Kartezjusz

Krytyka nauk w ’Rozprawie o metodzie’
Prawidła metody kartezjańskiej
Sceptycyzm metodologiczny
Budowa fundamentów wszelkiej nauki
Główne idee kartezjanizmu - podsumowanie
John Locke - krytyka Kartezjusza

Filozoﬁa - Kartezjusz
Artur Machlarz

2013-10-01

Artur Machlarz



Plan wykładu
1


2

Idea uniwersalnej metody
Prawidła metody

3


4


5


6

Krytyka Kartezjusza
Podstawą wiedzy jest doświadczenie

Artur Machlarz



Krytyka nauk
Kartezjusz - krytyka nauk w Rozprawie o metodzie:
Teologia - nie jest nauką w ścisłym sensie, ponieważ jej podstawy
polegają na objawieniu i nie wymagają właściwego naukom
racjonalnego uzasadnienia.
Filozofia - brakuje jej metody pozwalającej jednoznacznie ocenić
wartość poszczególnych systemów filozoficznych.
Matematyka - jej metoda jest satysfakcjonująca, ponieważ
twierdzenia raz dowiedzione pozostaną na zawsze prawdziwe (są
niekwestionowalne), jednak brakuje jej szerszego teoretycznego
zastosowania.
Naukom innym niż matematyka brakuje odpowiedniej metody oraz
absolutnie pewnych podstaw.
Artur Machlarz



Prawidła metody

Idea uniwersalnej metody naukowej
Jakiej metody szuka Kartezjusz?

Artur Machlarz



Prawidła metody

Kartezjusz szuka uniwersalnej metody wszystkich nauk. Metoda ta może
być wzorowana na jedynej uznawanej przez Kartezjusza metodzie:
metodzie matematycznej. Metoda matematyczna:
charakteryzuje się wg Kartezjusza najwyższym stopniem pewności
(twierdzenia prawdziwe, do których dochodzimy dzięki tej metodzie,
pozostaną prawdziwe na zawsze - są absolutnie pewne);

Artur Machlarz



Prawidła metody

charakteryzuje się też tym, że nie odwołuje się do doświadczeń i
eksperymentów: prawdziwe jest to, czego dowód dedukcyjny
jesteśmy w stanie przedstawić;

Artur Machlarz



Prawidła metody

charakteryzuje się też tym, że nie odwołuje się do doświadczeń i
eksperymentów: prawdziwe jest to, czego dowód dedukcyjny
jesteśmy w stanie przedstawić;
podstawą pewności dowodów matematycznych są niekwestionowalne
pojęcia pierwotne i aksjomaty.

Artur Machlarz



Prawidła metody

Prawidła metody

Kartezjusz podaje w Rozprawie... cztery ogólne prawidła metody będące
uogólnieniem procedur stosowanych w geometrii:
nie przyjmować nigdy żadnej rzeczy za prawdziwą, zanim jej nie
poznam z całą oczywistością jako takiej: to znaczy unikać starannie
pośpiechu i uprzedzeń i nie obejmować swoim sądem niczego poza
tym, co się przedstawi memu umysłowi tak jasno i wyraźnie, iż nie
miałbym żadnego powodu podania tego w wątpliwość.
“Jasno i wyraźnie” przedstawią się zaś tylko te rzeczy, odnośnie których
jesteśmy w stanie przeprowadzić dowód w skończonej ilości kroków albo
są one rozpoznawalne intuicyjnie jako absolutnie pewne i oczywiste.

Artur Machlarz



Prawidła metody

Prawidła metody

podzielić każde z rozpatrywanych zagadnień na tyle cząstek, na ile
się da i ile będzie tego wymagać lepsze rozwiązanie.
prowadzić myśli po porządku, zaczynając od przedmiotów
najprostszych i najłatwiejszych do poznania, aby następnie wznosić
się pomału, jak gdyby po stopniach, aż do poznania bardziej
złożonych; należy się przy tym domniemywać prawidłowych
związków nawet między tymi, które nie tworzą naturalnego szeregu.
Ostatecznym końcem analizy rozpatrywanych zagadnień będą pojęcia
proste, których prawdziwość jest intuicyjnie pewna. Odwrotnie do
procedury analizy, synteza jest metodą dochodzenia do nowych twierdzeń.

Artur Machlarz



Prawidła metody

Prawidła metody

czynić wszędzie wyszczególnienia tak dokładne i przeglądy tak
ogólne, abym był pewny, iż nic nie opuściłem.
Dowody powinny być prowadzone w taki sposób, żeby możliwa była
kotrola ich jakości.

Artur Machlarz



Prawidła metody

Kryteria prawdziwości

Jedynymi dobrymi podstawami uznania jakiegokolwiek twierdzenia za
prawdziwe (czyt. pewne) jest zatem wg Kartezjusza:
dowód dedukcyjny lub
intuicyjnie rozpoznawana oczywistość.

Artur Machlarz



Sceptycyzm Kartezjusza

Dlaczego Kartezjusz zaczyna budowę nowego systemu wiedzy od
argumentów sceptycznych?

Artur Machlarz



Sceptycyzm Kartezjusza

Dlaczego Kartezjusz zaczyna budowę nowego systemu wiedzy od
argumentów sceptycznych?
Kartezjusz szuka wiedzy absolutnie pewnej i ostatecznych absolutnie
pewnych fundamentów całej wiedzy naukowej. Argumenty sceptyczne
Kartezjusz traktuje bardzo poważnie i nie lekceważy ich. Zaczyna od tych
argumentów, żeby pokazać, że to, co zbuduje, będzie odporne na
wszelkiego rodzaju wątpliwości.

Artur Machlarz



Argumenty sceptyczne
Jeśli jakieś źródło poznania budzi choćby najmniejsze wątpliwości, to nie
możemy przyjąć tego źródła za fundament, na którym możemy budować
naukę.
Zmysły czasami wprowadzają nas w błąd, więc nie możemy opierać
się na poznaniu zmysłowym.
Sny bywają tak intensywne, że zdaje nam się, że nie śnimy:
doświadczenie wewnętrzne zatem także nie może być źródłem
poznania pewnego.
Jeśli zostało jeszcze cokolwiek pewnego (np. zasady dowodzenia w
matematyce), to możemy sobie wyobrazić potężnego Demona
Zwodziciela, który wprowadza nas w błąd wtedy, gdy jesteśmy
czegoś pewni (np. gdy jesteśmy pewni, że 2 + 2 = 4, to jest to
wyłącznie efekt działania Demona).
Ostatecznie zatem nie zostaje nam nic pewnego.
Artur Machlarz



Demon Zwodziciel i inne demony

Demon Zwodziciel pozwala zakwestionować jakość dowodów
matematycznych oraz istnienie świata materialnego. Naturalnie
Kartezjusz nie wierzy w istnienie tego demona. Jest to eksperyment
myślowy, którego konsekwencje muszą zostać uwzględnione.

Artur Machlarz



Demon Zwodziciel i inne demony

Demon Zwodziciel pozwala zakwestionować jakość dowodów
matematycznych oraz istnienie świata materialnego. Naturalnie
Kartezjusz nie wierzy w istnienie tego demona. Jest to eksperyment
myślowy, którego konsekwencje muszą zostać uwzględnione.
W historii nauki znane są podobne eksperymenty w dziedzinie ﬁzyki:
demon Maxwella,
demon Laplace’a.

Artur Machlarz



Cogito ergo sum
Kartezjusz, Rozprawa o metodzie, R. IV:
zaraz potem zwróciłem uwagę, iż podczas gdy upieram się
przypuszczać, że wszystko jest fałszywe, koniecznym jest, abym
ja, który to myślę, był czymś; i spostrzegłszy, iż ta prawda:
myślę, więc jestem, jest tak mocna i pewna, że wszystkie
najskrajniejsze przypuszczenia sceptyków nie zdolne są jej
obalić, osądziłem, iż mogę ją przyjąć bez skrupułu za pierwszą
zasadę filozofii, której szukałem.
Jeśli nawet próbujemy zakwestionować (lub poddać Demonowi
Zwodzicielowi) zasadę “myślę więc jestem”, to nadal myślimy: zasada ta
obowiązuje nawet jak się mylimy. Jest to pierwsza zasada filozofii
Kartezjusza.

Artur Machlarz



Jak się pozbyć Demona Zwodziciela?

Jeśli traktujemy poważnie eksperyment myślowy Demona Zwodziciela, to
nadal oddziaływuje on na nas w odniesieniu do wszelkich innych
twierdzeń. Wykonanie kolejnego kroku w budowie fundamentów wiedzy
naukowej wymaga zatem dowodu, że Demon Zwodziciel nie może istnieć
lub nie może na nas oddziaływać. Oczywiście nadal obowiązują nas też
pozostałe argumenty sceptyczne, więc nie możemy odwołać się np. do
zmysłowego postrzegania świata materialnego, żeby udowodnić, że świat
materialny istnieje.

Artur Machlarz



Zasada prawdomówności Boga
Demona Zwodziciela możemy pozbyć się wykazując, że istnieje jego
przeciwieństwo: byt nieskończony, czyli Bóg. Wykazać to można
odwołując się wyłącznie do naszych idei:
wśród naszych idei znajduje się idea bytu nieskończonego;
ta idea nie może pochodzić od zmysłów, nie może być też utworzona
jako negacja bytu skończonego (ponieważ byt nieskończony jest
doskonalszy niż skończony);
musi zatem istnieć byt nieskończony, który wpoił nam wiedzę o sobie
samym; idea tego bytu jest ideą wrodzoną;
nieskończoność tego bytu jest wielowymiarowa - byt ten jest m.in.
nieskończenie dobry;
skoro jest nieskończenie dobry, to nie może nas okłamywać wtedy,
gdy jesteśmy czegoś absolutnie pewni.

Artur Machlarz



Zasada prawdomówności Boga
Demona Zwodziciela możemy pozbyć się wykazując, że istnieje jego
przeciwieństwo: byt nieskończony, czyli Bóg. Wykazać to można
odwołując się wyłącznie do naszych idei:
wśród naszych idei znajduje się idea bytu nieskończonego;
ta idea nie może pochodzić od zmysłów, nie może być też utworzona
jako negacja bytu skończonego (ponieważ byt nieskończony jest
doskonalszy niż skończony);
musi zatem istnieć byt nieskończony, który wpoił nam wiedzę o sobie
samym; idea tego bytu jest ideą wrodzoną;
nieskończoność tego bytu jest wielowymiarowa - byt ten jest m.in.
nieskończenie dobry;
skoro jest nieskończenie dobry, to nie może nas okłamywać wtedy,
gdy jesteśmy czegoś absolutnie pewni.
Istnienie Boga jest więc drugą zasadą ﬁlozoﬁi Kartezjusza.
Artur Machlarz



Rzecz rozciągła

Gwarancje prawdziwości udzielane przez Boga dotyczą twierdzeń i pojęć
oczywistych lub poprawnie udowodnionych. Gwarancje te obejmują
między innymi istnienie świata materialnego (jest to bowiem absolutnie
oczywiste). Materia posiada różne własności, ale tylko własności
geometryczne należą do definicji materii: tylko te własności będą zatem
objęte gwarancjami Boga. Tylko tych własności dotyczyć może zatem
nauka o świecie materialnym. Trzecią zasadą filozofii Kartezjusza jest
zatem istnienie substancji materialnej, tzn. substancji rozciągłej.

Artur Machlarz




Model wszelkiej wiedzy naukowej ma za swój wzór poznanie
matematyczne - system dedukcyjny oparty na aksjomatach i pojęciach
pierwotnych. Wspólnych wszystkim naukom podstaw (tzn.
fundamentalnych pojęć pierwotnych) dostarczyć ma filozofia - a w
gruncie rzeczy metafizyka.

Artur Machlarz



Dualizm Kartezjusza

Dualizm świata materialnego i świata myśli jest problemem, który
Kartezjusz stara się rozwiązać. Rozwiązuje ten problem wprowadzając
postać Boga, który jest gwarantem naszych możliwości poznawczych.

Artur Machlarz



Klasyfikacja pojęć-idei

W filozofii Kartezjusza bardzo istotne jest wskazanie zróżnicowanego
źródła naszych pojęć. Wg Kartezjusza istnieją:
pojęcia pochodzące od zmysłów (biel, smak itp.),
pojęcia, które są utworzone przez nas na podstawie innych idei (np.
chimera, pegaz itp.)
pojęcia wrodzone (Bóg, pojęcia matematyczne).

Artur Machlarz



Krytyka Kartezjusza

Idee wrodzone nie istnieją
John Locke jest przedstawicielem empiryzmu brytyjskiego. Wg Locke’a
nie istnieje wiedza wrodzona. Argumenty Locke’a są dotkliwe dla
koncepcji Kartezjusza, w której idee wrodzone odgrywają kluczową rolę.
Wg Locke’a:
1

Nie możemy zaobserwować idei wrodzonych u osób, które są jeszcze
“nieskażone” doświadczeniem (np. u noworodków).

2

Jeśli uznamy, że są one u takich osób obecne lecz jeszcze
nieuświadomione, to nie będziemy mieli żadnych powodów, żeby
uznać je za wrodzone (ponieważ uświadomione zostaną dzięki
doświadczeniu, nauce itp.)

3

Nie potrzebujemy przyjmować takiej hipotetycznej genezy żadnych
idei, ponieważ wszystkie możemy wyjaśnić wskazując ich genezę w
doświadczeniu zmysłowym.

Artur Machlarz



Krytyka Kartezjusza

Umysł ludzki - tabula rasa

Wg Locke’a nie istnieją zatem żadne pojęcia, z którymi człowiek
przychodzi na świat. Umysł ludzki jest “białą niezapisaną tablicą”, która
zapisywana jest z czasem, dzięki doświadczeniom.

Artur Machlarz



Krytyka Kartezjusza

Geneza pojęć matematycznych

Pojęcia matematyczne Kartezjusz uważał za wrodzone. Wg Locke’a
możemy je wyjaśnić odwołując się do doświadczenia i ludzkiej zdolności
do abstrahowania:
wielokrotnie obserwujemy przedmioty w określonej ilości;
abstrahujemy tą ilość jako pewnego rodzaju własność i tworzymy
abstrakcyjne pojęcie tejże ilości.

Artur Machlarz



Krytyka Kartezjusza

Idee jakości pierwotnych i wtórnych

Wśród naszych pojęć pochodzących z doświadczenia znajdują się takie,
które są czysto subiektywne i takie, którym może odpowiadać coś w
rzeczywistości:
Idee jakości pierwotnych - idee pochodzące od wielu zmysłów
jednocześnie, są obiektywne i odwzorowują rzeczywistość. Do tego
typu idei należą: kształt, liczba, masa, ruch, wielkość.
Idee jakości wtórnych - pochodzą od jednego zmysłu, są
subiektywne. Do tego typu idei należą: smak, zapach itp.
Wiedza naukowa opiera się na ideach jakości pierwotnych.

Artur Machlarz



Krytyka Kartezjusza

Dziękuję za uwagę i zapraszam do stawiania pytań!
Artur Machlarz
e-mail: artur.machlarz@uni.opole.pl
www: http://www.uni.opole.pl/∼machlarz

Artur Machlarz


Kartezjusz

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

Similaire à Kartezjusz

Similaire à Kartezjusz (17)

Plus de Artur Machlarz

Plus de Artur Machlarz (18)

Kartezjusz