İctimai rəy haqqında. Cəmiyyətdə ictimai rəyin formalaşdırılması və onun əhəmiyyəti. Maraq qrupları, təzyiq qrupları, lobbiçilik və siyası partiyalar haqqında ümumi məlumat.
2. #
#
#
Müəyyən bir mövzu, ideya, problem üzərində müzakirələr
nəticəsində ortaya çıxan xalq inamıdır.
İctimai rəy geniş mənada müəyyən bir zaman
çərçivəsində xalqı maraqlandıran ümumi fikir və ya ortaq
bir nəticədir.
Dar mənada isə mətbuat, radio, tv kimi kütləvi
informasiya vasitələri ilə və ya bəzi sosial qrupların (peşə,
dərnək vs.) səslərini eşitdirən şəxslərin siyasi nüfuzlara
ifadə etdikləri, çatdırdıqları fikirlərin bir ortalamasıdır.
İctimai rəy anlayışı
3. • İctimai qınaq ictimai və sosial
əhəmiyyət daşıyan və insanların
yaşamına təsir edən neqativ halların
tənqid olunmasıdır.
• Bunlar daha çox etik, mental və milli
təfəkkürdən irəli gələn davranışlardır
və ziddiyətli məqamlar yaradır.
Qınayıram!
İctimai qınaq nədir?
4. • "İctimai rəy" ifadəsinin mənşəyi qədim dövrlərə qədər gedib çıxır.
• Roma imperatorluğu dağıldıqdan sonra Avropada feodalizmin
meydana çıxmasıyla birlikdə ictimai rəy anlayışı da effektivliyini
tamamilə itirmişdir.
İctimai rəy doğru qərarlar verə bilir və təkbaşına
doğru qərar verə bilməyənlər cəmiyyət içində daha
doğru qərar verə bilərlər.
İctimai rəyin tarixi
5. İctimai rəyin tarixi
• «İctimai rəy» anlayışın istifadəsi ilk dəfə 18-ci əsrdə yayılmışdır.
• İlk istifadə edən şəxs Mişel de Monten olmuşdur.
• İngiliscə «ictimai rəy» haqqında fikirləri isə ilk dəfə Jeremy Bentham
irəli sürmüşdür.
• Sonralar sosioloqlar, politoloqlar və idarəçilər tərəfindən geniş istifadə
edilmişdir.
6. İssues &
Challenges
İssue
Recommendation ConclusionPositioning Financial & Risk
Analyses
• Təbliğat ictimai rəyə təsir edərkən hər şeydən öncə mövzunu sadələşdirib,
hər kəs tərəfindən asanlıqla aydın ola biləcək hala salmağa çalışır.
• Nasizmin təbliğat işləri məsulu Göbbelsin bu sözü məşhurdur: “Eyni
şeyi iki min ildir təkrarladığı üçün Katolik kilsəsi təsirini hələ də davam
etdirir "
• Əslində kommersiya reklamlarında da eyni qaydanın etibarlı olduğu
deyilə bilər. Davamlı eşidilən bir şey, doğru kimi şüuraltına yerləşə bilir.
Təbliğatın ictimai rəyə təsiri
7. İssues &
Challenges
İssue
Recommendation ConclusionPositioning Financial & Risk
AnalysesKantril Qanunları
Fövqəladə xarakterli hadisələr ictimai rəyi müvəqqəti olaraq başqa yönə
istiqamətləndirə bilər.
İctimai rəy sözlərdən daha çox hadisələrlə müəyyən olunur.
Psixoloji baxımdan ortaq fikirlər fərdi maraqlarla əlaqədardır. Bu
qanunun ictimaiyyətlə əlaqələr sahəsinfə tətbiqi qısaca aşağıdakı kimi
ifadə edilə bilər:
"Qrup halındakı fərdlərlə ünsiyyət qura bilmək üçün istifadə ediləcək
xitablar, müəyyən bir vəziyyətdə, müəyyən bir qrupun marağı ilə əlaqədar və o
maraq baxımından əhəmiyyətli olmalıdır "
8. İssues &
Challenges
İssue
Recommendation ConclusionPositioning Financial & Risk
AnalysesKantril Qanunları
Ortaq fikirlər insanların fərdi maraqları ilə sıx şəkildə əlaqəli olmadığı və
sözlər, hadisələr ilə bəslənmədiyi təqdirdə uzun müddət ayaqda qala
bilməz.
Fərdi maraqlar mövcud olduqca, ortaq fikirlərin dəyişdirilməsi asan
olmaz.
İnsanların qərar alma prosesinə qatılması liderlərin işlərini asanlaşdırar.
İnsanlar hadisələrin nəticələri və öz maraqları barədə nə qədər çox
məlumatlandırılsalar, bir o qədər asan rəy yaradıla bilər. Bu qanun çox
əhəmiyyətlidir. İctimaiyyətlə əlaqələr məsulu yayacağı mesajlarda bu
qanuna xüsusi fikir verməlidir.
9. İssue
Conclusion
İctimai rəy araşdırması
• 19-cu əsrin ikinci yarısından etibarən
ictimai rəy araşdırmaları sistemli bir
hala gəlməyə başlamışdır.
• Amerikada ilk ictimai rəy araşdırması
1824-cü ildə aparılmışdır.
• 1942-ci ildə İkinci Dünya Müharibəsi
dövründə döyüş məlumatları ofisi
1000 nəfərdən ibarət bir iş qrupu ilə
döyüş problemləri üzərində
araşdırmalar aparmışlar.
10. İctimai rəy araşdırması iki fərqli qola malikdir.
Bazar araşdırması İctimai rəy yoxlaması
İctimai rəy araşdırması
11. Azərbaycandakı siyasi sistemin qiymətləndirilməsi
Siyasi sistemin fəaliyyətindən nə dərəcədə razısınız?
Razı
Çox
razıyam
Narazı
NarazıyamQismən
razıyam
Bilmirəm
12. İctimai rəy formalaşdırma prosesi
• Problem mərhələsinin yaranması üçün hər hansı mövzuda vəziyyətin bir çox insan
tərəfindən “problem” olaraq qəbul edilməsi lazımdır.Problem mərhələsi
• İctimai rəy mübahisəli mühitdə formalaşan fikirlər məcmusu olduğuna görə müzakirə
ediləcək bir mövzunun olması üçün müxtəlif hərəkət planlarının tapılması lazımdır.
Təkliflərin inkişaf etdirilmə
mərhələsi
• Siyasətlər, alternativ hərəkət istiqamətlərindən biri seçildikdən sonra bu hərəkəti
müvəffəqiyyətə aparacaq fəaliyyət planları yaradılır.Siyasətin təyin edilməsi
• Müzakirələrin nəticəsində ortaya çıxan ortaq fikirlərə uyğun fəaliyyət proqramı seçilir.Proqram mərhələsi
• Bu mərhələdə reallaşan nəticələrlə gözlənilən nəticələr müqayisə edilir və yeni
problemlər müəyyən edilir.Dəyərləndirmə
14. • İctimai rəyin yaradılmasının hərəkət trayektoriyası müəyyən edilərkən
birinci dərəcəli həlledici vəziyyətdəki şəxs və ya təşkilatlara təzyiq
qrupları deyilir.
• Təzyiq qrupları ortaq maraqlar ətrafında birləşən və onu
reallaşdırmaq üçün siyasi nüfuzlara təsir etməyə çalışan mütəşəkkil
qruplardır.
Təzyiq qrupları
15. Təzyiq qrupları Siyasi partiyalar
• Siyasi güc olaraq qəbul
edilir.
• Əsas məqsədi siyasi nüfuza
malik olanlara, hakimiyyətə
təsir etməklə öz
maraqlarına çatmaqdır.
• Birbaşa hakimiyyətə gəlmək
istəməzlər.
• Sabit siyasi birliklərdir.
• Əsas məqsədi insanlara, ictimai
rəyə təsir edərək hakimiyyətə
gəlməkdir.
• İqtidar uğrunda mübarizə
aparırlar.
17. Siyasi məqsəd güdmədən bir araya gələn şəxslərin meydana gətirdikləri
maraq qrupları ictimai həyatın hər hansı bir mərhələsində, müəyyən
şərtlərin də ortaya çıxmasıyla təzyiq qrupu xüsusiyyəti qazanar.
Maraq qrupları və təzyiq qrupları arasındakı fərqlərdən bir digəri də
təzyiq qruplarının siyasi təzyiq etmək üçün davamlılığını təmin edəcək
şəkildə təşkilatlanmaları maraq qruplarının isə siyasi də olsa müvəqqəti
bir təşkilatlanma daxilində və ya dağınıq halda olmalarıdır.
Maraq qrupları və təzyiq qrupları
18. İssues &
Challenges
İssue
Recommendation Positioning Financial & Risk
AnalysesLobbiçilik
Professional lobbiçilik
Seçilmişlər arasında əlaqə
Hərəkətə keçmə (xəbərdarlıq etmə)
Təmsil etmə
Üzvlük
Məşvərət
Təzyiqqruplarınınnövləri
20. Lobbiçilik fəaliyyətinə daxil olan tədbirlər
• Parlament üzvləri ilə qarşılıqlı əlaqə;
• Siyasət və qanunları araşdırmaq və bununla bağlı hesabat hazırlamaq;
• Parlament üzvlərinə sosial-iqtisadi formalaşmalar haqqında məlumat
ötürmək, onların bu mövzulara həssaslığını təmin etməyə və razı
salmağa çalışmaq;
• İcra orqanları ilə əlaqə qurmağa və onları razı salmağa çalışmaq;
• Bir qanun layihəsinin lehinə və əleyhinə ictimai rəy meydana
gətirmək;
• Müzakirələri yönləndirmək və müəyyən nöqtəyə çəkib gətirmək və s.
21. İssues &
Challenges
İssue
Recommendation ConclusionPositioning Financial & Risk
Analyses
Professional lobbiçilik
• Professional lobbiçilik rəsmi və qeyri-
rəsmi təsir yollarını əhatə edir.
• İstifadə etdikləri texnikalar rüşvətdən,
ictimai təltifə qədər uzanır.
22. İssue
Seçilmişlər arasında əlaqə
Seçilmişlər arasında qarşılıqlı münasibətə nümunə olaraq ABŞ-da işçi
peşələri liderliyinin Ağ Ev və Konqres komitəsi arasındakı əlaqəsi
verilə bilər.
23. Hərəkətə keçmək (xəbərdarlıq etmə)
Təzyiq qrupu ilə qanunvericilik arasında bir başqa qarşılıqlı təsir növü
də qrupun liderinin rəsmi vəzifəli üzərində adətən seçkilər əsnasında öz
gücünü səfərbər etməsidir.
Təmsil etmə
Bir çox siyasi sistemlərdə iqtisadi və ya sosial qruplar qərar qəbul
edənlərlə geniş miqyaslı təsir sahəsi üzərində uzun müddətli əlaqəyə
girir.
24. Səlahiyyətli orqanları ələ keçirmə
• Bir çox Avropa ölkələrində mütəşəkkil qruplar qanunverici orqanlarda təmsil
edilmə haqqı alır, bu da ümumiyyətlə üzvlərindən birini belə bir vəzifəyə
gətirməklə və ya qrupun hamısına səlahiyyət verdirməklə nail oldurlar.
Üzvlük
• Qərar alma vəziyyətində olan, səlahiyyətə sahib şəxslərin təzyiq qrupları ilə açıq
və qəbul edilmiş əlaqələrinin olması bu şəxslərə yenidən seçilmə və ictimai rəy
dəstəyi təmin adir.
• Mütəşəkkil qruplar baxımından da öz ümumi siyasətlərini təmsil edən və
mənimsəyən şəxslərin qərar alma mövqelərində olmaları qərarların istədikləri
istiqamətdə qəbul edilməsi baxımından daha əlverişlidir.
25. Təzyiq qrupunun tipləri
• Heyət və kütləvi təzyiq qrupları
• Təzyiq qruplarını Maurice Duvergerin partiyanı ayırmaq üçün inkişaf
etdirdiyi "heyət" və "kütləvi" təşkilatlar anlayışından faydalanaraq
tiplərə ayırmaq mümkündür.
26. Təzyiq üsulları
• Təzyiq qrupları məqsədlərinə çatmaq üçün aşağıdakı üsullardan
istifadə edirlər:
• Təşviq
• Təhdid
• Üzvləri və tərəfdarları hərəkətə keçirmə
• Pul
• Hökumətin işlərinə mane olmaq
• Qanuni yol
• Media
27. • Mövzulara bağlı məlumatların toplanması, tam, diqqətli və obyektiv şəkildə
hesabat halına gətirilərək əlaqədar orqanlara, dövlət vəzifəlilərinə, təzyiq qrupu
üzvlərinə və ya media mənsublarına təqdim edilməsi tez-tez istifadə edilən bir
təşviq yoludur.
Təşviqlər
28. • Təzyiq qrupları öz maraqlarına uyğun qərarların alınmadığı
qanunların qəbul edilmədiyi vəziyyətlərdə təhdid üsuluna
müraciət edirlər.
• Ən müvəffəqiyyətli təzyiq qrup üzvlərinin millət vəkilinə
seçkilərdə səs verməyəcəklərini, bunun da namizədin
seçilmə şansını azaldacağını bildirməsidir.
• Digər bir təhdid yolu təzyiq qruplarının istəkləri
istiqamətində qərar almayan qanun qəbul edənlərə qarşı
yerli kampaniyalar başladaraq onların gözünü qorxutmaqdır.
Təhdidlər
29. Birbaşa tədbirlər
• Aksiya, nümayişlər, açıq hava
yığıncaqları, forumlar və s. kimi
birbaşa tədbirlərdən təzyiq qrupları öz
məqsədlərinə çatmaq üçün istifadə
edirlər.
Tətillər
• Təzyiq qruplarının üzvləri və
tərəfdarları vasitəsilə reallaşdırdığı
ikinci cür hərəkət; tətillər başlığı
altında toplanan, boykot və
müqaviməti də əhatə edən
məcburedici və təşkil edilmiş
hərəkətlərdir.
Üzvləri və tərəfdarları hərəkətə keçirmə
30. • Pul əhəmiyyətli təsir imkanı
təmin edən və bir çox qapının
açılmasında rol oynayan bir
vasitədir.
Pul
31. • Hökumət işlərinə maneə törətmə təzyiq metodu kimi istifadə
ediləcəksə, bunun üç yolu vardır:
1. ictimai idarələri ilə iş birliyinə gedilməməsi
2. maliyyə böhranları yaratma
3. vergi ödəmədən qaçma
Hökumətin işlərinə mane olmaq
32. • Bu ancaq məhkəmə yolu ilə ola bilər. Mühakimə kanallarıyla bəzi qanunların
hamısının və ya bir neçə maddəsinin ləğvi təmin edilə bilər.
Hüquqi və ya qanuni yol
33. • Təzyiq qrupları media vasitəsilə fikirlərinə əhəmiyyət verməyən dövlət işçilərini
həm öz üzvlərinə, həm də cəmiyyətə şikayət edə bilərlər.
Media
36. Mənbələr
• Halkla İlişkiler: Davranışsal yaklaşım. Gönül Budak ve Gülay Budak
• Doç. Dr. Erkan YÜKSEL. “Kamuoyu Oluşturma” ve “Gündem Belirleme”
Kavramları Nerede Kesişmekte, Nerede Ayrılmaktadır?
http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423869665.pdf
• OpinionWay. “ Pre referendum research in Azerbaijan ”
https://www.opinion-way.com/fr/sondage-d-opinion/sondages-
publies/politique/autres-etudes-politiques/pre-referendum-research-in-
azerbaijan.html
• http://cesd.az/cso/Az/toolkit7_az.pdf
• http://iletisimblog.blogspot.com/2013/07/birlikte-yonelimin-ucurtma-
modeli.html
• http://www.eksperttv.az/video.asp?pid=61&id=385
• https://fikirinfo.blogspot.com/2015/08/ictimai-qnaq-lazimdrm.html
Notes de l'éditeur
Park pozitivist məktəb daxilində liberal tənqidçi fikrinin təmsilçisi idi və Çikaqo məktəbi çərçivəsində kütləvi ünsiyyət və demokratiya arasındakı ziddiyyətli əlaqəni araşdırmışdı. Parka görə ictimai rəy xalqın müzakirəsini tələb edir; vətəndaşlar arasında köklü razılaşma olmadan ictimai rəyin olmadığı kimi, fikir ayrılığı və mübahisəsiz ictimai rəy də olmaz
Yunan filosofu Platon kütlə rəyinin dəyərinin mübahisəli olduğu fikrini müdafiə etmişdir. Bu səbəblə də, idarəetmənin filosof krallarının əlində olmasının vacib olduğunu irəli sürmüşdür. Insanın fiziki dünyanı mühakimə etməsinin gerçəyə zidd olduğunu və bu səbəbdən onun həqiqəti göstərəcək filosofların əlinə buraxılması lazım olduğunu söyləyən Platona görə gerçəklik yalnız filosofların məntiqi düşüncə sistemində mövcuddur. Baxışlar aldadıcı, həqiqətdən uzaqdır
*1588-ci ildə Mişel istifadə etmişdir. O fransız intibah dövrünün yazıçısı və filosofu olmuşdur.
*Siyasi sahəyə xalqın qatılması mənasında "ictimai rəy" anlayışı ilk dəfə Fransız İnqilabından əvvəl Jean Jacques Rousseau tərəfindən istifadə edilmiş və Qərb ədəbiyyatına keçmişdir. Rousseau ictimai rəy anlayışına o günə qədər ifadə edilməmiş bir şəkildə tərif vermişdir. Ona görə ən ümumi olan iradə eyni zamanda ən doğru və ən adil idarədir.
*İngilis tarixçi James Bryce 1888-ci ildə: "Hökumətin siyasi həyatında qarşılaşdığı ən böyük problem, ictimai rəyi təyin edə bilməkdir"
Ceremi Bentam
Britaniyalı filosof, hüquqşünas, moralist.
Hitlerə görə təbliğat az sayda düşüncə ilə sinifləndirilib və həmin düşüncə tez-tez təkrarlanmalıdır.
1. Burada izah edilməyə çalışılan məsələ, verilən sözlərin icra edilmədiyi təqdirdə ictimai rəyin qısa müddətli olacağı fikiridir.
Amerikada ilk ictimai rəy araşdırması nümunələri isə 1824-cü ildə reallaşmışdır. 1900-cü illərdə çox məşhur olmamaqla birlikdə bəzi qəzetlər seçki nəticələrini xalqdan soruşaraq təxmin etməyə çalışır və nəticələrini sarı səhifələrində yayımlayırdılar. “The Farm Journal” qəzeti 1912-ci ildə ilk olmuş, 1916 və 1936-cı illər arasında “Literary Dgest” bu sahədə liderlik etmişdir. Yayım nizamlı olaraq seçki nəticələrini doğru bir şəkildə proqnoz etmişdir.
Bazar araşdırması tətbiqdə ictimai rəy yoxlamasından çox da fərqli olmayan bir ictimai rəy araşdırması növüdür. Lakin məqsəd baxımından ikisi bir-birindən fərqlidir. Bazar araşdırmaları mənfəət məqsədi güdən firmaların məhsulları qarşısında istehlakçı davranışlarını ortaya çıxarmaq məqsədiylə həyata keçirilir.
Bazar araşdırması tətbiqdə ictimai rəy yoxlamasından çox da fərqli olmayan bir ictimai rəy araşdırması növüdür. Lakin məqsəd baxımından ikisi bir-birindən fərqlidir. Bazar araşdırmaları mənfəət məqsədi güdən firmaların məhsulları qarşısında istehlakçı davranışlarını ortaya çıxarmaq məqsədiylə həyata keçirilir.
Based on a sample size of 1208 inhabitants of Azerbaijan, representative of the population of Azerbaijan aged 18 years and over and included in electoral lists.
The basic sample design applied is a multi-stage, random (probability) one. A number of sampling points was drawn with probability proportional to population size (for a total coverage of the country) and to population density (rural versus urban places). For doing so, the points were drawn systematically from each of the "economic regional units", after stratification by individual unit and type of area (rural versus urban places). In each of the selected sampling points, a starting address was drawn, at random. Further addresses were selected as every Nth address by standard random route procedures, from the initial address. In each household, the respondent was drawn, at random.
The sample was interviewed face to face in interviews’ home using the PAPI system (Paper Assisted Personal Interview).
The fieldwork was conducted from 5 to 12 September 2016
OpinionWay has conducted this survey in accordance with ISO 20252
Təzyiq qrupları iqtidar mübarizəsi xaricindədir. Onlar hakimiyyətə namizəd olmazlar, namizəd olduqları təqdirdə isə siyasi partiya xüsusiyyətini qazanar və təzyiq qrupu xüsusiyyətini itirərlər.
Siyasi partiyalar xalqın dəstəyini təmin etmək yolu ilə dövlət mexanizminin idarəsini ələ keçirməyə yarayan və ya davam etdirməyə çalışan, davamlı və sabit bir təşkilata sahib siyasi birliklərdir. Təzyiq qrupları da siyasi partiyalar kimi siyasi güc olaraq qəbul edilməkdə, lakin siyasi partiyalardan fərqli olaraq hakimiyyəti ələ keçirmək məqsədini güdmürlər. Siyasi partiyaların hədəfləri tək başlarına və ya digər partiyalarla birləşərək iqtidara keçməkdir. Təzayiq qrupları isə iqtidar döyüşünün xaricində qalmaq istəyər.
Təzyiq qrupları siyasi partiyalar kimi seçkilərdə namizəd göstərmə, iqtidara keçmə və davam etdirmə, parlamentdə nümayəndə saxlama imkanlarına sahib olmadıqlarından əsas məqsədləri güc çoxluqlarını maraqlar ətrafında təşkilatlandırmaq, iqtidarla əlaqə yaratmaqdır. Təzyiq qrupları iqtidara keçmək istəməz, ancaq bəzən nümayəndələrini iqtidar daxilinə sala bilər. Belə vəziyyətlərdə təzyiq qrupları, təzyiq qrupu xüsusiyyətini itirib, siyasi partiya halına çevrilər (Akad, age, s. 69).
Professional lobbiçilik rəsmi və qeyri-rəsmi təsir yollarını əhatə edir.
İstifadə etdikləri texnikalar rüşvətdən, ictimai təltifə qədər uzanır.
«Seçkin» normalde tek taraflı siyasal ilgiyi ifade eder.
Təzyiq qrupu ilə qanunvericilik arasında bir başqa qarşılıqlı təsir növü də qrupun liderinin rəsmi vəzifəli üzərində adətən seçkilər əsnasında bir sanksiya tətbiq edilə biləcək gücü bölgəsində səfərbər etməsidir. Səfərbər etmə və hərəkətə keçirmə strategiyaları müxtəlifdir. Qrupu gücləndirmək və dəstək təmin etmək məqsədilə ictimai rəy kampaniyası başlatmaq kimi bilvasitə üsullarla yanaşı, üzvlərinin qərar qəbul edənlərlə sıx təmaslarını təmin etmək və ya üzvləri birbaşa hərəkətə keçməyə təşviq edərək qərar qəbul edənlər üzərində təzyiq yaratmaq kimi birbaşa üsullar də ola bilər. Ancaq bu strategiyaların müvəffəqiyyəti qrup üzvlərinin sayının çox olmasından asılıdır.
