1. Reproduktiv salomatlik. Maslahat
asoslari. Reproduktiv salomatlik
tamoyillari

2. Hayot sifatiga va uning davomiyligiga ta'sir qiluvchi omillar
50% dan ortiq - (Hayot tarzi;)
20% - (irsiyat;)
20% - (atrof-muhit omillari)
8-10% - (tibbiy aralashuvlar, sog'liqni saqlash)

3. RS SHAKLLANISHNING ASOSIY YO'LLARI (ASPEKTLAR)
Ruhiy
Psixologik
Jismoniy

4. ( xulq-atvor)
(xohish,
mukammallik)
(madaniyat)
yosh oila
(ta'lim)
(mas'uliyat)
(bilim)
(mehnat)

5. psixologik jihatlari uchun
(sadoqat)
(hamdardlik)
yosh oila (ayollik
muloyimlik)
(tolerantlik
bag'rikenglik)
(sevgi)
(erkaklik)
(aniqlik
kamtarlik)
(mulohaza
xayrixohlik)

6. Reproduktiv davr - bu erkak yoki ayolning hayotining bir qismi bo'lib, bu
davrda ular xavfsiz homilador bo'lish, tug'ish va bola tug'ish imkoniyatiga
ega (ayollar uchun 20-35 va erkaklar uchun 20-40).
Reproduktiv salomatlik - bu reproduktiv tizimning, uning
funktsiyalari va jarayonlarining to'liq jismoniy, ruhiy va ijtimoiy
farovonlik holati, shu jumladan nasllarni ko'paytirish va oiladagi
psixoseksual munosabatlarning uyg'unligi.

7. Reproduktiv salomatlik quyidagilarga bog'liq :
- somatik va ruhiy salomatlik
- insonning reproduktiv salohiyati
- genetik nosozliklar va gormonal kasalliklar,
- jinsiy yo'l bilan yuqadigan infeksiyalar va kasalliklar,
- abort, kontraseptsiya, ko'plab qizlar va ayollar duch keladigan cheklangan
tanlov,
- jinsiy faoliyatning juda erta boshlanishi va uning salbiy oqibatlari;
- reproduktiv salomatlik va jinsiy madaniyat darajasi haqida ma'lumot;
- reproduktiv salomatlikni saqlash,
- turmush tarzi, xulq-atvori, zararli giyohvandlik, odatlar mavjudligi,
- yoshi,
- ish sharoitlari,
- atrof-muhit holati;
- oziq-ovqat sifati, turmush tarzi va ovqatlanishning ratsionalligi.

8. JSST ma'lumotlariga ko'ra reproduktiv
salomatlik ko'rsatkichlari
 Har yili dunyo bo'ylab 600 000 ga yaqin ayol (daqiqada
bir ayol) homiladorlik va tug'ish bilan bog'liq sabablarga
ko'ra vafot etadi, asosan rivojlanayotgan mamlakatlarda;
 har yili 200 000 ga yaqin ayol kontratseptiv vositalarning
etishmasligi yoki samarasizligi natijasida vafot etadi;
 jami 350 million juftlik kontratseptiv vositalar haqida
ma'lumotga ega emas va ulardan foydalanish imkoniga
ega emas;
 Yiliga taxminan 75 million homiladorlik (jami 175
milliondan) kutilmagan, 30 milliondan ortiq homiladorlik
istalmagan homiladorlikdir.
 Har yili 45 million abort amalga oshiriladi va malakasiz
abortlar natijasida 70 ming ayol vafot etadi;

9.  har yili dunyoda 333 million yangi jinsiy yo'l bilan yuqadigan
infektsiyalar (JYI) qayd etiladi;
 har yili bir million odam jinsiy yo'l bilan yuqadigan kasalliklardan
vafot etadi (OITSdan tashqari);
 o'rtacha har daqiqada olti kishi OIV bilan kasallanadi;
 barcha yangi jinsiy yo'l bilan yuqadigan kasalliklar, shu jumladan
OIVning taxminan 50-60% 20 yoshgacha bo'lgan yoshlarda
uchraydi;
 har yili 5 yoshdan 15 yoshgacha bo'lgan ikki million qiz jinsiy
aloqa bilan shug'ullanadi;
ayollarning 70% dan ortig'i jinsiy a'zolarining yallig'lanish
kasalliklaridan aziyat chekmoqda.

10. Oilada nogiron bola tug'ilish ehtimolini kamaytirish
uchun majburiy tibbiy genetik maslahat quyidagilarni
o'z ichiga oladi:
-jinsiy xromatin va karyotipni aniqlash;
-ultratovush tekshiruvini o'tkazish,
-homiladorlikning 16-20 xaftaligida amniyosentez va
xoriotsentezni aniqlash;
-homilador ayollarning qon zardobida alfa-fetoproteinni
aniqlash.

11. Kontseptsiyaga qarshi ko'rsatmalar:
- mutagen va antenatal zarar etkazuvchi omillarning
(infektsiyalar, dorilar, ksenobiotiklar, radiatsiya,
homiladorlikning birinchi trimestridagi yomon odatlar)
ta'sir ko'rsatishi;
- onaning yoshi 35 dan oshgan;
- onadagi ginekologik kasalliklar (hayz davrining buzilishi,
jinsiy a'zolarning malformatsiyasi, jinsiy farqlanishning
buzilishi);
- ota-onalarning genetik mos kelmasligi.

12. Kelajak avlodlarning salomatligi oilani rejalashtirish va optimal kontseptsiya
vaqtini tanlash bilan bog'liq.
Kontseptsiya uchun maqbul shartlar:
- onaning reproduktiv funktsiyani amalga oshirish uchun qulay yoshi 19-35
yosh;
- tug'ilish orasidagi interval kamida 2-2,5 yil bo'lishi kerak;
- turmush o'rtoqlar o'tkir yuqumli kasallikka chalinganidan keyin 2 oy o'tgach,
kontseptsiyaga ruxsat beriladi;
- kuz va qishda kontseptsiyani tavsiya qilish tavsiya etiladi, chunki spontan
mutatsiyalar foizi va immunitet to'qnashuvi xavfi kamayadi;
- ayolni kontseptsiyadan 2 oy oldin I va II xavfli toifadagi kimyoviy moddalar
bilan aloqa qilish zonasidan olib tashlash kerak;
- rejalashtirilgan homiladorlikdan 2 oy oldin turmush o'rtoqlar yomon
odatlardan (spirtli ichimliklar, chekish, giyohvand moddalar) butunlay voz
kechishlari kerak;
- surunkali somatik kasalliklar bilan og'rigan ayol uchun homiladorlik faqat
barqaror remissiya sodir bo'lganda va 1-5 yil davomida kuchaymasa (kasallik
xususiyatiga qarab) ruxsat etiladi;

13. Istalgan bola - bu psixologik
munosabat, bolaning baxtli,
quvonchli hodisa sifatida paydo
bo'lishi, homiladorlik va
chaqaloqning paydo bo'lishi
bilan bog'liq barcha
noqulayliklarni sabr bilan
yengib o'tishga ichki
tayyorlikdir.

14. Jinsiy salomatlik - bu insonning jinsiy mohiyatining somatik, hissiy,
intellektual va ijtimoiy omillarining o'zaro ta'siri, buning natijasida uning
ichki dunyosi boyib uning shaxsiy fazilatlari, muloqot qilish va sevgini
ifodalash qobiliyatlari yangi kuch bilan namoyon bo'lishidir.
Jinsiy aloqadan kelib chiqadigan mas'uliyatning har doim uchta
jihati mavjud
munosabatlar:
o'z oldidagi mas'uliyat;
jinsiy sherik oldidagi mas'uliyat
nasl uchun javobgarlik.

15. psixoseksual rivojlanishi hayotining birinchi oylaridan boshlanadi.Uning jarayonida o'z
o'zini anglash jinsiy , gender roli va psixoseksual orientatsiyalarshakllanadi.Shaxsning
individualrivojlanishi jarayonida jinsiylikdinamikasini shakllantirishdaquyidagi yosh
davrlarini shartli ravishda qayd etish mumkin:
. Parapubertal davr (1-7 yosh), bu davrda jinsiy o'ziga xoslik shakllanadi.
. Prepubertal davr (7-13 yosh) - gender-rol xulq-atvori stereotipini tanlash va
shakllantirish.
. Jinsiy balog'at (12-18 yosh) - balog'atga etishish, jinsiy libidoning platonik, erotik va
boshlang'ich fazalarining shakllanishi.
. Jinsiylik shakllanishining o'tish davri (16-26 yosh) - jinsiy faoliyatning boshlanishi.
. Yetuk jinsiy hayot davri (26-55 yosh) doimiy sherik bilan muntazam jinsiy hayot, jinsiy
faoliyatning shartli-fiziologik ritmiga kirishi bilan ajralib turadi.
. Involyutsiya davri (55-70 yosh) - jinsiy faollikning pasayishi va jinsiy sohaga qiziqishning
susayishi, libidoning regressiyasi bilan birga.

16. Jins - jinsiy ko'payishni ta'minlaydigan tananing morfologik va fiziologik xususiyatlari to'plami .
Jinsiy shakllanishbosqichlarda sodir bo'ladi: jinsiy bezlarning shakllanishi,ichki jinsiy a'zolarning
shakllanishi, tashqi jinsiy a'zolarning shakllanishi, ikkilamchi jinsiy xususiyatlarningshakllanishi.
1 . Zigota shakllanishi jarayonida hosil bo'lgan va spermatozoidning (X yoki Y) xromosoma
konstitutsiyasiga bog'liq bo'lgan genetik jins (genotip).
2. Jinsi erkak embrionda homila rivojlanishning 7-haftasi atrofida va ayol embrionida 8-9-haftada
shakllangan tafovutdir.
3. Jinsiy bez turiga va u ishlab chiqaradigan gormonlar spektriga qarab gormonal faoliyat shakillanadi.
4. Fenotipik jins, homiladorlikning 20-haftasiga qadar jinsiy gormonlar ta'sirida shakllanadi va
yangi tug'ilgan chaqaloqlarda tashqi jinsiy a'zolar tuzilishiga ko'ra, balog'at yoshidan boshlab esa
ikkilamchi jinsiy belgilar xususiyatlariga ko'ra belgilanadi.
5. Psixik jinsiy tafovut (o'z-o'zini anglash jinsi), u bachadonda markaziy asab tizimining yuqori va
subkortikal markazlarida jinsiy gormonlar ta'sirida farqlanadi va nihoyat 2-3 yoshda shakllanadi.
6. Somatik jinsga qarab belgilanadigan pasport jinsi - tug'ilgandan keyin tashqi jinsiy a'zolarning turi.
7. Ijtimoiy jins gender-rol xulq-atvorini belgilaydi va nihoyat balog'at yoshida shakllanadi.

17. Jinsiy sfera (munosabat) shakllanishining buzilishi sabablari
Homiladorlik davrida onaning progestin preparatlari va estrogenlarni qabul
qilishi, bu ayolning virilizatsiyasiga yoki erkakning feminizatsiyasiga olib kelishi
mumkin.
Ayolda tuxumdonlar yoki buyrak usti bezlarining androgen ishlab chiqaruvchi
o'smalari mavjudligi.
Xromosoma yoki undan ham nozik genetik anomaliyalar.
Jinsiy shakllanishning normal jarayonlarini buzadigan yuqoridagi noqulay
patologik omillarning ta'siri ikki yo'l bilan bo'lishi mumkin:
- pastki jinsiy bezning shakllanishi, bu o'z navbatida jinsiy a'zolarning
shakllanishini buzadi;
- testosteron sintezi yoki digidrotestosteron metabolizmidagi tug'ma nuqson
tufayli jinsiy hromatin patologiyasining shakllanishi, to'qimalarning jinsiy
gormonlar ta'siriga sezgirligining buzilishi, gonadalar tashqi ta’siri ostida jinsiy
gormonlar darajasining oshishi; .

18. Transvestizm- bir qator psixologik hodisalar yoki xulq-atvor xususiyatlarining
umumiy buzilishi, ularning xarakterli xususiyati qarama-qarshi jinsga xos kiyim
kiyish yoki qiziqish ortishi.
Sabablari:
- noto'g'ri tarbiya
- biologik sabablar - endokrin va nevrologik tizim bilan bog'liq
muammolar;
-ijtimoiy-madaniy omil - ijtimoiy tamoyillar tufayli qarama-qarshi
tamoyilga og’ib ketish,
-og'ir stressli vaziyat
-seksual psixologiya buzilishi.

19. Transseksualizm- gender o'ziga xosligining ruhiy buzilishi, bunda shaxsning
jinsi tug'ilishdagi jinsga qarama-qarshi bo'ladi. Insonning jinsiy o'zini o'zi
anglashi va uning genetik va jinsiy jinsiy aloqasi o'rtasidagi doimiy tafovut.
Sabablari:
•turli genetik va endokrin kasalliklar;
•vaqt bo'yicha homiladorlik rivojlanish davrlarining mos kelmasligi: miyaning jinsiy
differentsiatsiyasi buziladi
•ferment etishmovchiligi
•jinsiy gormonlar buzilishi
•21-gidroksilaza fermenti buzilishi
bu fermentning etishmasligi
•Perinatal davrda yuzaga keladigan
ona va homila stressi.
•Davolash: gormon terapiyasi,
•xulq-atvor (psixologik) terapiya,
•jarrohlik.

20. Gomoseksualizm- bu bir jinsdagi insonlarning sevgi munosabatlari ob'ekti,
erotik joziba va/yoki jinsiy sherik sifatida afzal ko'rishidir.
Gomoseksuallik erkaklarda va ayollarda (lesbiyanizm). Ba'zi mamlakatlarda
gomoseksual yo'nalishdagi odamlar qonun bo'yicha geteroseksual orientatsiya vakillari
bilan teng huquqlarga ega, ular bir jinsli nikohga kirishlari mumkin.
Gomoseksualizm belgilari:
- bir jinsdagi odamga jinsiy jalb qilish
-bolalar o'yinlarida doimo qarama-qarshi
Jins rol o'ynaydi
- bir jinsdagi sherigiga havas qilish,
-Qarqmq qarshi jins vakili bilan
yaqin jinsiy aloqadan qo'rqish

21. Gomoseksualizm sabablari
Homiladorlik davrida gormonal buzilish miyada jinsiy tanlash uchun mas'ul bo'lgan
markazlarning rivojlanishining buzilishi.
Voyaga etgan gomoseksual tomonidan bolani vasvasaga solish. Bu holda, biz tug'ma,
davolanadigan orttirilgan gomoseksuallik haqida gapiramiz.
Oilaviy munosabatlardagi muammolar, oila davrasidagi bolaga munosabat psixologiyasi.
Masalan, o'g'il bola qiz sifatida tarbiyalanganda va aksincha.
Psixologik travma (bezorilik, zo'rlash) natijasida huquqbuzarlikka olib kelishi mumkin
bo'lgan jinsiy zo'ravonlik.
Yigitlarning yopiq erkaklar jamiyatida uzoq vaqt qolishlari (armiya, qamoqxonalar, axloq
tuzatish muassasalari). Uzoq vaqt davomida jinsiy aloqadan voz kechish va zo'ravonlik
harakatlari natijasida erkaklarning jinsiy orientatsiyasi o'zgarishi.
Erkaklar va ayollar o'rtasidagi muvaffaqiyatsiz munosabatlar, bu bir jinsdagi odamlar
o'rtasida o'zaro tushunishni izlashga olib kelishi.

22. Germafroditizm ( yunon xudosi Germafrodit nomi bilan atalgan) - erkak va
ayol jinsiy xususiyatlari va reproduktiv organlarning tananing bir vaqtning
o'zida yoki ketma-ket mavjudligi.
Haqiqiy germafroditizm - bu bitta organizmda ikkala turdagi jinsiy bezlarning
mavjudligi: erkak (moyak) va ayol (tuxumdonlar) yoki ikkala bez ham bitta
organga birlashadi. Biroq, odamlarda (boshqa sutemizuvchilar kabi) bunday
patologiya (kasallik) juda kam uchraydi, bu reproduktiv tizimning intranatal
rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlari bilan bog'liq.
Soxta germafroditizm haqida gapirganda,
ko'pincha noto'g'ri germafroditizm tushuniladi,
odamda mavjud bir jinsdagi jinsiy bezlar
rivojlangan
va tashqi jinsiy xususiyatlar – boshqa jinsni
ifodalaydi.

23. Reproduktiv salomatlikni muhofaza qilish kontseptsiyasi
quyidagilarni o'z ichiga oladi:
 xavfsiz va mas'uliyatli xulq-atvorni, ayniqsa o'smirlik davrida,
shu jumladan to’g’ri jinsiy xulq-atvorni targ'ib qilish;
 oilani rejalashtirish xizmatini tashkil etish;
 reproduktiv salomatlik, homiladorlikni rejalashtirish;
 homilaning samarali antenatal himoyasini ta'minlash;
 reproduktiv salomatlikni muhofaza qilish jarayoniga erkaklarni
jalb qilish;
 ayollarga nisbatan zo'ravonlikning barcha shakllariga barham
berish;
 jinsiy tarbiya.

24. Jinsiy madaniyat umumiy madaniyat doirasida shakllanadi va quyidagilarni
o'z ichiga oladi:
1. Jinsiy hayot masalalari bo'yicha fiziologik, seksologik, sanitariya-gigiyenik
va boshqa ma'lumotlar bilan tanishishdan iborat jinsiy tarbiya erta
bolalikdan boshlanadi.
2. Erkak va ayol fenomenini tushunish.
3. Gender shakllanishi haqida bilim.
4. Kontratseptsiya usullariga ega bo'lish;
5. Reproduktiv va jinsiy salomatlik buzilishi, jinsiy yo'l bilan yuqadigan
kasalliklarning oldini olish usullariga ega bo'lish;
6. Jinsiy tarbiya motivatsiya.

25. jinsiy tarbiya
Jinsiy tarbiyaning vazifasi yosh avlodning barkamol rivojlanishiga, jinsiy xulq-atvori
va tug'ish funktsiyasining to'liq shakllanishiga ko'maklashish, nikoh va oilaning
fiziologik va axloqiy asoslarini mustahkamlashga yordam berishdir.
An'anaviy ravishda jinsiy tarbiya jarayonini bir necha bosqichlarga bo'lish mumkin:
-maktabgacha yoshdagi,
-boshlang'ich maktab yoshi,
-katta maktab yoshi.

26. Kontratseptsiya usullarining tasnifi
Gormonal usul
spermitsidlar
To'siqli ususl
Bachadon ichi vositalari
Jarrohlik usuli
Fiziologik usul

27. 1. Gipotalamus :
Gonadotropin chiqaradigan gormon (GnRH)
2. Old gipofiz bezi :
luteinlovchi gormon ( LH )
follikula stimullovchi gormon ( FSH )
3. Tuxumdonlar :
Estrogenlar va progesteron
Gormonlar hayz siklning kuniga qarab ajralib chiqadi
Asosiy gormonlar

28. gormonal kontratseptsiya
Estrogen va progestogen komponentlarini o'z ichiga olgan va
birlashtirilgan oral kontratseptivlari.
Monofazali KOKlar
Ikki fazali KOKlar
Uch fazali KOKlar

29. Prezervativ tarixi
Yaponiyada ular yupqa teridan yasalgan "kyotan" yoki
spermatozoidlarning kirib kelishiga to'sqinlik qiladigan bachadon
bo'yni tashqi bo’g’zi sohasiga joylashtirilgan moyga namlangan
bambuk bargidan foydalanganlar.
Prezervativ (prezervativ) - qo'y ichaklaridan tayyorlangan, ajoyib
xushbo'y hidli qurilma - VII asrda yashagan ingliz qiroli Charlz II ning
saroy shifokori tomonidan ixtiro qilingan va Prezervativ nomi bilan
atalgan.
Birinchi prezervativ 100 yil oldin Italiyalik anatom Fallopius
tomonidan yaratilgan va uning ixtirosidan maqsad homiladorlikning
oldini olish emas, balki jinsiy yo'l bilan yuqadigan kasalliklardan
himoya qilish edi.

30. Monofazik kontratseptivlar
progestogen komponentining doimiy dozasini o'z ichiga oladi va estrogenlar va
progestogendan iborat bo’ladi
◦ Rigevidon
◦ Ovidon
◦ Marvelon
◦ Novinet
◦ Regulon
◦ Mikroginon yangi avlod: Logest , Janine , Yarina
◦ minisiston

31. Vaginal kontratseptiv halqalar
etilen-vinil asetat sopolime
NuvaRing

32. Norplant implanti
Progesteron

33. To'siqli kontratseptsiya
1. Farmakologik bo'lmagan to'siq:
Erkak va ayol prezervativlari, qin
diafragmalari, bachadon bo'yni qalpog'i
2. Dori to'siqlari:
kontratseptiv gubkalar, tamponlar, vaginal
shamlar, spermitsid moddasi bo'lgan kremlar

36. Favqulodda kontratseptsiya levonorgestrel
750 mg - himoyalanmagan aloqadan keyin 72 soat
ichida
12 soatlik interval bilan 2 marta qabul qilinadi.