T'u mesojme brezave te rinj se si te kujdesen per shendetin dhe trupin e tyre

2. Ç’është higjiena?
• Fjala “higjienë” vjen nga fjala e lashtë greke
“hugieinon”, që do të thotë shëndet.
• Higjienë(1) – tërësia e rregullave dhe masave
praktike për ruajtjen dhe përmirësimin e
shëndetit (Fjalori i gjuhës shqipe, Tiranë 2006)
• Higjienë(2) – degë e mjekësisë që studion
mjedisin dhe mënyrën se si duhet të jetojë
njeriu që të mbrojë shëndetin.

3. Higjiena personale
• Përfshin praktikat e kryera nga një individ për t'u kujdesur për shëndetin e tij trupor
dhe mirëqenien, përmes pastërtisë.
• Praktika e higjienës personale përfshin disa cështje, si: reduktimin dhe shërimin e
sëmundjeve personale; shëndetin optimal; ndjenjën e mirëqenies, të pranimit social;
dhe parandalimin e përhapjes së sëmundjes te të tjerët.
• Sipas kulturave të ndryshme higjiena personale nënkupton depilimin, banje
rregullisht, larje e rregullt e duarve sidomos përpara ngrënies së ushqimit, larja e
flokëve të kokës, mbajtja e flokëve të shkurtër ose qethjen e flokëve, veshja me
rroba të pastra, larja e dhëmbëve, prerja e thonjëve të gishtave, kujdesi i gruas gjatë
ciklit menstrual, mbulimin e gojës kur kollitemi, madje disa kultura as nuk puthen
as nuk shtrëngojnë duart për të reduktuar transmetimin e baktereve nga kontakti.
• Një lloj tjetër e higjienës personale është ajo që ka të bëjë me mbajtjen e një pamje
të mirë personale dhe publike, e cila nuk duhet të jetë domosdoshmërisht higjienike.
Kjo mund të përfshijë, për shembull, përdorimin e deodorantëve apo parfumeve,
rruajtjen, ose krehjen, përveç praktikave të tjera.

4. Higjiena e dhëmbëve
‘Parandalimi dhe trajtimi i sëmundjeve të gojës.’
Kjo arrihet nëpërmjet:
 Parandalimit të prishjes së dhëmbëve
 Trajtimit të prishjes së dhëmbëve
 Kujdesit të vazhdueshëm për shëndetin
e dhëmbëve

5. Pse prishen dhëmbët?
Shkak kryesor i prishjes së dhëmbëve është formimi i
mjedisit acid në gojë pas konsumimit të ushqimeve.
Ky acid sëbashku me bakteret e gojës gërryen
strukturen e dhëmbit dhe formon zgavra në
sipërfaqen e tij.

6. Sëmundjet e gojës
• Kariesi dentar - janë hapsirat që krijohen në smaltin e
dhëmbëve. Një ndër shkaqet kryesore të kariesit është
mbledhja e pllakës. Pllaka dentare është një depozitim i
bardhë dhe i butë i cili krijohet në sipërfaqet e dhëmbëve.
Formohet kur bakteret bashkohen me pështymën dhe
ushqimin. Pllaka përmban rreth 400 lloje bakteresh. Ju
mund të hiqni atë duke mbajtur një higjienë të mirë të gojës.
Kjo pllakë ngjitet fort pas dhëmbëve. Bakteret në pllakë
formojnë acid pas reaksionit të tyre me sheqerin dhe
niseshten që ndodhet në ushqime. Acidet mbahen në kontakt
me dhëmbët me ndihmën e pllakës dhe me kalimin e kohës
shkatërrojnë smaltin dhe dentinen.
• Bakteri kryesor përgjegjës për prishjen e dhëmbëve është
Streptokoku Mutans.

7. Sëmundjet e gojës
• Kariesi dentar – mund të vendoset në:
1. Sipërfaqen përtypëse
2. Hapësirat ndërmjet dhëmbëve
3. Në qafën e dhëmbëve

8. Sëmundjet e gojës
• Gingivitet – (Sëmundja e mishrave të
dhëmbëve) është inflamacioni i
mishrave (gingivës) dhe dëmtimi i
kockës që mban të vendosur dhëmbët
në nofull. Ajo prek më shumë se
gjysmën e të rriturve me dhëmbë
natyrorë. Pllaka dentare është shkaku
kryesor për formimin e këtyre
sëmundjeve. Trajtohet nga mjeku
dentist dhe pritet një shërim i mire nëse
mjekohet në fazat e para.
• Gingivitet shkaktojnë gjakderdhje gjatë
furcimit të dhëmbëve, dhimbje, lëvizje
të dhëmbit ose rënie të tij.

9. Sëmundjet e gojës
• Era e keqe e gojës (halitosis) – shkaktohet nga
higjiena e keqe e gojës, mospastrimi i gjuhës,
tharja e fytit, ushqimet dhe pijet e konsumuara.
• Era e keqe mund të eleminohet duke mbajtur
pastër gojën, duke pastruar gjuhën, duke u
ushqyer shëndetshëm, duke përdorur
camcakiza pa sheqer, etj.

10. Disa këshilla për një shëndet oral sa më të mirë
• Mbani një dietë të shëndetshme dhe zgjidhni
ushqime nga grupet ushqimore si: bukë,
drithëra, fruta, perime, mish, peshk, qumësht,
djathë, kos, etj.
• Përdorni ujë pas ushqimit.
• Mos konsumoni ushqime të thata dhe me
shumë sheqer.
• Përdorni furçën e dhëmbëve 2 - 3 herë në ditë
me pastë të fluorizuar.
• Përdorni floss dentar (fije dentare) për heqjen e
mbeturinave ushqimore mes dhëmbëve.
• Reduktoni shpeshtësinë e marrjes së
karbohidrateve (sheqernave) gjatë ditës.
• Kontrolle periodike çdo 6 muaj te dentisti.
• Ndërroni furçën e dhëmbëve çdo 3- 6 muaj.

11. Si ti lajmë dhëmbët?
• 1. Furça e dhëmbëve mbahet në një kënd prej 45 ° nga këndi i dhëmbëve.
• 2. Me pak forcë, shpërndani pastën në dhëmbë, dhe filloni të lani dhëmbët
ngadalë, duke pasur kujdes që furçën ta lëvizni sipas figurës në mënyrë që
dhëmbët tuaj të lahen deri tek qafa e dhëmbit.
• 3. Kur lani dhëmbët duhet të keni parasysh, qe t`i lani mire në sipërfaqen ku
kafshohet. Çdokush nga ne duhet te zhvillojë një teknikë të vetën, në mënyrë
që të mos harrojë asnjë dhëmb pa e larë.
• 4. Tek dhëmbët frontale dhe ata të qenit, furça mbahet në drejtim horizontal,
sipas figurës.
• 5. Edhe mbi fizura (gropëzat e dhëmballëve) duhet ta përdorni mire furçën në
mënyre që të hiqen të gjitha mbeturinat ushqimore.
• 6. Pasi keni mbaruar së lari gojën tuaj, mund t`i kontrolloni dhëmbët tuaj me
gjuhe nëse janë larë mire apo jo.

12. Higjiena e gojës tek fëmijët
“Ekspertet këshillojnë që higjiena e gojës fillon
që me shfaqjen e dhëmbit të parë”
• Si fillim (6 – 12 muaj) mjafton përdorimi i një garze
pambuku të njomur/lagur me ujë duke e kaluar atë mbi
dhëmbin (apo dhëmbët), mbi mishrat e dhëmbëve dhe
gjuhën.
• Madje higjiena e gojës është e rëndësishme që në
lindje, pasi pas gji dhënies është e mundur që në gojën
e fëmijët të mbesin "papastërti" të cilat depozitohen
mbi dhëmbë duke mbetur aty për një kohë relativisht
të gjatë (gjatë natës). Kjo mund të shkaktojë atë që
quhet "karies nga biberoni", e cila prek dhëmbët e
përparme të sipërm dhe të poshtëm.

13. • Shumë nëna gabimisht mendojnë se përkujdesja e
dhëmbëve të qumështit të cilët janë të destinuar të
ndërrohen, nuk është shumë e rëndësishme. Në të vërtetë
një përkujdesje e duhur e dhëmbëve të qumështit luan rol të
rëndësishëm në zhvillimin korrekt të hapësirave dentare
dhe të dhëmbëve permanente/të përhershëm, duke gjetur
kështu hapësirën e nevojshme.
• Fëmijët kanë 20 dhëmbë qumështi.
• Dalja e dhëmbëve të përhershëm filllon
në moshën 6 vjecare me daljen e molarit
të parë.
Higjiena e gojës tek fëmijët

14. Këshilla për higjienën e fëmijëve
- Fëmija nuk duhet lënë ta zërë gjumi duke pirë
biberonin e tij me lëngje të sheqerosura si lëng
frutash apo edhe qumësht, të cilat fermentohen.
- Të eliminohet përdorimi i biberonit pas 14-të
muaj.
- Të mos përdoren “rrensa” të lyer me sheqer
apo mjaltë,
- Të mbahet nën kontroll sasia e sheqernave tek
ushqimi i tyre. Preferohet që fëmija të hajë
ëmbëlsira gjatë vakteve kryesore, kur fluksi i
pështymës është më i madh, duke i evituar ato në
intervalet ku lehtësisht formohen acidet të cilat
favorizojnë karien.

15. Edukimi i fëmijës mbi higjienën e gojës
• Është e rëndësishme të mos sforcohet fëmija për të larë dhëmbët, por ky moment të shëndrrohet në
një moment të këndshëm duke pasur parasysh që fëmijëve u pëlqen shumë të luajnë me ujin, duke ia
bërë të dashur larjen e dhëmbëve e më pas një zakon të përditshëm. Për këtë arsye është e nevojshme
që fëmija të miqësohet dalëngadalë me furçën e dhëmbëe, duke i treguar në fillim se si lahen
dhëmbët e duke i sqaruar se së shpejti dhe ai mund t’i lajë ato vetë, siç i lajnë dhe mami me babin.
• Fëmija do të bëhet kurioz dhe do të fillojë të krijojë konfidenca me furçën e dhëmbëve.
• Është shumë e rëndësishme që dhe fëmijët më përtacë të edukohen gradualisht me larjen e dhëmbëve
çdo herë që hanë apo pijë ushqime të sheqerosura. Kontakti i përzgjatur i dhëmbëve apo mishrave të
tyre me lëndë që përmbajnë sheqer si; qumështi apo lëngjet e frutave, mund të shkaktojë karien. Për
ketë arsye veçanërisht në mbrëmje fëmijës nuk i duhen dhënë ushqime të sheqerosura pasi sheqeri,
falë sasisë së vogël të sekrecioneve të gojës (pështymës), depozitohet në dhëmbë duke ndenjur aty
për shumë orë. Kjo rrit mundësinë për e karies, që në fillim sulmon dhëmbët e sipërm e me pas ato të
poshtëm. Ndaj dhe në mënyrë absolute duhet evituar që fëmijën ta zerë gjumi me biberon me
qumësht apo lëngje frutash. Nëse është e pamundur që ta zërë gjumi pa thithur diçka atëherë mund
t’i mbushni biberonin me ujë ose t’i jepni atij “rrensin”.
• Nëse fëmija është akoma i vogël dhe ushqehet vetëm me qumështin e nënës atëherë goja e tij duhet
pastruar me garzë të njomur me ujë. Duhet pasur parasysh që prindërit herë pas here, të kontrollojnë
dhëmbët e fëmijëve për të parë nëse janë të shëndetshëm apo jo.

16. Flokët
• Nëpër flokë mund të gjejnë strehë parazitë të
ndryshëm.
• Prandaj flokët duhet të lahen çdo javë me ujë të
rrjedhshëm dhe sapun apo shampo.

17. Sytë
• Disa këshilla të thjeshta mund të parandalojnë infeksione të syrit, që disa
herë mund të çojnë në dëmtimin e të parit:
1. Nuk duhet të fërkohen sytë me duar të pista pasi mund të fusim papastërti
në sy.
2. Larja e kujdesshme e duarve është e mjaftueshme për të parandaluar disa
sëmundje të syrit.
3. Kafshët nuk duhet të lëpijnë fytyrën e fëmijëve.
4. Brenda moshës 5-10 vjeç, të gjithë fëmijët duhet të bëjnë të paktën një
vizitë te okulisti, për të vërtetuar nëse kanë probleme të të parit që mund
të korrigjohen.
5. Duhet të këshillohemi me mjekun sa herë kemi probleme me shikimin, si:
kruajtje e syve, skuqje, lotim të syve apo vështirësi në hapjen e syve si
pasojë e sklepave.

18. Higjiena e trupit
• Janë të shumta sëmundjet e lëkurës qe
mund të parandalohen vetëm duke bërë
një dush të përditshëm me ujë dhe sapun.
• Nëse nuk është e mundur larja e gjithë
trupit, atëhere është e këshillueshme larja
të paktën një herë në ditë e fytyrës,
gojës, këmbëve, zonës gjenitale, zonës
në rrëzë të kofshëve dhe palosje të
lëkurës poshtë gjinjve.
• Në rast të të kruarave disa ditore ose
skuqjes së cfarëdo pjese të trupit, duhet
të këshillohemi me personelin mjekësor.
• Për të mbajtur pastër trupin duhet edhe të
vishemi me rroba të pastra, pasi rrobat e
pista mund të shërbejnë si strehë për
shumë lloje parazitësh.

19. Duart
• Duart mund të transmetojnë
shumë sëmundje sepse ndoten
lehtësisht kur prekim objekte
të ndryshme apo tokën.
• Prandaj ato duhet të lahen
mirë me sapun edhe ujë të
pastër.
• Gjatë larjes duhet të pastrojmë
deri te kyçet e duarve, me
sapun të plotë, dhe duhet të
fërkohen mirë.
• Më pas duhet të shpëlahen me
ujë të rrjedhshëm.

20. Duart
• Edhe thonjtë duhet të
mbahen të pastër
sepse mund të
transmetojnë
sëmundje të
ndryshme nëpërmjet
papastërtisë që
grumbullohet nën ta.

21. Duart
• Duart nuk duhet të lahen vetëm në rastet kur
shihet që janë të pista, por duhet të bëhen zakon
edhe për rastet e mëposhtme:
1. Para dhe pas të ngrënit
2. Pasi defekohet
3. Pasi kemi prekur kafshet
4. Kur hyjmë brenda në shtëpi
5. Para dhe pasi gatuajmë

22. Këmbët
• Edhe veshmbathja e këmbëve është shumë e
rëndësishme për shëndetin tonë.
• Ecja zbathur, si në shtëpi edhe në mjediset e
jashtme, ekspozon lëkurën ndaj parazitëve,
plagëve dhe sëmundjeve.
• Prandaj vishni këpucë të përshtatshme.
• Përdorni këpucë kundra ujit në ambjente të
njoma dhe me lagështirë.
• Gjithashtu laini cdo ditë këmbët me ujë dhe
sapun, dhe kujdesuni për to njëlloj sic
kujdesemi për duart.