1. Bedrijven lopen voorop, consu-
menten volgen slechts aarzelend
en de overheid verstoort meer dan
ze stimuleert met haar zigzaggende subsidie-
beleid. Ondernemers hebben echter ook de
sleutel in handen het proces te versnellen en
verdiepen, op voorwaarde dat ze daarbij meer
samenwerken.
Sinds de Arabische olieboycot van 1973, toen
ons land kennismaakte met het fenomeen
‘autoloze zondag’, is het besef doorgedron-
gen dat we voor onze energievoorziening
niet enkel afhankelijk zijn van het gasveld
in Slochteren. “Als ik rondloop op onze
afdeling trading zie ik hoe internationaal de
energiemarkt geworden is”, zei Katja Langen,
directeur onshore wind bij Eneco. “Het sluiten
van een kerncentrale in Duitsland, onrust in
Oekraïne – elke gebeurtenis heeft direct effect
op onze prijzen voor gas en elektriciteit. De
fossiele brandstoffen raken onherroepelijk op
en onze afhankelijkheid van foute regimes is
politiek niet wenselijk. Op termijn hebben we
geen andere keuze dan verduurzamen. “
SENSE OF URGENCY
Katja Langen is een van de twaalf
ondernemers en managers die Hét
Ondernemersbelang uitnodigde voor een ge-
sprek in het Carlton Oasis Hotel in Spijkenisse
om de noodzaak van snellere verduurzaming
toe te lichten. Haar collega Monique Sweep,
directeur van Coöperatie Deltawind, voegde
daaraan toe dat windenergie momenteel de
belangrijkste alternatieve bron vormt, “maar
over tien jaar zal dat naar verwachting zonne-
energie zijn. De zon is een onuitputtelijke
bron. Ze straalt in één uur tijd meer energie
op aarde dan wij in een heel jaar nodig heb-
ben. De kunst wordt om die energie te gaan
vangen. Maar ik merk ook dat veel mensen
denken: ‘de technologie lost die problemen
met energie en CO2 wel op.’ De sense of
urgency ontbreekt om nu iets te doen in plaats
van passief de ontwikkelingen af te wachten.”
DE PRIJSVASTZETTEN
De energiecrisis is inderdaad veel minder
PIEKOLIE, POETIN EN PRIJSVERHOGING:
Harde argumenten voor
de energietransitie
We bevinden ons midden in een energietransitie van fossiel naar duurzaam. Over zes jaar moet energie uit
hernieuwbare bronnen veertien procent van het totaal uitmaken, binnen enkele decennia mogen fossiele
brandstoffen geen rol van betekenis meer spelen. Het streven is mooi, de werkelijkheid is weerbarstig. De transitie
verloopt trager dan zou moeten.
JOHAN ROOBOL
Directeur van sociale werkvoorziening
WHW-bedrijven in de Hoeksche
Waard: “Aan de ene kant geeft de
overheid loonkostensubsidies, aan de
andere kant verhoogt ze voortdurend
de belasting op arbeid.”
www.whw.nl
MIKE DREISCH
Lanceerde met Greenhuus het eerste
volledig ecologische en verplaatsbare
strandhuis: “Holistische duurzaam-
heid betekent dat alle onderdelen van
het business model verduurzaamd zijn,
elkaar versterken en elkaar aanvullen.”
www.greenhuus.nl
KATJA LANGEN
Verantwoordelijk voor alle onshore
activiteiten van Eneco Wind, dus alle
windmolenparken op land en niet die
op zee: “De fossiele brandstoffen raken
onherroepelijk op en onze afhankelijk-
heid van foute regimes is politiek niet
wenselijk. Op termijn hebben we geen
andere keuze dan verduurzamen.”
www.eneco.com
MONIQUE SWEEP
Directeur van Coöperatie Deltawind,
één van de eerste en meest succesvolle
windcoöperaties van Nederland,
de Krammersluizen: “Windenergie
vormt momenteel de belangrijkste
alternatieve bron.”
www.deltawind.nl
DEELNEMERS
HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 2014
30
RONDETAFEL Tekst: Jeroen Kuypers // Fotografie: Marco Magielse

2. HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 2014
31

3. voelbaar dan in 1973, toen het ‘Rapport van
de Club van Rome’ voor heel wat slapeloze
nachten had gezorgd en het vooruitzicht van
benzine op de bon heel reëel leek. Anders dan
veertig jaar terug is het fenomeen piekolie nu
echter veel bedreigender. De bestaande velden
raken leeg en de nieuwe die ontdekt worden
zijn steevast veel kleiner en hebben een
steeds hogere olieprijs nodig om renderend te
kunnen worden geëxploiteerd. In de huidige
sluipende crisis hebben we enkel het prijsme-
chanisme, maar hogere kosten jagen ons niet
uit de auto, terwijl de huidige benzineprijs
twintig jaar terug nog een volksopstand
had veroorzaakt. “In feite is de ener-
gieprijs momenteel nog relatief laag”,
stelde Katja Langen, “en alle studies
wijzen erop dat ze dat de komende vijf
tot tien jaar zal blijven. De kostprijs voor
CO2 uitstoot is daarbij echter niet in-
gecalculeerd en die volgt natuurlijk
onherroepelijk.” Krijn Ratsma,
voorzitter van Stichting Energieke
Regio, voegde daaraan toe dat
overstappen op duurzame energie
de beste manier is om die huidige
lage prijs vast te houden: “Investeren in
zonnepanelen levert een stabiel rendement op
van zeven tot tien procent per jaar. Bovendien
impliceert die investering dat je de vijf cent
van nu vastzet voor de komende vijfentwintig
jaar. Denk niet dat die elektriciteitsprijs in de
toekomst zal dalen. Zodra dat gebeurt springt
de overheid in het gat met allerhande energie-
belastingen.”
SLECHTE RECLAME
Piekolie, Poetin, Prijsverhoging – alle argu-
menten pleiten voor verduurzaming. Hoe
valt dat dan te rijmen met de reeks van
faillissementen die de fabrikanten
van zonnepanelen en uitbaters van
windmolenparken heeft geteisterd?
In Limburg ging bijvoorbeeld Scheuten
Solar failliet en over de grens in
Oostende Electrawinds. Daniël
Poolman, van Navito, weet dit
vooral aan opstartmoeilijkheden. “De
marge per vierkante meter paneel is zeer
gering. Bovendien heeft zo’n fabriek een groot
marketing- en verkoopapparaat nodig om zijn
producten bekend te maken en aan de man te
brengen. Van de bedrijven die failliet ging had
maar liefst 40 mensen op kantoor en slechts
vierentwintig in de fabriek. Dat is natuurlijk
een gigantische en onmogelijke overhead om
te bekostigen. Geen wonder dat het mis
ging, al heeft het bedrijf onderhand
alles weer op orde.” Hendry
Klooster, van Enerless, wees op de
na-ijleffecten uit de jaren waarin
het installeren van zonnepanelen
zwaar gesubsidieerd werd: “Het op
de markt brengen van PV-systemen leek
toen makkelijk. Je verkocht ze bij wijze van
spreken op je blauwe ogen. Dat heeft veel
bedrijven verleid maar ook misleid. Toen
de subsidies verdwenen ging het mis.” Mike
Dreisch, van Greenhuus, was het daarmee
eens: “Een van de misvattingen was dat het
opzetten van een panelenfabriek hetzelfde
was als het managen van een energiebedrijf.
Dat is het niet. PV-systemen zijn in wezen
een soort computerchips. De failliete
ondernemers hadden zich beter aan
die sector kunnen spiegelen. Maar
hoe dan ook vormen dergelijke fail-
lissementen slechte reclame voor de
duurzame energievoorziening, tenzij we
als sector duidelijk kunnen maken waaróm
het in deze gevallen mis ging.”
BURGERINITIATIEVEN
Volgens Henk van den Berg, voorzit-
ter van HoekscheWaardDuurzaam,
is het uiteindelijk niet relevant
wáár de zonnepanelen gefabriceerd
worden: “In Europa of in andere
landen – zolang dat maar duurzaam
gebeurt. Overigens is het economisch
gezien jammer dat wij in Europa niet
in staat zijn om de panelen concurrerend te
kunnen produceren. De energietransitie is ook
veel meer een zaak van burgers en bedrijven
dan van de overheden. Die laatste zijn nog
steeds niet helemaal verlost van de illusie dat
de samenleving maakbaar is, terwijl het juist
burgerinitiatieven zijn die de verduurzaming
van de grond tillen. Coöperaties als Deltawind
maar ook het bekroonde Texelenergie bewijzen
dat je én op hernieuwbare energiebronnen
kunt overschakelen én daar winst mee kunt
maken. Bij dergelijke initiatieven haken, naast
particulieren, ook steeds meer bedrijven aan.
De overheden moeten deze initiatieven veel
meer faciliteren.”
Mike Dreisch vond dat de overheid
in ieder geval de plicht heeft die
transitie te faciliteren. “Ik zie
daarbij een groot verschil tussen
de energiemarkt en de telecom-
markt. De laatste is helemaal
opengebroken, wat tot een hausse aan
innovatie en decentralisatie heeft geleid, de
eerste wordt nog steeds gedomineerd door
een aantal reuzen, en dat terwijl we weten dat
de energieproductie in de toekomst
steeds decentraler en kleinschaliger
zal plaatsvinden.”
ANTILOBBY
Katja Langen zei dat de transitie de
markt ook transparanter maakt en de
energiemaatschappij dichter bij haar klanten
brengt. “We zien de opkomst van een ander
business model, maar dat ontstaat niet van
vandaag op morgen en ook niet zonder vallen
of opstaan. Die fouten, zoals het faillissement
van fabrikanten van zonnepanelen, moeten we
accepteren, maar de antilobby vergroot ze uit
met de bedoeling onze afhankelijkheid van olie
en gas te blijven promoten.”
DEELNEMERS
RENÉ HUISMAN
Directeur van de Regionale
Afvalstoffendienst Hoeksche Waard:
“De burger nog meer aanspreken op
zijn milieubewustzijn heeft geen zin.”
www.radhw.nl
HENKVAN DEN BERG
Directeur van stuurgroep Hoeksche
Waard Duurzaam: “Beleid heeft ook
steevast een reikwijdte van vier of vijf
jaar. We denken in zittingsperiodes en
nooit tot na de volgende verkiezingen.
Ook daar moet eens een eind aan
komen.”
www.hoekschewaardduurzaam.nl
KRIJN RATSMA
Architect en voorzitter van Stichting
Energieke Regio, een landelijk project
dat ondernemers helpt te verdienen
aan duurzaamheid: “Investeren in
zonnepanelen levert een stabiel ren-
dement op van zeven tot tien procent
per jaar.”
www.energiekeregio.nl
BERTVAN REEUWIJK
Bedrijfsleider bij Volkswagendealer
Ames: “Nu internet zijn intrede doet
in de auto krijgen chauffeurs maar ook
werkgevers veel meer mogelijkheden
om het rijgedrag te sturen.”
www.ames.nl
HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 2014
32
RONDETAFEL

4. HAAGSE FOCUS
Wie vormen die antilobby? Daar is geen
eenduidig antwoord op te geven. “Zijn het
Shell en Opel, die al in de jaren dertig een
zeer zuinige auto ontwikkelden maar die nooit
op de markt brachten? En is dat dezelfde
Shell dat zwaar investeert in alternatieve
energiebronnen?” vroeg Henk van den Berg
zich hardop af. Krijn Ratsma zei dat ook de
overheid verdeeld lijkt: “Wij krijgen veel
steun voor ons lokale initiatief vanuit
het ministerie van Infrastructuur
en Milieu. De typisch Haagse
focus op het centralistisch
denken is in ieder geval bij
de staatssecretaris en de
ambtenaren op dit ministerie
verdwenen.” Monique Sweep ziet nog
minder tegenstelling: “Natuurlijk moeten
we evolueren naar nieuwe verdienmodellen
maar vooralsnog kunnen we de oude niet
overboord gooien. De uitdaging is momenteel
veel meer hoe we oude en nieuwe modellen
elkaar kunnen laten versterken.”
STUREN OP RIJGEDRAG
De energietransitie staat in Duitsland een stuk
verder dan bij ons maar in sommige
opzichten is Nederland wel degelijk
het braafste jongetje van de klas.
“We moeten ervoor zorgen dat
nieuwe personenwagens in 2014
niet meer dan 113 gram CO2 per
kilometer uitstoten en we zaten in
2013 al gemiddeld op 109 in Nederland”,
zei Bert van Reeuwijk, bedrijfsleider bij
Ames Autobedrijf BV. “Dat is bijzonder
knap, in Europa ligt het gemiddelde 20 g/km
hoger! En dat voor een land dat het op drie
na dichtstbevolkte ter wereld is. Toch is dit
niet alleen door milieubewustzijn tot stand
gekomen. De consument die deze milieuvrien-
delijke auto’s koopt kijkt grotendeels naar
de bijtelling. Gelukkig verduurzamen steeds
meer bedrijven hun wagenpark en kijken ze
naast de aanschaf van het voertuig ook steeds
vaker naar het gebruik ervan. We zien ook
een indrukwekkende toename van de vraag
naar elektrische auto’s, al hoop ik altijd dat de
stroom waarop dan gereden wordt tenminste
groen is. De auto is tegenwoordig een rijdende
computer, en nu internet zijn intrede doet
in de auto krijgen chauffeurs maar ook
werkgevers veel meer mogelijkheden om
het rijgedrag te sturen. Alle ritten kunnen
namelijk uitgelezen worden. Met behulp
van die gegevens kunnen chauf-
feurs zichzelf corrigeren of
laten corrigeren door hun
managers.”
KEURMERKFRAUDE
De gedifferentieerde bijtelling is een
voorbeeld van een sturende maatregel van
de overheid, maar Rob Warmerdam, directeur
van Enervatief, zag hier ook risico’s in. “We
hebben dat in het verleden gezien met de
invoering van het FSC keurmerk. De vraag in
de bouw naar duurzaam hout nam enorm toe,
explodeerde zelfs. Er was echter simpelweg
niet voldoende hout uit duurzaam beheerde
bossen, zodat het keurmerk uiteindelijk
fraude in de hand werkte in landen
als Indonesië en Maleisië. Vraag en
aanbod moeten dus wel op elkaar zijn
afgestemd als de overheid met zo’n
maatregel komt.”
FINANCIEEL PRIKKELEN
En nog zo’n punt is de duur van dergelijke
maatregelen. Hoe meer aanvragen, hoe
sneller de subsidiepot leeg raakt en een open
een groter gruwel dan klimaatopwarming.
middel om consumenten tot duurzaamheid
te bewegen. “Wij bieden de burgers van de
Hoeksche Waard een uitgebreide service, met
glasbakken, textielcontainers en
ophaalrondes. Toch blijven we met
veel restafval zitten, dat grotendeels
bestaat uit materiaal dat eigenlijk gerecy-
cled had kunnen worden”, zei René Huisman,
directeur van de RAD Hoeksche Waard. “De
burger nog meer aanspreken op zijn milieu-
beloning bieden in de vorm van gedifferen-
tieerde tarieven voor optimaal scheiden van
zijn afval wel. Dat gaan we nu doen.”
KWETSBARE GROEPEN
Bovendien wordt de rekening
toch altijd gepresenteerd, ook
als de subsidie wordt afgeschaft.
“Duurzaamheid betekent ook
de kwetsbare groepen in onze
samenleving een kans op werk bieden”,
aldus Johan Roobol, directeur van WHW
Bedrijven. “Aan de ene kant geeft de overheid
loonkostensubsidies, aan de andere kant ver-
hoogt ze voortdurend de belasting op arbeid.
Maar als dat beleid het voor bedrijven te duur
maakt werknemers uit de kwetsbare groepen
in dienst te nemen komen die mensen thuis
achter de geraniums te zitten. En linksom of
rechtsom zullen ze aan het eind van de maand
toch een inkomen moeten hebben om van
rond te komen. Ze in staat stellen daarvoor te
werken is per saldo altijd voordeliger.”
DENKEN IN ZITTINGSPERIODES
”Beleid heeft ook steevast een reikwijdte
van vier of vijf jaar”, merkte Henk van den
Berg tenslotte op. “De bestuurders denken in
zittingsperiodes en nooit tot na de volgende
verkiezingen. Ook daar moet eens een eind
kabinet bijvoorbeeld aan de woningbouw-
corporaties heeft opgelegd wordt nu gebruikt
om het tekort terug te dringen, een korte-
termijndoelstelling, terwijl het had kunnen
worden benut om duurzaamheid in de bouw
ROBWARMERDAM
Directeur van Boeter Bouwbedrijf en
onder de naam Enervatief actief op het
gebied van duurzaamheid: “Burgers
uit de lagere inkomensgroepen kunnen
geen zonnepanelen en isolering bekos-
tigen. Toch is dat voor de energietran-
sitie een belangrijke doelgroep.”
www.boeterbouw.nl
HENDRY KLOOSTER
Werkzaam bij Enerless, een organisa-
tie die adviseert bij energiebesparing:
“Het leek lange tijd of je PV-systemen
bij wijze van spreken op je blauwe
ogen kon verkopen. Dat heeft veel
bedrijven verleid maar ook misleid.”
www.enerless.nl
DANIËL POOLMAN
Werkzaam bij Navito, gespecialiseerd
in het leveren en installeren van zon-
nepanelen: “De marge per vierkante
meter paneel is zeer gering.”
www.navito.nl
BOYD BARTELS
Projectmanager bij Ecoplanet BV:
“Duurzame maatregelen nemen zon-
der strategie daarachter werkt alleen
maar kostenverhogend en uiteindelijk
teleurstellend.”
www.ecoplanet.nl
HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 2014
33

5. te bevorderen.” Rob Warmerdam was het
daar volledig mee eens. “Toen Emile Roemer
voorstelde het in ieder geval bij de corporaties
te laten op voorwaarde dat die het daarvoor
zouden gebruiken was ik bijna bereid SP te
stemmen. Bijna. Het idee was om meerdere
redenen goed. Ten eerste komt een deel van
dat geld via BTW en loonbelasting toch terug
in de schatkist, ten tweede kunnen de burgers
uit de lagere inkomensgroepen geen zonne-
panelen en isolering bekostigen. Dat moeten
de corporaties waarvan ze huren voor hen
regelen. Voor de energietransitie is dat een
belangrijke doelgroep. Het gaat alles bij elkaar
snel om een vijfde van de bevolking.”
DUURZAAM OVERLEVEN
De hamvraag is inmiddels: hebben bedrijven
en burgers de overheid nog nodig om de
energietransitie tot een goed einde te brengen?
Mike Dreisch leek geneigd met ‘nee’ te ant-
woorden: “Duurzaamheid is voor de meeste
ondernemers veel meer dan enkele symboli-
sche maatregelen. Je komt er niet meer door
enkel wat zonnepanelen op je dak te leggen of
met een groen stickertje te zwaaien. Klanten en
leveranciers verwachten dat je de hele bedrijfs-
voering verduurzaamt. Ik noem dit ‘holistische
duurzaamheid’, waarbij alle onderdelen
van het business model verduur-
zaamd zijn, elkaar versterken en el-
kaar aanvullen.” Boyd Bartels, van
Ecoplanet, voegde daar aan toe dat
dit ook de enige manier is om dit
geld te laten opleveren in plaats van
kosten: “Duurzame maatregelen nemen
zonder strategie daarachter werkt alleen maar
kostenverhogend en uiteindelijk teleurstellend.
Een duurzame bedrijfsvoering betekent ook –
letterlijk genomen – dat het bedrijf er morgen
en overmorgen nog is. Ondernemers kijken
heel nuchter: waar zit het verschil? Als ze die
duurzaamheid gezamenlijk kunnen bereiken,
via collectieve afspraken over bijvoorbeeld
afvalverwerking en energie-inkoop, zullen ze
dat niet laten, als ze het individueel beter voor
elkaar krijgen ook niet.”
De overheid blijft waarschijnlijk zwalken,
de consument laat zich (te) vaak sturen op
terugverdientijden, maar het bedrijfsle-
ven lijkt het point-of-no-return te zijn
gepasseerd. Waar het de komende
jaren op aankomt is al die individuele
initiatieven beter op elkaar te laten
aansluiten, zodat er via samenwerking
in de keten indrukwekkende schaalvoordelen
kunnen worden bereikt. Misschien zijn we
dan straks niet enkel meer op het vlak van
CO2 uitstoot van auto’s de beste leerling van
de Europese klas. «
RONDETAFEL
HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 2014
34

6. DE MYTHEVAN HET ONUITPUTTELIJKE SCHALIEGAS:
EENWINNING ZONDERWINST
Jeremy Legget is een Britse geoloog en oliedeskundige die zich
al jaren grote zorgen maakt over de dreiging van piekolie. Hij
publiceerde daarover onder meer het onlangs vertaalde ‘Uit de
Olie’. In een van de hoofdstukken gaat hij in op het verschijnsel
schaliegas. De grote olie- en gasmaatschappijen ontkennen de
onafwendbaarheid van piekolie niet maar verwachten dat de
grote hoeveelheden schaliegas het dreigend tekort aan fossiele
brandstoffen tot in de afzienbare toekomst zullen kunnen
opvangen. Volgens Legget is dit een gevaarlijke illusie, in de
eerste plaats omdat de realiteit van de hoeveelheden die worden
gewonnen altijd lager is dan de schattingen, in de tweede plaats
omdat die winning geen winst oplevert. “Schaliegasproducenten
landaankopen, boringen en de afhandeling – en dat alles bij
een aanhoudend lage gasprijs… Wallstreet had hen met de
neus op de feiten moeten drukken. In plaats daarvan bleven ze
maar cheques met vijf nullen schrijven… Het is erger dan bij
een vastgoedzeepbel, want dit proces kun je niet stil leggen. De
boringen moeten niet alleen doorgaan, maar gezien het snelle
inzakken van de productie per put nog opgevoerd worden ook om
het bestaande productieniveau te handhaven.” Daarnaast komt
er zeer veel methaan vrij bij de winning van schaliegas, meer dan
bij steenkool. “Met zijn ongecontroleerde methaanuitstoot neemt
schaliegas inmiddels een verbijsterende twintig procent van de
Amerikaanse CO2 uitstoot voor zijn rekening.” Legget citeert
daarom een collega die zitting heeft in de Association for the
Study of Peak Oil in Wenen: ‘Schaliegaswinning is geen revolutie
of renaissance, maar een afscheidsfeestje.’
Jerremy Legget: ‘Uit de Olie’, vertaald door Gertjan Cobelens en
uitgegeven door Jan van Arkel. 336 bladzijden.
HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 2014
35