1. 4-1McGraw-Hill/Irwin Copyright © 2007 by The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

2. Компьютерын
програм хангамж
Хэрэглээний програм хангамж
Системийн програм хангамж
йлдлийн системҮ
Бүлэг
4
McGraw-Hill/Irwin Copyright © 2007 by The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

3. 4-3
Хичээлийн зорилго
1. Компьютерын програм хангамжинд гарч байгаа хэд
хэдэн чухал хандлагуудыг тодорхойлох.
2. Хэрэглээний ба системийн програм хангамжийн
ндсэн т рл дийн жишээг гаргахү ө үү
3. Эцсийн хэрэглэгчийн б тээмж ба хамтарсанү
тооцоололд зориулсан хэд хэдэн рг н дэлгэрсэнө ө
програмын багцуудын зорилгыг тайлбарлах.
4. йлдлийн системийн функц дийг тодорхойлохҮ үү .
5. Компьютерын програмчлалын програм хангамж,
хэрэгсл д, хэлн дийн гол хэрэглээн дийгүү үү үү
тодорхойлох.

4. 4-4
Програм хангамжийн т рл дө үү

5. 4-5
Хэрэглээний програм хангамж
Эцсийн хэрэглэгчдийн мэдээлэл боловсруулах
ажлуудыг г йцэтгэнэ.ү
Системийн програм хангамж
Компьютерын систем ба с лжээний ажиллагаагү
удирдаж, дэмжинэ.
Програм хангамжийн т рл дө үү

6. 4-6
Хэрэглээний програм хангамж
Нийтлэг зориулалтын
Эцсийн хэрэглэгчдийн мэдээлэл боловсруулах
нийтлэг ажлуудыг г йцэтгэдэг програмуудү
Жишээ нь, текст боловсруулах, х снэгтэн мэдээлэлү
боловсруулах г.м.
Б тээмжийн багц програмуудү гэж бас нэрлэдэг
Тусгай зориулалтын
Эцсийн хэрэглэгчдийн тусгай хэрэглээн дийгүү
дэмждэг програмууд
Жишээ нь, электрон худалдаа, хэрэглэгчтэй
т ншлэх йл ажиллагааг удирдах г.мү ү .

7. 4-7
Програм хангамжийн ангилал
 Яаж х гж лсэн бэ гэдгээр нь ангилдагө үү
 Тусгай (custom) програмууд
 Тухайн байгууллагад л хэрэглэхээр байгууллага дээр
х гж лсэн програмуудө үү
 Байгууллага онцлог шинж д, функц д, эзэмших эрхийгүү үү
б рэн хяналтандаа авдагү
 COTS програмууд
 Лангуун дээрээс борлуулдаг, арилжааны програмууд
(Commercial Off-the-shelf -COTS)
 Олон тоо хэмжээгээр хувилан борлуулах зорилгоор х гж лсэнө үү
програмууд
 Ер нхийд хяналтг й. Программыг худалдаж, т рээсэлдэгө өө ү ү
 Яагаад COTS-аас ил тусгайүү (custom) програмуудыг сонгодог вэ?
 Яагаад тусгай (custom) програмуудаас илүү COTS-г сонгодог вэ?

8. 4-8
Багц програм

9. 4-9
Програмын иж б рдэлү
Програмын иж б рдэлү нь програмын багцуудыг
нэгтгэдэг
Давуу тал:
Тус тусдаа багцуудыг худалдаж авснаас хямд нэтэйү
Б гд нэг ижил хэрэглэгчийн график интерфейстэйү
(GUI)
Хамтаа сайн ажилладаг
Сул талууд
Б х хэрэглэгчид хэрэглээд байдагг й хэрэгсл дтэйү ү үү
Дискэн дээр маш их зай эзэлдэг

10. 4-10
Нэгтгэсэн програм хангамжууд
Нэгтгэсэн програм хангамжууд
Хэд хэдэн програмын функц дийг нэг багцандүү
нэгтгэнэ.
Жишээ нь, Microsoft Works, AppleWorks
Давуу тал:
Хямд нээр олон функц дийг авах, дискэн дээр илү үү үү
бага зай эзлэх
Сул тал
Г йцэтгэх рэг, функц д нь хязгаарлагдмалү үү үү

11. 4-11
Вэб браузер
Вэбээр аялах
Вэбийн заагаад-дарах н ц дээр шилжихэдөө үү
тусалдаг хэрэглээний програмууд
Интернэтэд суурилсан хэрэглээн дийнүү
универсаль програмын платформ нь болж байгаа
 рг н хэрэглэгддэг вэб браузерууд:Ө ө
Microsoft Explorer, Netscape Navigator,
Firefox, Opera or Mozilla

12. 4-12
И-мэйл, шуурхай мессэж, Вэблог
E-mail - И-мэйл
Интернет, интранет ба экстранетаар мессэж ба
хавсралт материалуудыг явуулах ба х лээн авахү
замаар харилцдаг програм
Instant messaging (IM) – Шуурхай мессэж
Цахим (электрон) мессэжийг нэн даруй х лээн авна.ү
Weblog or blog – Вэблог буюу блог
Хуучны мэдээллийн сангийн форматтай хувийн
вэбсайт A personal website in dated log format
Нэг субъект эсвэл хэсэг б лэг субъектуудын тухайү
шинэ мэдээллээр шинэчлэгдэж байдаг.

13. 4-13
Текст боловсруулах ба хэвлэлийн
эх бэлтгэх програм
Текст боловсруулах
Бичиг баримтуудыг байгуулж, засаж, дахин хянаж,
хэвлэнэ.
Жишээ, Microsoft Word, Lotus WordPro, Corel
WordPerfect
Хэвлэлийн эх бэлтгэх
Мэргэжлийн т вшинд хэвлэгдсэн юм шиг харагдахү
хэвлэмэл материалуудыг бэлтгэнэ.
Жишээ, Adobe PageMaker, Microsoft Publisher,
QuarkXPress

14. 4-14
Электрон х снэгт баү
танилцуулгын програм
Электрон х снэгт дү үү
Тооцоолоо хийх, график байгуулахад хэрэглэгддэг
Багана ба м р дээс тогтсон ажлын хуудасө үү
Ж.нь., Lotus 1-2-3, Microsoft Excel, Corel QuattroPro
Танилцуулга, з лэнү үү
Зураг, фото, х д лг нт эффект болон видеоө ө өө
клип дийг агуулсан мультимедиа таницуулгуудыгүү
бэлтгэхийн тулд
Тоон г гдл дийг зурган дэлгэц д болгонө ө үү үү
х вр лнэө үү
Ж.нь., Microsoft PowerPoint, Lotus Freelance, Corel
Presentations

15. 4-15
Хувийн мэдээллийн менежер ба
б лгийн програм хангамжү
Хувийн мэдээллийн менежер (Personal Information Manager
-PIM)
Эцсийн хэрэглэгчийн б тээмж ба хамтын ажиллагаандү
зориулсан програм
 йлчл лэгчийн тухай мэдээлэл, цагийн хуваарийгҮ үү
хадгалж, уулзалтын товыг удирдаж, ажил рг дийгүү үү
удирдана.
Ж.нь., Lotus Organizer, Microsoft Outlook
Б лгийн програм хангамжү (Groupware)
Б лгийн томилогдсон ажлууд дээр хамтарч ажиллахадү
нь ажлын хэсг дэд тусалдаг програмүү
И-мэйл, хэлэлц лэг, мэдээллийн сангууд, видео хурлынүү
хэрэгсл дтэйүү
Ж.нь., Lotus Notes, Novell GroupWise, Microsoft Exchange

16. 4-16
Програм хангамжийн
хувилбарууд
Програм хангамжийг х гж лэх, засварө үү
йлчилгээний ажлыг аутсорингоор хийхү
Хэрэглээний програм т рээслэгчидү (Application
service providers-ASPs)
Хэрэглээний програм хангамж ба компьютерын
системийн н ц дийг мчилж, ажиллуулж, засварөө үү ө
йлчилгээ хийдэг компаниудү
Интернетээр т лб р т лж хэрэглээнийө ө ө
програмуудыг ашиглах боломж олгох

17. 4-17
Програмын лиценз
Б х програмуудү (COTS, ASP) лицензтэй
Та програмыг худалдаж авдагг й харинү
з вш р л олгосон гэрээний ндсэн дээрө өө ө ү
програмыг хэрэглэх лицензийг худалдаж авдаг.
Лизенз нь борлуулагчийн мчл х эрхийгө ө
хамгаална.

18. 4-18
Нээлттэй кодтой програм хангамж
Нээлттэй кодтой програм (Open-source software)
 нэ т лб рг й програм гэж бас нэрлэнэҮ ө ө ү
Програмыг засаж рчилж болноөө
Голдуу лицензтэйгээр олж (худалдаж) авна
Лицензийг авснаар програмыг ажиллуулах, эх
кодыг мчл х, эх кодыг рчл х, програмыгө ө өө ө
хувилан тараах эрхтэй болно.
Т лб рг й боловч сургах, тусламж дэмжлэг з лэх,ө ө ү ү үү
баримтжуулахын тулд т лб р т л х хэрэгтэйө ө ө ө
болно.
Ж.нь.: Linux, Apache Web server, Sendmail, Perl

19. 4-19
Системийн ПрограмСистемийн Програм
ХангамжХангамж

20. 4-20
Системийн програм хангамж
Компьютерын системыг удирдаж, дэмждэг
програм хангамж
Системыг удирддаг програмууд
Техник хангамж, програм хангамж, с лжээ,ү
г гдлийн н ц дийг удирддаг програмуудө ө өө үү
Ж.нь., йлдлийн систем дү үү , с лжээ удирдахү
програмууд, г гдлийн санг удирдах систем д,ө ө үү
системийн утилитууд
Системийг х гж лдэг програмуудө үү
Мэдээллийн системийн програмуудыг х гж лэхэдө үү
нь хэрэглэгчдэд тусалдаг програмууд

21. 4-21
йлдлийн системҮ
CPU-ийн йл ажиллагааг удирддагү
Оруулах/гаргах ба хадгалах н ц дийг болонөө үү
компьютерын системын йл ажиллагааг хянаж,ү
удирддаг
програмуудын нэгдсэн систем.
Хэрэглээний програмуудыг ажиллуулах ед ньү
компьютерт дэмжих йлчилгээн дийг з лэхү үү ү үү

22. 4-22
йлдлийн системийн ндсэнҮ ү
функц дүү

23. 4-23
Хэрэглэгчийн интерфейс
 йлдлийн системийн хэсэг б г д йлдлийнҮ ө өө ү
системтэй харьцах боломжийг олгоно
Гурван ндсэн т р лү ө ө :
Команданд суурилсан
Цэсэнд суурилсан
Хэрэглэгчийн график интерфейс (GUI) (хамгийн
дэлгэрч байгаа т р лө ө )

24. 4-24
Н цийн удирдлагаөө
CPU, санах ой, хоёрдогч хадгалах т х р мж,ө өө ө
харилцаа холбоо, оруулах/гаргах дагалдах
т х р мж д зэрэг компьютерын системийнө өө ө үү
техник хангамж ба с лжээний н ц дийгү өө үү
удирддаг йлдлийн системийн нэг хэсэгү
Виртуаль санах ой
Санах ой ба соронзон дискн дийн хоорондүү
програмын ба г гдлийн хэсг дийг солилцохө ө үү

25. 4-25
Файлын удирдлага
 г гдлийн ба програмын файлуудын байгуулах,Ө ө
тэдгээрийн устгалт, хандалтыг хянаж, удирддаг
йлдлийн системийн хэсэгү

26. 4-26
Ажил даалгаврын удирдлага
Эцсийн хэрэглэгчдийн тооцоолох ажил
даалгавруудын г йцэтгэлийг удирддаг йлдлийнү ү
системийн хэсэг
Олон ажлыг зэрэг г йцэтгэх чадварү
Хэд хэдэн ажил даалгавруудыг бараг зэрэг
г йцэтгэх боломж олгодог ажил даалгаврыгү
удирдах арга
CPU-д нэг ажил томилох боловч б х програмуудү
нэгэн зэрэг ажиллаж байгаа юм шиг санагдахаар тийм
хурдан ажлуудын хооронд шилжинэ.
Мультипрограмчлал (multiprogramming) эсвэл
цагийг дундаа хуваах (time-sharing) гэж бас нэрлэнэ

27. 4-27
рг н дэлгэрсэн йлдлийнӨ ө ү
систем дүү
 Windows
 GUI, олон ажил даалгавар г йцэтгэх,ү с лжээ удирдахү , мультимедиа
 Microsoft’-ийн йлдлийн системү
 Янз б рийн хувилбарууд сервер дийг удирданаү үү
 Unix
 Олон ажил даалгавар г йцэтгэхү , олон хэрэглэгчийн, с лжээ удирдахү
 З врийнөө –майнфрэйм, мидрэнж болон PC-ууд дээр ажиллаж чадна
 Linux
 Хямдхан, х чирхэг, маш найдвартайү Unix-тай адилхан йлдлийнү
систем
 Нээлттэй кодтой
 MAC OS X
 iMac-д зориулсан Apple-ийн йлдлийн системү
 GUI, олон ажил даалгавар г йцэтгэхү , мультимедиа

28. 4-28
Системийн програм хангамжийн
бусад т рл дө үү

29. 4-29
Бусад системийн програм
хангамж
Утилитууд
Т р л б рийн “аж ахуйн” функц дийг г йцэтгэхө ө ү үү ү
Ж.нь, Norton утилит нь г гд л н цл х, вирусээсө ө ө өө ө
хамгаалах, г гд л шахах г.м-ийг агуулна.ө ө ө
Г йцэтгэлийг хянахү
Компьютерын систем дийн р ашигтайүү ү
ажиллагааг хадгалж байхын тулд т нийг хянаж,үү
тохируулдаг програмууд
Хамгаалалтыг хянах
Н ц дийг з вш р лг й хэрэглэхээс урьдчиланөө үү ө өө ө ү
сэргийлэхийн тулд компьютерын систем дийнүү
ашиглалтыг хянаж, удирддаг програмууд

30. 4-30
Application servers
Provide an interface between an operating system
and the application programs of users
Middleware
Software that helps diverse software applications
exchange data and work together more efficiently

31. 4-31
Programming Languages

32. 4-32
Machine Languages
First-generation languages
All program instructions had to be written using
binary codes unique to each computer
Programmers had to know the internal operations of
the specific type of CPU

33. 4-33
Assembler Languages
Second-generation languages
Symbols are used to represent operation codes and
storage locations
Need language translator programs to convert the
instructions into machine instructions
Used by systems programmers (who program
system software)

34. 4-34
High-Level Languages
Third-generation languages
Instructions that use brief statements or arithmetic
expressions
Macroinstructions: each statement generates several
machine instructions when translated by compilers
or interpreters
Easier to learn than assembler
Machine independent
Less efficient than assembler

35. 4-35
Fourth-Generation Languages
Variety of programming languages that are
nonprocedural and conversational
Nonprocedural – users specify results they want
while computer determines the sequence of
instructions that will accomplish those results
Natural Language – very close to English or other
human language

36. 4-36
Object-Oriented Languages
Combine data elements and
the procedures that will be
performed upon them into
Objects
E.g., an object could be data
about a bank account and the
procedures performed on it
such as interest calculations

37. 4-37
Object-Oriented Languages
Most widely used software development languages
today
Easier to use and more efficient for graphics-oriented
user interfaces
Reusable: can use an object from one application in
another application
E.g., Visual Basic, C++, Java

38. 4-38
Web Languages
HTML
A page description language that creates hypertext
documents for the Web
XML
Describes the contents of Web pages by applying identifying
tags or contextual labels to the data in Web documents
Java
Object-oriented programming language that is simple,
secure and platform independent
Java applets can be executed on any computer

39. 4-39
J2EE versus .Net

40. 4-40
Web Services
Software components
based on a framework of Web and object-oriented
standards and technologies
for using the Web
to electronically link the applications of different
users and different computing platforms

41. 4-41
How web services work
Source: Adapted from Bala Iyer, Jim Freedman, Mark Gaynor and George Wyner, “Web Services: Enabling Dynamic Business
Networks,” Communications of the Association for Information Systems, Volume11, 2003, p. 543.

42. 4-42
Language Translator Programs
Translate instructions written in programming
languages into machine language
Assembler
translates assembler language statements
Compiler
translates high-level language statements
Interpreter
compiler that translates and executes each statement in
a program one at a time
Java is interpreted

43. 4-43
Programming Tools
Help programmers identify and minimize errors
while they are programming
Graphical Programming Interfaces
Programming Editors
Debuggers
CASE tools
A combination of many programming tools into a
single application with a common interface
Used in different stages of the systems development
process

44. 4-44
Case 3: Amazon and eBay
New Face of Web Services
Amazon provides access to some of its data and
website functionality
eBay opened up e-commerce software
Opened to programmers and any company
interested in e-commerce

45. 4-45
Case Study Questions
1. What are the purpose and business value of Web
services?
2. What are the benefits of Web services to Amazon,
eBay, and their developer partners?
3. What are the business challenges of Web services?
Visit the Web services websites of IBM
(www.ibm.com/solutions/webservices) and
Microsoft (www.microsoft.com/webservices) to
help with your answer.

46. 4-46
Real World Internet Activity
1. The concept of Web services and the opportunities
they provide are growing everyday. Using the
Internet,
 See if you can find ways in which companies are
using Web services beyond those listed in the case.

47. 4-47
Real World Group Activity
2. Being able to integrate one organization’s website
with another’s poses some interesting questions of
privacy, intellectual property protection and
technical challenges. In small groups,
 Discuss privacy, intellectual property protection and
technical challenges issues.
 Do you think there is any risk associated with this
type of cooperation?