ก พั น กั บ ท อ งถิ่ น เป น สํ า คั ญ รวมทั้ งกิ จ
กรรมที่สงเสริมใหสมาชิกในชุมชนพึ่งตนเองกอนที่จะพึ่งหรือ
ขอความชวยเหลือจากคนอื่น
๑.๒ ความหมายเศรษฐกิจพอเพียง
จากมุมมองของชุมชน
หลั ง จากที่ ผู นํ า ชุ ม ชนได ท บทวนถึ ง กิ จ กรรมที่ ต นเองทํ า อยู
และคิดวาสอดคลองกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงแลว ผูนําชุมชน
ยั งได ร ว มกั น ค น หาความหมายและให คํ า นิ ย ามเกี่ ย วกั บ ปรั ช ญาของ
เศรษฐกิจพอเพียง จากประสบการณของแตละคน ซึ่งอาจมีมุมมองที่แตก
ตางกัน โดยสามารถสรุปและแบงแยกความหมายของหลักปรัชญาดัง
กล าว ได เป น ๓ ระดั บ คื อ ระดั บ จิ ต สํ านึ ก ระดั บ ปฏิ บั ติ และระดั บ
ปฏิเวธ (ผลที่เกิดจาการปฏิบัติ) ดังนี้คือ
ระดับจิตสํานึก เกิดขึ้นจากการที่สมาชิกในชุมชนแตละคน
ตระหนักถึงความสุขและความพอใจในการใชชีวิตอยางพอดี
(ความสั น โดษ) และรูสึ ก ถึ งความพอเพี ย ง คื อ ดํ า เนิ น ชี วิ ต
๑๐ การประยุกตใชปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

6. ”อยางสมถะ” ประกอบสัมมาอาชีพหาเลี้ยงตนเองไดอยางถูก
ตอง ไมใหอดอยาก หรือโลภแลวตักตวงหรือเบียดเบียนผูอื่นจน
เกินความจําเปน แตคิดเผื่อแผแบงปนไปยังสมาชิกคนอื่นๆใน
ชุ ม ชนด วย อย า งไรก็ ต ามแม ว า ระดั บ ความพอเพี ย งของ
สมาชิกแตละคนจะไมเทาเทียมกัน แตสมาชิกทุกคนที่ดําเนิน
ชีวิตตามหลักการเศรษฐกิจพอเพียงเห็นสอดคลองกันในการ
ยึดมั่นหลักการ ๓ ประการ คือ
การใชชีวิตบนพื้นฐานของการรูจักตนเอง รูจักพัฒนาตนเอง
ดวยการพยายามทําจิตใจใหผองใส รวมทั้งมีความเจริญ
และมีความเย็นในจิตใจอยูเปนประจําอยางตอเนื่อง
การคิดพึ่งพาตนเองและพึ่งพาซึ่งกันและกันในการดําเนิน
กิจกรรมตางๆ คือเมื่อมีปญหาจากการดําเนินชีวิต ก็ใหใช
สติ ป ญ ญาไตร ต รองหาสาเหตุ ข องป ญ หาและแก ไขไป
ตามเหตุและปจจัย ดวยความสามารถและศักยภาพที่ตน
เองมีอยู กอนที่จะคิดพึ่งผูอื่น และมีการปรึกษาหารือ ถอย
ทีถอยอาศัย ชวยเหลือซึ่งกันและกันในชุมชน เปนตน
การใชชีวิตอยางพอเพียง รูจักลดกิเลสและลดความตองการ
ของตนเองลง เพื่อใหเหลือแรงและเวลาในการพัฒนาคุณ
ภาพชีวิต ตลอดจนทําประโยชนใหแกสวนรวมไดมากขึ้น
การประยุกตใชปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๑๑

7. ระดับปฏิบัติ จากการที่ไดจัดเวทีระดมความคิดเห็นใหผูนํา
ของแตละชุมชนทบทวนกิจกรรมที่ตนเองไดทํามา พรอมกับ
สอบถามความคิดเห็นเกี่ยวกับความหมายของปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียง ตามมุมมองของผูแทนในแตละชุมชนวา
มีความเห็นเกี่ยวกับความหมายของหลักปรัชญาดังกลาววาอยางไร
พบวา ผูนําชุมชนจากแตละพื้นที่ไดรวมกันแสดงความคิดเห็น
อยางหลากหลาย ซึ่งสามารถสรุปเปนแนวทาง ในการนําหลักการ
เศรษฐกิ จ พอเพี ย งมาใช ในระดั บ ปฏิ บั ติ ได เป น ๔ ขั้ น คื อ
(๑) พึ่ ง ตนเองได (๒) อยู ไ ด อ ย า งพอเพี ย ง (๓) อยู ร ว มกั น
อยางเอื้ออาทร และ (๔) อยูดียิ่งขึ้นดวยการเรียนรู โดยแต
ละขั้นตอนมีรายละเอียด ดังนี้
ขั้นแรก สมาชิ ก ในชุ ม ชนควรยึ ด หลั ก ของการ “พึ่ ง ตนเอง” คื อ
ต อ งพยายามพึ ่ง ตนเองใหไ ด ในระดับ ครอบครัว กอ น
ใหแ ตล ะครอบครัว มีก ารบริห ารจัด การอยา งพอดีแ ละ
ประหยัด ไมฟุม เฟอ ย โดยสมาชิก แตล ะคนจะตอ งรูจัก
ตนเอง เชน รูขอมูลรายรับ-รายจายในครอบครัวของตนเอง
และสามารถรักษาระดับการใชจายของตนไมใหเปนหนี้
และสมาชิ กจะต องรู จั กดึ งศั กยภาพที่ มี อยู ในตนเองออก
มาใชใหไดเกิดประโยชนที่สุด โดยเฉพาะควรสามารถพึ่ง
ตนเองในเรื่องของปจจัยสี่ ใหไดระดับหนึ่ง
๑๒ การประยุกตใชปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

8. ขั้นที่สอง หลังจากที่สมาชิกพึ่งตนเองในดานปจจัยสี่ดังกลาวขางตน
ได แ ล ว สมาชิ ก ทุ ก คนควรพั ฒ นาตนเองให ส ามารถ
“อยูไดอยางพอเพียง” คือ ดําเนินชีวิตโดยยึดหลักทาง
สายกลางมัชฌิมาปฏิปทา ใหตนเองอยูไดอยางสมดุล คือ
มีความสุขที่แท โดยไมใหรูสึกขาดแคลนจนตองเบียดเบียน
ตนเอง หรือดําเนินชีวิตอยางเกินพอดีจนตองเบียดเบียน
ผูอื่นหรือเบียดเบียนสิ่งแวดลอม แตใหดําเนินชีวิตดังที่
สมาชิกในภาคเหนือเรียกวา เปนดําเนินชีวิตดวยการทํา
เกษตรแบบ “แกงโฮะ” คือ ใหมุงทําเกษตรแบบพออยู
พอกิน ปลูกไวกินเองกอน หากเหลือจึงขาย และขยายพันธุ
รวมทั้ งสนั บสนุ นให มี การลงแขกเพื่ อเสริ มสร างความ
สัมพันธระหวางสมาชิกแทนการใชเครื่องจักรเพื่อทุนแรง
ขั้นที่สาม สมาชิกในชุมชนควร“อยูรวมกันอยางเอื้ออาทร” คือ
มีความคิดที่จะแจกจายแบงปนไปใหผูอื่น ซึ่งจะทําให
ได เพื่ อนและเกิ ดเป นวั ฒนธรรมที่ ดี ที่ จะช วยลดความ
เห็นแกตัวและสรางความพอเพียงใหเกิดขึ้นในจิตใจ
เชน ในการจัดการทรัพยากรปานั้น สมาชิกที่อาศัยอยู
บริเวณปาจะมุงเก็บผลผลิตจากปา เพื่อมาใชในการยังชีพ
ใหพออยูพอกิน พอเหลือจึงคอยแจกจายออกไปดวยวิธี
ใหไมใชดวยวิธีการขาย ซึ่งเมื่อทําไดดังนี้ก็จะทําใหสมาชิก
มีทรัพยากรใชหมุนเวียนไดตลอดทั้งปอยางพอเพียง
การประยุกตใชปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๑๓

9. เพราะเก็บไปเพื่อกิน ไมไดเก็บไปขายเพื่อเรงหาเงิน ซึ่งการ
มีจิตใจที่แบงปนกันนี้จะเปนพื้นฐานทําใหเกิดการรวม
กลุ ม ทางสั งคม สร างเป น เครื อข ายเชื่ อมโยงระหว าง
สมาชิกตอไป
ขั้นสุดทาย สมาชิกควร “อยูดียิ่งขึ้นดวยการเรียนรู” คือ ตองรูจัก
พัฒนาตนเอง โดยการเรียนรูจากธรรมชาติและประสบการณ
ในโลกกวางดวยตนเองหรือจากการแลกเปลี่ยนรวมกับผู
อื่น ใหเกิดเปนชุมชนแหงการเรียนรูที่ทุกคนชวยกัน
พัฒนาชีวิตของตนเองและผูอื่นรวมกัน มีการสืบทอด
และเรียนรูเพื่อพัฒนาภูมิปญญาทองถิ่นและพัฒนาให
เปน สัง คมที่มั่น คงและยั่งยืน ตามแนวทางเศรษฐกิจ
พอเพียง โดยใชคุณธรรมและวัฒนธรรมเปนตัวนํา ไมได
ใชเงินเปนตัวตั้ง
ระดั บ ปฏิ เวธ(ผลที่ เกิ ด จากการปฏิ บั ติ ) ความหมายของ
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงจากประสบการณที่แลกเปลี่ยนกันนั้น
ครอบคลุมไปถึงการวัดผลจากการปฏิบัติตามหลักการขางตนดวย
กลาวคือ สมาชิกในแตละชุมชนไดพัฒนาชีวิตของตนเองใหดีขึ้น
โดยเริ่มจากการพัฒนาจิตใจ ใหเกิดความพอเพียงในทุกระดับ
ของการดําเนินชีวิต ทั้งในระดับครอบครัว ชุมชน และขยาย
ไปถึงในระดับสังคม ดังนี้
๑๔ การประยุกตใชปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

10. ความพอเพี ยงในระดั บ ครอบครัว คื อ การที่ ส มาชิ ก ใน
ครอบครัวมีความเปนอยูในลักษณะที่พึ่งพาตนเองไดอยาง
มี ความสุ ข ทั้ งทางกายและทางใจ สามารถดํ าเนิ น ชีวิต
ไดโดยไมเบียดเบียนตนเองและผูอื่น รวมทั้งไมเปนหนี้หรือ
มีภาระดานหนี้สินของตนเองและครอบครัว แตสามารถ
หาปจจัย ๔ มาเลี้ยงตนเองไดโดยที่ยังมีเหลือเปนสวนออม
ของครอบครัวดวย
ความพอเพียงในระดับชุมชน เกิดขึ้นจากการที่สมาชิกจาก
แตละครอบครัวในชุมชนมีความพอเพียงในระดับครอบครัว
กอน ที่จะรูจักรวมกลุมกันทําประโยชนเพื่อสวนรวม เชน
บริ ห ารจั ด การป จ จั ย ต า งๆ เช น ทรั พ ยากร ภู มิ ป ญ ญา
หรือศักยภาพของสมาชิกในทองถิ่น ที่มีอยูใหสามารถนํา
ไปใชดํ าเนิ น ชีวิต ได อ ยางถู กต อ งและสมดุ ล เพื่ อ ให เกิ ด
ความเปนอยูที่พอเพียงของชุมชนโดยรวมในที่สุด
ความพอเพียงในระดับสังคม เกิดขึ้นจากการรวมกลุมของ
ชุมชนหลายๆแหงที่มีความพอเพียง มารวมกันแลกเปลี่ยน
ความรู สืบทอดภูมิปญญาและรวมกันพัฒนาตามแนวทาง
เศรษฐกิจพอเพียง เพื่อสรางเปนเครือขายเชื่อมโยงระหวาง
ชุมชน ใหเกิดเปนสังคมแหงความพอเพียงในที่สุด
การประยุกตใชปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๑๕