1. Шууд ба шууд бус татвар,Шууд ба шууд бус татвар,
тэдгээрийн төсөвт эзлэх байртэдгээрийн төсөвт эзлэх байр
суурьсуурь
С.Будрагчаа
Ц.Сувдаа
Д.Шинэбаяр
А.Цэвээнпүрэв
Б.Батмэнд
П.Мөнхбат

2. ∗ Татвар нь хүн төрөлхтний соёл
иргэншлийн эхэн үед нийгмийн анхдагч
хэрэгцээтэй холбоотойгоор бий болжээ.
Татварын орлогогүйгээр нэг ч төр, улс оршин
тогтнох аргагүй юм. 20-р зууны оросын эрдэмтэн
А.Соколов “Эдийн засгийн бодлогыг хэрэгжүүлэх,
төрийн зардлыг нөхөх зорилготойгоор аж ахуй ба
аж ахуй эрхлэгчдээс хариу төлбөргүйгээр
албадан цуглуулж буй хөрөнгө бол татвар юм”
хэмээн тодорхойлжээ.
∗ “Төрийн санхүүгийн удирдлага”, Г.Энхбаяр,
Л.Отгонтуяа, 2009, Хуудас 167-168

3. ∗Татварыг авч буй аргазүй,
бүтцийн нь талаас
1.Шууд
2.Шууд бус гэж хоёр ангилдаг.

4. XX зууны эхнээс татварыг ногдуулж авах аргаас нь шууд
ба шууд бус гэж ангилах болсон.
∗Шууд татварыг татвар төлөгчийн орлого юмуу эд
хөрөнгөд шууд ногдуулж авдаг. Шууд татварын эцсийн
төлөгч нь орлого, хөрөнгийг эзэмшигч өөрөө байдаг.
∗Шууд бус татварыг бараа үйлчилгээний үнэнд оруулж
тооцдог. Энэ татварын эцсийн төлөгч нь бараа үйлчилгээг
худалдан авагч нар байдаг. Татвар ногдуулж байгаа
объектээс хамаарч тусгайлан тогтоосон шууд бус татвар
гэж ангилдаг бөгөөд үүнийг тодорхой нэр заасан барааны
группэд ногдуулдаг байна.
∗Эх сурвалж: http://sanhuu.mn/mn/2010-05-10-03-29-36/
Шууд ба шууд бус татвар гэж юу вэ?

5. ∗ Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын
тухай
∗ хувь хүний орлогын албан татварын тухай
∗ Өв залгамжлал, бэлэглэлийн албан татварын
тухай
∗ үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай
Хуулиуд нь шууд татварууд юм. Эдгээр
татваруудыг эд хөрөнгө эзэмшигч, орлого
ологчийн эд хөрөнгө, орлогод ноогдуулан шууд
авдаг.
Шууд татваруудыг нэрлэвэл:

6. ∗ Гаалийн тариф, гаалийн татварын тухай
∗ Онцгой албан татварын тухай
∗ нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай
Хуулиудыг тус тус нэрлэж болно. Дээрх
татваруудыг бараа ажил үйлчилгээний борлуулалт
хэрэглээнээс авч байгаа татвар юм. Дээрх
татваруудын эцсийн төлөгч нь хэрэглэгчид байдаг.
Таны худалдан авсан талх бүрт НӨАТ, машиндаа
хийсэн шатахууны литр тутам гаалийн болон
онцгой албан татварыг шингээсэн байдаг.
Шууд бус татваруудыг нэрлэвэл

7. ∗ Төсөв гэдэг үг нь дундад зууны Английн уут, цүнх,
түрийвч буюу “Budget” гэсэн үгнээс гаралтай. 16-17-р
зуунд Английн хүй элгэний танхим хаанл олгох
мөнгөн тусламжийг баталдаг байжээ. Чуулган хаахын
өмнө төрийн сангийн канцлер буюу сангийн сайд
тухайн хуулийн төсөлтэй холбогдох баримттай
цүнхийг нээдэг байв. Энэ нь “төсвийг нээх” гэж
нэрлэгдэж байсан бас сүүлд нь цүнхний нэр нь түүн
доторх баримт бичгийн нэр болж хувирсан байна. 17-
р зууны сүүлчээс парламентаар батлагддаг төрийн
орлого, зарлагын төлөвлөгөөг багтаасан баримт
бичгийг төсөв гэж нэрлэх болжээ.
∗ Г.Энхбаяр, Л.Отгонтуяа “Төрийн санхүүгийн
удирдлага” 2009, Улаанбаатар, Хуудас 37
Төсөв гэж юу вэ?

8. Төсвийн орлого
ТАТВАРЫН ТАТВАРЫН БУС
Албан татвар
Төлбөр
Хураамж
Зээл тусламж,
Өмч хувьчлал
Хүүгийн орлого
Түрээсийн орлого
Ноогдол ашиг
Монгол банкны ашиг
Засгийн газрын байгууллагын
ашгаас авдаг шилжүүлэг
Газрын тосны орлого
Навигацын орлого
Төсөвт байгууллагын ажил
үйлчилгээний орлого
Торгууль шимтгэл
91% 9%

11. Татварын орлогыг шууд болон шууд бусаар нь
ангилж үзэхэд:

12. ∗ 2012 онд
∗ Хувь хүний орлогын албан татвар 6 хувь
∗ Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татвар 13 хувь
∗ Өмчийн татвар 0 хувь
∗ Нийт 19 хувь;
2013 онд
∗ Хувь хүний орлогын албан татвар 6 хувь
∗ Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татвар 13 хувь
∗ Өмчийн татвар 1 хувь
∗ Нийт 20 хувь байв.
∗ Эх сурвалж: Сангийн яамны тайлан, 2012.09
Шууд татварын төсөвт эзлэх хувь

13. ∗ 2012 онд
∗ Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар 35 хувь
∗ Онцгой албан татвар 8 хувь
∗ Гаалийн албан татвар 12 хувь
∗ Нийт 55 хувь;
2013 онд
∗ Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар 30 хувь
∗ Онцгой албан татвар 9 хувь
∗ Гаалийн албан татвар 9 хувь
∗ Нийт 48 хувь
∗ Эх сурвалж: Сангийн яамны тайлан 2012.09
Шууд бус татварын төсөвт эзлэх хувь

14. ∗ Эцэст нь дүгнэж хэлэхэд Монгол улсын төсвийн орлогын
91 хувь нь татварын орлогоос бүрддэг.
∗ Харин татварын орлогын 55 хувь нь шууд бус татвар
буюу эцсийн төлөлтийг хийдэг хэрэглэгч худалдан
авагчдын төлж байгаа татвар байдаг бол ердөө 20
орчим хувь нь шууд татвар буюу байгууллага аж ахуй
нэгж, хувь хүний орлогын албан татвар, үл хөдлөх
хөрөнгө, бэлэглэлийн татвараас бүрдэж байна.
Дүгнэлт

15. АНХААРАЛ
ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА