1. KULTURA
TRADITAT
ZAKONET SHQIPËTARE

2. TRASHËGIMIA E KULTURES DHE E TRADITAVE ËSHTË
PASURI E BREZAVE, DETYRIM MADHOR I TYRE
KUNDREJT SË SHKUARËS DHE SË ARDHMES, VIJIMËSI E
PAVDEKSHME E ÇDO KOMBI. SI E TILLË, TRASHËGIMIA
KULTURORE DHE AJO E TRADITAVE TONA ËSHTË NJË
THESAR I PAKRAHASUESHEM PER POPULLIN TONE
PËRBALLË KUJDESIT KOMBËTAR E NDËRKOMBËTAR QE
C’DOKUSH DUHET TE KETE.

3. Trashegimia kulturore Shqiptare
Vlera materiale Vlera jomateriale
Gjuha Vallet
Zakonet Kenget
Traditat Letersia
Historike
Arkitekturore
Arkeologjike
Fetare
Artistike
Mjedisore

4. • Trashëgimia Kulturore
Monumentet shqiptare, krahas vlerave në planin
kombëtar, shpesh mbartin vlera në planin europian, qoftë
si dëshmi autentike të kulturës vendase, apo si
interpretime madhore gjinish, brenda hapësirash të gjera
kulturore, në të cilat u përfshinë natyrshëm shqiptarët në
shekuj.

5. Monumente Historike , Aritekturore , Arkeologjike, Fetar,
Artistike, Mjedisore
• Ne territorin e Shqiperise gjenden
nje varg keshtjellash te cilat
datojne qe prej periudhave antike
e deri ne mesjete e vazhdojn te
jene nje trashgimi e ruajtur deri
ne ditet tona.
Berat
Kruj
Gjirokaster
Elbasan
Petrel
Tepelen
Shkoder

6. Butrint
Anfiteatro
Apollonis
Pazari Krujes
Durres
Fier
Ura E Tabakve

7. Xhamia Mbret
( Berat )
Gjirokaster
Korc
Tirane
Durres
Monumente Fetare

8. Monumente
Artistike & Mjedisore

9. • Trashëgimia Shpirtërore
Trashëgimia kulturore jomateriale shpirtërore, përcjellë
brez pas brezi, është krijuar në shekuj e në vijimësi nga
bashkësitë dhe grupet në funksion të mjedisit të tyre, të
ndërveprimit të tyre me natyrën dhe të historisë së tyre
dhe u jep atyre ndjenjën e identitetit dhe vazhdimësisë,
duke ndihmuar kështu për promovimin e respektit për
diversitetin kulturor dhe të krijimtarisë tradicionale
njerëzore.

10. • Vendbanimet në Shqipëri, qysh në mesjetë, kishin arritur një stabilitet dhe
kishin kufij të përcaktuar mirë, që ndanin një fshat nga të tjerët. Kufijtë
shënoheshin me gurë të mëdhenj të ngulur në tokë, me shenja në trungjet
e drurëve, atje ku kishte pyll, etj. Lëvizja e këtyre shenjave konsiderohej një
faj shumë i rëndë. Çdo fshatar i njihte mirë kufijtë e fshatit të vet dhe mund
t’i tregonte me lehtësi, duke përmendur shenjen përkatëse.
• Përbrenda kufijve të fshatit, përfshiheshin trojet e banesave e
përqark tyre oborret e kopshtet, pastaj vinin arat ose tokat e punuara dhe më tej
kullotat. Kjo ndarje e territoreve të fshatit, në shumë zona të Shqipërisë, ruhej
ende mjaft mirë deri në vitet e Luftës së Parë Botërore, sidomos atje ku
mbizotëronte fshatarësia e lirë.
Zakonet

11. Familja
• Familja shqiptare historikisht, dikur ishte
kryekëput tradicionale, patriarkale .
• Përsa i përket strukturës së saj, mund të
thuhet se ajo tashmë, është thjeshtuar
mjaft.

12. Ritet dhe besimet
• Ne ritet e besimet qe kane te bejne me ciklin e jetes , pra
me lindjen, martesen e vdekjen , studjuesit qe jane marre
me to , kane menduar te hetojne edhe rite te lashta , te
cilat sado te zbehta , jetojne aty – ketu.
• Keto jane kryesisht rite per te ndjelle mbaresi ne familjen e
ciftit , qe te shtohen e te kene sidomos trashegimtare
meshkuj.
• Nder zakonet e vdekjes mund te shenojme se deri ne
Luften E Dyte Boterore , ne dis krahina ruhej vajtimi me
kenge mortore.

13. Arti fshatar e zejtaritë artistike
• Zhvillimi i artit fshatar dhe i
zejtarive artistike në tre-katër
shekujt e fundit në Shqipëri, ka
qënë i lidhur ngushtë me kushtet
historike e shoqërore të vendit, si
ishin pushtimi i gjatë osman me
pasoja të rënda në plan fetar e
kulturor, shtypja kombëtare e
shoqërore e ushtruar gjatë këtij
sundimi të huaj, etj.
• Këto kushte të vështira penguan
lulëzimin e artit në shumë vende,
si në arkitekturën monumentale,
në skulpturë, etj.
• Gratë fshatare në Shqipëri, prej shekujsh janë
marrë me endjen e pëlhurave të ndryshme, që
shërbenin qoftë si pjesë veshjeje, qoftë si pajisje
shtëpiake (dyshekë, peshqirë, mbulesa, piceta
duarsh, etj).

14. Veshjet popullore jane pa
dyshim nje nga manifestimet
me te fuqishme te cultures
tradicjonale . ato jane
trasheguese e transmetuese te
shume elementeve qe vijne nga
lashtesia dhe nga koha e mesme
, por jane njekohesisht eshe
shprehje e maredhenjeve
kulturore me popuj te tjere
gjate shekujve

15. Veshja tradicionale Shqipetare
Veshjet e
qytetit të
Shkodrës
Kruje

16. Veshja
me fustanelle
Shqipërisë së Jugut. Veshje me tirq
zakonisht janë mbajtur
në Shqipërinë Veriore,
dhe në
Shqipërinë Verilindore,
duke arritur deri
në rrethin e Beratit.
Ky variant ishte i
përhapur në disa
fshatra të rrethit të
Pukës, në Malësinë e
Gjakovës (rrethi
Tropojë), në disa fshatra
të rrethit të Hasit
Veshje
Popullore
Korcare

17. TRADITAT DHE ZAKONET
Themi se nje nder traditat mije-vjecare shqiptare, eshte
mikpritja e ngrohte dhe bujare e mysafirit.
Nderi dhe rrespekti qe ja perkushtojm mysafirit, qe nga
ardhja e tije ne shtepine tone, e deri tek largimi i tij nga
shtepia, tregon dukshem, bujarine, fisnikerin, dhe zakonin e
shqiptarit.

18. • Gatimi i mishit të pjekur, sidomos qingjit dhe përgatitja e byrekëve të
ndryshëm është e përhapur në të gjithë vendin. Veçanërisht në krahinat e
jugut dhe Shqipërisë së mesme është i njohur përdorimi në shkallë të gjerë
i perimeve dhe zarzavateve, vajit të ullirit, erëzave të ndryshme dhe limonit.
Pjatat e peshkut janë të njohura veçanërisht në qytetin e Shkodrës (tava e
krapit), Pogradecit (korani me arra dhe lloje të tjera), zona bregdetare e Jonit
dhe Adriatikut etj.
• Në Shqipëri gatuhen ëmbëlsira të shumëllojshme, Ndër ëmbëlsirat më
tradicionale është "ballokumja", e cila gatuhet në qytetin e Elbasanit për
festen e Ditës së Verës (14 Mars ).
Si rezultat e klimës së përshtatshme mesdhetare Shqipëria është e njohur për
kultivimin e rrushit dhe prodhimit e një varieteti verërash të kuqe dhe të
bardha.
• Pija më tradicionale alkoolike është rakia (i prodhuar nga rrushi). Në disa
zona të Shqipërisë prodhohet edhe rakia e kumbullës (Korçë, Dibër). Ndër
pijet jo alkoolike është për tu përmendur boza (një pije freskuese me bazë
misrin), e prodhuar në veri të vendit sidomos në krahinën e Kukësit si dhe
rehania, e cila vjen nga lëngu i rrushit dhe është pije tipike e Skraparit.
Tradita shqiptare në gatime

20. Festime
• Para viteve ‘90 Atmosfera e bukur e festës ndihej që ditën e parë të muajit
dhjetor, kohë kur fillonin edhe përgatitjet. Zbukuroheshin dritaret dhe pema
Gjeli i detit blihej më herët për ta ushqyer mirë që të ishte sa më i shëndoshë
e i dhjamur. Tryeza e darkës së 31 dhjetorit duhet të kishte gjithcka me
bollëk. Nënat e gjyshet me shumë dashuri e kalonin ditën në kuzhinë duke
gatuar gjithcka të mirë që do të vendosej në tavolinën festive.
• Antipasta ishte si pjatë e parë dhe kishte qofte, vezë të ziera, salcë kosi, ullinj,
turshi, sallam të prerë në feta të holla, djathë.
• Sallatrat e ndryshme të vendosura në tryezë, sallata me panxharë, sallata
ruse, sallata me ullinj e portokalle. Pastaj vinte pjata kryesore, me mishin e
gjelit të detit të pjekur me patate të skuqura. Ndërmjet tyre ishin shishet e
verës, birrës e rakia…Në fund ëmbëlsira, që zakonisht ishte ose bakllava, ose
kadaif . Nuk mungonin frutat .Zakonisht Viti e Ri festohej tek prindërit ku
motra e vëllezër takoheshin. Shtëpia mbushej plot me nipër e mbesa dhe
mbrëmja kalonte plot hare, humor, këngë e vallëzime.
Sot
• Edhe sot festa e Vitit të Ri mbetet sinonim i tradicionales. Është një moment
për t’u mbledhur së bashku për të kaluar një kohë të bukur. Por detajet se si
festohet kanë ndryshuar. Ka më shumë shkëlqim llampash shumëngjyrëshe
në qytet, por edhe në shtëpitë tona.

21. Zakonet e vdekjes
Ritet e zakonet e vdekjes jan nje pasuri e kultures dhe
folklorit shqiptar.
Disa rite jane vajtimi, permbajtje e tyre eshte poezi e
gjalle!
Pastaj jane dhe zakone te ndryshme si larja e
kufomes, ruajtja gjate nates, dreka dhe varrimi,
zakon tjeter te tretat, te shtatat, vjetori etj

22. Zakonet e lindjes
• Te tradita shqiptare, ardhja në jetë e fëmijës paraqet gëzim në familje. Lindja
- shtimi i familjes - shihet si pasuri e shtëpisë, përkatësisht shihet si
vazhdimësi e jetës së familjes.
Dëshira për të pasur pjellori – fëmijë - në fakt shfaqet që në ditën e martesës, në
ditën e dasmës
• Zakoni i lindjeve edhe sot është i ruajtur mirë si në fshatrat shqiptare e po
ashtu edhe nëpër qytete. Madje , ky zakon ushtrohet si në shtëpinë e vajzës,
sidomos kur kumbara i dhëndrit që ka ardhur me krushq, hynë te nusja dhe
asaj i derdhë mbi kokë para të metalta. E po ashtu edhe kur vjen nusja në
shtëpi të dhëndërit, kur në hyrje të oborrit një plakë u hedhë mbi koka të
krushqve, por edhe të nuses, grurë dhe sheqer. Pra, elementet e këtilla
simbolizojnë pjellorinë - vazhdimin e jetës.
• Në ditët e para të lindjes, si lehonat e po ashtu edhe fëmijët, i ruajnë nga
gjërat e pakëndshme, vetmia, nga “syri i keq” e kështu me radhë. për ta
ruajtur lehonën, ajo duhet që në brez të mbajë hudhra. Në anën tjetër,
fëmija duhet që ta ketë fytyrën e mbuluar, apo që në djep të ketë edhe
hudhra.

23. Zakonet e dasmave shqiptare
• Dasmat shqiptare sikurse edhe ceremoni të tjera apo
rituale të jetës, karakterizohen nga tipare krahinore,
tipare disa herë aq të ndryshme, saqë përbëjnë habi tek
krushqit e tjerë.
• Por, martesat e të rinjve nga krahina të ndryshme si dhe
lëvizjet e shumta të popullsisë kanë bërë që ritualet e tyre
të afrohen gjithnjë e më tepër, të japin dhe të marrin.

24. Zakonet dhe traditat Dibrane
• Dibra si vend I vjeter ka dhe traditen e vjeter te
saj, e cila mund te themi se ne menyre fanatike
ruhet edhe sot.ajo ka karakteristikat e saj te
vecanta per te cilat dallohet. Edhe pse ka pasur
ndikime te kulturave te tjera ajo I ka ruajtur
zakonet ,kenget, veshjen dhe gjithe simbolet e
tjera etnografike.
Gezimet
• Rastet e gezimit jane shume te rendesishme per ta.ne lindjen e femijes
lehones ne spital duhet ti bejne vizite vetem enetaret e ngushte te
familjes.ndersa diten qe lehonja del nga shtepia ata I dergojne petulla. Emir I
femijes zakonisht vendoset emer tradicjonal. Femijet nuk lejohen te
pagezohen me emra te huaj.dhuratat e marra sduhet te tregohen tar ate
tjereve.me vendosjen e emrit perfundon dhe ceremonia e te porsalindurit.
.
• Syneti eshte nje nga ceremonite me
te rendesishme per familjet qe kane
djem. Qerasja fillone me nje halve
dhe me nje darke familjare .

25. Dasma
• Arti fejeses duhet te lidhet me shkuesin. Shkuesi
duhet te hapi nje kuti me llokume ose bombone
per te vertetuar fjalen e dhene positive. Nuses I
dergohet unaza vetem ne nderrimin e nishaneve.
Eshte detyra e prinderve tia kompletoje dhomen
e gjumit. Ndalohet shikimi I pajes te premten.

26. Gatimet
• Gatimi ka qene dhe vazhdon te jete nje nder majat e diamantit te
kultures dhe tradites Dibrane. Gatimet qe dibranet shquhen jane :
sheqerparet, shendetlijet, jufka me pul fshati ,petullat e malsis, pule me
arra, pul me qull, hallv dibre etj. Komposte dhe recelera si : kumbulle,
molle , thane me qershi , ftoi etj. Te gjitha keto gatime dibranet I ruajn
me fanatizem , sic ruajn dialektin e tyre te rralle dhe natyren e pashoqe.

27. Zakonet e traditat Vlonjate
Mauzika Vlonjate
• Muzika e trevave te vlores eshte nje nder me antiket ne Ballkan. Ne
trevat e vlores gjenden menyra te te kenduarit , te cilat perbejne
gjurme ten je culture te lashte si : monofonia, keng dyzereshe, keng
trizereshe pa iso . zerat e tyre zevendesojne gjithe instrumentet
muzikore.
Veshjet popullore
Veshja me e vjeter e gruas labe eshte ajo me fustan ,
veshje e mevonshme kane qene eshe citjanet,
ndersa veshja buurave eshte me kemish te gjate dhe
fustanell.

28. Gatime Vlonjate
• Gizhina e zones se vlores eshte nje guzhin tipike e zonave malore , por
njekohesisht dhe bregdetare. Ne te perdoren prodhime te fresketa
blektoriale te kopeve qe rriten neper male buz detit me barin e njom
dhe eren e detit . nje tjeter karakteristike e guzhines vlonjateve jane
pjatat me prodhimet e detit , peshk, midhje , karkaleca deti aragosta
etj. Pijet me tipike te vlores jane rakia si dhe dhalla.

30. PUNOI : EKONOMIKE
LENDA : ARTE