3. Pak per atomin
Atomi është i përbëre nga bërthama dhe elektronet me ngarkesë
elektrike negative që rrotullohen rreth saj, në brendësin e
bërthamës gjejmë neutronet që janë thërrmija pa ngarkesë
elektrike dhe protonet me ngarkesë elektrike pozitive. Për çdo
atom në gjendje normale numri i protoneve është i barabartë
me numrin e elektroneve. Kur numri protoneve është i
barabarte me numrin e elektroneve atëherë themi që atomi
është neutral. Ngarkesa është 0.
Ndërsa kur atomi humb një ose më shumë elektrone ngarkesa e tij
nuk është me neutrale (zero), sepse duke humbur ngarkesat
negative të elektroneve, atij i kanë mbetur vetëm ngarkesat
pozitive te protoneve ne bërthame, atëherë themi se atomi
është shndërruar në një jon pozitiv ose kation. Ndërsa, kur
atomit i bashkohen një ose më shumë elektrone, ky nuk është
me neutral, sepse i janë shtuar elektrone me ngarkesa
negative, pra edhe një herë kemi të bëjmë me shndërrimin e
një atomi në një jon por kësaj radhe jon negativ ose anion.
3
4. Atomi sipas Demokritit
Sipas Demokritit - filozof grek - lendet që na rrethojnë janë te ndërtuara nga grimca shume te vogla. Ai
mendonte se këto grimca ishin te pandashme, prandaj u quajtën atome (nga greqishtja, atomos = i
pandashëm). Një cope shkumës ndahet në dy pjesë. Secila nga pjesët përsëri ndahet në pjesëza
përsëri te vogla. Vjen një çast sipas Demokritit, që pjesëza nuk mund te ndahet me në pjesëza te tjera
me te vogla. Ky është atomi i shkumësit. Sipas Demokritit, substancat e ndryshme janë te përbëra nga
atome te ndryshme. Uji përbehet nga atome uji, druri nga atome druri, prandaj edhe substancat janë te
ndryshme. Përfytyrimet e Demokritit ishin mjaft te mira për kohen, por nuk janë krejtësisht te sakta.
Dimë që uji, shkumësi, druri nuk përbehen nga atome uji, shkumësi ose druri, por nga molekula ose
janë kristale. Demokriti nuk kishte te drejte kur i mendonte atomet si te pandashme, për përfytyrimi i tij
për atomet si grimca shume te vogla ishte i sakte. Eksperimentet e para që treguan se atomi nuk është i
pandashëm ishin ato te kalimit te rrymës elektrike në gazet e rralluara. Në një gyp qelqi vendosen dy
elektroda, katoda K e lidhur me polin negativ te burimit te rrymës se vazhduar dhe anoda A e lidhur me
polin pozitiv. Ndërmjet dy elektrodave ushtrohet një diference potenciale e larte (rreth 10000V). Midis 2
elektrodave lind një shkarkese elektrike që vjen duke u dobësuar me zvogëlimin e trysnisë se gazit që
mbush tubin. Kur trysnia ulet në mënyre te mjaftueshme, ndriçimi i tubit zhduket dhe në pozicion te
kundërt me katodën shfaqet një drite fluoreshente. Kjo dukuri u shpjegua me veprimin e grimcave që
dalin nga katoda dhe lëvizin drejt anodës, te cilat u quajtën rreze katodike. Analiza e kujdeshme e
dukurisë nga shkencëtare anglez te ndryshëm, sidomos nga fizikanti anglez Tomson (Jozeph John
Thomson) tregoi se : a) grimcat e rrezeve katodike kane ngarkese elektrike negative ; b) grimcat janë
gjithnjë te njëjta edhe nëse ndryshohet modeli i katodës ose gazi që përmban tubi. Këto grimca u
quajtën elektrone. Atomet e te gjitha elementeve përmbajnë elektrone. Masa e elektronit është rreth 2
mije here me e vogël se masa e atomit te hidrogjenit. Ajo është e barabarte 9.11*10−28, pra është e
papërfillshme. Zbulimi i elektronit është shume i rëndësishëm, sepse vërtetoi se atomet nuk janë te
pandashme, por përbehen nga grimca me te vogla, një prej te cilave elektroni.
4
5. Atomi sipas Radherfordit
‐ Atomi përbëhet nga elektronet (grimca me masë jashtëzakonisht të vogla të ngarkuara negativisht),nga
protonet(grimca me masë afërsisht sa masa e hidrogjenit me ngarkesë pozitive) dhe nga neutronet (grimca
me masë afërsisht sa protoni pa ngarkesë). Fizikanti anglez Radhërford, në fillim të shekullit të 20, për të
shpjeguar ndërtimin e atomit ai bëri një eksperiment: Një fletë mjaftë e hollë prej ari e bombardoi me reze
alfa (grimca me ngarkesë pozitive 2 herë më të madhe se ajo e protonit). Shumica e grimcave e ruanin
lëvizjen e tyre drejtvizore dhe pasi përshkonin fletën e arit, njëlloj sikur ajo të mos ndodhej rrugën e tyre. Të
pakta qenë grimcat alfa qe shmangeshin nga rruga drejtvizore dhe vetëm ndonjë kthehej prapa. Kjo do të
thotë që shumica e grimcave nuk gjenin asnjë pengesë në rrugën e tyre. Duke u nisur nga kjo Radhërfordi
mendoi se ne qendër të atomit,në një vëllim mjaftë të vogël ndodhen protonet dhe neutronet që ndërtojnë
bërthamën e atomit. Në bërthamë është përqendruar praktikisht gjithë masa e atomit. Rrotull bërthamës, në
largësi mjaftë të madhe prej saj, lëvizin elektronet në trajektore që Radhërfordi mendonte se ishin rrethore e
që quhen orbita. Ky model u quajt model planetar i atomit, sepse elektronet lëvizin rreth bërthamës si
planetët rreth diellit. Meqenëse përmasat e bërthamës dhe të elektroneve janë mjaftë të vogla, dhe largësia e
tyre mjaftë e madhe, është e qartë se shumica e grimcave alfa vazhdojnë rrugën e tyre drejtvizore. Ndonjë
grimcë që shkon afër bërthamës ose drejtë saj, shmanget ose kthehet prapa. Bërthama është e ngarkuar
pozitivisht, kurse elektronet negativisht dhe ngarkesa më shenjë të kundërt tërhiqen, do të duhej që
elektronet (në qoftë se do të ishin në qetësi) të binin në bërthamë. Që të mos ndodhte kjo, Radhërfordi
mendoi që elektronet te lëvizin në orbita rrethore. Në këtë rast elektronet lëvizin në orbita me shpejtësi të tillë
, në mënyrë që forca tërheqëse elektrike e ushtruar nga bërthama mbi elektronin , të asnjanësohet nga forca
qendërikëse. Atomi është elektro-asnjë anës. Që këtej rrjedh se numri protoneve qe ndodhen në bërthamë
duhet të jetë i barabartë me numrin e elektroneve që lëvizin në orbita, sepse ngarkesa e elektronit është e
barabartë me ngarkesën protonit, por me shenjë të kundërt. Në qoftë se shënojmë me Z numrin e
protoneve,po kaq do të jetë dhe numri i elektroneve të një atomi. Numri Z quhet numër atomik. Ai tregon
numrin e protoneve në bërthamë si dhe numrin e elektroneve që lëvizin rreth bërthamës. Ai është
karakteristike shumë e rëndësishme e atomit.
5
6. Atomi sipas Borit
6
Teoritë e fizikes klasike pranonin rrotullimin e planetëve rreth diellit, pasi planetët nuk kishin
ngarkese elektrike ndërsa elektronet ishin me ngarkese dhe sipas teorisë klasike një grimce e
ngarkuar ne lëvizje duhet te rrezatonte energji. Duke rrezatuar energji do te vinte një moment ku
do te ngelej pa energjinë e nevojshme për te lëvizur dhe duke ju nënshtruar forcave te tërheqjes
elektrike duhet te përfundonte ne bërthame. Realiteti ishte kokëforte. Elektronet vazhdonin te
lëviznin gjate gjithë kohës. Këtë sekret e zbuloi Bohri, i bazuar ne modelin e Radherfordit, ne
kuantet e Plankut dhe ne interpretimin e formulës se Balmerit, ne 1913 formuloi teorinë qe thuhet
se revolucionoi një fizike te tere.
Postulati I Pare : Elektronet e atomit te Rutherfordit nuk mund te ndodhen ne çdo orbite. Ato
ndodhen vetëm ne disa orbita te caktuara, qe quhen orbita stacionare (te qendueshme), ne te
cilat elektronet nuk rrezatojnë energji edhe pse janë lëvizje me nxitim te drejtuar drejt bërthamës.
Postulati I Dyte : Elektroni lëviz rreth bërthamës ne një mënyre te tille qe forca centrifuge
ekuilibron ekzaktesisht tërheqjen elektrostatike te bërthamës
Postulati I Trete : Momenti këndor i elektroneve ne orbitën stacionare është një shumëfish i
madhësisë h/2p, ku h është konstantja universale e Plank-ut.
Postulati I Katërt : Kur një elektron kalon nga një orbite stacionare me me shume energji ne një
orbite stacionare tjetër me me pak energji, diferenca e energjisë emërtohet ne formën e një
rrezatimi me një energji te dhëne, ose siç thuhet ne fizike, ne formën e kuanteve te Plank-ut, qe
ne reastin e rrezatimit elektromagnetik u quajtën fotone. Ne kuadër te postulatit te katërt ai
sqaron se elektroni qe gjendet ne orbite stacionare absorbon(thith) vetëm ato foton energjia e te
cilit bene te mundur kalimin ekzakt te elektronit nga një orbite stacionare ne një tjetër.
