ભારત:લોકજીવન

પશ્ચિમ ભારત નું લોકજીવન

રાજસ્થાન
 મખ્ય ખોરાક
◦ બાજરી અને દાળ બાટી.
◦ મારવાડી કચોરી નાસ્તા માટે જાણીતી છે.
 પહેરવેશ
◦ પુરુષો ધોતતયુું અંગરખુું તથા રુંગબેરુંગી પાઘડી
◦ સ્ત્રીઓ ઘેરવાળો ચણીયો, કબ્જો તથા ઓઢણી.
◦ પગ માટે ઊંટ ના ચામડા માુંથી બનાવેલ મોજડી તથા પગરખાું.
 રહેઠાણ
◦ ધાબાવાળા મકાનો, ગ્રામ્ય તવસ્તાર માું ઘાુંસ- માટી ના મકાનો
 ભાષા
◦ મુખ્ય ભાષા- હિન્દી, મારવાડ માું મારવાડી બોલી
 તહેવારો તથા મેળા
◦ જાણીતા લોકનૃત્યો-ઘુમ્મર, કચ્ચચઘોડી અને કાલબેલલયા
◦ કાતતિક પ ૂલણિમા એ પુશ્કારનો મેળો

ગુજરાત
 ખોરાક
◦ રોટલી, ભાખરી, શાક, દાળ-ભાત,કઢી-ખીચડી.
◦ ફરસાણ માું ખમણ, ગાુંહિયા તથા મીિાઈ માું જલેબી, પેંડા, થાબડી વગેરે...
◦ નાસ્તા માટે કેટલાક હદવસ ન બગાડે તેવા થેપલા, ગાુંહિયા, શુકીકચોરી, ખાખરા તથા
સુખડી
 પહેરવેશ
◦ પુરુષો-ધોતતયુું, ઝભ્ભો, પાઘડી
◦ સ્ત્રીઓ-સાડી, ચણીયો, કબજો
 રહેઠાણ
◦ ઈંટ-તસમેન્ટ માુંથી બનાવેલ આધુતનક મકાન
◦ કચછ માું ભૂુંગા નામ ના તવતશષ્િ રિેિાણ
 ભાષા- ગુજરાતી, કચછી
 તહેવારો-મેળા
◦ રાસ-ગરબા માટે તવશ્વભરમાું જાણીતુું
◦ તસદ્ધપુર નો મેળો, વૌિા નો મેળો, તરણેતર નો મેળો, ભવનાથ નો મેળો, ડાુંગ દરબારનો
મેળો

મિારાષ્ર
 ખોરાક
◦ સેવ-ઉસળ નાસ્તા માટે તિય
◦ દહરયા હકનારે વસતા લોકો ભાત-માછલાું ખાય છે
 પહેરવેશ
◦ પુરુષો-ધોતતયુું તથા પિેરણ અને માથે ટોપી
◦ સ્ત્રીઓ-મિારાષ્રીયન ઢબે સાડી પિેરે છે
 રહેઠાણ
◦ પાકાું તથા સુતવધાવાળા મકાનો
 ભાષા- મરાિી
 તહેવારો- મેળા
◦ લાવણી નૃત્ય િખ્યાત તથા ગણેશ ચતુથી નો તિેવાર
◦ નાતસક નો અધધકુુંભ મેળો જાણીતો છે

મધ્ય િદેશ
 ખોરાક
◦ મુખ્યત્વે રોટલી, શાક, દાળ-ભાત.
 પહેરવેશ
◦ મધ્ય િદેશ ના લોકો નો પરુંપરાગત પિેરવેશ ગુજરાત અને
મિારાષ્ર જેવો છે.
 રહેઠાણ
◦ ડુુંગરાળ િદેશમાું વનવાસી િજા છુટા છવાયા ઝુંપડા માું રિે
છે.
◦ પાકાું તથા સુતવધાવાળા મકાનો.
 ભાષા- હિન્દી
 તહેવારો-મેળા
◦ ઉજ્જજેન માું તશવરાત્રી નો તિેવાર ઉત્સાિથી ઉજવાય છે
◦ ઉજ્જજેન અધધકુુંભ મેળા માટે જાણીતુું છે.

ગોવા
 ખોરાક
◦ ભાત-માછલાું
 પહેરવેશ
◦ પુરુષો- ધોતીયુ પિેરણ
◦ સ્ત્રીઓ- સાડી,ચણીયોતથા કબ્જો
◦ ગોવા ના પિેરવેશ પર પાશ્ચયત્ય અસર જોવા મળે છે.
 રહેઠાણ
◦ પાકાું તથા સુતવધાવાળા મકાનો.
◦ કોંકણ િદેશ માું ઢાલ વાળા મકાનો
 ભાષા - કોંકણી
 ગોવા કાતનિવલ માટે જાણીતુું છે.

ઉત્તર ભારતનું લોકજીવન

પુંજાબ-િહરયાણા
 ખોરાક
◦ મુખ્ય ખોરાક ઘઉં તથા ઘઉંમાુંથી બનાવેલી તુંદુરી રોટી તથા જાતજાતના
પરોિા.
◦ પનીર તમતિત શાક.
◦ લસ્સી પુંજાબ-િહરયાણાનુું જાણીતુું પીણુું છે.
 પહેરવેશ
◦ પુંજાબ-િહરયાણા ના લોકો નો પિેરવેશ પુંજાબી ડ્રેસ તરીકે જાણીતો છે.
◦ પુરુષો - ઝભ્ભો તથા ખુલતી સલવાર અને પાઘડી.
◦ સ્ત્રીઓ - સલવાર-કમીજ.
 રહેઠાણ
◦ ધાબાવાળા મકાનો તથા શિેર માું ઈંટ-તસમેન્ટ વાળા મકાનો.
 ભાષા
◦ પુંજાબ - પુંજાબી
◦ િહરયાણા - િહરયાણવી
 તહેવાર-મેળા
◦ મુખ્ય તિેવાર વૈશાખી, લોિારી. ભાુંગડા પુંજાબ નુું જાણીતુું લોકનૃત્ય છે.
◦ પુંજાબ માું શિીદો નો મેળો ભરાય છે.

જમ્મુ-કાશ્મીર
 ખોરાક
◦ ભાત તથા માુંસ-મચછી.
 પહેરવેશ
◦ કાશ્મીરી ડ્રેસ તથા તશયાળા માું આંખુ શરીર ઢુંકાયજાય
એવો ડ્રેસ.
 રહેઠાણ
◦ મકાનની બનાવટમાું લાકડાનો ઉપયોગ તવશેષ થાય
છે.
 ભાષા
◦ જમ્મુ-કાશ્મીરની મુખ્ય ભાષા ઉદુધ છે. કાશ્મીર તથા
ડોંગરી પણ બોલાય છે.
 તહેવાર
◦ જમ્મુ-કાશ્મીરમાું ઈદ, મિોરમના તિેવારો ઉજવાય છે.

ઉત્તર િદેશ
 ખોરાક
◦ મુખ્ય ખોરાક રોટલી, દાળ-ભાત-શાક.
 પહેરવેશ
◦ અિીંના લોકો મુખ્યત્વે ધોતી-પિેરણ તથા માથે ગમછો બાુંધે છે.
◦ સ્ત્રીઓ સાડી, કબ્જો, ચણીઓ પિેરે છે.
 રહેઠાણ
◦ શિેરના લોકો ઈંટ-તસમેન્ટ ના મકાન માું રિે છે.
 ભાષા
◦ ઉત્તર િદવશ ની મુખ્ય ભાષા હિન્દી તથા ઉદુધ છે.
 તહેવારો-મેળા
◦ અિીંનો મુખ્ય તિેવાર િોળી છે તથા રામનવમી, જન્માષ્ટમી પણ
ઉજવાય છે.
◦ ઉત્તર િદેશ માું અલાિાબાદ નો કુમ્ભમેળો તથા માઘ મેળો
જાણીતા મેળા છે.

હિમાચલ િદેશ- ઉત્તરાખુંડ
 ખોરાક
◦ અિીંના લોકો ભાત-કિોળ(રાજમાું) તથા માસ નો ઉપયોગ કરે છે.
 પહેરવેશ
◦ અિીંના લોકો નો પિેરવેશ જમ્મુ-કાશ્મીર ના લોકો સાથે મળતો આવે છે.
◦ પુરુષો માથે તવતશષ્િ ગઢવાળી ટોપી
◦ સ્ત્રીઓ માથે રૂમાલ બાુંધે છે.
 રહેઠાણ
◦ અિીંયા લોકો બે માલ વાળા મકાન માું રિે છે. નીચે પશુ બાુંધે છે જેથી
ઉપર ના માલની લાકડાની બનાવેલી ફશધ ગરમ રિે. આ િદેશના મકાનો
છાપરા વાળા િોય છે જેથી બરફ નીચે સરકી શકે.
 ભાષા
◦ ઉત્તરાખુંડ-હિન્દી, ગઢવાળી તથા કુમાઉ
◦ હિમાચલ-પિાડી તથા દૂરના િદેશો માું િાદેતશક ભાષા બોલાય છે.
 તહેવાર-મેળા
◦ હિમાચલના કુલ્લુમાું દશેરા નો તિેવાર તવશેષ રીતે ઉજવાય છે.
◦ ઉત્તરાખુંડમાું કુમ્ભ તથા અધધકુુંભમેળા િખ્યાત છે.

દક્ષિણ ભારતનું લોકજીવન

દલિણ ભારત
 રાજ્યો
◦ આંધ્ર િદેશ, કણાધટક, તતમલ નાડુું, કેરળ, તેલુંગાણા તથા પાુંડુચેરી
 ખોરાક
◦ દલિણ ભારતના રાજ્ય નો ખોરાક મુખ્યત્વે ભાત-માછલી, કિોળ િોય છે.
◦ અિીંયા ચોખામાુંથી બનેલી વાનગી ઈડલી, ઢોસા, મેંદુવડા છે, જેની સાથે
કોપરા ની ચટણી નો ઉપયોગ કરે છે.
◦ 'રસમ'ના નામે ઓળખાતી દાળ જેવી વાનગી નો ઉપયોગ તેઓ ખોરાકમાું
કરે છે.
◦ દલિણ ભારતમાું કેરળ માું કેળ ના પણ પતરાળા તરીકે વપરાય છે.
 પહેરવેશ
◦ દલિણ ભારતમાું લોકો ખુલતા કપડાું પિેરે છે.
◦ પુરુષો લ ૂુંગી, પિેરણ, ખભે ખેસ પિેરે છે
◦ સ્ત્રીઓ દલિણી સાડી, ચણીઓ અને કબ્જો પિેરે છે.
 રહેઠાણ
◦ દલિણ ભારતના લોકો શિેરો માું ઈંટ-તસમેન્ટના મકાનોમાું રિે છે. બેંગલુરુ,
ચેન્નાઇ જેવા શિેરોમાું આધુતનક મકાનો.

 ભાષા
◦ અિીંયા બોલાતી ભાષા દ્રતવડકુળ ની ભાષા તરીકે
ઓળખાય છે.
◦ આંધ્રિદેશ-તેલુંગાણા માું તેલુગુ.
◦ કણાધટક માું કન્નડ.
◦ તતમલનાડુું માું તતમલ.
◦ કેરળ માું મલયાલમ.
 તહેવાર-ઉત્સવો
◦ આંધ્રમાું કુચીપુડી નૃત્ય જાણીતુું છે તથા તશવરાત્રી,
માકરસુંક્રાતરી તથા તવશાખાનો તિેવાર ઉજવાય છે.
◦ કણાધટકના મૈસુર માું દશેરા, ઈદ, અને નવરાત્રીના
તિેવારો ઉજવાઈ છે.
◦ કેરળ નુું કથ્થક જાણીતુું નૃત્ય છે તથા ઓણમ, નાતાલ,
એ ત્યાું ના મુખ્ય તિેવારો છે.
◦ તાતમલનાડુ નુું જાણીતુું નૃત્ય ભરતનાટયમ છે તથા
મુખ્ય તિેવાર પોંગલ છે.

પૂવવ ભારતનું લોકજીવન

પૂવધ ભારત
 રાજ્યો
◦ લબિાર, ઝારખુંડ, છત્તીસગઢ, ઓહડશા, પતશ્ચમ બુંગાળ, અસમ, અરુણાચલ
િદેશ, નાગાલેન્ડ, મલણપુર, તમઝોરમ, તત્રપુરા, તસક્કિમ અને મેઘાલય.
 ખોરાક
◦ લબિાર, ઝારખુંડ, છત્તીસગઢ તથા પતશ્ચમ બુંગાળના લોકો રોટલી, શાક નો
ખોરાક લે છે. પણ તેમાું ભાત નુું િમાણ વધારે િોય છે.
◦ પવધતીય તવસ્તારવાળા લોકો મુખ્ય ખોરાક ભાત છે. આ ઉપરાુંત કિોળ,
લીલાશાક ભાજીનો ઉપયોગ ખોરાક માું લે છે.
◦ 'રસગુલ્લા' અને 'સુંદેશ' બુંગાળી લોકો ની તિય મીિાઈ છે.
 પહેરવેશ
◦ લબિારના લોકો પુરુષો ધોતતયુું, ઝભ્ભો, ખભે ખેસ, માથે પાઘડી પિેરે છે
તથા સ્ત્રીઓ સાડી, ચણીઓ, કબ્જો પિેરે છે.
◦ ઝારખુંડ, અસમ, ઓહડશા લોકોના પિેરવેશમાું મોટો તફાવત જોવા નથી
મળતો.
◦ બુંગાળી સ્ત્રીઓ બુંગાળી ધાબે સાડી પિેરે છે તથા પુરુષો પાટલીવાળું
ઢોલળયુું અને રેશમી ઝભ્ભા પિેરે છે.

 રિેિાણ
◦ મેદાની િદેશ માું વસતા લોકો ઈંટ-તસમેન્ટ ના મકાનો માું રિે છે.
પવધતીય તવસ્ત્તારમાું વસતા લોકોના ઘરો માું લાકડા અને વાસનો
િયોગ થાય છે.
◦ વરસાદવાળા િદેશોમાું છાપરા વધારે ઢાળવાળા િોય છે.
◦ બુંગાળમાું ઘરના પાછળ ભાગમાું પુકુર(નાનકડુું તળાવ) રાખવામાું
આવે છે.
 ભાષા
◦ ઝારખુંડ, છત્તીસગઢ અને લબિારમાું મુખ્ય હિન્દી ભાષા બોલાય છે.
મૈથાલી, ભોજપુરી, માગધી એ લબિાર માું બોલાતી બોલી છે.
◦ અસમમાું આસામી, ઓહડશામાું ઉહડયા તથા પતશ્ચમ બુંગાળમાું
બુંગાળી ભાષા બોલાય છે.
◦ તમઝોરમમાું તમઝો બોલી નો ઉપયોગ થાય છે.
◦ મેઘાલય માું ગારો અને ખાુંસી બોલી બોલાય છે.
 તિેવાર-ઉત્સવો
◦ અસમનુું લબહુ અને ઑહડશાનુું ઓહડસી નૃત્ય જાણીતુું છે.
જગન્નાથપુરીની રથયાત્રા દુતનયાભાર માું િતસદ્ધ છે.
◦ લબિારમાું છટ્ઠ, ભૈયાદુુંજ તથા પતશ્ચમ બુંગાળમાું દુગાધપૂજાના
તિેવારો ભવ્ય રીતે ઉજવાય છે.

ધન્યવાદ!!!