Kamu Ekonomisinin Yönetiminde İki Farklı Ekonomi Politikası Yaklaşımı: İradi Ve Takdiri Kararlara Karşı Kurallar

1. KAMU EKONOMİSİNİNYÖNETİMİNDEİKİ
FARKLIEKONOMİPOLİTİKASIYAKLAŞIMI:
İRADİVE TAKDİRİKARARLARAKARŞI
KURALLAR
PROF.DR.COŞKUN CAN AKTAN

2. İRADİ VE TAKDİRİ EKONOMİ
POLİTİKASI
Ekonomi politikası yönetiminde
ekonomi politikalarının araçları,
öncelikleri, büyüklükleri ve
zamanlaması konusunda politikacılara
geniş takdir yetkisi tanıyan politikalara
“takdiri ekonomi politikası” adı
verilmektedir.

3. •Keynesyen teori ve fonksiyonel
maliye, takdiri ve iradi
ekonomi politikalarının teorik
altyapısını oluşturmaktadır.

4. • Keynesyen iktisadi düşünce, ekonomiyi tam istihdam
seviyesine getirme görevini devlete vermiştir. Buna
göre devlet, aynı zamanda işsizliğin de kaynağı olan
talep yetersizliğini, elindeki para ve maliye politikası
araçlarını kullanarak giderebilecektir.
• Keynes’e göre ekonomideki dengesizliklerin
temelinde talep yetersizliği vardır. “Her talep kendi
arzını yaratacağından”, uygulanacak ekonomi
politikalarında öncelikli hedef talep yetersizliğini
ortadan kaldırmaktır.

5. • Keynesyen teorinin savunduğu iki temel görüş
bulunmaktadır.
1- Genel olarak ekonomik faaliyetlerin
koordinasyonunun “doğal düzen” tarafından
sağlanmayarak, kendiliğinden istikrara kavuşan bir
ekonominin hayal olduğudur. Ekonomik denge,
enflasyonu ve resesyonu önlemek amacıyla devletin
ekonomiye müdahaleleri yoluyla sağlanabilir.
2- Devlet ekonomik düzeni daha iyi işler hale
getirmek için, istikrarsızlığı giderme yeteneğine ve
yükümlülüğüne sahiptir. Ekonomik istikrarsızlıklar
devlet bütçesinin yönetimi yoluyla düzeltilebilir.
Makro ekonomik istikrarı sağlamak için bütçenin
bazı yıllar açık, bazı yıllar da fazla vermesi gerekir.

6. FONKSİYONELMALİYE
• Fonksiyonel maliye, iradi maliye politikalarının
tümünü kapsayan ve devlete ekonomide aktif rol
yükleyen bir görüştür.
• Fonksiyonel maliyenin amacı, bütçede dengenin
sağlanması ve sürdürülmesinden ziyade, makro
ekonomik dengenin sağlanması ve sürdürülmesidir.
• Depresyon dönemlerinde ekonomiyi canlandırmak
için devlet bütçesi açık verebilir. Refah dönemlerinde
de bütçe fazlası oluşturulabilir. Önemli olan bütçenin
yıllık olarak denk olması değil, bir konjonktür dönemi
sonucunda denk olarak bağlanmasıdır. Dolayısıyla
konjonktürle mücadelede bütçe önemli bir maliye
politikası aracı haline gelmiştir.

7. • Fonksiyonel maliye, mali araçları
ekonomide aktif hale getirirken, bu
araçlara yönelik politikaların
oluşturulması ve uygulanmasına
yönelik kurallar ortaya koymamış ve
bu politikalara ilişkin kararların
politikacılar tarafından ekonominin
ihtiyacına göre uygun zamanda
alınacağını ileri sürmüştür.

8. “Devlet tarafından uygulanacak olan maliye
politikalarının araçları, öncelikleri, büyüklükleri ve
zamanlaması konusunda politikacılara geniş takdir
yetkisi tanıyan politikalar”dır.
• İradi maliye politikalarında, siyasi otoritenin maliye
politikası araçlarında gerekli değişiklikleri yaparak
özellikle konjonktürle mücadeleye yönelik uygun
tedbirleri alabileceği varsayılır.
• İradi maliye politikasında, maliye politikası araçları
herhangi bir kurala bağlı olarak uygulanmaz. Bu
araçların kullanımında politikacılar iradi kararlar
alarak ekonomik istikrarı ve diğer ekonomi politikası
amaçlarını gerçekleştirmeye çalışırlar.
İRADİ MALİYE POLİTİKALARI

9. İradiveTakdiriParaPolitikaları
• Keynesyen teorinin etkisiyle para politikası iktisat
politikasının araçlarından biri haline gelmiştir.
• Keynesyen teorinin etkisiyle devletin ekonomik
alandaki faaliyetlerinin ağırlık kazanması ve yeni
fonksiyonlar üstlenmesi, gerek maliye politikasının
gerekse bir takım parasal araçlar aracılığıyla para arzı
ve faiz oranları üzerinde etkili olmak üzere devletin
para piyasasına müdahalesi artmıştır.

10. • Keynesyen teoride para talebi ve para arzı faiz oranını
belirlemektedir.
• Para arzındaki her artış faiz haddini düşürür. Keynes’e
göre para arzını artırarak faiz haddini düşürmek
mümkünse de, bunun bir sınırı vardır. Bu sınırdan sonra
para miktarı ne kadar artarsa artsın, faiz haddi belli bir
noktanın altına düşmeyecektir. Buna “likidite tuzağı” adı
verilir.
• Keynes’e göre para arzındaki bir artış, para piyasasında
faiz hadlerini düşürecek, faizlerdeki bu düşüş de
yatırımları etkileyerek üretimi artıracaktır. Bu da gelir
düzeyini etkileyeceğinden ve halkın para talebi
değişeceğinden para piyasasında denge yeniden
sağlanacaktır. Bu durumda likidite tuzağı nedeniyle para
politikası etkin olmayacak, bu nedenle de maliye
politikasına ağırlık verilecektir.

11. • Keynesyen iktisatçılar ile fonksiyonel
maliyeciler öncelikle maliye ve ikinci
olarak da para politikalarına ekonomide
önemli bir rol biçerek, iradi maliye ve para
politikalarının ortaya çıkmasına ve
uygulanmasına katkıda bulunmuşlardır.

12. İradiEkonomiPolitikalarıLehindeÖneSürülenGörüşler
• Ekonomik krizlerin meydana gelmesi halinde, uygun
ekonomi politikalarının uygulanmasına imkan sağlar.
• Politikacıların ekonomik kararlar konusunda elini kolunu
bağlamaz ve onlara hareket serbestisi tanır.
• Seçimle iş başına gelen politikacıların maliye ve para
politikalarını etkin bir şekilde kullanma yetkisinin olması
doğaldır ve demokrasinin bir gereğidir.
• İradi maliye ve para politikaları her siyasal iktidarın kendi
programına uygun ekonomi politikaları uygulamalarına
imkan sağlar.
• Toplumsal refahı artıracak şekilde kamu hizmetlerinin miktar
ve kalitesinin artması için siyasal iktidarların ekonomiye
müdahale konusunda esnek olması gerekir.
• Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde mevcut
ekonomik ve sosyal sorunların giderilebilmesi için iradi
ekonomi politikalarının uygulanmasına ihtiyaç vardır.
Özellikle gelişmekte olan ülkelerde görülen yapısal
ekonomik sorunlar ancak iradi ekonomi politikalarıyla
giderilebilir.

13. KURALADAYALIEKONOMİ POLİTİKASI
Devlet tarafından uygulanacak olan ekonomi
politikalarının araçları konusunda
politikacılara verilen yetkilerin
anayasal ve/veya yasal sınırlamalara tabi
tutulmasıdır.
• Kurala dayalı ekonomi politikalarında, siyasal iktidarların
ekonomi politikası alanındaki takdir yetkileri çeşitli araçlarla
sınırlandırılmaktadır.
• Siyasal iktidarlar ekonomi politikalarını çeşitli kurallara
bağlı olarak uygulayabilirler.
• Kurala dayalı ekonomi politikalarında temel amaç; ekonomi
politikası araçlarının siyasi otorite tarafından kullanımı
sırasındaki suiistimalleri ve ekonominin politizasyonunu
azaltmaktır.

14. KuralaDayalıEkonomiPolitikalarınınGerekçeleri
• Kurallara dayalı politikaları, ekonomik birimlerin
politikacıların nasıl hareket edeceğini tahmin
etmelerini kolaylaştırır. Uygulanacak ekonomi
politikaları açısından belirsizliği azaltır ve ekonomi
politikalarının öngörülebilirliğini sağlar.

15. • İradi kararlara dayalı ekonomi politikasında,
politikacıların ekonomi politikalarının nedenleri
ve sonuçları hakkında yeterli bilgiye sahip
oldukları ve buna bağlı olarak konjonktüre uygun
politikalar üretebildikleri varsayılır.
Oysa kurala dayalı ekonomi politikalarını
savunanlar, karar alıcıların son derece kapsamlı
olan ekonomi politikasının araçları, araçlar
arasındaki etkileşim ve uygulama sonuçları
hakkında eksik enformasyona sahip olduklarını
ileri sürerler.

16. • İradi kararlara dayalı ekonomi
politikasında siyasal karar alma sürecinde
yer alan aktörlerin davranışları analize
dahil edilmemektedir.
• Oysa ekonomi ile politikanın iç içe
olmasının bir sonucu olarak, seçmenlerin,
politikacıların, bürokratların ve baskı ve
çıkar gruplarının davranış
motivasyonlarının yansımaları
ekonomi politikalarının oluşturulması ve
uygulanmasında etkisini
gösterebilmektedir.

17. • Bu davranış motivasyonları nedeniyle, bütçe
politikaları aracılığıyla, ekonomi daha politize
hale gelebilir.
• İradi ekonomi politikalarının kendisinden
beklenen etkinliği gösterebilmesi için, siyasal
süreçteki birimlerin bu tür davranışlarda
bulunmaması gerekir. Oysa gerçekte siyasal
süreçteki aktörler arasındaki etkileşim güçlüdür.

18. İradiveTakdiriMaliyePolitikalarınınSonuçları
• İradi maliye politikalarına ilişkin kararların
alınması ve uygulanması belirli bir süreyi
gerektirmektedir. Fakat bu sürecin işleyişi,
maliye politikaları açısından bir gecikmeye
neden olabilir.
• İradi maliye politikasının etkinliğini etkileyen
faktörlerden biri uygulamaya konulacak araçların
seçimidir. Hatta seçilen araçların ne kadar
süreyle ve ne şiddette uygulanacağı da iradi
maliye politikasının başarısı için oldukça
önemlidir.
• İradi maliye politikaları bütçe ilkelerinden
sapmalara neden olabilmektedir.

19. • İradi kararlara dayalı maliye politikaları ile
ekonominin yönlendirilmesi, çeşitli
yozlaşmalara zemin hazırlayabilir. Siyasal
iktidarlara ekonomik alanda verilen geniş
yetkiler, iktidar gücünü elde etmek ve
korumak amacıyla politik çıkarlar
doğrultusunda kullanılabilir.
• Politikacıların yetkilerini kişisel çıkarları
için kullanma eğiliminde olma olasılığı,
onların hareket alanlarının kurallarla
sınırlandırılması gereğini ortaya çıkarır.

20. TakdiriParaPolitikalarınınSonuçları
• Friedman’a göre hükümetlerin para politikası araçları
aracılığıyla ekonomiye müdahalesi parasal
büyüklükler üzerinde etkili olmakta ve enflasyonist
sonuç doğurmaktadır.
• Her parasal düzenin temelinde güven yatar. Devletin
parasal sistemi kötüye kullanması bu güveni zedeler
ve paranın satın alma gücünün gelecekte
korunamayacağı inancıyla parasal dengenin
bozulmasına yol açar.

21. •Parasallaşma, bir ekonomide para
arzının büyüme oranı olarak
tanımlanır. Hükümetlerin
parasallaşmaya başvurma
nedenlerinin başında bütçe
açıklarının finansmanı gelir.
Bütçe açıklarının para basılarak
finanse edilmesine “enflasyonist
finansman” adı verilmektedir.

22. • Hükümetlerin para basımı yoluyla enflasyonist bir
finansman politikası izlemeleri, vergi gelirleri
üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
• Çünkü hükümetlerin enflasyonist finansman yolunu
seçmesi, yarattığı enflasyon nedeniyle elde edilen
vergi gelirlerinin reel olarak düşmesine yol
açmaktadır.
• Enflasyonun vergi gelirleri üzerindeki bu olumsuz
etkisine “Olivera-Tanzi Etkisi” denir.

23. •Para basma yetkisini ellerinde
bulunduran siyasal iktidarların
davranış motivasyonları, parasal
genişleme üzerinde etkilere yol açar.
•Borçlanmayı ve para basımını
vergilere göre cazip kılan
faktörlerden biri politik nedenlerdir.

24. • Devletin karşılıksız olarak para basımına önemli
ölçüde yönelmesinin temelinde mali politikalar
yatmaktadır.
Mali disiplinsizlik sonucunda kamu gelirlerini aşan
ölçüde harcamada bulunulması mali istikrarın
bozulmasına yol açmakta, en cazip finansman
kaynağı olan para basımına yönelinmesinde etkili
olmaktadır.
Ekonominin ihtiyaçlarını aşan ölçüde karşılıksız para
basımının yol açtığı parasal genişlemenin nedeni mali
istikrarsızlıktır.
•

25. Prof.Dr.Coşkun Can Aktan
Sosyal Bilimler Araştırmaları
Derneği
http://www.sobiad.org
Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF
http://www.canaktan.org